Bankstera kerfið enn við lýði á Íslandi

Það var talað um á sínum tíma að þegar bankakerfið var einkavætt og nýríkir einstaklingar eignuðust bankanna og þeir notuðu þá til einkaframkvæmda og alls kyns vafasama fjárfestingar, að þetta væru banksterar sem væru að ræna bankanna innan frá. Veit ekki hverju réttmætt sú gagnrýni var en þessir einstaklingar féllu á sínum fjármálagerningum og drógu næstum íslensku þjóðina niður með sér í svaðið. Ríkið tók að mestu yfir bankastarfsemi í landinu og hálfgerðir ríkisbankar tóku við. En er íslenska ríkið nokkuð betra en banksterarnir?

Hefur ríkisvæðing bankanna nokkuð bætt um fyrir almenna viðskiptavini bankanna? Nú hafa bankarnir tæknivætts svo, að útibúin er örfá, bankastarfsmenn aldrei eins fáir og mestöll bankaviðskipti fara í gegnum farsíma eða einkatölvur einstaklinga og fyrirtækja. Fámennur hópur tæknimanna getur rekið bankakerfið auðveldlega. Samt hefur aldrei verið eins dýrt að vera í viðskiptum við banka og nú. Þjónustugjöld ofan á þjónustugjöld. Og alltaf passað upp á að hafa vaxtarálagið eins hátt og hægt er. Bankarnir fitna á fjós haugnum aldrei sem fyrr.

Ef Seðlabankinn segir: Hoppið upp í loftið, spyrja bankarnir, hversu hátt?

Fólk veltir fyrir sér hvort það eigi að taka verðtryggð lán eða óverðtryggð. Skiptir það einhverju máli í raun? Með verðtryggðum lánum er bankinn alltaf tryggður gegn verðbólgu og lántakendur greiða vexti og vaxta vexti. Mafían væri ánægð með slíkt fyrirkomulag. En breytilegir vextir? Ekkert betra fyrirkomulag þar. Bankarnir hækka vextinu út í það óendalega með hækkandi verðlagi eða er nokkuð þak á vaxtastigi banka? Einhver sem veit það? Ef ekki, þá tekur bankinn í raun enga áhættu, rétt eins og með verðtryggðu vextina.

Niðurstaðan er einföld, öll áhættan liggur hjá einstaklingum og fyrirtækjum, engin hjá bönkunum. Enda græða þeir svo mikið að þeir vita ekki hvað þeir eiga að gera við peninganna. Þeim er því eytt í risavaxnar höfuðstöðvar, einskonar minnisvarðar um hvernig bálkn líta út en þangað leitar almenningur ekki, hvaða erindi á hann þangað? Kúnninn getur bara ekið 200 km í næsta útibú ef ske kynni að hann þyrfti að hitta þjónustufulltrúa í persónu. Hringja bara? Nei, maður er rukkaður stefgjöld bara að hringja inn. Fyrir hverja eru bankarnir eiginlega?

 

 

Dapurlega komið fyrir lýðræðið í Bandaríkjunum

Þeir sem hafa fylgst gaumgæfilega með stjórnmálum Bandaríkjunum vita alveg að það er verið leika sér með fjöregg lýðræðisins þar í landi með ofsóknir á hendur Donalds Trumps. Allar hundakúnstir eru reyndar og þær ótrúlegustu að ákæra hann fyrir njósnir vegna þess að hann skilaði ekki inn skjölum á mínútunni. 

Allir forsetar hafa fengið tíma til að sortera einkaskjöl frá opinberum og fengið húsnæði til þess sem Trump fékk ekki. Spurningin er, leyfist hinn spillti og elliæri Joe Biden að eyðileggja stjórnkerfi Bandaríkjanna með ráðherragengi sínu og FBI?

Þessar ofsóknir á hendur Donald Trump er fáheyrar og einstakar í sögu landsins. Að sitjandi forseti geti ofsótt pólitískan andstæðing sinn óáreittur á meðan spillingarmál hans og fjölskyldu hans hafa verið grafin af FBI í fimm ár er efni í bíómynd. En þetta er grafalvarlegt, því að ríkið getur hrunið innan frá eins og alltaf hefur gerst með heimsveldi. Hvað myndi þá gerast í heimsmálunum?

Er ekki betra að láta fólkið í landinu dæma hann í næstu kosningum eftir leikreglum lýðræðisins? Þetta sýnir bara hvað djúpríkið er hrætt við hann. Ef hann kemst til valda, mun hann fara í FBI og CIA. Við vitum hvað gerðist fyrir John F.Kennedy þegar hann reyndi það....

 

Diplómatar efast um ákvörðun Þórdísar um að loka á samskipti við Rússa

Þeir eru ekki einir um það, heldur heyrast raddir víðsvegar um samfélagið um vanhugsaða aðgerð Þórdísar. Taka skal fram að enginn er þar með að réttlæta innrásarstríð Rússa, síður en svo, heldur að lokað sé á tal milli þjóða.

Var það rétt af Þórdísi að loka á Rússa? – Ónefndir dipómatar með efasemdir

Rétt er að geta að Íslendingar áttu í samskiptum við einræðisherranna og fjöldamorðingjanna Stalín og Maó, án þess að fara á límingunum. Ekki loka Íslendingar á samskipti við Kínverja vegna meintra mannréttindabrota þar í landi í dag. Þetta er einkastríð Þórdísar gegn Rússum með lófaklappi kaldastríðs hauka.

Svo er það annað mál og handleggur að ræða um stríðið sjálft sem er hörmungar saga og efni í aðra grein. 

 

 

Lærdómurinn af frönsku byltingunni

Nútímamaðurinn heldur að allt gamalt sé þar með úrelt. Það töldu frönsku byltingarmennirnir og tóku upp nýtt tímatal og árið núll. En fortíðin verður ekki umflúin og það sem gerðist í gær, hefur áhrif á daginn í dag.

Lítum á frönsku byltinguna og áhrifa hennar sem gætir mjög svo enn í dag. En taka skal fram, áður en ég fer í afleiðingarnar, þá ber þess að geta að í Frakklandi 1789 bjuggu 29 milljónir manna, landið var ríkt, miklar framfarir í vísindum, hugsun, framkvæmdum og o.s.frv. höfðu átt sér stað og landið var á réttri leið.

Ríkið var stórveldi en nokkrir veikleikar leiddu til byltingarinnar. Svo sem misskipting auðæva og félagslegur mismunur og ríkið var stórskuldugt vegna 7 ára stríðið sem var fyrsta heimsstríðið í sögunni. Það þurfti ekki annað en vindblástur frá Íslandi, með móðurharðindunum, til að feykja gamla samfélaginu um koll með uppskerubrestri. Landið var í breytingaferli en örlögin gripu í taumanna....

Franska byltingin, sem átti sér stað frá 1789 til 1799, var flókið og umbreytandi tímabil í frönsku sögunni. Hún hafði mikil áhrif ekki aðeins á Frakkland heldur einnig á þróun nútíma stjórnmála-, félags- og heimspekilegra hugmynda. Nokkra lærdóma má draga af frönsku byltingunni:

Krafa um jafnrétti og réttindi: Byltingin lagði áherslu á alhliða þrá eftir jafnrétti og grundvallarmannréttindum. Franska þjóðin, innblásin af hugsjónum upplýsingatímans, reyndi að kollvarpa lénskerfinu og koma á jafnréttissamara samfélagi. Þessi áhersla á jafnrétti og einstaklingsréttindi hafði áhrif á síðari stjórnmálahreyfingar um allan heim.

