Um landnám Vínlands

Margar tilraunir voru gerðar af norrænum mönnum til að nema Ameríku en þær mistókust vegna þess að landnámsmennirnir voru of fáliðaðir og of langt langt var til Evrópu. Þeir átti í mestu erfiðleikum við að halda sambandi við Grænland allan tímann sem byggð var þar. Fórum yfir landkönnunar- og landnámsskeiðið sem stóð frá 999-1013 sem við vitum af. Nóta bene, Norður-Ameríka datt aldrei úr sambandi við Grændland í yfir fjögur hundruð ára sögu byggðar norrænna manna á Grænlandi.

Fyrsti leiðangur: Telja má að Bjarni Herjólfsson í hafvillu hafi fundið Ameríku fyrstu Evrópumanna. Líklega um 999.  Hann var ekki landnámsmaður. Við heimkomu til Grænlands hefur hann sagt af landgæðum. 

Annar leiðangur: Þá fer Leifur Eríksson, sonur Eiríks rauða, af stað, ekki bara til að kanna, heldur til að nema. Hann fór líklega af stað 1001. Hann setur upp búðir, Leifusbúðir, sem enn má sjá, á Nýfundnalandi og dvelur um vetur. Fyrstu húsakynni Evrópumanna í Ameríku. En svo er haldið heim til Grænlands. 

Þriðji leiðangur: Þorvaldur Eiríkisson leggur af stað í kjölfarið 1002, fer og dvelur í Leifsbúð um veturinn. Næsta sumar er land kannað, líklega til búsetu en snýr til baka í Leifsbúð og dvelur um veturinn. Svo er farið annað leiðangur næsta sumar og hann og finnur bæjarstæði fyrir bæ sinn í Krossnesi (Kellys point, New Campellton) en þar fellur hann fyrir örvum indíána.

Fjórði leiðangur: Þorsteinn Eiríksson leggur svo af stað 1006 en lendir í hafvillur og kemst við illa leik heim til Grænlands.

Fimmti leiðangur: Þorfinnur Karlsefni leggur af stað 1008 um sumarið en nú er reynt alvöru landnám. Um 140-160 manns með í för á þremur skipum. Um haustið sest hann að á Fundyflóa (borgin Saint John). Þar fæðist Snorri Þorfinnsson, fyrstur hvítra manna í Vesturheimi og forfaðir minn af 25 kynslóð.  Illa gengur vegna fæðuskorts, fara líklega svo til New York, versla fyrst og berjast svo við skrælinga.  Vegna sundurþykki er snúið við til baka til Grænlands, en koma við í Labrador og taka tvo frumbyggja drengi með sér til Grænlands.  Kemur til baka til Grænlands 1011 en farið til Íslands 1013.

Sjöttu ferðina fer Freydís Eiríksdóttir á tveimur skipum, líklega 1012. Haft er vetursetu í Leifsbúð, en lætur taka Íslendinga af lífi sem voru á öðru skipinu og snúið við til Grænlands í kjölfarið.

Þar með líkur þessum kafla í landnámi víkinga í Vesturheimi. En það er algjör misskilningur er að þar með hafi sambandið rofnað við meginland Ameríku.  Sjöundi leiðangurinn fór Eiríkur upsi Gnúpsson Grænlandsbiskup 1121.

En líklega héldu Grænlendinga áfram að sigla til Vínlands næstu aldir, á meðan þeir höfðu skipakost. Þeir hafi farið til að útvega sér timbur sem skortur var á í Grænlandi. Hvenær síðasta ferin var farin er ekki vitað. Árið 1347 kom til Íslands skip af Grænlandi og hafði farið til Marklands (mörk = skógur) en hrakist hingað til lands.

Þannig er nokkuð ljóst að Íslendingar og Grænlendingar þekktu til Ameríku í margar aldir og tengslin við Grænland rofnuðu ekki fyrr en á öndvegri 15. öld. Þá var stutt í næstu landnámshryni sem hófst með Kristófer Kólumbus en bloggari hefur ritað um meinta Íslandsför hans 1477.

Á Wikipedíu segir:“ Fyrir miðja 14. öld fór Vestribyggð í eyði. Er talið að tvennt hafi komið til: kólnandi loftslag og ágangur Inúíta að norðan. Upp úr þessu lögðust Norðursetuferðir af. Siglingum frá Noregi fækkaði mjög um sama leyti vegna áhrifa svartadauða þar í landi. Um 1368 fórst Grænlandsknörrinn og lögðust þá af reglulegar siglingar frá Noregi. Árið 1377 dó Álfur biskup og var Grænland biskupslaust eftir það. Árið 1385 hrakti Björn Jórsalafara til Grænlands og dvaldi hann þar í tvo vetur með liði sínu. Árið 1406 hrakti skip til Grænlands með fjölda stórættaðra Íslendinga um borð. Sigldu þeir á brott árið 1410 og spurðist ekki til norrænna manna á Grænlandi eftir það, svo öruggt sé.“

 

Frægasta og afdrifaríkasta ræða miðalda loksins á íslensku - Ræða Úrbans II

Eins og þeim er kunnugt sem fylgjast með bloggfærslum mínum, skrifa ég um allt milli himins og jarða og helst um það sem mér finnst annað hvort vanta í umræðuna eða skrifa mig til skilnings en það síðara á við um hér.

Ég hef þýtt margar frægar ræður sem hafa breytt mannkynssögunni eða verið tengdar henni. Hér kemur ein fræg ræða, ræða Úrbans II sem hvatti til krossferða, sem ég vissi af en hef aldrei lesið sjálfur eða séð íslenskaða. Kannski er hún til einhvers staðar á íslensku, skiptir engu, hér kemur þýðing mín.

En vandinn er að til eru sex útgáfur af ræðu Úrbans II. Hér kemur ein... eða fleiri, eftir því hvort ég nenni að þýðar þær allar. Innihald ræðunnar skiptir hér höfuðmáli, kannski ekki hvaða útgáfa hennar er hér þýdd.

En hér er hún:

Heimildabók miðalda:

Úrban II (1088-1099):

Ræða haldin við Council of Clermont, 1095 - Sjá slóðina: Medieval Sourcebook: Urban II (1088-1099): Speech at Council of Clermont, 1095 Six Versions of the Speech

Árið 1094 eða 1095 sendi Alexios I Komnenos, keisari Býsans, boð til páfans, Urban II, og bað um aðstoð frá vestrinu gegn  Selúk-Tyrkjum, sem tóku næstum alla Litlu-Asíu frá honum. Í ráðinu í Clermont ávarpaði Urban mikinn mannfjölda og hvatti alla til að fara til hjálpar Grikkjum og endurheimta Palestínu frá yfirráðum múslima. Gerðir ráðsins hafa ekki varðveist, en vér höfum fimm frásagnir af ræðu Urbans sem skrifaðar voru af mönnum sem voru viðstaddir og heyrðu hann.

Útgáfurnar eru eftir:

• Fulcher of Chartres: Gesta Francorum Jerusalem Expugnantium.
• Munkurinn Róbert: Historia Hierosolymitana.
• Gesta Francorum [Verk Franka].
• Balderic frá Dol.
• Guibert de Nogent: Historia quae citur Gesta Dei per Francos.
• Úrban II: Leiðbeiningarbréf, desember 1095.

1.Fulcher of Chartres

[adapted from Thatcher] Here is the one by the chronicler Fulcher of Chartres. Note how the traditions of the peace and truce of God - aimed at bringing about peace in Christendom - ties in directly with the call for a Crusade. Does this amount to the export of violence?

