Munurinn á kynjunum - grein í Morgunblaðinu

 

https://www.mbl.is/frettir/taekni/2021/06/23/eru_karlar_og_konur_olik/?fbclid=IwAR2TBuYPDq-w4DGipPArNxMuVS7GXp_PuMiE5pD_X_AtE0dwQQc0Km9tnFA

Jordan Peterson hafði rétt fyrir sér að munurinn á kynjunum er líffræðilegur. Skólakerfið virðist ekki skilja þetta en strákar þurfa t.d. meiri hreyfingu og styttri kennslustundir.

“Karl­ar og kon­ur eru lík en þau eru líka ólík og sá mun­ur get­ur skipt máli, sér­stak­lega í öfg­un­um. Fleiri glæpa­menn verða karl­ar, fleiri verk­fræðing­ar karl­menn, fleiri kon­ur grein­ast með þung­lyndi og kvíða og fleiri hjúkr­un­ar­fræðing­ar verða kven­menn. Það eru eng­ar sann­an­ir sem benda á að sam­fé­lags­gerðin og menn­ing­in hafi veru­leg áhrif á kyn og kyn­hegðun. Líf­fræðin virðist skýra að hluta til mun­inn á milli kynj­anna," segir í greininni.

 

 

Söguskoðun Olivers Stones og raunveruleikinn

Ég fór að pæla í Oliver Stone sem sögumann eftir að ég skrifaði um hann á fésbókinni, og flétti upp það sem gagnrýndendur hans segja um verk hans.  Og það sem stakk mig er fyrst og fremst það að hann skuli nota ,,hvað ef“ frásögnina sem er ekki boðlegt.

Einn gagnrýnenda hans sagði nokkuð réttilega að ,,sagan sé frásögn af því sem gerðist...en þegar hún hefur einu sinni gerst, þá sé ekki hægt að breyta henni eða við getum leyft okkur að nota ,,hvað ef“.

Við vitum ekkert hvort að sagan hefði farið þessa leið eða aðra ,,ef“ eitthvað hefði gerst. Dæmi: Ef Lincoln hefði ekki farið í leikhúsið örlagaríka kvöldið, þá hefði hann getað lifað til elliára. En hefði það gerst? Hefði tilræðismaðurinn ekki allt eins getað drepið hann seinna? Þetta er nokkuð sem við getum aldrei vitað fyrir vissu. En það er samt sem áður alltaf gaman að pæla í, hvað ef...en það er ekki raunveruleg sagnfræði.

Hér koma nokkrar fullyrðingar Stone...verðlaunin sem Bandaríkin fengu fyrir að hjálpa Bretland, voru að að verslunaryfirburðir Breta eftir stríðið luku og Bandaríkin fengu nýtt og öflugt efnahagshlutverk. - Já, athyglisvert en Bretar gáfu ekki Bandaríkjamenn verslunina í hendur eftir stríðið, Bretland var tæknilega gjaldþrota, bæði efnahagslega og stjórnmálalega sem heimsveldi. Sovétríkin voru máttvana, Þýskaland og Japan sigruð og því mjög eðlilegt að BNA tækju að sér stórveldishlutverkið og vegna efnahagslegs máttar - Bandaríkin voru og er ríkt af auðlindum og landsvæðum, að verða risaveldi, þegar framleiðslumáttur annarra stórvelda var úr sögunni. Þetta er ávallt niðurstaða stórra átaka, heimsveldi hrynja eða þau rísa við slík átök.

Hann segir að þó að BNA trúi því að bandamenn hafi unnið heimsstyrjöldina einir saman, þá sé það staðreynd að Sovétríkin hafi sigrað Þýskaland og ættu lof skilið. - Hernaðarlega séð, er þetta rétt hjá honum, 80% af stríðátökum nasista voru við Sovétríkin og mesta mannfallið var á austurvígstöðvunum. Tugir milljóna manna féllu í þeim átökum og í samanburði voru vesturvígstöðvarnar sem mynduðust í júní 1944 og þau átök sem stóðu í um eitt ár, bara ,,smástríð“. En nota bene, þessar nýju vígstöðvar voru bráðnauðsynlegar, því að annars hefði verið hætta á að Rauði herinn hefði farið alla leið að Atlantshafi á vesturströnd Frakklands. Hvað hefðu menn þá gert í stöðunni? Hefðu Sovétmenn (Stalín) þá vilja semja við Bandamenn?

Vestrænu bandamenn réðust á Þýskaland nasista undir lok stríðsins þegar mestur máttur var úr þýska hernum. Þriðja flokks herlið til varnar í Frakklandi o.s.frv. Bandamönnum (þ.e. Bretum og Bandaríkjamönnum gekk ekkert að sigra Þjóðverja á Ítalíu og erfitt að sjá, miðað við hernaðartæknina þá, að þeir hefðu farið yfir Alpana, því að þá var barist á víglínum, en ekki mörgum vígstöðvum samtímis sem skapaðar eru með loftflutningum herja eins og í nútímanum.