Hætturnar af félagslegum ójöfnuði: Mikill félagslegur og efnahagslegur ójöfnuður í Frakklandi fyrir byltinguna átti stóran þátt í að kveikja byltinguna. Hið mikla bil á milli forréttinda aðalsins og fátæks fjöldans leiddi til víðtækrar óánægju og stuðlaði að lokum til þess að byltingin braust út. Þetta er áminning um hugsanlegar afleiðingar þess að vanrækja félagslegt réttlæti og efnahagslegt misræmi.

Kraftur sameiginlegra aðgerða: Franska byltingin sýndi fram á kraft sameiginlegra aðgerða og getu almennra borgara til að framkalla verulegar félagslegar og pólitískar breytingar. Byltingin var knúin áfram af almennum uppreisnum, fjöldamótmælum og skipulagningu ýmissa byltingarhópa. Það undirstrikar mikilvægi þess að virkja og virkja borgara í mótun þjóðar.

Mikilvægi pólitísks stöðugleika: Franska byltingin var stormasöm og ofbeldisfullt tímabil sem einkenndist af tíðum stjórnarskiptum og pólitískum óstöðugleika. Byltingin gekk í gegnum mismunandi stig, allt frá því að konungsveldinu var steypt af stóli til ógnarstjórnar og að lokum uppgangs Napóleons Bonaparte sem einvald. Þessi óstöðugleiki undirstrikar nauðsyn þess að jafnvægi sé á milli byltingarkenndra breytinga og stofnunar stöðugra stjórnmálastofnana til að tryggja langtímaframfarir og forðast glundroða.

Lærdómur í hófsemi og öfgum: Frönsku byltingin varð vitni að bæði hófsamum og róttækum fylkingum, sem hvor um sig talsmenn fyrir mismunandi sýn á nýja þjóðfélagið. Byltingin hófst með hóflegum kröfum um stjórnarskrárumbætur en komst að lokum yfir í tímabil róttækni, sem dæmi um ógnarstjórnina. Þessi breyting þjónar sem varúðarsaga um hættuna af óheftri öfga og mikilvægi hófsemi til að ná varanlegum breytingum.

Áhrif á þjóðernishyggju og lýðveldisstefnu: Franska byltingin hafði mikil áhrif á útbreiðslu þjóðernishyggju og lýðveldishugsjóna um Evrópu. Byltingarkenndar hugmyndir um frelsi, jafnrétti og bræðralag urðu þjóðernishreyfingar innblástur og leiddu til myndun þjóðríkja. Arfleifð frönsku byltingarinnar við að kynna hugtökin þjóðerni og lýðveldisstefnu má sjá í síðari pólitísku þróun á 19. og 20. öld.

Það er mikilvægt að hafa í huga að lærdómurinn af frönsku byltingunni er margþættur og háður túlkun. Mismunandi sjónarhorn eru á orsökum, afleiðingum og almennri þýðingu byltingarinnar. Engu að síður getur rannsókn á þessum sögulega atburði veitt dýrmæta innsýn í gangverki samfélagsbreytinga, pólitískra umbreytinga og leit að grundvallarréttindum og frelsi. Svo á einnig við um Ísland og Íslendinga. Það þarf ekki annað en á líta á sögu Jörundar Hundadagakonungs 1809 til marks um það en það er önnur saga að segja frá.

 

Stefna utanríkisráðherra í andstöðu við söguleg diplómatísk samskipti Íslands og Rússlands

Mér sýnist viðbrögð flestra við þessar fréttir af hálfgerðum sambandsslitum við Rússland vera vonbrigði. Enda er um stórt skref að ræða. Í ljósi sögunnar virðist það vera mistök.  Viðbrögð rússneskra yfirvalda verða auðljós, þau hefna sín með einhverjum hætti.

Þeir hörðustu, stríðshaukarnir, sem enn eru fastir í hugarheimi kalda stríðsins, líta enn á Rússa sem óvini og fagna lokun á samræðum/diplómatsíu.  Og þeir vara við njósnastarfsemi rússneska sendiráðsins. Eru það einhverjar fréttir??? 

Öll stórveldi (ég skrifaði grein um það hér á blogginu) stunda njósnir, líka bandamenn eins og Bandaríkjamenn. Frægt var þegar í ljós kom að Kaninn njósnaði um Angelu Merkel og fóru þýðversku í fýlu um stund vegna þess.

Allir njósna um alla, Kínverjar, Bandaríkjamenn, Bretar, Frakkar, Rússar og nú hafa Indverjar bæst í hópinn sem geta njósnað um íslenskt samfélag. Verstar eru iðnaðarnjósnir og hernaðarnjósnir, en "saklausastar" eru þær sem fylgjast með stjórnmálum.

Einn bloggarinn hér setur frumhlaup utanríkisráðherra í samhengi við að fellt var niður áframhaldandi tollfrjálsan innflutning á kjúklingakjöti til Íslands frá Úkraníu. Hún hafi orðið að sýnast hörð og röksöm í starfi þess vegna.  Það getur vel verið. 

En gallinn við starfsfólk utanríkisráðuneytisins, sem er allt hið vænasta fólk, er að það er að meirihluta samsett af lögfræðingum. Hvað ætli séu margir starfandi sagnfræðingar þar innan dyra? Fáir eða engir.  Ef einhver þar hefði smá þekkingu á sögu og hefði veitt ráðherra, sem kom inn um hringhurð og fer út um hana aftur eftir fjögurra ára viðveru, smá kennslu í sögu, þá hefði ef til vill mátt koma í veg fyrir þessi mistök.

Kíkjum aðeins á sögu diplómatískra samskipta Sovétríkjanna/Rússlands við Ísland síðan 1943.

Diplómatísk samskipti Íslands við Rússland síðan 1943

Diplómatísk tengsl Íslands og Rússlands (áður Sovétríkjanna) hafa verið til staðar síðan 1943. Hér er yfirlit yfir diplómatísk samskipti landanna tveggja á mismunandi tímabilum:

Seinni heimsstyrjöldin: Í maí 1940 var Ísland hernumið af breskum hersveitum sem stefnumótandi ráðstöfun til að koma í veg fyrir hugsanlega þýska innrás. Árið 1943 var komið á diplómatískum samskiptum Íslands og Sovétríkjanna (USSR), sem voru bandamenn Breta í seinni heimsstyrjöldinni. Sovétríkin viðurkenndu sjálfstæði Íslands og löndin héldu uppi diplómatískum samskiptum í stríðinu.

Tímabil kalda stríðsins: Eftir seinni heimsstyrjöldina varð Ísland stofnaðili að NATO árið 1949, á meðan Sovétríkin komu fram sem keppinautur vestræna bandalagsins. Á tímum kalda stríðsins hélt Ísland nánu bandalagi við Bandaríkin vegna hernaðarlegrar veru þeirra í landinu, sem fól í sér stofnun Keflavíkurflugvallar og uppsetningu herstöðvar þar 1951. Þetta ástand skapaði spennu milli Íslands og Sovétríkjanna.  Ísland hélt sig hins vegar til hlés þrátt fyrir innrás Sovétríkjanna í Ungverjalands og Tekkóslóvakíu.