Kærustu bræður: Ég, Urban, hvattur af neyð, með leyfi Guðs yfirbiskups og preláts yfir allan heiminn, er kominn til þessara svæða sem sendiherra með guðlegri áminningu til yðar, þjóna Guðs. Ég vonaðist til að finna yður eins trúan og eins vandlátan í þjónustu Guðs og ég hafði ætlað þér að vera. En ef það er í þér einhver vansköpun eða skökk sem stangast á við lögmál Guðs, með guðlegri hjálp mun ég gera mitt besta til að fjarlægja það. Því að Guð hefur sett yður sem ráðsmenn yfir fjölskyldu sinni til að þjóna henni. Sælir munt þér vera ef hann finnur yður trúan í ráðsmennsku þinni. Þið eruð kallaðir hirðar; sjáðu að þið komir ekki fram sem leiguliðar. En verið sannir hirðar, með skúrka yðar alltaf í höndum þínum. Far þér ekki að sofa, heldur gæt yðar á öllum hliðum hjörðarinnar, sem þér er falin. Því að ef úlfur flytur einn af sauðum þínum fyrir kæruleysi þitt eða vanrækslu, munu þér örugglega missa launin sem Guð hefur lagt fyrir yður. Og eftir að þér hefur verið beisklega barinn með iðrun vegna galla þinna, þá muntu verða ofboðslega yfirbugaður í helvíti, dvalarstað dauðans. Því að samkvæmt fagnaðarerindinu eruð þér salt jarðarinnar [Matt. 5:13]. En ef þér bregst skyldu þinni, hvernig, má spyrja, er hægt að salta það? Ó, hversu mikil þörfin á að salta! Það er sannarlega nauðsynlegt fyrir yður að leiðrétta með salti viskunnar þetta heimska fólk, sem er svo helgað ánægju þessa heims, til þess að Drottinn, þegar hann vill tala við þá, finni þá rotna af syndum sínum ósöltuð og illa lyktandi.  Því að ef hann finnur orma, það er syndir, í þeim, vegna þess að þér hefur vanrækt skyldu yðar, mun hann skipa þeim einskis virði að kasta þeim í hyldýpi óhreinna hluta. Og vegna þess að þér getur ekki endurheimt honum mikla missi hans, mun hann örugglega fordæma yður og reka yður frá kærleiksríkri návist sinni. En sá sem beitir þessu salti ætti að vera skynsamur, forsjáll, hófsamur, lærður, friðsamur, vakandi, guðrækinn, réttlátur, sanngjarn og hreinn. Því hvernig geta fáfróðir kennt öðrum? Hvernig geta hinir lauslátu gert aðra hógværa? Og hvernig geta hinir óhreinu gert aðra hreina? Ef einhver hatar frið, hvernig getur hann þá gert aðra friðsama? Eða ef einhver hefur óhreinkað hendur sínar með ljótleika, hvernig getur hann hreinsað óhreinindi annars? Við lesum líka að ef blindur leiðir blindan munu báðir falla í skurðinn [Matt. 15:14]. En leiðréttið ykkur fyrst, til þess að þér getir, laus við ásakanir, leiðrétt þá sem þér eru undirorpnir. Ef þið viljið vera vinir Guðs, þá gerið með glöðu geði það sem þið vitið að mun þóknast honum. Sérstaklega verður þér að láta öll mál sem snerta kirkjuna stjórnast af kirkjulögum. Og gætið þess að símónía festi ekki rætur meðal yðar, svo að bæði þeir sem kaupa og þeir sem selja [kirkjuembættin] verði barðir með plágum Drottins um þröngar götur og hraktir inn á stað tortímingar og ruglings. Haltu kirkjunni og prestunum í öllum sínum stigum algjörlega lausum við veraldlega valdið. Sjáið til þess að tíund, sem Guði tilheyrir, sé tryggilega greidd af allri afurð landsins; lát þá hvorki selja né halda eftir. Ef einhver grípur biskup skal meðhöndla hann sem útlaga. Ef einhver tekur eða rænir munka, eða klerka eða nunnur, eða þjóna þeirra, eða pílagríma eða kaupmenn, þá sé hann bölvaður. Látið reka ræningja og kveikjumenn og alla vitorðsmenn þeirra úr kirkjunni og sýkna. Ef manni sem gefur ekki hluta af eign sinni sem ölmusu er refsað með helvítis fordæmingu, hvernig á þá að refsa þeim sem rænir öðrum eignum hans? Því svo fór um ríka manninn í fagnaðarerindinu [Lúk 16:19]; honum var ekki refsað af því að hann hafði stolið hlutum annars, heldur af því að hann hafði ekki notað vel það sem hans var.

"Þú hefur lengi séð þá miklu óreglu í heiminum sem þessi glæpir valda. Það er svo slæmt í sumum héruðum þínum, er mér sagt, og þú ert svo veikburða í réttarfarinu, að maður getur varla farið með. veginn dag eða nótt án þess að verða fyrir árás ræningja, og hvort sem er heima eða erlendis er hætta á að maður verði rændur með valdi eða svikum. Þess vegna er nauðsynlegt að endurtaka vopnahléið, eins og það er almennt kallað, sem lýst var yfir. fyrir löngu síðan af vorum heilögu feðrum. Ég áminn og krefst þess að þið, hver og einn, reynið mjög að halda vopnahléinu í ykkar biskupsdæmi. Og ef einhver verður leiddur af yfirlæti sínu eða hroka til að rjúfa þetta vopnahlé, með valdi Guðs og með lögum þessa ráðs skal hann sýknaður."

Eftir að þessum og ýmsum öðrum málum hafði verið sinnt, þökkuðu allir sem viðstaddir voru, klerkar og fólk, Guði og féllust á tillögu páfans. Þeir lofuðu allir dyggilega að halda skipanirnar. Þá sagði páfi, að í öðrum heimshluta væri kristnin að þjást af ástandi, sem væri verra en það, sem nú var nefnt. Hann hélt áfram:

"Þrátt fyrir, Guðs synir, hafið þið lofað ákveðnara en nokkru sinni fyrr að halda friðinn sín á milli og varðveita réttindi kirkjunnar, þá er enn mikilvægt verk fyrir ykkur að vinna. Nýlega kviknað af guðlegri leiðréttingu, verðið þið að beittu styrk réttlætis þíns til annars máls, sem snertir þig jafnt og Guð, því að bræður þínir, sem búa fyrir austan, þurfa á hjálp þinni að halda, og þú verður að flýta þér að veita þeim þá aðstoð, sem þeim hefur oft verið heitið. , eins og flestir hafa heyrt hafa Tyrkir og Arabar ráðist á þá og hafa lagt undir sig yfirráðasvæði Rúmeníu [gríska heimsveldisins] allt vestur að strönd Miðjarðarhafs og Hellespont, sem er kallaður Armur heilags Georgs. Þeir hafa hertekið meira og meira af löndum þessara kristnu og hafa sigrað þá í sjö orrustum. Þeir hafa drepið og hertekið marga, og hafa eyðilagt kirkjurnar og eyðilagt heimsveldið. Ef þér leyfir þeim að halda þannig áfram um stund með óhreinleika, þá verða trúir Guðs mun víðar fyrir árásum þeirra. Af þessum sökum bið ég, eða réttara sagt Drottinn, ykkur sem boðbera Krists að birta þetta alls staðar og sannfæra allt fólk af hvaða stigi sem er, fótgönguliðar og riddarar, fátækir og ríkir, til að bera hjálp til þessara kristnu manna og að eyða þessum viðbjóðslega kynstofni úr löndum vina okkar. Ég segi þetta við þá sem eru viðstaddir, það átti líka við þá sem eru fjarverandi. Þar að auki skipar Kristur það.

"Allir sem deyja á leiðinni, hvort sem er á landi eða sjó, eða í bardaga gegn heiðingjum, munu fá tafarlausa fyrirgefningu synda. Þetta gef ég þeim fyrir kraft Guðs sem mér er falið. Ó, hvílík svívirðing ef svo er. fyrirlitinn og auðmjúkur kynþáttur, sem dýrkar illa anda, ætti að sigra fólk, sem hefur trú á almáttugan Guð og er gert dýrlegt með nafni Krists!Með hvaða svívirðingum mun Drottinn yfirbuga okkur, ef þú hjálpar ekki þeim, sem með okkur, játa kristna trú!Látum þá sem hafa verið óréttlátir vanir að heyja einkastríð gegn hinum trúuðu ganga nú gegn vantrúum og enda með sigri þetta stríð sem hefði átt að hefjast fyrir löngu. Þeir sem lengi hafa verið ræningjar, verða nú riddarar. Þeir sem hafa barist gegn bræðrum sínum og ættingjum berjist nú á almennilegan hátt gegn villimönnum. Þeir sem hafa þjónað sem málaliðar fyrir lítil laun fá nú eilífa launin. Leyfðu þeim sem hafa verið að þreyta sig. bæði á líkama og sál vinna nú að tvöföldum heiður. Sjá! hér til hliðar munu vera sorgmæddir og fátækir, þar á meðal auðmenn; hinum megin, óvinir Drottins, þar á meðal vinir hans. Látið þeir, sem fara, eigi leggja af ferðinni, heldur leigi lönd sín og innheimta fé til útgjalda sinna; Og um leið og veturinn er liðinn og vorið kemur, þá skal hann leggja ákaft á leiðina með Guð að leiðarljósi."

 

Heimild:

Bongars, Gesta Dei per Francos, 1, pp. 382 f., trans in Oliver J. Thatcher, and Edgar Holmes McNeal, eds., A Source Book for Medieval History, (New York: Scribners, 1905), 513-17

 

Verður örlög Íslands lík þeirra í Hawaii?

Sagnfræðin og sagan er mikill viskubrunnur sem opnar dyr til fortíðar og varpar ljósi á samtíðina. Einn vitur maður sagði að sagan kennir okkur að við erum dæmd til gera sömu mistökin aftur og aftur, því við lærum aldrei af sögunni. Það er lærdómurinn af lestri sögu!

Þetta er rétt mat, því að maðurinn er fljótur að gleyma, nýjar kynslóðir koma fram og gera sömu mistök og forfeðurnir, bara á annan hátt. Jafnvel í samtímanum sjáum við vítin sem við getum varist, en álpumst samt ofan í næsta forapytt. Bloggritari spyr sig nánast daglega, hvernig getur fólk verið svona vitlaust og reynir að finna skýringu á hvernig fólk hagar sér svona heimskulega?

Einu skýringarnar sem hann finnur er að fólk er illa upplýst, því er sama eða það lætur hugmyndafræði ráða gjörum sínum, ekki almenna skynsemi. Einn spekingurinn sagði að mannkynið, þjóðir eða hópar fari reglulega í gegnum ákveðin skeið brjálæðis.