Árangur bandamannanna í vestri var því ekki eins glæsilegur og ætla mætti. En hvað fengum við í lok stríðsins með sigri Sovétríkjanna? Járntjaldið og kúgun Austur-Evrópubúa sem telja sig ekki hafa verið frelsaðir í lok stríðsins, heldur hafi bara verið skipt um kúgara. Þetta kýs Oliver að líta framhjá. Enn óttaðst Austur-Evrópumenn rússneska björninn í líki Pútíns.

Oliver segir að það sé vinsæll skoðun að segja að loftárásirnar á Hiroshima og Nagasaki hafi endað stríðið í Kyrrahafi. Stone segir hins vegar að kjarnorkusprengjur Bandaríkjanna hafði ekkert að gera með sigurinn á Japan, heldur var það austursókn Sovétríkjanna í Kína - Mansúríu - sem neyddi Japana til að gefast upp. Þetta var vegna loforðs Joseph Stalin við Winston Churchill um að ráðast á Mansúríu. – Þetta er nú meiri vitleysan hjá Stone og sýnir þekkingarleysi hans á japönsku þjóðinni. Japanir voru tilbúnir að berjast til síðasta manns og töpuð lönd á meginlandi Asíu hefði þar engu breytt. Fyrri kjarnorkusprengjan fékk þá varla til að skipta um skoðun en þegar sú síðari sprakk og önnur borgin eyðilögð, þá leist þeim ekki á blikuna. Þeir gátu þá gefist upp með sæmd sem skiptir öllu máli fyrir þá, bæði þá og nú. Svo var það nokkuð ljóst að Japan var örmagna í lok stríðsins en hefði getað barist af hörku í heimalandinu - Japan.

Japanir höfðu tapað Kyrrahafsstyrjöldinni gegn Bandaríkjamönnum með síðasta ósigrinum í Okinawa og aðeins spurning hversu mikið mannfallið yrði við hertöku Japans. Bandaríkjamenn áætluðu að þeir myndu missa 2 milljóna bandarískra hermanna við þau stríðsátök og það var ekki ásættanlegt í augum Trumans og Bandaríkjamanna almennt. Þeir töldu sig einnig spara mannfall í röðum Japana sjálfra, bæði hermanna og almennra borgara, jafnvel milljóna þeirra.

Þýskaland var fyrirmynd um hvernig slík átök yrðu, en mesta eyðilegging og mannfallið þar í landi, var síðuðustu mánuði stríðsins - munum: barist á víglínum og þar sem þær fara um landsvæði, myndast eyðilegging og dauði.

Síðasta fullyrðing Stone, sem ég ætla að taka fyrir er aðdáun hans á varaforsetanum Henry Wallace og hvað það hefði breytt sögunni ef hann hefði verið sá sem tók við af Roosevelt. Hann fullyrðir að kjarnorkusprengjan hefði aldrei verið notuð; að hergagnaiðnaðurinn hefði aldrei orðið svo stór og mikill og dómerandi í bandarísku samfélagi; að BNA og Sovétríkin hefðu haldið áfram samstarfi sínu eftir stríð og kalda stríðið hefði aldrei orðið! - Það er ekki hægt að fullyrða að kjarnorkusprengjan hefði ekki verið notuð. Það vill gleymast að forsetinn var og er ekki einn um að taka ákvarðanir, það er ávallt hópur manna sem tekur ákvörðun um hlutina.

Carter sagði einu sinni að hann hefði ekki trúað hversu valdalítill forsetinn væri, fyrr en hann settist að völdum. Hann sagði að ,,bálknið“ væri stjórnlaust og rynni sitt skeið áfram og erfitt væri að hemja það. Það hafa margir Bandaríkjaforsetar fengið að kynnast. Svo er það annað, kom Truman ekki í veg fyrir að MacArthur fengi að nota kjarnorkusprengjur í Kóreustríðinu og gaf hershöfðingjann reisupassann fyrir vikið?

Hergagnaiðnaður BNA hefði komist á koppinn hvort sem er, vegna þess þau voru orðin risaveldi. Hann var fullmótaður í seinni heimsstyrjöldinni hvort sem er. Eðlileg niðurstaða úr heimsstyrjöldinni.  Það er mjög ólíklegt að bandalag BNA og Sovétríkjanna hefði haldist eftir stríðið, kalda stríðið var í raun hafið áður en heimsstyrjöldinni lauk og fyrst var barist á ,,friðarráðstefnunum“ sem bandamenn héldu, til að útkljá deilurnar um heimsskipan að loknu stríðunum.

Skiptingin var ógeðfelld og felldu milljónirm manna undir kúgunarvald Stalíns. Til allrar lukku, tók það mörg ár fyrir Sovétríkin að jafna sig, en þeim tók þó að leggja undir Austur-Evrópu og þegar Stalín dó, þá var hann að leggja drög að gyðingaofsóknum. 