Eftir kalda stríðið: Með upplausn Sovétríkjanna árið 1991 héldu diplómatísk samskipti Íslands og Rússlands áfram. Hins vegar hefur sambandið almennt verið takmarkað hvað varðar pólitíska þátttöku og efnahagslega samvinnu.

Efnahagssamvinna: Undanfarin ár hafa verið nokkur efnahagsskipti milli Íslands og Rússlands. Íslensk fyrirtæki hafa komið að atvinnugreinum eins og sjávarútvegi, endurnýjanlegri orku og ferðaþjónustu í Rússlandi. Að auki hafa verið nokkur tvíhliða viðskipti milli landanna tveggja, þó í tiltölulega litlum mæli.

Diplómatísk samskipti Íslands við Rússland á tímum þorskastríðanna

Í þorskastríðunum milli Íslands og Bretlands á fimmta og áttunda áratugnum spiluðu diplómatísk tengsl Íslands og Rússlands (Sovétríkjanna á þeim tíma) inn í, en þau voru ekki aðalþáttur í átökunum. Hér er yfirlit:

Fyrsta þorskastríðið (1958-1961): Á þessu tímabili áttu Ísland og Bretland í deilum um veiðiheimildir á hafsvæðinu umhverfis Ísland. Sovétríkin studdu afstöðu Íslands til málsins. Sovétríkin, ásamt öðrum austantjaldsríkjum, veittu Íslandi efnahagslega og diplómatíska aðstoð með því að kaupa íslenskan fisk og bjóða fram pólitískan stuðning á alþjóðlegum vettvangi. Samt sem áður var þátttaka Sovétríkjanna ekki afgerandi þáttur í átökunum.

Annað þorskastríð (1972-1973): Sömuleiðis lýstu Sovétríkin á þessu tímabili yfir stuðningi við afstöðu Íslands til fiskveiðiréttinda. Sovétríkin sendu fiskiskip á Íslandsmið og undirrituðu samninga við Ísland um sameiginlegar veiðar. Þetta þótti sýna samstöðu með Íslandi gegn fiskveiðum Bretlands. Hins vegar hafði þátttaka Sovétríkjanna ekki marktæk áhrif á niðurstöðu átakanna.

Þótt Sovétríkin hafi lýst yfir stuðningi við Ísland í þorskastríðunum er mikilvægt að hafa í huga að helstu deilur og samningaviðræður fóru fyrst og fremst fram milli Íslands og Bretlands. Þátttaka Sovétríkjanna var hluti af víðtækara geopólitísku samhengi kalda stríðsins, þar sem aðlögun og stuðningur byggðist oft á pólitískum sjónarmiðum frekar en beinni þátttöku í átökunum.

Af þessu yfirliti má sjá að ef til vill var stuðningur Sovétmanna sjálfhverfur og hluti af stóru myndinni í heimspólitíkinni, en samt sem áður, á meðan "bandamenn" eins og Bretar og Þjóðverjar stóðu á móti okkur og stunduðu fiskþjófnað á Íslandsmiðum, og Bandaríkjamenn sátu á hliðarlínunni, aðgerðalitlir, komu aðrir(svo kallaðir óvinir) okkur til aðstoðar.

Getur einhver sent sögubók í utanríkisráðuneytið handa utanríkisráðherra að lesa eða útbúið skýrslu?

Lokaorð

Með þessum pistli er ég langt í frá að lýsa yfir stuðningi við innrás Rússa í Úkraníu.  Ég tel að innrásin hafi verið klúður sem fer í sögubækurnar sem slíkt. Stríðið er ein alsherjar mistök.

Eins og ég benti á í annarri blogg grein, þá hefur Pútín ef til vill tekist að stoppa upp í gatið á landamærunum við Úkraníu en hann bjó til um leið aðra víglínu sem liggur við landamæri Finnlands og Svíþjóðar ef þau ganga í NATÓ.  Ef litið er þannig á málið, hefur Pútín tapað stríðinu nú þegar. En sjáum til, enginn veit hvað framtíðin ber í skauti sér....

Og hér á persónulegum nótum: Fólk sem hefur ekki upplifað stríð, veit ekki hvað það er að tala um. Ég er hernaðarsagnfræðingur og ég hef fengið djúpa tilfinningu hvað stríð er hræðilegt í gegnum rannsóknir mínar í áratugi, þó að ég hafi ekki upplifað það sjálfur á eigin skinni.

Fólk deyr í styrjöldum og þetta er ekki skák eins og sumir halda, heldur dauðans alvara. Það er sársauki og angist þegar skriðdreki springur í loft upp, það er fólk innan í honum sem særist eða deyr.

Það er engin tilviljun að við höfum upplifað friðartíma í 80 ár. Um leið og síðasti hermaður seinni heimsstyrjaldarinnar dó gleymdum við hryllingnum og munum endurtaka mistökin aftur.

Ég sá í annað sinn myndina stríðsmyndina Come and See í síðustu viku. Þar má sjá hryllinginn í stríðinu frá sjónarhóli ungs manns. Hann var með skelfingarsvip á andlitinu alla myndina.

Hér er stiklan: Come and see

Ég vil frið í gegnum styrk, ekki veikleika, það er gert með góðum landvörnum, hernaðarbandalagi og íslenskum her, þar eð það verða alltaf slæmir leikarar á alþjóðavettvangi og við alltaf í hættu.

Utanríkisráðherra og ríkisstjórn okkar ættu að huga að eigin garði, áður en vaðið er í garð annarra og þykjast hafa lausnir.

Röng stefna íslenskra stjórnvalda gagnvart Rússlandi

Þeir sem hafa lesið blogg mín hér, vita sem er að ég er algjörlega á móti stríðinu í Úkraníu og tel að ef réttur forseti hafi setið við völdin í Bandaríkjunum, hefði þetta stríð aldrei átt sér stað. En það er önnur saga.

En stefna íslenskra stjórnvalda í þessu máli kemur mér algjörlega á óvart. Það að litla Ísland, sem þykist vera boðberi friðar, skuli taka afstöðu með öðrum deiluaðila, í máli sem kemur Íslandi einungis óbeint við, er fyrir neðan allar hellur. Hefur utanríkisráðherra okkar yfirhöfuð nokkuð lesið mannkynssöguna?

Gleymum aldrei þeirri staðreynd, að um leið og diplómatsían, tal ríkja sín á milli, líkur, taka stríðsátökin við. Stríð er bara framhald á stjórnmálastefnu með annarri leið sagði Carl von Clausewitz um stríðsátök og stjórnmál. Það er að segja, ef menn gefast upp á að tala saman, þá er farið í stríðsátök og það er ekki hætt fyrir en annar aðilinn er örmagna og gefst upp.

Skýrasta dæmið um þetta er aðdragandinn að fyrri heimsstyrjöldinni. Það stríð var eitt mesta bjánastríð sögunnar, farið í stríðsátök á vægast satt hæpnum forsendum; Sært stolt stórvelda, þau vildu prófa ný vopn, stríðið átti að klárast fyrir jól, bandalagsflækja o.s.frv.