Þessar hugsanir koma upp í hugann þegar samfélagsleg þróun er skoðuð á Íslandi síðastliðin misseri. Íslendingar í dag eru uppteknir af tækninni og góðæri og meðal Íslendingurinn er búinn að tapa tengslin við landið, tungumálið, söguna og menninguna. Þegar hann lifir í loftbólu, sér hann ekkert nema sjálfan sig og sitt líf en á meðan brennur húsið allt í kringum hann.

Misvitrir stjórnmálamenn, óupplýstir um sögu og menningu eigin þjóðar og hafa enga framtíðarsýn, hjálpa til að brjóta niður hefðir og gildi sem hafa haldið íslensku þjóðfélagi saman hátt í 1200 ár. Í Íslandsklukkunni er fleyg setning: "Feitur þjónn er ekki mikill maður. Barður þræll er mikill maður, því í hans brjósti á frelsið heima."

Við Íslendingar erum orðnir feitir þjónar yfirþjóðlegs valds suður í Evrópu og lúbarðir kjölturakkar stórveldisins í vestri. Ekki er treyst á eigin getu, heldur skriðið undir kjólfald fröken Evrópu eða jakkalafur Sam frænda öllum stundum. Ekki einu sinni er reynt að hafa sér íslenska utanríkisstefnu - lesist skoðun - heldur er stöðugt hlerað, hvað ætla hinar Norðurlandaþjóðirnar að gera í þessu eða þessu máli? Færeyingarnir eru sjálfstæðari en Íslendingar, þótt þeir eigi að heita undir danskri stjórn.

Það er ein þjóð og örlög hennar sem við Íslendingar getum lært af, en það er hin frábæra þjóð Hawaii sem átti stórkostlega menningu og sögu, en þjóðin er núna horfin sem þjóð og eru íbúarnir núna feitir þjónar Bandaríkjanna og lítill minnihlutahópur í eigið landi. Hawaii var eitt sitt sjálfstætt koungusríki en er í dag eitt af 50 ríkjum Bandaríkjanna. Hvernig gerist sú saga?  Kíkjum á Wikipedíu í lauslegri þýðingu. Overthrow of the Hawaiian Kingdom

"Byltingin í konungsríkinu Hawaii var valdarán gegn Lili´uokalani drottningu, sem átti sér stað 17. janúar 1893 á eyjunni O´ahu og undir forystu öryggisnefndarinnar, sem samanstóð af sjö erlendum íbúum og sex þegnum Hawaii konungsríkisins í Bandaríkjunum. búsetta í Honolulu. Nefndin kallaði á John L. Stevens, ráðherra Bandaríkjanna, að kveða til bandaríska landgönguliðið til að vernda þjóðarhagsmuni Bandaríkjanna. Uppreisnarmennirnir stofnuðu lýðveldið Hawaii, en lokamarkmið þeirra var innlimun eyjanna við Bandaríkin, sem átti sér stað árið 1898.

Í afsökunarályktun bandaríska þingsins frá 1993 er viðurkennt að "...uppreisnin í konungsríkinu Hawaii hafi átt sér stað með virkri þátttöku umboðsmanna og borgara Bandaríkjanna og innfæddir Hawaii-búar afsöluðu sér aldrei beint til Bandaríkjanna kröfum sínum um eðlislægt fullveldi þeirra sem þjóð yfir þjóðlendum sínum, annað hvort í gegnum konungsríkið Hawaii eða með þjóðaratkvæðagreiðslu." Umræður um viðburðinn gegna enn mikilvægu hlutverki innan fullveldishreyfingunnar á Hawaii."

En hlutirnir gerast ekki einn tveir og þrír og án samhengis. Menning íbúa Hawaii fór hallokandi strax við fund evróskra landkönnuða en kapteinn Cook tók land þar 1778. Með Evrópumönnum komu sjúkdómar, glæpir og umbylting hawaiiskt samfélags. Blokkritari er einmitt að horfa á stórmyndina Hawaii (1966) með  Julie Andrews, Max von Sydow og Richard Harris sem fjallar um komu trúboða til eyjanna 1820. Stórkostleg mynd en sorgleg. Niðurstaðan var að útlendingum fjölgaði í Hawaii, völdin færðust smá saman til aðkomumannanna og frumbyggjarnir, með ekki nógu sterkt tengslanet við umheiminn, treysti meira og meira á Bandaríkin. 

Svo missa menn menningu sína, í smáum skrefum, fyrst er það trúin, svo tungumálið, svo gildin; heimamenn verða minnihlutahópur og svo dettur einhverjum snillingi í hug (íslenskum Gissuri Þorvaldssyni) að kannski væri best að Ísland verði 51 ríki Bandaríkjanna eða gangi í ESB. Látum aðra ráða örlögum eyjaskeggja.

Erlendir kóngar eða (íslenskir) umboðsmenn þeirra reyndu oftar en einu sinni að selja Ísland sem skiptimynt, án þess að spyrja Íslendinga eins eða neins. Við vorum barðir þrælar en stolir.

Allt sem hefur verið byggt upp á Íslandi, allar þessu glæsibyggingar,vegir og brýr, hefur verið byggt upp af sjálfstæðum Íslendingum síðan 1874, af sjálfstæðum eða sjálfstætt þenkjandi íbúum landsins. Fátækasta ríki Evrópu, er orðið eitt ríkasta, þökk sé frelsinu og sjálfsákvörðunar réttinum. En þjóðir koma og fara og menning þeirra með. Hvar er til dæmis Prússland í dag? Hvar er Býsantíum í dag? Hvar er Skotland í dag? Og svo framvegis. Hvar verður Ísland á morgun? Komið á ruslahaug sögunnar?

Endum þennan pistill á orðum skáldsins (sem flestir eru hættir að lesa eða kannast við):

"Mávera sigraðri þjóð sé best að útþurkast: ekki með orði skal ég biðja íslenskum vægðar. Vér íslenskir erum sannarlega ekki ofgóðir að deya. Og lífið er oss laungu einskisvert. Aðeins eitt getum vér ekki mist meðan einn maður, hvortheldur ríkur eða fátækur, stendur uppi af þessu fólki; og jafnvel dauðir getum vér ekki verið þess án; og þetta er það sem um er talað í því gamla kvæði, það sem vér köllum orðstír ..."

(Halldór K. Laxness. Eldur í Kaupinhafn. 10. kafli. Snæfríður Íslandssól.)

Hvað varð um gröf Jóns Arasonar og sona? Hefur öxin og jörðin geymt þá best?

Hér hefur verið rakið örlög mannvistaleifa Ríkharðs 3.  En Íslendingar eiga líka til merkilegar sögur af afdrifum beinagrinda af sögufrægum Íslendingum.  Þekktust er sagan af Jónasi Hallgrímssyni þjóðskáld og þrautagangan mannvistaleifa hans áður en beinin voruð vistuð í þjóðargrafreit Íslendinga á Þingvöllum.  En það er önnur sagan sem hefur vakið minna athygli.

Frægasta aftaka Íslands sögunnar sem breytti gangi hennar er að sjálfsögðu aftaka Jóns Arasonar Hólabiskups og sona hans 1550.

Þeir voru handteknir í Sauðafellsför sinni. Þeir færðir að Skálholti, í fangavist og að lokum hálshöggvnir. Síra Jón Bjarnason átti að hafa ansað til um örlög fanganna: „Eg em fávísastur af yður öllum, og kann eg ráð til að geyma þá.“ Þeir sögðust það vilja heyra. Hann sagði þá: „Öxin og jörðin geymir þá best.“ Þeir svo teknir af lífi í aftöku.

Norðanmenn áttu að hafa tekið líkin upp í apríl 1551 og farið með þau norður og þau grafin á Hólum í Hjartardal við dómkirkjuna.

En er vitað hvað varð svo um gröf þeirra? Í Morgunblaðinu frá 1927 (aukablað, 4. janúar) segir frá að maður að nafni Guðbrandur Jónsson frá Reykjavík hafi látið grafa í kirkjugarðinn vestan núverandi kirkju á Hólum 1918. Segir sagan að Guðbrandur hafi sagt vera í sambandi við Páfastólinn, ætlunin hafi verið að fara með beinin suður og gera Jón biskup að dýrlingi. Hann hafi komist alla leið til þýskalands en þar endaði för hans er páfamenn tóku fálega í erindi hans. Er málið var borið undir Guðbrand segir hann að þetta sé vitleysa. Hann hafi farið með beinin til Reykjavíkur til rannsókna. Guðbrandur á að hafa afhent Matthías Þórðarsyni beinin og þau séu í hans vörslu.

En aftur að meintum uppgröftri:

Hittu menn þá fyrir gröf með beinaleifum úr þrem mönnum og virðast beinin eftir lýsingunni hafa verið mjög illa farin og lítið eftir af þeim. Taldi Guðbrandur að þetta væru bein Jóns Arasonar og sona hans tveggja, er höggnir voru með honum. Þetta virðist hann byggja einkum á því hvar beinin fundust, og að þessir þrír voru grafnir saman „undir einu hvolfi“. Þá taldi hann höfuð eins mannsins legið í handarkrika hans.  Heimild: Skagfirðingabók, 1. tölublað (01.01.1991).