Ekki nokkur einasti maður réði við Stalín sem var sami fjöldamorðinginn og Hitler og kannski má segja að hann hafi skapað kalda stríðið með því að taka yfir Austur-Evrópu og neyða vesturveldin í skotgrafirnar. Eina tækifærið til að útkjá málið milli vestrænna lýðræðisríkja og kommúnistana var í lok stríðsins (Patton vildi halda áfram og berjast við Sovétríkin), það tækifæri rann úr greipum (Sovétríkin höfðu milljónir undir vopnum og erfitt hefði verið að sigra þau, ef ekki vonlaust) og þá var næst besta leiðin farin, að þreyja þorra og það gekk eftir, Sovétríkin urðu gjaldþrota sem hugmyndakerfi, efnahagskerfi og hernaðarkerfi.

Lýðræðið, fasistisminn og kommúnistisminn eru ólík hugmyndakerfi sem erfitt er að sjá að koma mætti í veg fyrir að myndu lenda í hár saman fyrr eða síðar – í stríðsátökum.

Lýðræðisríkin og kommúnistaríkið Sovétríkin, sigruðu í sameinu fastismann og þá kom til uppgjörs milli lýðræðisins og kommúnistismans; til stríðs sem háð var í krafti vopnavalds en án vopnaðra átaka og með átökum staðgengisríkja svonefndu. Kommúnistisminn varð gjaldþrota í þessu kalda stríði. En hver er óvinur lýðræðisins í dag, þegar hin hugmyndakerfin eruð sigruð? Er stríð mili hugmyndakerfa í gangi í dag?

Donald Trump er 75 ára í dag

 

Donald J. Trump er 75 ára í dag. Er nokkuð viss um að sagan eigi eftir að dæma hann öðru vísi en sumir samtímamenn hans. Lítum bara á Ronald Reagan sem var nánast jafn hataður af vinstrinu og hann, en á 9. áratugnum var Reagan tekinn í sátt og í dag er hann tákngervingur ákveðið tímabil, áttunda áratugarins. Sama má segja um Jimmy Carter, sem var talinn vera versti Bandaríkjaforseti seinni hluta 20. aldar (í harðri samkeppni við Gerald Ford), hann reyndist vera afburða lélegur forseti en frábær stjórnmálamaður eftir forsetatíð sína.

Trump var umdeildur forseti sem þó var fyrstur Bandaríkjaforseta sem ekki hóf stríð í 40 ár. Friðargerð í Miðausturlöndunum, kölluð Abraham, þar sem Ísrael samdi frið við nokkur Arabaríki er söguleg og fer í sögubækur. Trump og sérstaklega tengdasonur hans voru helstu arkitektar þeirrar friðargerðar.

Þessi mynd af sex forsetum og stríð þeirra segir alla söguna.

Andstæðingar hans, Demókratar, hötuðu hann af lífsins krafti og sál sem og sumir kerfiskarlar Repúblikanar. Af hverju? Kerfiskarlarnir í báðum flokkum hötuðu hann vegna þess að hann var utangarðsmaður sem ,,hrifsaði" völdin til sín, en Demókratar vegna þess að hann sagðist ætla raunverulega að fylgja eftir stefnumál sín (efna kosningaloforð sem almenningur var óvanur að pólitíkusar efndu).

Frjálslindir fjölmiðlar hötuðu hann vegna þess að hann benti á þá alkunnu staðreynd að þeir voru í eðli sín ekki hlutlausir, heldur hlutdrægir. Það gátu þeir ekki fyrirgefið og beinar árásir hans á fjölmiðlana, leiddi til að þeir fóru yfir um.

Frjálslindir fjölmiðlar, sem styðja Demókrata hefðbundið, hreinlega misstu sig svo hrapalega í árásum sínum á Trump, að orðstír þeirra hefur borið varanlega skaða í augum bandarísk almennings. Það flýtir þeirri þróun að almenningur leiti sér upplýsinga á samfélagsmiðlum og til fréttaveita einstaklinga (podcast) og félaga. Hugtakið ,,fake news" sem maður tók lítið mark á í fyrstu, reyndist svo vera sannyrði.

Íslenskir fjölmiðlar sem ,,copy and paste" skrif frjálslindra fjölmiðla vestan hafs, öpuðu upp alla vitleysuna sem sagt var um Trump.  Gagnrýnin hugsun og sanngjarnt mat var látið lönd og leið. Þetta bar svo góðan árangur, að fáir hafa þorað að segja þeir styðji Trump. Hann varð person no grata.

Þrátt fyrir að vera umdeildur (dáður og elskaður af stuðningsmönnum sínum) var Trump hefðbundinn hægri maður í stefnumálum, ef ekki íhaldssamur. Á myndinni hér fyrir neðan má sjá muninn á stefnu núverandi Bandaríkjaforseta og Trumps.

Hvað segir þessi munur okkur? Við eigum að dæma fólk eftir verkum þeirra en EKKI hvað það SEGIST ætla að gera eða standa fyrir. 