Það er hægt að afstýra stríð með diplómatsíu, stilla til friðar með diplómatsíu og koma á frið með diplómatsíu. En til þess þurfa ríki að tala saman. Það er ekki gert með því að loka á diplómataleiðina, heldur því andstæða, halda dyrunum opnum (sbr. landhelgisdeilurnar við Breta en við lokuðum sendiráði okkar á tímabili sem gerði ekkert gott).

Nú eru Íslendingar ekki beinir þátttakendur í stríðsátökunum (fyrir utan fjáraustur til Úkraníu). Það væri því tilvalið, sem friðelskandi þjóð, að vera friðarstillar, koma á frið! Utanríkisráðherra hlotið friðarverðlaun Nóbels fyrir milligöngu fyrir frið. Nei, Ísland er stórveldi, ekki örríki, og þarf því ekki að gæta að stöðu sinni í samfélagi þjóðanna auk þess að vera herlaust og upp á náð og miskunn annarra bandalagsþjóða um varnir. Er þá ekki betra að vera ósýnileg og sitja á hliðarlínunni?

Gleymum því ekki að öll stríð ljúka á endanum og ríki sem berjast á banaspjótum einn daginn, munu taka upp þráðinn annan daginn. Það gerðu Bandaríkin við Norður-Víetnam o.s.frv.

Jafnvel Þýskaland, með 26 milljónir manndrápa á baki sér í seinni heimsstyrjöldinni í Sovétríkjunum og hryllilegustu glæpi sögunnar í farteskinu gagnvart gyðingum, hafa getað leitað sátta við Sovétríkin/Rússland og Ísrael eftir stríðið. Rússland og Úkranía munu eiga í samskiptum í framtíðinni, hjá því verður ekki komist. Samskiptasaga Rússlands og Úkraníu ná árþúsund aftur i tímann og eru flókin og erfið úrlausnar. Innrásin birtist ekki úr lausu lofti.

Hvernig ætla íslensk stjórnvöld að taka upp þráðinn á ný eftir þessi átök? Er það viturlegt að troða illsakir við stórveldi eins og Rússland? Erum við búin að gleyma viðskiptabann okkar á Rússland með fiskafurðir sem Rússar svöruðu með eigið viðskiptabann á Ísland?

Rússland sem stóð með okkur gegn Bretum í landhelgisdeilunum og við höfum alltaf átt góð samskipti við (líka við harðstjórn Stalíns). Hvað hangir á spýtunni? Utanríkisráðherrann er greinilega enginn stjórnvitringur né friðarstillir. Er ekki betra að hugsa um morgundaginn?

Lærdómurinn sem við getum dregið af mannkynssögunni er að mannskepnan gerir sömu mistökin aftur og aftur. BL

Loka sendiráðinu í Moskvu og vilja rússneska sendiherrann burt

Fréttir af geimverum og geimskipum í Bandaríkjunum

Það hefur ekki farið hátt á Íslandi, bara einstaka grein sem hefur ratað í íslenska fjölmiðla, en reglulega eru fréttir af uppljóstrurum eða jafnvel bandaríski herinn sjálfur (sjóherinn eða flugherinn) segir frá því þegar flugmenn eða hermenn sjá "geimskip" eða fljúgandi furðuhluti eins og þetta kallast á Íslandi. Óþekkt flugför væri nærri lagi að nefna fyrirbrigðið.

David Charles Grusch er háttsettur uppljóstrari innan flugher Bandaríkjanna sem hefur kom fram nýlega en hann heldur því fram að Bandaríkjastjórn hafi komið höndum yfir geimskip og geimverur sem eru ekki frá jörðinni.  Flugherinn hefur birt myndbönd sem sýnir eltingarleik flugmanna við svo kölluð Tik Tok flugför sem virðast brjóta öll náttúrulögmál.

Þessar uppljóstranir stjórnvalda hafa fjölgað síðastliðin ár og það virðist vera eins og þau séu að undirbúa almenning undir "frétt allra tíma" en hún er að við erum ekki ein í alheiminum. Meira segja Bandaríkjaþing er að fjalla um þetta. Af hverju er nánast þögn um mestu frétt allra tíma á Íslandi?

Sá tími er liðinn, að "furðufuglar" og "rugludallar" séu einir um hituna af fréttum af geimmverum og geimskipum. Bob Lazar, sem ég hef skrifað um áður, var fyrsti frægi uppljóstrarinn sem kom fram.  Hann sagðist hafa unnið á leynistöð, S-4 á "Area 51" við að finna út hvernig náð geimför virka.  Sjá slóðina: Drifkerfi geimskips versus Space-X og  Bob Lazar og frumefni 115 sem hann nefndi fyrir meira en áratug er bætt við lotukerfið eða Geimskip og aðrir óútskýrðir hlutir

Allt sem Bob sagði á sér stoð í raunveruleikanum og eftir náttúrulögmálum. Frægt er þegar hann sagði frá að frumefnið 115 væri til og það knýði áfram geimskip geimvera (EBE) fyrir mörgum áratugum og vísindamönnum tókst að búa til í Cern, Sviss, löngu síðar. Það var hlegið að honum og hann hraktur og smáður, eins og alla sem koma fram með eitthvað nýtt og menn eru hræddir við.

Og það er ekkert yfirnáttúrulegt við hvernig þessi geimskip eru knúin áfram, and-þyngdaraflskraftur kallast það þegar tími og rúm eru teygð eða þjappað saman fyrir framan og aftan geimskipið til að komast á ógnarhraða áfram í geiminum. Vísindamenm hafa sannað þetta kenningalega, sjá t.d. Spacecraft in a ‘warp bubble’ could travel faster than light, claims physicist

Sagt er að bandarískum vísindamönnum hafi tekist að "afrita" eða endurgera slík geimskip eftir geimskip geimvera og sjá megi slík á lofti nú þegar, sbr. svörtu þríhyrningsförin (e. Black triangle).

Nú eru tímanir aðrir en 1947 þegar Roswell atvikið átti sér stað og bandaríski flugherinn faldi atburðinn af ótta við að almenningur færi á límingunum af fréttum af ókunnugum flugförum og meintum geimverum. Í dag yppir fólk bara öxlunum og segir "so what?".

Ekkert kemur okkur lengur á óvart. Það þyrfti helst að koma sendinefnd frá geimverum (þá helst frá plánetunni Zeta Reticuli) til að hitta Bandaríkjaforseta í Hvíta húsinu til að fá fólk til að trúa eða bregðast við. Eins og sagt hafi gerst 1954 á bandarískum flugvelli í Nýja-Mexíkó og Eisenhower Bandaríkjaforseti hafi hitt fulltrúa geimvera þar leynilega. Sel það ekki dýrara en keypti. En jafnvel það myndi hverfa í flóð frétta á nokkrum misserum.

Geimverufræðin (UFOlogy) er heitur grautur sem menn tvístíga fyrir framan. Á ég, segir hinn almenni vísindamaður, virtur vísindamaður að missa almenningsálitið með að taka undir þetta eða halda kjafti og segja ekkert? To be or not to be, that is the question!

Hver eru rökin fyrir málfrelsi?