Engum sögum fer af hvort þær hafi verið rannsakaðar frekar ef rannsókn má kalla. Hefðu rannsóknir verið vanbúnar. Tæknin sem nú er komin í fornleifarannsóknir er orðið stjarnfræðileg góð og DNA rannsóknir farið svo fram, að auðvelt ætti að vera að kanna uppruna beinanna. Af Jón er líka kominn stór ættarbogi og því ekki erfitt að kanna upprunan.

Þessum beinum var komið fyrir í kistu í turninum við kirkjuna, en hann var vígður 1950.  Ef svo kann að reynast ekki hafi verið gert neitt síðan, væri það stórkostlegt afrek, með hjálp erfðatækninnar, að staðfesta þessa sögu, og búa almennilega um beinin. Ekkert er að marka "rannsóknir" fyrri tíðar manna. 

Ef grafarspjöll hafa átt sér stað, væri fróðlegt að fá það staðfest. Hver gaf Guðbrandi leyfi til að grafa í heilugum grafreit? Gróf hann í raun og veru? Hvar eru beinin raunverulega? Eru þau í Reykjavík, Þýskalandi eða kirkjuturninum á Hólum?

Ef einhver ætti heima í þjóðargrafreiti Íslendinga á Þingvöllum, væri það Jón Arason, sem barðist á móti Dönum og siðaskiptunum.

Um ósóma aldar sinnar

Hnigna tekr heimsins magn.
Hvar finnur vin sinn?
Fær margur falsbjörg,
forsómar manndóm.
Tryggðin er trylld sögð.
Trúin gerist veik nú.
Drepinn held eg drengskap.
Dyggð er rekin í óbyggð.

Jón Arason, Hólabiskup.

Hvað ætli Jóni finnist um kristni í dag og ósóma samtímans?

 

Var Ríkharður 3. konungur Englands bastarður eftir allt saman?

Í gær var skemmtileg bíómynd um uppgröft grafar Ríkharðs.  Í raun er það kraftaverk að gröf hans skuli yfir höfuð finnast, miðað við meðferðina á líki hans eftir orrustuna um Bosworth. 

Í gegnum tíðina hefur Ríkharður verið málaður sem illmenni og valdaræningi og sú mynd var rækilega innsigluð í meistaraverki William Shakespeare Richard III. Sigurvegarnir skrifa alltaf söguna og þegar leikritið var skrifað, var Elísabet I, af Tudor ættinni, sem var við völd. Túdor ættin sem vann baráttuna um krúnu Englands 1485 er Ríkharður var drepinn á orrustuvelli Bosworth, varð ekki langlíf ætt og endaði með Elísabet I. Það er önnur saga.

Í leikverkinu er Ríkharður alltaf sýndur sem kripplingur en í raun var hann með hryggskekkju eins og gröf hans sannaði rækilega. Í bíómyndinni var gerð mikil drama um hver fann jarðneskar leifar Ríkharðs, en eins og oftast nær, fær sá sem fann eða gerði merka uppgötvun uppreisn æru á endanum. Í dag hefur æra Ríkharðs verið endurreisn, hann viðurkenndur konungur frá 1483-85 og fékk hann konunglega grefrun nýverið í dómkirkju Leicester og opinbera viðurkenningu af bresku krúnunni að hann hafi verið konungur.

Ríkharður III dó í orrustunni við Bosworth, þar sem hann barðist við Henry (Hinrik á íslensku) Tudor, manninn sem síðar átti eftir að taka við af honum í hásætinu og enda Rósastríðið, sem var ólgusamt tímabil ættarbaráttu í Englandi á miðöldum.

Allt til ársins 2012 var talið að jarðneskar leifar Ríkharðs III væru týndar í sögunni og í mörg hundruð ár hefur orðspor hans sem einvalds beðið hnekki vegna þess að William Shakespeare sýndi hann sem líkamlega vanskapaðan morðingja og harðstjóra í leikriti hans Richard III eins og áður sagði. Með tímanum hefur fræðasamfélagið farið að kollvarpa þeirri mynd og endurreisa orðstír hans eftir dauðann.

Hann er nú í auknum mæli talinn góður konungur sem gerði margar jákvæðar breytingar á réttarkerfi Englands á sínum tíma, þar á meðal innleiðing tryggingar. Eftir að hann lést í bardaga - síðasti enski konungurinn til að gera það - halda sagnfræðingar að hann hafi verið grafinn í skyndi til að forðast að kveikja í stuðningsmönnum sínum. En þar til fyrir nokkrum árum vissi enginn hvar gröf hans var.

Það sem sannar að mannvistaleifarnar sem fundust eru af honum er DNA rannsókn og beinagrindin sjálf sem greinilega bar merki hryggskekkju. Beinagrindin leiddi  í ljós nokkur niðurlægingarsár, þar á meðal sverðsáverka í gegnum hægri rassinn. Gröf Richards var grafin í skyndi og hann var grafinn án líkklæða eða kistu, á svæði sem var of lítið til að leggja hann út með þeirri reisn sem venjulega er veittur smurðum konungi. Talið er að lík hans hafi verið svipt klæðum á vígvellinum, honum kastað á hestbak og honum holað í þessa gröf sem hann fannst í.

En það sem er skemmtilegast við sögu Ríkharð III, eru tvær spurningar.  Var hann í fyrsta lagi valdaræningi og í öðru lagi, drap hann prinsanna tvo í Tower? Bloggritari nennir ekki að rekja forsöguna um og of, og því er tekið efni af Wikipediu til að ná fram bakgrunninn:

Ríkharður 3. ( 1452 – 22. 1485) var konungur Englands frá 1483-1485. Ríkharður var síðasti konungur Englands af York ættinni.

Ríkharður var sonur Ríkharðs Plantagenet, 3ja hertoga af York og Cecily Neville. Hann var einnig bróðir Játvarðs 4. Englandskonungs. Ríkharður var tryggur stuðningsmaður Játvarðs meðan hann var konungur og varð ríkur og valdamikill í hans valdatíð.

Þegar Játvarður 4. lést árið 1483 voru synir hans tveir á undan Ríkharði í röðinni um að erfa krúnuna. Sá eldri var 12 ára og tók við krúnunni sem Játvarður 5. Játvarður var hins vegar fljótlega tekinn til fanga og læstur inni í Lundúnarturni ásamt 9 ára bróður sínum, Ríkharði af Shrewsbury, 1. hertoganum af York. Fljótlega var því lýst yfir að drengirnir væru ekki lögmætir erfingjar krúnunnar og Ríkharður 3. varð konungur Englands. Ekkert spurðist til drengjanna tveggja eftir þetta og eru örlög þeirra ráðgáta enn í dag, þótt flestir telji að Ríkharður hafi látið taka þá af lífi.

Ríkharður var giftur Anne Neville, en hún dó árið 1485 og átti Ríkharður þá engan lögmætan erfingja því sonur þeirra hafði dáið árið áður.

Sama ár mætti Ríkharður Hinrik Túdor í bardaganum við Bosworth þar sem nokkrir af hershöfðingjum Ríkharðs sviku hann og gengu í lið með Hinriki. Útkoma bardagans var sú að her Ríkharðs beið ósigur og hann sjálfur lést. Hinrik var þá krýndur konungur sem Hinrik 7.

Sjá slóð: Ríkharður 3. Englandskonungur

Það er alveg ljóst að Ríkharður leit á bræðurna sem bastarða sem ættu ekki rétt á krúnunni. Báðir prinsarnir voru lýstir  ólögmætir af þingi; þetta var staðfest árið 1484 með þingsköpum sem kallast Titulus Regius. Í lögunum kom fram að hjónaband Játvarðs IV og Elizabeth Woodville væri ógilt vegna þess að  Játvarður hafði gert hjúskaparsamning við Lady Eleanor Butler. En það kann að leynast annar sannleikur á bakvið þessa verks.

Flökkusaga er um að sjálfur Játvarður IV sé bastaður og þar með synir hans. Að hann sé kominn af franskri bogaskyttu! 

Sagan segir að þegar foreldrar hans voru bæði í Frakklandi hafi Cecily, hertogaynjan af York og eiginmaður hennar hertoginn, þurfti hann að vera tímabundið í burtu vegna hernaðarskuldbindinga hans. Meðan á þessum aðskilnaði stóð féll hún fyrir framgangi bogamanns að nafni Blaybourne og varð ólétt af barninu sem einn daginn átti eftir að verða Játvarður IV, hetja hússins í York og faðir fyrstu Tudor-drottningarinnar.

Því haldið fram að sagan eigi uppruna sinn í Cecily sjálfri. Eins og jafnvel frjálslegur áhorfandi þessa tímabils verður kunnugt um, var hjónaband Játvarðar (Edwards) við hina lág ættuðu  Elizabeth Woodville (sem fjölskyldan var bæði þekkt sem Lancastrian-samúðarmenn og grimmir félagsklifrarar) afar umdeilt.