Critical race theory (CRT eða ,,gagnrýnin kynþáttakenning")

Byrjum á skilgreiningunni á þessari kenningu

Critical race theory (CRT eða ,,gagnrýnin kynþáttakenning) er fræðileg hreyfing borgaralegra fræðimanna og aðgerðasinna í Bandaríkjunum sem leitast við að skoða lögin á gagnrýninn hátt þar sem þau (að þeirra mati) skerast við málefni kynþáttar og ögra almennum frjálslyndum nálgunum til kynþáttaréttar. Gagnrýnin kynþáttakenning skoðar félagsleg, menningarleg og lögfræðileg mál eins og þau tengjast kynþætti og kynþáttafordómum.

Gagnrýnin kynþáttakenning er upprunnin um miðjan áttunda áratuginn í skrifum nokkurra bandarískra lögfræðinga, þar á meðal Derrick Bell, Alan Freeman, Kimberlé Crenshaw, Richard Delgado, Cheryl Harris, Charles R. Lawrence III, Mari Matsuda og Patricia J. Williams. Það kom fram sem hreyfing á níunda áratugnum og vann að kenningum gagnrýninnar laganáms (CLS) með meiri áherslu á kynþátt.

Bæði gagnrýnin kynþáttakenning og gagnrýnin lögfræðileg rannsókn á rætur sínar að rekja til gagnrýninnar kenningar, sem halda því fram að félagsleg vandamál séu undir áhrifum og skapist meira af samfélagsgerð og menningarlegum forsendum en af ​​einstökum og sálfræðilegum þáttum.

Gagnrýnin kynþáttakenning er sameinuð lauslega með tveimur sameiginlegum þemum: í fyrsta lagi að ,,hvít kynþáttahyggja“ og ,,kerfisbundnir kynþáttafordómar“ eru og viðhaldið í gegnum lögin; og í öðru lagi að umbreyta sambandi laga og kynþátta, og einnig að ná kynþáttafrelsi og víkjandi víðara, er mögulegt.

Gagnrýnin kynþáttakenning hefur verið kennd um skeið í háskólum í Bandaríkjunum. Hugmyndirnar, blandaðar ný-marxismanum, hófust í Frankfurt skólanum í Þýskalandi rétt fyrir heimsstyrjöldina 2. Hugmyndin vildi framlengja hugmyndir ný-marxismans umfram hagfræði til skynjaðra valdamannvirkja sem áttu sér stað í samfélaginu. Jafnvel þá voru þeir sem höfðu haldið að gyðingar hefðu þessi forréttindi. Og að til væru þessi gerðir og þessi stéttarkerfi hvert á móti öðru.

Gagnrýni á ,,gagnrýninnar kynþáttakenningar“

Ein af hættulegum hugmyndum gagnrýninnar kynþáttakenningar er afneitun hlutlægrar þekkingar. Ef þú værir að vinna gegn einni af fullyrðingum þeirra með, til dæmis, tölfræði eða greiningu eða annarri gegn persónulegri reynslu, munu þeir líklegast hunsa þig af því þeir segja að þú getir ekki haft hlutlæga þekkingu. Auðvitað gætirðu spurt þá, ja, hvernig veistu að við getum ekki haft hlutlæga þekkingu? Er það hlutlægt eða er það bara huglæg skoðun þín?

Gagnrýnendur gagnrýninnar kynþáttakenningar halda því fram að hún reiði sig á félagslega byggingarhyggju, lyfti sagnagerð fram yfir sönnunargögn og skynsemi, hafni hugtökunum sannleika og verðleika og sé á móti frjálshyggju.

Það sé einnig undarlegt að halda þessu fram nú, þegar sömu lög gilda fyrir alla í landinu og umfangsmikil mannréttindalöggjöf  Lyndon B. Johnson Bandaríkjaforseta á sjötta áratugnum markaði tímamót í sögu landsins og gerði í raun alla jafn réttháa gagnvart stjórnvöldum og lögum.

Gagnrýnendur segja líka að þetta sé skref aftur á bak og í raun sundri fólk og afmarki í ákveðna hópa byggða á kynþáttum og það sé hinir raunverulegu kynþáttafordómar. Þetta kennikerfi segi í raun að allir hvítir menn séu í raun fæddir kynþáttahatarar.

Gagnrýnendur segja líka að ,,gagnrýnin kynþáttakenning“ sé nálægt félagslegri tvöföldun. Það setur þig í [einn af] tveimur hópum - kúgara og kúgaða. Hvort sem þú ert hluti af kúgarahópnum eða kúguðum fer eftir flokkum eins og kynþætti þínum, kyni þínu, kynhneigð, trúarbrögðum þínum. Eitt af þeim hugtökum sem gagnrýnin kenning heldur [er] að ef þú ert hluti af kúgarahópnum, þá ertu alltaf að kúga kúgaða hópinn.

Það sem er gert lítið úr eru hlutir eins og einstaklingshyggja og að einstaklingurinn vill ef til vill frekar vera metinn af eigin verðleikum en út frá hópi sem hann fræðilega séð tilheyrir.

Kúgarar kúga hinu kúguðu!

En hver er að kúga hvern? Jú hinir venjuleg grunuðu, hvítir karlar, helst kristnir. Kúgunarhópurinn, hvítt fólk er alltaf að kúga kúgaða hópinn - litað fólk - í gegnum rasisma.