Ég hef margoft komið inn á málfrelsið hér á blogginu og held því áfram. Ég kenndi í valáfanga í framhaldsskóla heimspekisögu. Ég veit að almenningur, ég sá það hjá nemendum mínum, að hann veit ansi lítið um lýðræðið, gagnrýna hugsun, gangverk þjóðfélagsins og grundvöll þess, málfrelsið. Krakkarnir fara í gegnum menntakerfið með litla (ég segi ekki enga) þekkingu á grundvöllinn fyrir íslenska lýðveldið. Sagan sem er kennt, rétt krafsar í yfirborðið. Ef einhver kennari sem les þetta, hefur farið í gegnum stjórnarskrá Íslands með nemendum sínum, þætti mér vænt um að sjá það í athugasemda reitnum hér fyrir neðan. Ég held að það sé almennt ekki kennt í grunnskólum landsins.

Það var minnst á frumvarp forsætisráðherra í eldhúsdagsumræðum Alþingis í gær um að skylda opinbera starfsmenn til að sækja námskeið um hatursorðræðu. Hugmynd sem kemur frá ríkisvaldinu um hvað megi segja og ekki, er alltaf röng.

Það er rétt að hatursfull ummæli um einstaklinga og hópa eiga sér stað dagleg. En hvernig á að tækla vandamálið?

Í þessum pistli mun ég fyrst koma inn á gildi frjálsra umræða og tjáningarfrelsisins í heild. Síðan hvað Sókrates sagði um vandann við að viðhalda frjálsar umræður og hætturnar sem steðja að þeim og enda á hvað Bandaríkjamenn segja um málfrelsið en það er betur varið í Bandaríkjunum en á Íslandi.

Almenn rök fyrir frjálsa tjáningu einstaklingsins og hópa

Rökin fyrir tjáningarfrelsi eiga rætur að rekja til þeirrar trúar að einstaklingar eigi meðfæddan rétt til að tjá hugsanir sínar, skoðanir og hugmyndir án ritskoðunar eða aðhalds.

Hér eru nokkur lykilatriði til stuðnings málfrelsi:

Einstaklingsfrelsi: Litið er á málfrelsi sem grundvallarþátt í einstaklingsfrelsi og sjálfræði. Það viðurkennir að hver einstaklingur hefur rétt til að hugsa, tala og tjá sig frjálslega, sem gerir honum kleift að þroskast, tjá sig og leita sannleikans.

Markaðstorg hugmynda: Hugmyndin um "markaðstorg hugmynda" bendir til þess að í frjálsu og opnu samfélagi muni bestu hugmyndirnar koma fram með opinni og öflugri umræðu. Með því að leyfa fjölbreyttum sjónarmiðum að koma fram getur samfélagið metið og betrumbætt hugmyndir með rökstuddri umræðu sem leiðir til félagslegra framfara og nýsköpunar.

Lýðræðisleg stjórnarhættir: Málfrelsi gegnir mikilvægu hlutverki í lýðræðisþjóðfélögum með því að gera borgurum kleift að taka fullan þátt í stjórnmálaferlinu. Það gerir einstaklingum kleift að gagnrýna stjórnvöld, tjá andóf og taka þátt í opinberri umræðu og tryggja þannig gagnsæi, ábyrgð og getu til að framkvæma breytingar.

Þekking og sannleikur: Málfrelsi er nátengt leit að þekkingu og sannleika. Þegar einstaklingum er frjálst að tjá hugsanir sínar og hugmyndir ýtir það undir vitsmunalega forvitni, hvetur til uppgötvunar nýrra sjónarhorna og stuðlar að þróun vel upplýstrar skoðana. Þetta sést best í vísindastarfinu.

Félagslegar framfarir og umburðarlyndi: Að standa vörð um tjáningarfrelsið stuðlar að umburðarlyndari og samfélagi án aðgreiningar. Með því að leyfa einstaklingum með ólíkar skoðanir að tjá sig hvetur það til samræðu, samkenndar og skilnings, auðveldar félagslegar framfarir og dregur úr samfélagslegri sundrungu.

Vörn gegn harðstjórn: Málfrelsi þjónar sem vörn gegn forræðishyggju og harðstjórn. Þegar borgarar geta frjálslega gagnrýnt og skorað á þá sem eru við völd, virkar það sem ávísun á hugsanlega misbeitingu valds og stuðlar að heilbrigðu valdajafnvægi milli stjórnvalda og almennings. Forsætisráðherra ætti að lesa þessi rök sérstaklega.

Persónuleg þróun: Málfrelsi gerir einstaklingum kleift að tjá sjálfsmynd sína, kanna eigin skoðanir og gildi og eiga samskipti við aðra á uppbyggilegan hátt. Það stuðlar að persónulegum vexti, sjálfstrausti og hæfni til að skilja og virða fjölbreytt sjónarmið.

Það er mikilvægt að hafa í huga að þótt rökin fyrir tjáningarfrelsi séu sterk, þá eru líka takmarkanir og sjónarmið. Til dæmis getur tal sem hvetur til ofbeldis, stafar bein ógn af eða leiðir til skaða verið háð lagalegum takmörkunum. Að ná jafnvægi á milli tjáningarfrelsis og annarra samfélagslegra hagsmuna, eins og að vernda einstaklinga gegn hatursorðræðu eða viðhalda allsherjarreglu, er viðvarandi áskorun fyrir samfélög. En hvað sagði Sókrates um þetta atriði?

Sókrates um málfrelsi

Sókrates, forngríski heimspekingurinn, hafði flókna skoðun á málfrelsi. Þó hann kunni að meta opinskáar umræður og fyrirspurnir, viðurkenndi hann einnig hugsanlegar hættur sem óheft tal gæti haft í för með sér fyrir samfélagið.

Sókrates trúði á kraft skynsamlegrar orðræðu og leit að sannleika með gagnrýnum spurningum. Frægt var að hann tók þátt í samræðum við samborgara sína og ögraði viðhorfum þeirra og forsendum í viðleitni til að stuðla að sjálfsskoðun og vitsmunalegum vexti. Sókrates leit á heimspekirannsókn sem leið til að bæta sjálfan sig og samfélagið.

Hins vegar var Sókrates gagnrýninn á sofistana á sínum tíma, sem voru fagmenn í orðræðu og ræðumenn. Hann taldi að áhersla þeirra á sannfærandi tal, frekar en sannleiksleit, leiddi til hagræðingar og brenglunar sannleikans. Sókrates hélt því fram að hægt væri að nota orðræðu sem væri aðskilin frá visku og siðfræði til að blekkja og sveifla fjöldann.

Í réttarhöldunum yfir Sókrates stóð hann frammi fyrir ákæru um guðleysi og spillingu ungmenna, sem stafaði af gagnrýnum fyrirspurnum hans og efasemdir um viðurkenndar skoðanir. Þrátt fyrir vörn sína fyrir opnum samræðum og trú sína á að sannleikurinn komi fram með spurningum, var Sókrates að lokum dæmdur til dauða.

Skoðanir Sókratesar á málfrelsi má draga saman þannig að hann metur leit að sannleika og gagnrýnni rannsókn en gerir sér einnig grein fyrir hugsanlegri hættu á óheftri orðræðu og meðferð. Hann lagði áherslu á mikilvægi rökstuddra samræðna, vitsmunalegrar heiðarleika og þekkingarleitar fram yfir sannfærandi tal.