Þetta er alvarleg ásökun en við ættum að fara varlega í að taka á nafnverði. Engar heimildir eru til um orðróminn fyrir 1483 þegar hann kom fram á síðum Dominic Mancini, ítalsks fræðimanns sem sendur var til Englands til að þjóna sem augu og eyru biskups á meginlandi. Það verður að hafa í huga að á þessum tímapunkti voru Ríkharður III og félagar hans að koma því á framfæri að Játvarður IV væri bastarður, til að styrkja kröfu yngri bróður síns um hásætið. Það er því líklegt að þessi orðrómur hafi komið upp í fyrsta sinn árið 1483 og líklega ekki sprottinn af vörum Cecily.

Það sem leiðir líkur á að einhver sannleikur er í sögusögninni eru eftirfarandi atriði (sjá heimild: Could Edward IV have been illegitimate? )

• Fjarvera hertogans af York við getnað – Þegar horft á fæðingardag Játvarðs (seint í apríl 1442) og vinnum aftur á bak í tíma, virðist sem hertoginn af York hafi verið að heiman þegar hann var getinn, en sannleikurinn er, við höfum bara ekki nægar sannanir til að lesa of mikið í það. Hjónin voru búsett í Frakklandi á þeim tíma og á meðan hertoginn var í burtu var hann ekki svo langt í burtu að hertogaynjan hefði ekki getað gengið til liðs við hann í einhvern tíma. Auðvitað gæti framtíðarkonungurinn líka hafa verið örlítið ótímabært fæddur eða jafnvel aðeins seinn - það er ekki mikill tími í það. Allt þetta virðist líklegra en að hertogaynjan hafi í verið í leynilegu "sambandi“ við mann af svo lægri tign, að tungurnar hefðu vafalaust verið látnar vagga. Við ættum að muna að engar sögusagnir um faðerni Játvarðar eru skráðar áður en þær voru pólitískt hagstæðar einhverjum.
• Lágstemmd skírn – Það hefur verið gefið til kynna að lágstemmd skírn Játvarðar (í horninu á kirkjunni), sem var andstæða ári síðar við íburðarmeiri skírn fyrir yngri bróður sinn, bendi til þess að hertoginn af York ætlaði ekki að skvetta út fyrir barn sem hann hélt ekki að væri hans. Hins vegar er þetta gagnsætt; ef hertoginn af York hefði ákveðið að ala þetta barn upp sem erfingja sinn, jafnvel þótt hann héldi grunsemdir um faðerni, hefði hann örugglega lagt sig fram við að halda uppi lögmæti, frekar gefa heiminum merki um að eiginkona hans hefði verið svo vandræðalega svikið hann. Auk þess höfðu hertogahjónin áður átt son sem dó mjög skömmu eftir fæðingu; Ákvörðun þeirra um að fara í lágstemmda skírn var líklega merki um að þau hefðu áhyggjur af heilsu hans og vildu ganga úr skugga um að hann væri vígður Guði áður en eitthvað fór úrskeiðis. Tilviljun styður þetta nokkuð þá ábendingu að hann hafi verið ótímabær fæddur.
• Skortur á líkamlegum líkindum milli föður og sonar - Þetta er svolítið léleg byrjun. Já, Játvarður var hávaxinn og ólmur (sem faðir hans var ekki) en það er fullt af augljósu fólki í blóði hans (bæði móður og föður megin) þar sem hann gæti hafa fengið þetta frá. Fjölskyldulíkindi eru erfið og fyrir okkur sem greina í dag höfum við ekki mikið um að dæma.
• Aðrir bræður hans sökuðu hann um að vera bastarður - Já, þeir gerðu það. Báðir höfðu pólitískar ástæður til þess. Aðrir komu líka með slíkar ásakanir, en ekki fyrr en löngu eftir að hann fæddist og krýndur. Þar að auki, þegar aðalsmaður fæddist í öðru landi, fjarri augnaráði fréttaskýrenda samtímans, voru sögusagnir oft um fæðingaraðstæður þeirra. John of Gaunt er dæmi um þetta.

En það sem kann að valda mestri hneykslun er að Játvarðu 4 er ef til vill bastarður (ekki réttborninn til krúnu) sem og afkomendur þeirra! Nýleg DNA rannsókn bendir til þess. Fimm nafnlausir lifandi gjafar, allir meðlimir stórfjölskyldu núverandi hertoga af Beaufort, sem segjast vera ættuð frá bæði Plantagenets og Tudors í gegnum börn John of Gaunt, gáfu DNA sýni sem áttu að passa við Y litninga sem dregin voru út úr beinum Richards. Ekkert þeirra passaði við hann!

Þar sem auðkenni Richards var sannað með DNA hvatbera hans, rakin í óslitinni keðju í gegnum kvenkyns línuna frá systur hans til tveggja núlifandi ættingja, er niðurstaðan hörð: það er rof á þeirri línu sem krafist er af Beaufort uppruna, það sem vísindamennirnir lýstu sem "falskur faðernisatburður", sem getur einnig haft áhrif á ættir fjarlægra frænda þeirra, Windsors. Sjá slóð: Questions raised over Queen’s ancestry after DNA test on Richard III’s cousins 

Tudor-ættin studdu tilkall sitt til hásætisins með því segjast vera komin frá John of Gaunt, syni Edward III og föður Hinriks IV - og forfaðir Tudor-ættarinnar í gegnum lögmæt Beaufort-börn sín eftir að hann giftist ástkonu sinni Katherine Swynford. Að komast að því hvar línan frá Játvarð III til núverandi Beaufort fjölskyldu væri rofin væri aðeins hægt að gera með því að grafa upp fullt af beinagrindum sem er ekki líklegt að verði gert. Það eru þó að minnsta kosti tvö hlé eða bil á ættarlínunni. Mikilvægast væri ef John of Gaunt væri ekki sonur Játvarðs III – sem óvinir gáfu til kynna á hans lífsleið – sem myndi hafa áhrif á ættir Tudors, Stuarts og Windsors.

Liggur bogamaðurinn franski því enn undir grun? Eða nær málið lengra aftur í tímann? Til John of Gaunt? Er kóngafólkið enska því bara bastarðar eftir allt saman! Hvað finnst ykkur sem nenntuð að lesa þetta? Var Ríkharður réttmætari erfingi ensku krúnunnar en Játvarður 4.?

Ættartré Englandskonunga

Viðbót:

Hús York (ættirnir eru kallaðar hús af...), Lancaster, Nevilles, Howards, Mowbrays, Percys og Tudors eru fjölskyldurnar sem taka þátt í Rósastríðunum. Hins vegar var enn eitt húsið sem var jafn mikilvægt og hin; Beauforts.

Beaufort-ættin voru synir og dætur John of Gaunt, hertoga af Lancaster og ástkonu hans Katherine Swynford. Þau voru álitnin  bastarðar þar sem þau fæddust utan hjónabands, en samt tengdust þau húsi Lancaster og komust til valda af sjálfu sér. Þau hjálpuðu til við að breyta ekki aðeins enska sögu heldur sögu Evrópu að eilífu. Beaufort-ættin hafði mikil áhrif í Hundrað ára stríðinu og Rósastríðunum, en samt þekkja margir aðeins Margaret Beaufort og Edmund Beaufort 2. hertoga af Somerset.

 

Herfylking Vestmannaeyja - athyglisvert sögubrot

Bloggritari man ekki eftir hvort hann hafi birt þetta efni áður. Þetta fannst í möppu. Hver skrifaði þetta er líka á huldu, annars væri vísað í heimild. Hver sem svo sem skrifaði þetta, bloggritari eða annar, skiptir ekki máli í sjálfu sér. Heimildamanni annars þakkað fyrir ágæta samantek! Líklega er þetta af vefnum Heimaslóð - Herfylkingin Vinsamlegast kíkið á slóðina. 

Fyrir þá sem ræða um stofnun íslensk hers eða íslensk varnarmál, þá er þetta ágæt að hafa í huga. Hér voru einstaklingar eða réttara sagt sveitarfélagið Vestmannaeyjar sem stofnaði þennan vísir að her. Á ensku kallast þetta millia sem erfitt er að þýða - kannski besta að nota hugtakið einkaher?, en þýðir í raun óhefðbundinn herafli stofnaður af einstaklingum eða hópum og rekin af þeim.

Miðað við fréttir af ástandinu á Íslandi, er nokkuð ljóst að friðurinn er úti. Glæpir, glæpasamtök og hryðjuverkamenn eiga greiða leið til Íslands og ástandið stefnir í að vera eins og í Svíþjóð. Lögreglan vígbýst enda er hún fyrst að sjá hvernig ástandið er á landinu. En það er ekki nóg.  Við þurfum að búa okkur undir það versta, bæði innanlands og utanlands.

Góð vísa er aldrei of oft kveðin og því er birt.

Herfylking Vestmannaeyja stofnuð

Árið 1853, kom hingað til Vestmannaeyja nýr sýslumaður, danskur að ætt og uppruna. Hét maðurinn Andreas August von Kohl, venjulega nefndur kapteinn Kohl á meðal eyjaskeggja, því hann hafði kapteinsnafnbót úr danska hernum.