Ef litið er á töflu sem kenningin fer eftir má sjá að að ríkjandi kúgunarhópur karla kúgar markhóp kvenna í gegnum kynjamisrétti. Kúgunarhópur gagnkynhneigðra í gegnum gagnkynhneigðhyggju, kúgar homma, lesbíur, tvíkynhneigða. Kúgarahópur kristinna kúgar múslima, búddista, gyðinga, hindúa og þá sem eru ekki kristnir.

Fljótfærnar alhæfingar

Annað dæmið, önnur villan sem ég sé svo oft eru fljótfær alhæfingar. Fljótleg alhæfing mun hafa ályktun sem fylgir ekki rökrétt frá forsendum. Oft er þetta kallað ofurmyndun eða ofuralhæfingar.

Erfðafræðilega villan

Þriðja villan sem leitað er að er erfðavilla. Erfðafræðileg rökvilla segir að fullyrðing þín, jafnvel þó hún sé sönn, skipti engu máli miðað við stöðu þína, uppruna þinn, kynhneigð þína, kyn þitt, þessa tegund af hlutum.

Segjum að  getu barnsins til að finna fyrir sársauka, einstakt DNA, hjarta sem slær - öllu vísindalegu gögnum yrði vísað frá vegna þessarar kenningar. Af hverju? Ætli það sé vegna þess að rökin voru röng? Nei. Þeir sem aðhyllast þessa kenningu myndu hafna því út frá kyni mannsins, í þessu tilfelli hvítur karlmaður, segi það, sem hvítur karlmaður og þar með er þessi rannsókn ekki marktæk.

Tökum þrjú önnur dæmi.

 

„Þú ættir ekki að gera siðferðilegar athugasemdir varðandi málefni kynþátta nema þú sért í minnihluta!“

„Þú getur ekki talað um íslam nema þú sért múslimi!“

„Þú getur ekki fellt dóma um hjónabönd samkynhneigðra vegna þess að þú ert gagnkynhneigður!“

Er þetta hjálplegt við samfélagumræðuna? Hvað finnst Íslendingum um slíka hugmyndafræði.  Ég er nokkuð viss um að þetta kennikerfi er kennt í Háskóla Íslands í félagsvísindadeildinni þar en ætli eigi sér stað nokkur gagnrýni á kenninga? Eða er hún kennt án gagnrýnis og nemendur verði gera og svo vel að læra hana vel, ef viðkomandi ætlar sér að standast próf. 

 

 

Dómur er fallinn í fyrsta fjöldamorðamáli Íslands?

Íslenskir fjölmiðlar hafa fjallað um mál Marek Moszczynski sem var nýverið sýknaður af ákæru um að hafa myrt þrjá með því að hafa kveikt í húsi og reynt að bana tíu til viðbótar. 

Þetta er reyndar annað íkveikjumálið á nokkurum árum en skemmst er að minnast íkveikjumáls á Selfossi en þar létust tveir í eldsvoða. 

Það er full langt gengið að segja að þetta sé fyrsta fjöldamorðsmál Íslandssögunnar. Það er eins og í augum blaðamanna byrjaði saga Íslands á 20. öldinni og ekkert hafi gerst áður. Morð hafa verið framin frá upphafi Íslandsbyggðar, sum skráð og sum óskráð.  Morð sem framin voru fyrir 930 voru löglaus, þ.e.a.s. engin lög gildu í landinu þar til Alþingi var stofnað á Þingvöllum það ár. Menn drápu eftir hefðareglum.

Eftir 930 til 1262 gildu þjóðveldislög (lög samfélagsins) en eftir 1292 gildu lög ríkisvalds Noregskonungs og menn dæmdir eftir réttarreglum og lögum landsins.

Það er rétt að fjöldamorðingjar á Íslandi eru eins og hvítir hrafnar, sjaldséðir og eiginlega ekki til. 

Raunar má segja að Axlar Björn sé eini fjöldamorðingi Íslands en hann var leiddur fyrir dómstól og dæmur fyrir glæpi sína. Hann var líka stórtækur, drap a.m.k. 19 manns, ef ekki fleiri.

Björn er kenndur við bæinn Öxl sem er nálægt Búðum á Snæfellsnesi. Axlar Björn var dæmdur til dauða og drepin árið 1596 á Laugarbrekku. Hann var síðan grafinn í pörtum á Snæfellsnesi.

Hin málin tvö, íkveikjumálin tvö í Reykjavík og Selfossi, eru í raun mál sem segja má að séu mál ógæfumanna sem í annarlegu ástandi kveiktu í og ollu dauða fólks.

En í merkingu þess að vera fjöldamorðingi sem ætlar sér að drepa fólk með ráðnum hug, þá er Axlar Björn enn í fyrsta og eina sæti á lista fjöldamorðingja.  Megi svo vera um ókomna tíð.

 

 

 

 

 

 

 

Tjáningarfrelsið á samfélagsmiðlum virt?