Sókrates kaus dauðann þegar vitnaleiðslur leiddi sannleikann ekki fram í málsvörn hans. En hann hefði aldrei kvatt til að hefta málfrelsið, hann vildi berjast gegn "illri" meðferð á málfrelsinu, en ekki með banni, heldur mótrökum.

Málfrelsi í Bandaríkjunum

Í Bandaríkjunum eru rökin fyrir tjáningarfrelsi byggð á fyrstu viðauka bandarísku stjórnarskrárinnar, sem verndar málfrelsi sem grundvallarrétt. Hér eru nokkur lykilatriði til stuðnings málfrelsi í Bandaríkjunum:

Vernd einstaklingsfrelsis: Málfrelsi er talið nauðsynlegt til að varðveita einstaklingsfrelsi og sjálfræði. Það er viðurkennt að einstaklingar eiga rétt á að tjá hugsanir sínar, hugmyndir og skoðanir án þess að óttast ritskoðun stjórnvalda eða hefndaraðgerðir.

Lýðræði og borgaraleg þátttaka: Málfrelsi gegnir mikilvægu hlutverki í lýðræðissamfélagi með því að gera borgurum kleift að taka fullan þátt í stjórnmálaferlinu. Það gerir ráð fyrir opnum skoðanaskiptum, auðveldar opinbera umræðu og tryggir að hægt sé að heyra og skoða fjölbreytt sjónarmið. Þetta stuðlar aftur að upplýstum og virkum borgurum.

Markaðstorg hugmynda: Hugmyndin um "markaðstorg hugmynda" er lykilatriði í röksemdafærslunni fyrir tjáningarfrelsi í Bandaríkjunum. Það bendir til þess að í frjálsu og opnu samfélagi muni bestu hugmyndirnar rísa á toppinn með öflugri og óheftri umræðu. Að leyfa margvíslegum sjónarhornum og skoðunum að koma fram hvetur til vitsmunalegrar fjölbreytni, nýsköpunar og uppgötvunar sannleikans.

Ábyrgð og gagnsæi: Málfrelsi þjónar sem kerfi til að draga þá sem eru við völd ábyrgir. Það gerir borgurum kleift að gagnrýna stjórnvöld, opinbera embættismenn og aðrar stofnanir, stuðla að gagnsæi og letja spillingu. Málfrelsi virkar einnig sem ávísun á hugsanlega misbeitingu valds og tryggir að borgarar geti tjáð andóf og mótmælt ríkjandi viðmiðum.

Sjálfsuppfylling og persónulegur þroski: Frelsið til að tjá sig og taka þátt í opnum samræðum er talið nauðsynlegt fyrir persónulegan vöxt og sjálfsuppfyllingu. Það gerir einstaklingum kleift að kanna eigin skoðanir, ögra forsendum sínum og læra af öðrum. Málfrelsi stuðlar að vitsmunalegum þroska, samkennd og hæfni til að skilja og meta fjölbreytt sjónarmið.

Vísinda- og tækniframfarir: Málfrelsi skiptir sköpum fyrir framfarir í vísindum og tækni. Það hvetur vísindamenn, frumkvöðla og frumkvöðla til að deila hugmyndum sínum og niðurstöðum frjálslega, sem leiðir til þróunar nýrrar þekkingar, uppgötvana og uppfinninga. Hæfni til að ræða og rökræða opinskátt um vísindalegar hugmyndir er mikilvægur fyrir framgang samfélagsins í heild.

Menningarleg og listræn tjáning: Málfrelsi verndar réttinn til að stunda menningarlega og listræna tjáningu. Það gerir einstaklingum kleift að búa til og deila verkum úr bókmenntum, listum, tónlist og öðrum skapandi tjáningu án ótilhlýðilegrar ritskoðunar eða takmarkana. Þetta frelsi stuðlar að menningarlegri fjölbreytni, sköpunargáfu og könnun á nýjum hugmyndum.

Rétt er að taka fram að málfrelsisrétturinn er ekki algjör í Bandaríkjunum. Ákveðnir flokkar orðræðu, svo sem ærumeiðingar, hvatningu til ofbeldis og svívirðingar, kunna að vera háðir takmörkuðum, takmörkunum sem byggjast á sérstökum lagaviðmiðum sem dómstólar setja. Engu að síður eru vernd og kynning á öflugu málfrelsi enn grundvallarreglur í bandarísku réttarkerfi og samfélagsumræðu.

Lokaorð

Ég myndi, ef ég væri ráðgjafi forsætisráðherra, ráðleggja honum/henni að setjast sjálf(ur) á skólabekk, áður en hann/hún skyldar aðra, helst námskeið um gagnrýna hugsun og heimspeki áfanga um málfrelsi og rifja upp hvað spekingar fyrri tíma hafa sagt um tjáningarfrelsið. 

Forsætisráðherrann sjálfur hefur fullt málfrelsi enda starfar hann á grundvelli þess, byggt á lýðræðislegu stjórnkerfi. Hann/hún verður bara að þola að aðrir hafa aðrar skoðanir en hann/hún og leiti til dómstóla ef orðræðan verður þannig að hún er ærumeiðandi eða hvetji til ofbeldis. Það eru grunn viðmiðin sem siðmenntað samfélag á að miða við.

Á meðan; á rapparinn að geta sungið "Fuck you all"; listmálarinn að mála nektarmyndir; uppistandarinn að gera grín að minnihlutahópum; foreldrið að mótmæla námskrá skólans; borgarinn að gagnrýna samgönguáætlun stjórnvalda og mótmælandinn að brenna fánann ef hann kýs svo.

 

 

Pappírsfernur, skolp, sorp og umhverfisvernd

Umræða er nú í þjóðfélaginu um pappírsfernur og vannýtingu þeirra. Sagt er að þær séu notaðar í brennslu erlendis í stað endurvinnslu.  Ljóst er að hægt er að endurvinna pappír og eyðing hans í náttúrunni tekur tiltölulega stuttan tíma.

Hér er smá listi yfir hversu langan tíma það tekur náttúruna að eyða ýmsum hlutum sem við hendum frá okkur:

Dagblöð: 3–12 mánuðir

Flöskutappar: Allt að 100 ár

Mjólkurfernur: Allt að 2 ár

Dauð dýr og hundaskítur: 2 vikur

Nælon: 30–40 ár

Bleyjur: allt að 450 ár

Plast: Allt að 500 ár

Reiðhjól: Rúmlega 1.000 ár

Í grein á Vísindavefnum Hvernig er pappír endurunninn segir "... við endurvinnslu á pappír er leitast við að ná ákveðinni blöndu af trefjamassa sem miðast við þá vöru sem verið er að framleiða hverju sinni. Við framleiðslu á salernispappír er til dæmis ákveðnum hlutföllum af skrifstofupappír (meiri gæði, fleiri trefjar) blandað saman við dagblaða- og tímaritapappír (minni gæði) og svo er yfirleitt eitthvað af frumunnu efni, það er trefjum unnum úr trjám, bætt við. Þessi hlutföll breytast síðan eftir því hvaða vöru er verið að framleiða hverju sinni. Þar sem skrifstofupappír er í hærri gæðaflokki en dagblöð og tímarit er hann verðmætari."