Von Kohl varð snemma ljóst, að að í Vestmannaeyjum væri grundvöllur fyrir því að stofna varnarsveit eða her heimamanna, þar sem hér eimdi ennþá eftir af ótta fólks við sjóræningja, einkum Tyrki.

Stóð eyjamönnum ótti og stuggur af erlendum skipum, sem sást til úr Eyjum, enda engin lögregla eða yfirvald á staðnum sem hægt var að treysta á. Eyjamenn urðu því að treysta á sig sjálfa, og fékk hugmynd um stofnun herfylkingar hinar bestu undirtektir.

Nokkur ár tók þó að skipuleggja þennan [vísir] að fyrsta og eina her, sem Íslendingar hafa átt, og var hann fyllilega kominn á stofn 1857.

Skipulag hersins

Kohl skipulagði herfylkinguna á sama hátt og tíðkaðist með venjulega heri í Evrópu á þessum tíma. Skipti hann liðsmönnum í 4 deildir, en einnig voru tvær drengjadeildir fyrir drengi á aldrinum 8 - 16 ára.

Mönnum var svo skipað í margs konar virðingarstöður, þar sem fylkingarstjóri var að sjálfsögðu kafteinn Kohl sem æðsti yfirmaður hersins. Hafði hann undir sinni stjórn liðsforingja, yfirflokksforingja (commandör sergeant), deildarforingja (sergeanter), flokksforingja og undirforingja, sem voru settir yfir aðra liðsmenn. Þá var ennfremur fánaberi og bumbuslagari í herfylkingunni, eins og í öllum almennilegum herjum.

Liðsmenn voru allir skyldir til að lúta heraga og hlýða kalli, hvenær sem boðið var. Þá var þeim og skylt að sýna yfirmanni sínum tregðulausa hlýðni og hugsa vel um vopn sín og verjur.

Fyrst í stað varð hluti herfylkingarinnar að notast við trévopn, en Kohl tóks innan fárra ára að afla henni af miklum dugnaði 60 fótgönguliðsbyssur, riffla með stingjum, auk ýmissa annarra áhalda svo sem sérstakan herfána, sem notaður var, er hermennirnir voru kvaddir saman. Var fáni þessi hvítur með tveimur krosslögðum borðum.

Engir sérstakir einkennisbúningar voru í eigu óbreyttra liðsmanna, en allir báru þeir einkennishúfu með rauðri doppu fyrir ofan skyggnið.

Markmið herfylkingarinnar

Kapteinn Kohl hafði ekki lítil né smá áform fyrir herfylkingu sína, sem hann hafði eytt öllum sínum tómstundum við að koma á fót í nokkur ár.

Í fyrsta lagi var herfylkingunni ætlað að vera varnarsveit gegn árásum útlendinga svo sem erlendra fiskimanna, sem oft voru nærgöngulir hér á fiskimiðunum í kring og eyðilögðu veiðarfæri sjómanna. Reyndar kom aldrei til þess, að herfylkingin þyrfti að eiga í höggi við útlenda sjómenn, og var henni þakkað að erlendir sjómenn héldu sér meira í skefjum en áður.

Í öðru lagi var herfylkingin hugsuð sem lögreglusveit til að halda uppi aga og reglu á eyjunni. Var einkum þörf á þessu á vertíðum og kauptíðum, þegar fjöldi manns safnaðist til eyjanna. Þessi voru sem sé tvö aðalmarkmið herfylkingarinnar.

Þá var herfylkingin bindindishreyfing, þar sem menn urðu að gangast undir bindindisheit við inngöngu. Eggjaði Kohl liðsmenn herfylkingarinnar ljóst og leynt til þess að forðast drykkjuskap og óreglu, en mikil orð fóru af slíku hér, einkum á vertíðum.

Var hver sá brottrækur úr herfylkingunni, sem gerðist sekur um ítrekaðan drykkjuskap, og breyttust fljótlega drykkjusiðir Eyjamanna mjög til bóta, enda flestir vopnfærir menn í þorpinu á aldrinum 18 - 40 ára meðlimir í fylkingunni. Beitti Kohl sér m.a. fyrir opnun veitingahúss hér, þar sem í stað vínveitinga voru aðallega kaffi- og matarveitingar á vægu verði.

Herfylkingin var einnig eins konar íþróttahreyfing, líklega einhver fyrsti félagsskapur hér á landi, sem skipulagður var sem slíkur. Var lögð áhersla á ýmsar íþróttir og líkamsiðkanir á reglulegum heræfingum fylkingarinnar til þess að auka og efla líkamshreysti liðsmanna hennar. Taldi Kohl kapteinn, að samfelldur agi og þjálfun kæmi Eyjamönnum og að gagni í störfum þeirra til sjós og lands.

Enn eitt markmið herfylkingarinnar var að stuðla að almennri uppfræðslu lismanna fylkingarinnar. Kohl útvegaði ýmsar bækur um hermennsku, en einnig almennar fræðibækur og sögur, sem hermenn hans áttu greiðan aðgang að. Eignaðist sveitin safn bóka, sem varð fyrsti vísir að almenningsbókasafni hér. Var Kohl ólatur við að hvetja menn sína til að nota safnið, lesa bækurnar og æfa sig í skrift og reikningi í frístundum sínum. Herfylkingin var því að þessu leyti lík nútíma skóla, þar sem lögð var áhersla á að menn gætu æft sig í lestri, skrift og reikningi.

Æfingar herfylkingarinnar

Aðalaðsetur herfylkingarinnar var í þinghúsi Vestmannaeyja, sem Kohl sýslumaður kom upp af miklum áhuga og dugnaði. Í þinghúsinu voru geymd ritföng og bækur, en einnig var húsið notað sem vopnabúr.

Til hergöngu og æfinga var boðað með því að draga fána að hún á þinghúsinu, og söfnuðust liðsmenn herfylkingarinnar saman fyrir framan það. Voru æfingar í hverri viku, einu sinni eða tvisvar, en besti tími til æfinga var seinni hluti sumars eftir að heyskap og öðrum aðalönnum var lokið, og fyrri hluta vetrar, áður en vertíð og vertíðarundirbúningur hófst.

Fylkt var liði í fjórar raðir, eins og flokkarnir voru margir, en síðan hófst herganga inn á æfingasvæðið, flatirnar við Brimhóla, þar sem nú er Íþróttamiðstöðin, Illugagatan og umhverfið þar í kring. Fór hergangan skipulega fram með lúðrablæstri, bumbuslætti, og allra handa merkjamáli, þar sem táknað var, hvað gera skyldi. Við Brimhóla hófust svo alls kyns æfingar í vopnaburði, vopnfimi og skotfimi, og stóðu þær yfir í 2 - 4 klukkustundir í senn. Komst fljótlega hið ágætasta skipulag á hersveitina, og þóttu Eyjamenn vaskir og dugmiklir hermenn.

Stundum lét Kohl skipta liðinu og sveitirnar leggja til orrustu hvora við aðra, við klettaborgir og hóla. Bjó varnarliðið sér þar vígi og víggirti með tunnum og sandpokum, en sóknarliðið sótti að af miklum krafti. Hófst þá áköf skothríð, högl að vísu ekki höfð í byssunum, heldur aðeins púður. Reyndi sóknarliðið að hrekja hina úr víginu, og kom þá oft til handalögmála. Þá gat verið ráðlagt fyrir varnarliðið að kveikja í tjörutunnum, sem hlaðið var fyrir framan til þess að bægja hinum frá um stund. Þegar lítill flokkur var umkringdur af stærri flokk, skyldi sá minni þegar gefast upp, en ekki etja kappi við hinn, þegar fyrirsjáanlegt var, að ekki kæmi að gagni.

Slys urðu aldrei við æfingar, þótt oft gengi mikið á, enda liðsmenn vel æfðir og ýmsu vanir. Fjöldi áhorfenda, einkum konur og eldri menn, nutu þess að horfa á og fylgjast með æfingunum, sem þóttu hin mesta skemmtun. Þá voru oft sérstakar skemmtigöngur á sunnudögum hjá herfylkingunni, og jafnvel útiskemmtanir í Herjólfsdal, sem Eyjabúar tóku almennt þátt í.

Endalok herfylkingarinnar

Um árslokin 1859 hafði Kohl sýslumaður fengið loforð hjá stjórninni um embætti í Danmörku, og valdi hann nú eftirmann sinn sem æðsta yfirmann herfylkingarinnar, Pétur nokkurn Bjarnasen verslunarstjóra. Ekkert varð hins vegar úr flutningum sýslumannsins til Danmerkur, því hann andaðist skyndilega hér úr slagi 22. janúar 1860. Var Kohl grafinn hér í kirkjugarðinum með mikilli viðhöfn og reistu Eyjamenn minnisvarða á leiði hans í þakklætis- og virðingarskyni.