Svo virðist ekki vera við fyrstu sýn. Reglulega berast fréttir af að samfélagsmiðlar eins og Facebook og Twitter eru að loka fyrir aðgangi áskrifenda þessara miðla vegna meintra brota, svo sem haturorðræðu eða annarra brota. Hvergi kemur fram í þessum fréttum hver ákveður hvað er rétt að segja og hvað er hatursorðræða.

Þjóðfélög nútímans hafa ekki enn haldið í við hraða þróun samfélagsmiðla og menn átta sig ekki á hættum þeim sem fylgja því valdi sem þessir samfélagsmiðlar hafa á gang heimsmála.

Flestir þessara samfélagsmiðla eru bandarískir og þeir taka mið af bandarískri menningu og hugsunarhátt. Hver gaf þessum miðlum vald til að ákveða hvað er viðeigandi að segja um víðan heim og hvað ekki? Eru það hópur ritskoðenda á vegum þessara miðla sem sía út ,,meinta haturorðræðu“ eða er það algríma forrit sem leita að ,,ljótum eða óviðeigandi orðum“? Ég held að það séu ritskoðunarsíur sem finna þá sem ,,brjóta af sér“ og það sé á endanum einstaklingur/ar á vegum þessara miðla sem ákveða að loka fyrir reikningi notandans sem þeir hafa í raun engan rétt til.

Í flestum stjórnarskrám þjóðríka eru ákvæði um tjáningarfrelsi, svo málfrelsi, prentfrelsi og fundarfrelsi en fæstar þeirra hafa fylgt hraða tæknibreytingar og breytingar á tjáningarmáta.

Svo er einnig háttað um íslensku stjórnarskrána. Í henni er tjáningarfrelsið tryggt en stöðugt er verið að vega að því með setninga laga, sem ég tel vera í andstöðu við stjórnarskránna, svo sem setningu laga um hatursorðræðu og jafnvel hefur verið sett á fót embætti eða deild innan lögreglunnar sem á að ritskoða hvað fólk segir og lögreglufulltrúi vaktar. 

Nú ætlar íslenska ríkið að ákveða hvað er rétt að segja og hvað er rangt. Er ekki eitthvað skrýtið við þetta? Á ekki láta svona mál vera einkaréttarmál án afskipta ríkisvaldsins? Ef einhver ærumeiðir eða notar óviðeigandi orð, getur einstaklingurinn þá ekki gripið til dómstólaleiðina eins og hefur verið hægt í gegnum aldir? Þetta kallast á hreinni íslensku ritskoðun en það er ekki nógu gott orð, betra væri að tala um tjáningarheftun eða jafnvel tjáningarbann undir ægivaldi ríkisins. 

Með tjáningarfrelsisréttarákvæðum stjórnaskráa hefur okkur í vestrænum samfélögum öllu verið gefið rétturinn til að láta í ljós hvaða skoðun sem er án ritskoðunar eða tálmana. Að vera fær um að láta orð rúlla af tungunni án þess að þurfa að seinna að endurskoða hugsanir sínar gætu hugsanlega verið eitt af mesta réttindum frjálsra manna í vestrænna samfélaga. Þess má geta í framhjá hlaupi að í Bandaríkjunum er málfrelsið óskorðað. Til að mynda eru ekki til sérstök lög gegn hatursorðræðu, heldur tala þeir um hatursglæpi sem hatursorðræða er spyrnt saman við. Þ.e.a.s. ef þú fremur hatursglæp og hefur um leið ummæli sem teljast megi vera hatursorð, þá má auka við refsinguna fyrir glæpinn. Ekki er dæmt sérstaklega fyrir hatursorðræðu, nema hótað sé manndrápi eða líkamsmeiðingum.

Þó að við séum frjálst að segja það sem við viljum, er ekki heimilt að tjá neina skoðun sem brýtur, ógnar eða móðgar hópa, byggt á kynþáttum, litum, trúarbrögðum, þjóðernisstefnu eða fötlun (hatursorðræða).

Á málfrelsi á netinu við ef við höfum fengið takmarkanir? Er hægt að málamiðla? Hefur línan til að vernda notendur með ritskoðun og leyfa ennþá einstaklingum að tjá sig frjálslega orðið óskýr?

Samfélagsmiðlar  hafa orðið helsti viðkomustaður margra og oft sá eini, þeirra er fara á netið. Fylgist er með núverandi atburðum, slúðurfrétta, samfélagsmiðillinn notaður sem dagbók eða tól til að vaxa í viðskiptum.

Samfélagsmiðlar eins og Facebook og Twitter hafa verið í meðvituðu átaki til að stjórna efni sem birtist á vettvangi þeirra. Samkvæmt grein í CBS News, gaf Facebook í fyrra út lista yfir viðmiðunarreglur um hvað teljist vera stefnumótandi efni, sem olli undrum hjá mörgum vegna hugmyndarinnar um að aðferðafræði þeirra er í raun hlutdræg gagnvart umdeildum sögum og innleggum.