Þannig að það vel hægt að endurvinna pappír í alls kyns pappírsvörur. En það er líka hægt að nota hann í landgræðslu. Í 171 tölublaði Morgunblaðsins segir frá ýmsum tilraunum í þá ættina, bls 18-19. Hvergerðingar sjóða jarðvegsgraut úr pappír í jarðgerð. Hann er sprautaður með haugsugu á jarðvegslausan jarðveg eftir að búið er að blanda í hann grasfræ. Af hverju var ekki haldið áfram með það verkefni í stað þess að brenna hann erlendis?

Í annarri grein sama tölublaðs; Græðum við landið með skolpi og sorpi?  segir að skolpið á Hvolsvelli er notað til að græða upp sanda og á Hólmavík væru sorpkassar með lífrænum úrgangi notaðir til ræktunnar í tilraunaskyni.

Nægt er skolpið, sorpið og pappírinn sem fellur til á höfuðborgarsvæðinu og hægt að nota í landgræðslu á svæði Landgræðslunnar við Selvog og í Ölfusi.

Ég spurði ChatGPT að gamni hversu mikið landsvæði myndu hægðir úr mönnum, minnugur þess að forfeður notuðu þær sem skarn til að bera á túni í gamla daga, þekja ef það væri borið á landgræðslu svæði. Svarið er athyglisvert og er eftirfarandi:

Við skulum reikna út fjölda daga sem það myndi taka fyrir saur frá 400.000 manns að þekja 1 ferkílómetra miðað við forsendurnar sem áður voru gefnar:

Heildarmagn saurs framleitt á dag = 400.000 manns × 100 grömm á mann = 40.000.000 grömm á dag.

Heildarrúmmál saurs sem þarf til að ná yfir 1 ferkílómetra = 1.000.000 fermetrar × 0,01 metrar = 10.000 rúmmetrar.

Til að umreikna heildarrúmmál saurs sem þarf í lítra, margföldum við með 1000 (þar sem 1 rúmmetri jafngildir 1000 lítrum):

Heildarrúmmál saurs sem þarf = 10.000 rúmmetrar × 1000 lítrar/rúmmetra = 10.000.000 lítrar

Nú getum við reiknað út fjölda daga:

Fjöldi daga = Heildarmagn saurs sem þarf / Heildarmagn saurs framleitt á dag.

Fjöldi daga = 10.000.000 lítrar / 40.000.000 grömm/dag.

Til að breyta grömmum í lítra, gerum við ráð fyrir að þéttleiki saur sé um það bil 1 gramm/ml:

Fjöldi daga = 10.000.000 lítrar / 40.000.000 grömm/dag ≈ 10.000.000 lítrar / 40.000.000 lítrar/dag

Með því að einfalda jöfnuna finnum við:

Fjöldi daga ≈ 0,25 dagar

Þess vegna, miðað við þessar forsendur, myndi það taka um það bil 0,25 daga (eða 6 klukkustundir) fyrir saur frá 400.000 manns að ná yfir 1 ferkílómetra. Hins vegar verð ég [segir ChatGPT] að ítreka að þetta er eingöngu ímyndaður útreikningur og það er hvorki ráðlagt né hreinlætislegt að hylja svæði með saur. Ávallt skal fylgja réttum hreinlætis- og úrgangsaðferðum vegna lýðheilsu og umhverfisöryggis.

Þetta er nokkuð gott svar, en gervigreindin gleymir aldrei í svörum sínum að kenna mér lexíu, ekki gera þetta eða hitt....ekki spurði ég hvort það væri siðferðislegt eða samkvæmt hreinlætisreglum að bera hægðir á örfoka land.

Auðvitað er manninn aldrei borinn beint á jörðina, hann er fyrst meðhöndlaður eins og annað sorp sem til fellur.

 

Stjórnmála- og hernaðarsamskipti Finnlands við Rússland og Sovétríkin síðan 1800 – innganga Finnlands í NATÓ

Það hefur vakið mikla athygli fyrirhuguð innganga tveggja norrænna ríka í NATÓ, Svíþjóðar og Finnlands.  Þetta eru engin smáviktarlönd í hermálum og innganga þeirra, ef af verður, mun breyta valdajafnvæginu í Evrópu. Ef ætlun Pútíns var að stoppa upp í varnargapið inn í Rússland og liggur um Úkraníu úr vestri, þá hefur það ef til vill tekist en á móti veikir hann til frambúðar norðurlandamærin sem liggja við Skandinavíu.  Þar liggur nefnilega beinn og breiður vegur frá Finnlandi til St Pétursborgar og til Moskvu eins og það gerir fyrir skriðdrekanna eftir sléttum Úkraníu til Moskvu.

Svíþjóð og Finnland sækja um aðild að Atlantshafsbandalaginu

Það er gríðarlegur munur á umsókn Finna samanborið við Svía sem er frjálslynt ríki og er komið upp á kant við Tyrkland. Svíar voru stórveldi sem atti kappi við Rússland á 17. og 18. öld sem stórveldi en Finnland hefur alltaf verið undir hæl Svía en síðar Rússa.

Það er virðist ansi rótækt að Finnar sæki um, næstum eins og ef Svisslendingar létu af aldarlangri hlutleysisstefnu sinni.  En Finnar hafa þurft að fara aðra leið en Svisslendingar, þar spilar landslagið inn í.  Ég sá nýlega heimildamynd um landvarnir Sviss, og í ljós kom að fjöllin í landinu eru eins og svissneskur ostur, holótt með byrgjum og fallbyssum.  Hitler ætlaði sér inn en féllst hendur þegar hann sá varnirnar.  Þeir þurfa að því ekki „skjólstefnu“ vegna legu og landafræði og eru eitt fárra ríkja sem geta í raun verið hlutlaus.

Sama er ekki hægt að segja um Finnland, þótt skógarnir bjóði upp á skæruhernað, þá er hægt að taka landið með valdi og það reyndi Stalín. Finnarnir hafa því þurft að þræða aðra leið í varnarpólitík sinni og í samskiptum sínum við aðrar þjóðir, sérstaklega stórveldin.  Þeir lærðu í vetrarstríðinu að þeir standa einir, Svíar eru ekki „góðir grannar“ en þetta er fyrir tíma NATÓ.  Ríki eins og smáríkið Finnland þarf því að leita sér skjóls eða halda stórveldunum góðum.

„Shelter theory“ á sannarlega við um Ísland eins og Finnland. Svo á reyndar við um flestar þjóðir NATÓ- ríkja, sem eru eins og pústurspil, hvert ríki leggur sitt af mörkum í heildarvörnum álfunnar. Öll treysta þau á hernaðarmátt heimsveldisins BNA, jafnvel í innanbúðamáli eins og Úkraníustríðið ætti að vera.  „Shelter theory“ á sannarlega við um þau flestöll.  Jafnvel breski bolabíturinn iðkar varnarstefnu sem er „skjólstefna“ í skugga Bandaríkjanna.

Sem sagnfræðingur vil ég fara lengra aftur í tímann til skilja samtímans og hvers vegna Finnar leita skjóls.  