Við fráfall kapteinsins mæta fór fljótlega að síga á ógæfuhliðina hjá herfylkingunni, þrátt fyrir áhuga og dugnað hins nýja stjórnanda hennar. Varð ýmislegt til þess að flýta fyrir endalokum fylkingarinnar, svo sem stöðugur fjárskortur, svo að hægt væri að sjá um hirðingu vopna og endurnýjun þeirra. Mikill tími fór í æfingar, og kann það einnig hafa valdið því, að lismönnum fór stöðugt fækkandi vegna annarra anna til sjós og lands. Þá urðu hér sjóslys mikil milli 1860 og 1870 og áttu sinn þátt í því, að liðsmenn herfylkingarinnar týndu smám saman tölunni. Sýndu foringjar sveitarinnar samt sem áður mikinn áhuga á þessum árum og reyndu að fylla í skörðin með nýjum mönnum. en allt kom fyrir ekki, endalok herfylkingarinnar voru skammt undan.

Með fráfalli Péturs Bjarnasen fylkingarstjóra mátti segja, að herfylkingin væri því sem næst úr sögunni. Kom herfylkingin seinast saman undir vopnum við jarðarför Péturs, 7. maí 1869 til að sýna foringja sýnum hinsta sóma. Eftirmenn Péturs náðu ekki að stöðva þá hnignum, sem þegar var hafin í starfi herfylkingarinnar. Eitthvað héldu æfingar áfram um tíma, en smám saman var þeim hætt og saga herfylkingarinnar öll. Fjöldinn í Herfylkingunni þegar mest var á annað hundrað.

Eftirmæli

Eyjamenn minntust lengi með stolti og söknuði herfylkingar sinnar og þess svips, sem setti á héraðið og þjóðlíf Eyjabúa. Hún var einhver fyrsti skipulagði félagsskapurinn í kauptúninu, þar sem félagssamtök hvers konar, eins og nú tíðkast, voru óþekkt fyrirbrigði.

Eyjaskeggjum varð e.t.v. ljósara en áður, hverju þeir gætu áorkað með því að vinna saman að sameiginlegum hagsmunamálum. Með sameiginlegu átaki, góðu skipulagi og reglu, væri hægt að koma ýmsum málum byggðarlagsins í betra horf.

Lögum og reglum var nú framfylgt með meiri árangri en áður, og Eyjamenn vöknuðu nú til meðvitundar um ýmislegt, sem þeim hafði verið hulið áður.

 

Elísabet drottning I (1588) - Spænska Armada ræðan til hermannanna í Tilbury

Þeir sem fylgjast með Samfélag og sögu, verða stundum varir við að hér eru tímamótaræður birtar.  Það er gert fyrst og fremst bloggritara til skemmtunar, lærdóms og það að margar þessara ræða eru hreinlega ekki til á íslensku.

Hér kemur ein tímamótaræða á ögurstundu.

Árið 1588 hélt enski einvaldurinn Elísabet I. drottning eina karlmannlegasta ræðu sögunnar,  þar sem hún á einum tímapunkti, gerði lítið úr eigin líkama og fyrir að vera kvenkyns.

Þegar hin "máttuga" spænska Armada, skipafloti um 130 skipa, sigldi í átt að Bretlandi með áætlanir um innrás, flutti drottningin hvetjandi ávarp í Tilbury í Essex á Englandi.

Það kom í ljós síðar meir að stormur og nokkrar siglingavillur sáu um spænsku herskipin að mestu, þótt til sjóbardaga hafi komið. Samt var þetta djörf ræða sem hjálpaði til við að styrkja þjóðina á ögurstundu. Þessi ræða gerði einnig Elísabet drottningu fræga fyrir brynjuna sem hún bar fyrir framan hermenn sína.

Ræður þurfa ekki að vera langar til að vera áhrifaríkar. Gettisburgar ávarp Abraham Lincoln Bandaríkjaforseta í bandarísku borgarastyrjöldinni var t.a.m. ekki langt.

"Elsku fólkið mitt,

Sumir sem gæta öryggis okkar hafa sannfært okkur um að taka eftir því hvernig við skuldbindum okkur til að vopna fjöldann, af ótta við svik. En ég fullvissa yður um að ég þrái ekki að lifa til að vantreysta trúu og elskandi fólki mínu.

Láttum harðstjóra óttast. Ég hefi alltaf svo hagað mér, að undir Guði hefi ég lagt minn æðsta styrk og vernd í tryggum hjörtum og velvilja þegna minna; og þess vegna er ég komin á meðal yðar, eins og þið sjáið, á þessum tíma, ekki til að skemmta mér og íþrótta, heldur er ég ákveðin í að lifa og deyja á meðal yðar allra, í miðjum og hita bardaga. að leggja fyrir Guð minn og ríki mitt og lýð minn heiður minn og blóð, jafnvel í duftið.

Ég veit að ég hef veikburða líkama og er veiklund konu; en ég er með hjarta og maga konungs og Englands konungs líka, og finnst óheiðarlegt að Parma eða Spánn, eða einhver prins í Evrópu, skuli voga sér að ráðast inn fyrir landamæri ríkis míns: Til þess fremur en nokkurs konar vanvirðu falli á mig, mun ég sjálf grípa til vopna, ég mun sjálf vera hershöfðingi yðar, dómari og umbuna hverrar dyggðar yðar á vígvellinum.

Ég veit þegar, fyrir framgöngu yðar hafið þið verðskuldað verðlaun og kórónu; og við fullvissum yður um orð höfðingja, að þeir skulu fá greitt á réttan hátt. Í millitíðinni skal hershöfðingi minn vera í mínu stað, en sem aldrei höfðingi skipaði göfugra eða verðugra viðfangsefni; án efa heldur með hlýðni yðar við hershöfðingja minn, með samþykki þínu í herbúðunum og hreysti þinni á vellinum, munum við innan skamms hafa frægan sigur á þessum óvinum Guðs míns, ríkis míns og þjóðar minnar."

Heimild: Queen Elizabeth I’s speech to the troops at Tilbury

 

Meintur sonur Adolfs Hitlers

Rakst á tvíleik, þáttaröð í tveimur hlutum um upprisu Hitlers og framgang til valda.  Hitler - Rise of Evil.  Fann fyrri þáttinn en á eftir að horfa á seinni hlutann. 

Þáttaröðin er nokkuð nákvæm en bloggritari hefur lesið ævisögu Hitlers sem og annarra einræðisherra. En eitt vantaði í a.m.k. fyrri þáttinn, en það er samskipti hans við kvenfólk og vini.  Ekki kom heldur fram hinn gífurlegi áhugi hans á Wagner og undraheim hans sem sterklega mótaði þjóðerniskennd Hitlers. Einnig vantar að segja frá vini hans á unglingsárum hans, eina vin hans á ungdómsárum hans sem fór með honum á óperur. Hitler sótti nefnilega stíft óperur og var unnandi klassískrar tónlistar, sérstaklega Richard Wagners og hélt hann verndarhendi yfir Wagner fjölskyldunni í valdatíð sinni. Hann varð skotinn í unga stúlku sem hann sá úti á götu, man ekki hvað varð um það mál. Hitler hafði náttúru til kvenna.

En svo kemur sögusögnin um að Hitler hafi hitt unga franska konu í seinni heimsstyrjöldinni og barnað hana.  Úr því sambandi hafi komið drengur að nafni Jean-Marie Loret.

Þar til hann lést árið 1985, trúði Jean-Marie Loret að hann væri einkasonur Adolfs Hitlers. Athygli vaknaði varðandi sönnunargögn frá Frakklandi og Þýskalandi sem að því er virðist treysta fullyrðingu hans.

Loret safnaði upplýsingum úr tveimur rannsóknum; ein gerð af háskólanum í Heidelberg árið 1981 og önnur gerð af rithöndunarfræðingi sem sýndi blóðflokk Loret og rithönd, sambærilegt við rithönd og blóðflokk einræðisherra Þýskalands nasista sem lést barnlaus árið 1945, 56 ára að aldri.

Sönnunargögnin eru ófullnægjandi en saga Loret sjálf var nógu hrífandi til að réttlæta rannsókn. Franska dagblaðið Le Pointe birti frásögn af sögu Loret, eins og hann sagði Parísarlögfræðingnum Francois Gibault árið 1979.

Le Pointe endursegir viðbrögð Gibault við fullyrðingu Loret:

"Meistari, ég er sonur Hitlers! Segðu mér hvað ég ætti að gera," sagði Gibault við Le Pointe.

Samkvæmt Le Pointe, "lögfræðingurinn í París trúir ekki sínum eigin eyrum. Maðurinn á undan honum er frekar stór, talar fullkomna frönsku án hreims og er ekki klikkaður. Hvetjandi saga hans er ekki síður áhugaverð."

Loret hélt því fram að móðir hans, Lobojoie Charlotte, hafi hitt Hitler árið 1914, þegar hann var korporáll (riðisstjóri) í þýska hernum og hún var 16 ára. Hún lýsti Hitler sem "gaumhyggðum og vingjarnlegum." Hún og Hitler fóru í göngutúra um sveitina, þó samtalið hafi oft verið flókið vegna tungumálahindrana þeirra. Samt, þrátt fyrir mismuninn á milli þeirra, eftir ölvaða nótt í júní 1917, fæddist litli Jean-Marie í mars 1918, að sögn Loret.