Ekki fyrir löngu fékk Facebook mikla gagnrýni vegna banns á birtingu Víetnamsstríðsmyndar en það gerðist vegna reglna um birtingu kláms. Facebook varð að gefa eftir í málinu ,,vegna þess að stríðsmyndin gefur táknræna mynd af atburði með sögulegri skírskotun, gildi þess að leyfa vegur þyngra en gildi þess að vernda samfélagið með því að fjarlægja efnið, ,,...þannig að við höfum ákveðið að endurreisa myndina á Facebook þar sem við vitum að það hefur verið fjarlægt," sagði talsmaður fyrirtækisins.

Facebook hefur efnivið til að verða ein stærsta uppspretta heimsins fyrir fréttir og sterk afstaða miðilsins til ritskoðunar gæti haft áhrif á það sem notendur hafa aðgang að.

Í kosningabaráttunni í Bandaríkjunum vildi Facebook banna Donald Trump að nota miðil þeirra vegna meins brots en Mark Zuckerberg steig inn tímabundið  og afnam bannið vegnað ótta um að þetta bann gæti eyðilagt kosningarnar. Nú eftir kosningarnar er Donald Trump hins vegar varanlega bannaður af þessum samfélagsmiðli. Þetta gerist í helsta lýðræðisríki veraldar.

Auðvitað er mikilvægt fyrir samfélagsmiðla að sía út barnaklám, áreitni, einelti á netinu og almennt ofbeldi en hvernig skapa þeir fullkomna jafnvægi?. Mikilvægt er að notendur geti nýtt sér samfélagmiðla án ótta og líði ekki eins og þeir séu dæmdir til að tjá skoðanir sínar á ákveðinn hátt. Hægara sagt en gert?

Til þess að þetta verði gert á réttan hátt þurfa samfélagsmiðlarnir að finna sanngjarna málamiðlun, sem gefur notendum vettvang til að tjá sig án þess að þurfa óttast refsingu.

Twitter gæti verið komið með uppskriftina að réttri lausn. Síðastliðinn október rákust notendur á eiginleika sem kallast “muted words” eða ,,þöggun orða“. Þessi valkostur gerði notendum kleift að búa til lista yfir óæskileg orð og orðasambönd sem þeir vildu ekki sjá á tímalínu sinni en leyfa aðra að sjá sem vilja. Heimildamenn innan samfélagsmiðilsins segja að þessum eiginleika í Twitter hafi verið birtur of snemma og hann tekinn út en yrði settur inn aftur í framtíðinni með uppfærslu. Þetta gæti verið leiðin til að halda friðnum milli andstæðra fylkinga. 

Staðan eins og hún er í dag, er að Facebook hefur varanlega bannað Infowars stofnandann Alex Jones, sem er hægri maður, samfélagsgagnrýninn Milo Yiannopoulos og Laura Loomer auk annarra sem eru áberandi lengt til hægri. Banninu fylgdi yfirlýsing um að miðillinn myndi ekki leyfa hvíta þjóðernishyggju og aðskilnaðarsinna á vettvangi sínu lengur. Ekkert er minnst á aðgang einræðisherra og einræðisstjórna að þessum samfélagsmiðlum eða umdeildum öfgahópum til vinstri.

Aðrir sem voru endanlega sagðir út af sakramentinu, eru meðal annars fræðimaðurinn Paul Joseph Watson og hvíta þjóðernissinninn Paul Nehlen. Einnig útilokaði Facebook Louis Farrakhan, leiðtogi þjóðar Íslams, sem hefur verið gagnrýndur fyrir orðræðu sína.

Nýjasta dæmið um hversu rangt Facebook hafði fyrir sér og hversu hættulegt er að fela samfélagsmiðli heimild eða leyfi til að ritskoða (já þetta er ritskoðun) efni, er orðræðan um Covid-19. Ég held reyndar að enginn hafi gefið samfélagsmiðlum leyfi til ritskoðunar, þeir hafi hreinlega tekið upp ritskoðunarstefnu upp á eigi einsdæmi.

Enginn mátti skrifa neikvætt um ráðandi afstöðu Facebook gagnvart uppruna veirunnar, þ.e.a.s. að hún eigi uppruna sinn að rekja til Wuhan rannsóknarstofunnar, hreinlega að því virðist vegna þess að hægri menn undir forystu Donalds Trumps viðruðu þá skoðun og vildu rannsókn á, hvort að veiran eigi sér uppruna að rekja til rannsóknarstofnunnar.

Allir notendur Facebook, sem fjölluðu um málið og voru neikvæðir gagnvart málinu, voru annað hvort útilokaðir eða sett á ,,viðvörunartilkynning“ Facebook  um að þetta gæti verið rangt og ,,réttar upplýsingar“ sýndar.  360 gráðu viðsnúningur varð á málinu þegar stjórn Joe Bidens ákvað að taka málið upp á nýju eftir mikinn þrýsting almennings um að rannsaka verði málið til fullnustu. 