Stjórnmála- og hernaðarsamskipti Finnlands við Rússland og Sovétríkin síðan 1800 – innganga Finnlands í NATÓ

Pólitískt og hernaðarlegt samband Finnlands við Rússland og síðar Sovétríkin hefur tekið miklum breytingum síðan á 19. öld. Hér er yfirlit yfir helstu atburði og þróun á þessu tímabili:

Sjálfstætt stórhertogadæmi undir rússneska heimsveldinu (1809-1917):

Árið 1809 varð Finnland sjálfstætt stórhertogadæmi undir rússneska heimsveldinu eftir finnska stríðið milli Svíþjóðar og Rússlands.

Finnland hélt sínu eigið réttarkerfi, stjórnskipulagi og finnska tungumálið.

Rússneski keisarinn var stórhertogi Finnlands og landið naut ákveðið innra sjálfræðis.

Finnland upplifði hraða efnahags- og menningarþróun á þessu tímabili.

Finnskt sjálfstæði og rússneska byltingin (1917-1918):

Eftir rússnesku byltinguna árið 1917 lýsti Finnland yfir sjálfstæði frá Rússlandi 6. desember 1917.

Í finnska borgarastyrjöldinni í kjölfarið (1918) kom til átaka milli "rauðra" (sósíalista) eða rauðliða og "hvítra" (íhaldsmanna) eða hvítliða, þar sem hvítliðarnir stóðu uppi sem sigurvegarar.

Rússar studdu finnsku rauðliðina upphaflega en eftir að bolsévikar komust til valda í Rússlandi viðurkenndu þeir sjálfstæði Finnlands.

Millistríðstímabil og vetrarstríð (1918-1939):

Finnland stóð frammi fyrir landsvæðsisdeilum við Sovétríkin um landamærahéruð sínu.

Sovétríkin kröfðust landhelgisívilnunar (til að tryggja varnir St Pétursborgar), en Finnar veittu pólitíska mótspyrnu.

Árið 1939 hófu Sovétríkin vetrarstríðið gegn Finnlandi og reyndu að tryggja landamæri sín og auka áhrif sín.

Þrátt fyrir að vera mun færri og yfirgefnir af alþjóðasamfélaginu, stóðust Finnar innrás Sovétríkjanna í nokkra mánuði áður en þeir undirrituðu friðarsáttmálann í Moskvu árið 1940 og afsöluðu  landsvæði til Sovétríkjanna.

Framhaldstríðið  og friðarsáttmáli (1941-1944):

Í seinni heimsstyrjöldinni reyndu Finnland að endurheimta glatað landsvæði í átökum sem kallast framhaldsstríðið (1941-1944).

Finnland var í samstarfi við Þýskaland nasista gegn Sovétríkjunum en stefndi að því að halda sjálfstæði sínu.

Hins vegar, eftir röð hernaðaráfalla, gerði Finnland sérstakan friðarsáttmála við Sovétríkin árið 1944 (vopnahléið í Moskvu), sem leiddi til þess að Finnland hrakti þýska herinn úr landi og gekk í takt við Sovétmenn.

Eftir seinni heimsstyrjöldina og kalda stríðið (1945-1991):

Eftir seinni heimsstyrjöldina undirrituðu Finnar Parísarfriðarsáttmálann við Sovétríkin árið 1947, sem batt opinberlega enda á stríðsástand landanna tveggja.

Finnar fylgdu hlutleysisstefnu og héldu vinsamlegum en varfærnum samskiptum við Sovétríkin á tímum kalda stríðsins.

Finnland var hvorki meðlimur í NATO né Varsjárbandalaginu og stundaði bandalagsstefnu, sem kallast „finnlandavæðing“, til að koma jafnvægi á samskipti sín við stórveldin.

Upplausn Sovétríkjanna og ESB-aðild (1991-2004):

Eftir fall Sovétríkjanna árið 1991 viðurkenndi Finnland sjálfstæði hins nýstofnaða Rússlands.

Samskipti Finna við Rússa bötnuðu og þeir komu á diplómatískum og efnahagslegum tengslum.

Finnland gekk í Evrópusambandið árið 1995, sem mótaði utanríkisstefnu þess og aðlögun að Evrópusamfélaginu enn frekar.

Nútímaleg samskipti og öryggissamvinna (2004-nú):

Samskipti Finnlands og Rússlands hafa verið tiltölulega stöðug undanfarin ár.

Finnland hefur lagt áherslu á samræður, efnahagssamvinnu og menningarsamskipti við Rússland.

Finnar hafa hins vegar, eins og önnur Evrópuríki, lýst yfir áhyggjum af aðgerðum og afstöðu Rússa gagnvart Úkraínu og Eystrasaltssvæðinu.

Finnland tekur þátt í ýmsum alþjóðlegum öryggissamstarfsrömmum, svo sem Samstarfi NATO í þágu friðar og sameiginlegri öryggis- og varnarstefnu Evrópusambandsins, á sama tíma og það hélt óflokksbundinni stöðu sinni.

En svo gerist það óhugsandi, Rússar gera innrás í Úkraníu.  Hvað gera Finnar þá? Verða straumhvörf í varnarmálapólitík Finnlands eða verður þróun, sem þegar er hafin, aðeins hraðari?

Baldur Þórhallsson prófessor í stjórnmálafræði kemur inn á þetta í grein sinni Finlands NATO membership: Continuous shelter seeking strategy. Þar segir hann í niðurstöðum sínum eftirfarandi: “NATO-umsókn Finna (og Svíþjóðar) komst í alþjóðlegar fréttir um allan heim. Þróuninni í átt að aðild var lýst sem stórkostlegri stefnubreytingu í sögulegu samhengi. Með innlimun Finnlands deilir NATO nú 1300 km landamærum til viðbótar við Rússland og viðurkennd staða Finnlands sem „óflokkað“ ríki hefur verið yfirgefin.

En hversu mikil stefnubreyting er nýleg þróun í raun og veru? Ef stefna Finnlands er skoðuð í smáatriðum í sögunni má færa rök fyrir því að aðild þeirra að NATO sé ekki eins róttæk og hún kann að virðast. Niðurstöður okkar benda til þess að metnaður Finna til að ganga í ESB og smám saman byggja upp náin stjórnmála- og öryggistengsl við Vesturlönd eftir fall Sovétríkjanna ætti að skilja sem grundvöll að NATO-aðild og sem framhald af stefnu þess að leita skjóls síðan á kalda stríðstímanum.

Með öðrum orðum, tilraunir og árangur Finna til að tryggja efnahagslegt og samfélagslegt skjól sem Vesturlönd veittu á tímum kalda stríðsins auðveldaði aukna pólitíska skjólsleitar í kjölfar þess, sem náði kannski á táknrænan hátt aðildarumsóknina að NATO í maí 2022, skref sem nauðsynleg var vegna þess að menn gerðu sér grein fyrir því að þegar komnir samningar um skjól og öryggisfyrirkomulag voru ófullnægjandi til að bregðast við ógnunaráhrifum samtímans.“

Til að skoða stóru myndina, þá er fróðlegt að lesa gamla blogg grein mína, sjá slóð hér að neðan:

Rússland og bölvaða landafræðin - Innrásahættan mikla