Er þetta framtíðin sem við viljum? Að einkafyrirtæki sem hefur nánast einokunarstöðu á markaði samfélagsmiðla, geti stjórnað samfélagumræðunni og ritskoðað orð okkar að eigin geðþótta og farið með rangt mál?  Áttu þessir miðlar ekki að vera torg umræðna (forum) og frjálsra skoðanaskipta? Er ekki óeðlilegt að hægt er að þagga niður í sjálfum Bandaríkjaforseta, hversu umdeildur hann kann að vera?

Hvað verður bannað næst og hvaða rétt hefur Facebook til að dæma í pólitískum málum? Hvar eru mörkin sem þessi miðlar eiga að búa við? Þarf að koma böndum á þessa miðla með lögum? Hvað eru íslensk stjórnvöld að gera til að koma böndum á erlenda aðila sem annað hvort ritskoða íslenska einstaklinga eða hirða auglýsingatekjur án þess að borga skatta? Þetta síðarnefnda veit ég þó ekki fyrir vissu en geri ráð fyrir að íslensk stjórnvöld, sem eru alltaf eftir á, hafi ekki búið til löggjöf sem tekur á auglýsingatekjur af netinu sem erlendir aðilar innheimta. Er einhver sem veit meira eða betur um skattlagningu auglýsingaefnis á samfélagsmiðlum en ég?  

 

Hvað þýðir hugtakið ,,woke"?

Í hag hefur þetta orð fengið neikvæða merkingu í ensku tungumáli.

Fyrir utan að vera þátíðarending orðsins vaka (nt. vaka – þt. vaknaði),  og hefur verið það um aldir, þýðir það í dag að vera ,,meðvitaður“  og ,,var um“ (conscious and aware) en þetta slanguryrði er líka orðið tákn fyrir framsækna aktívisma.

Merriam-Webster bætti orðinu við orðabókina sína árið 2017 og skilgreindi það sem „meðvitað um og gefa virkan gaum að mikilvægum staðreyndum og málum (sérstaklega málefnum kynþátta og félagslegs réttlætis).“ Orðabók Oxford tók upp orðið sama ár og skilgreindi það sem frá „upphaflega: vel upplýst, uppfærð" í ,,vakandi fyrir kynþáttamisrétti eða félagslegri mismunun og óréttlæti.“

Lagið, ,,Stay woke’ varð að vaktorði í hlutum svarta samfélagsins fyrir þá sem voru meðvitaðir um sjálfan sig, efuðust um ráðandi hugmyndafræði og leituðust við að fá eitthvað betra,“ að sögn Merriam-Webster.

Síðan 2014, eftir að Flórídamaðurinn George Zimmerman var sýknaður í vígi Trayvon Martins og dauða Michael Brown hjá lögreglunni í Ferguson, Mo., kom upp aðgerðabylgja Black Lives Matter aðgerðasinna um landið. Orðatiltækið fór úr því að vera myllumerki Twitter í samkomuheróp aðgerðasinna.

Orðið ,,woke“ fléttaðist saman við Black Lives Matter hreyfinguna; í stað þess að vera bara orð sem benti til vitundar um óréttlæti eða kynþáttaspenna, varð það orð um aðgerð,“ að sögn Merriam-Webster. „Aðgerðarsinnar voru vaknaðir og kölluðu á aðra að vakna.“

Árið 2018 notaði rapparinn Meek Mill frasann og gerði að söluhæsta lagi plötu sinnar ,,Legends of the Summer." Þar með var útbreiðsla hugtaksins tryggð.

En merking ,,woke“ þróaðist aftur með þróun „sniðgöngumenningunnar“ - þar sem bæði hugtökin voru sífellt meir notuð, og fléttuðust þau saman í vitund almennings.

Oft hættir einhver við eftir að hann segir eitthvað ótillitssamt - eitthvað sem ekki var ,,woke“. Í því tilfelli saka andstæðingar þetta fólk að vera ,,snowflakes“, einhverir sem skipta um skoðun auðveldlega og flögra fyrir vind og veðri, eftir því sem pólitískir vindar blása; n.k. ístöðulaust fólk sem þorir ekki að standa á skoðunum sínum.

Svo að viðbót við merkinguna meðvitund og framsækni, túlka margir núna að ,,woke“ sé leið til að lýsa fólki sem vill frekar þagga niður í gagnrýnendum sínum en að hlusta á þá. Það er allt annað en orðið þýddi þegar það birtist fyrst á prenti.

Í dag er hugtakið mikið notað í dægurumræðunni en fæstir vita upphaflega og raunverulega merkingu orðsins. Í hugum margra er orðið samt sem áður merkingaþrungið og gildishlaðið í neikvæðri merkingu. 

Sjá má fólk á Íslandi aðhyllast þessari hugmyndafræði sem stendur á bakvið sniðgöngumenninguna og notar ,,woke“ í sömu merkingu og fólk erlends.

 

Heimild:

https://www.foxnews.com/us/what-does-woke-mean?fbclid=IwAR0-uGxkd3a6fUbby-QIv6mlRmJfKHuLjUqp5t56KD8v9qAFYociFb24jDY