Hvorki Loret né restin af móðurfjölskyldu hans vissu af fæðingaraðstæðum hans fyrr en snemma á fimmta áratugnum þegar hún játaði fyrir syni sínum að Hitler væri faðir hans. Hún hafði gefið einkason sinn til ættleiðingar árið 1930 en var í sambandi við hann, að sögn Loret.

Eftir þessa vitneskju, samkvæmt Le Pointe, hóf Loret ferð sína til að komast að því hvort sagan væri sönn og rannsakaði af næstum oflætisákveðni. Hann fékk til liðs við sig erfðafræðinga, rithandarsérfræðinga og sagnfræðinga. Hann skrifaði bók, "Faðir þinn hét Hitler," sem lýsir þeirri ferð. Hún var endurútgefin til að innihalda nýju rannsóknirnar sem Loret taldi staðfesta fullyrðingu sína.

Það er svolítið merkilegt, ef satt er, að Hitler eigi afkomanda, í raun afkomendur, því að Jean-Marie átti sjálfur börn.  Ættingjar Hitlers gerðu markvisst í að eignast ekki börn og viðhalda þannig ekki blóð Hitlers fjölskyldunnar. Hefur þeim mistekist ætlunarverk sitt? Því verður ekki neitað að Loret og Hitler eru sláandi líkir í útliti og báðir eru í sama blóðflokki.

Sjá hér slóð á DV: Átti Hitler son með 16 ára franskri stúlku? – „Ég vissi að mér var ætlað að kynnast honum“

En hvað með börn Jean-Marie Loret? Þau voru 10 talsins með tveimur konum.  Hér kemur frétt af meintu barnabarni Hitlers í Daily Mail, Philippe Loret:

Í Mail Mail Online segir í frétt að "Franskur pípulagningamaður fer í DNA-próf til að sanna að hann sé barnabarn Adolfs Hitlers eftir að amma hans var í ástandinu með Fuhrer þegar hún stillti sér upp fyrir eitt af málverkum hans."

Sjá slóð: French plumber takes DNA test to prove he is Adolf Hitler's grandson after his grandmother had a fling with the Fuhrer when she posed for one of his paintings

Ríkisrekna rússneska sjónvarpsstöðin NTV tók af honum DNA-sýni og flutt það til Moskvu til að prófa og bera saman við erfðaefni úr leifum Hitlers, sem virðist hafa verið sótt af hersveitum Stalíns sem réðust inn í byrgi einræðisherrans í Berlín árið 1945. En eru þetta raunverulegar mannvistaleifar Hitlers? Um það hefur staðið styrr lengi, og jafnvel haldið að meinta höfuðkúpubrotið af Hitler sé af konu. Og sama á við um kjálkabeinið sem á að vera úr Hitler. Það hefði því verið skynsamlegra að sækja DNA til ættingja Hitlers, lifandi eða dauðra.

Hins vegar segja nokkrir sagnfræðingar, eins og Anton Joachimsthaler og Sir Ian Kershaw, að ólíklegt sé eða ómögulegt að sanna faðerni sonar Hitlers, þó að DNA-próf í samanburði við eftirlifandi þekktan ættingja Adolfs Hitlers gæti leyst þetta. Engu að síður kom fram að þeir tveir deildu mjög sameiginlegum líkamlegum einkennum og blóðflokki.

En svo er það hin meinta barnsmóðir Hitlers. Hitler hefur einnig verið sagður hafa átt annan son með Unity Mitford, breskri félagsveru sem hafði verið í innsta hring Hitlers. Eftir sjálfsvígstilraun Mitford og heimför aftur til Bretlands eyddi hún tíma á Hill View Cottage, einkareknu fæðingarheimili í Oxfordshire.

Kenningin hélt því fram að Hitler og Mitford hefðu átt miklu nánara samband en áður hafði þekkst, og að Mitford væri í raun ólétt og hefði fætt son Hitlers, sem í kjölfarið var gefinn til ættleiðingar, og hver auðkenni hans var vernduð.

Blaðamaðurinn Martin Bright, sem fylgdi þessa kenningu eftir á að hafa birt fyrri grein um Mitford og rannsakaði fæðingarheimilið. Bright komst að því að Hill View Cottage var notað sem fæðingarheimili í stríðinu og um nærvera Mitford var stöðugur orðrómur um allt þorpið.

Skoðun í gegnum fæðingarskýrslur á skrifstofunni í Oxfordshire var einnig í samræmi við það sem tengiliður Bright hafði haldið fram um fæðingarheimilið, þar á meðal að það hefði verið stjórnað af frænku þeirra Betty Norton, en ekkert var um að Mitford hefði verið á heimilinu. Skortur á skjalavörslu á heimilinu var ekki óalgengt eins og skjalavörður hélt fram.

Bright hafði samband við systur Unity Mitford, Deborah, sem var síðasta Mitford-systranna sem enn voru á lífi á þeim tíma. Deborah vísaði kenningunni um barn Hitlers á bug sem "slúður þorpsbúa" en staðfesti að Unity hefði dvalið á fæðingarheimilinu til að jafna sig eftir taugaáfall.

Þegar hann leitaði til og spurði þjóðskjalasafnið fann Bright einnig skrá um Unity innsiglaða samkvæmt 100 ára reglunni. Hann fékk sérstakt leyfi til að opna það og komst að því að í október 1941 hafði Unity Mitford verið í samstarfi við giftan RAF tilraunaflugmann, sem Bright sagði "var haldbær sönnun þess að Unity gæti ekki hafa verið alveg eins ógilt sem hún átti að vera."

Kenningin um að Mitford fæddi barn Hitlers varð vinsæl í heimildarmyndinni Hitler's British Girl á Channel 4 sem fjallaði um rannsókn Brights. Einnig hafði komið í ljós að MI5 vildi yfirheyra hana eftir heimkomuna til Bretlands og það var aðeins fyrir milligöngu Sir John Anderson innanríkisráðherra sem hún var ekki handtekin. The Evening Standard skrifaði um þessa kenningu að "Unity hefði verið fús til að fæða barn Hitlers, helst í hjónabandi frekar en utan þess. Hún duldi aldrei ósk sína um að giftast Führer." Ólíkt Loret, var auðkenni þessa meinta sonar eða hvort hann sé til er enn óþekkt og er nánast ómögulegt að sanna, af þessum sökum hafa margir sagnfræðingar og þeir sem þekktu Mitford persónulega vísað ásökuninni á bug.

Hitler átti alsystur, Paula Hitlers sem lifði til 1960, barnlaus en með stuðningi fyrrverandi SS liða.

Það er kaldhæðnislegt, ef satt er, að Hitler hafi eignast son og af honum er kominn stór ættbogi. En börn eiga aldrei að erfa syndir forfeðranna og því kannski best að þau fái að lifa í friði. Gengis Khan er sagður eiga milljónir ofan milljónir afkvæma og blessunarlega vita fæstir þeirra af uppruna sínu. Fortíð er fortíð.

Mistök Norðmanna og Íslendinga vorið 1940 - hægt að læra af sögunni?

Hugsunarháttur fólks á fyrri hluta 20. aldar er greinilega allt annar en hjá okkur nútímafólki.  Það var lítill undirbúningur bæði hjá Norðmönnum og Íslendingum fyrir komandi átök. Og það var ljóst þegar 1940 að stríðið sem hófst 1939 myndi breiðast út. Báðum þjóðum átti að vera ljóst að átökin gætu breyst út og náð til landanna.  

Íslendingar reyndu að einhverju leyti að undirbúa sig. Agnar Kofoed Hansen tók upp á því að þjálfa lögregluliðið í Reykjavík í vopnaburði (á eigin vegum), bann var við herskipakomur og engin leyfi voru veitt fyrir uppbyggingu flugvalla á vegum erlendra aðila. En meiri var undirbúningurinn ekki.

Sama gilti um Norðmenn en þeir voru betur settir, því að þeir höfðu nokkuð öflugan her. En vegna óákveðni og ákvörðunarfælni var norski herinn ekki kvattur almennilega út, þrátt fyrir að Ólafur krónprins hafði lagt það til.  Norska ríkisstjórnin flúði Osló og til Hamars þegar innrás Þjóðverja hófst og þar ætlaði norski forsætisráðherrann að segja af sér í miðjum klíðum! Konungurinn, Hákon 7, flúði einnig þangað en stóð í lappirnar og neitaði að taka við uppsögninni.

Förum aðeins í atburðarásina örlagaríka vorið 1940.

"Norðmenn fréttu af að erlendur herskipafloti stefndi til Noregs. Fljótlega bárust fregnir til Óslóar sem leiddi til miðnæturfundar í norska ríkisstjórninni. Á þessum fundi gaf ríkisstjórnin út fyrirmæli um að virkja fjórar af sex hersveitum norska hersins. Þingmenn í ríkisstjórninni skildu ekki að hlutavirkjunin sem þeir höfðu fyrirskipað yrði, samkvæmt gildandi reglugerð, framkvæmd í leyni og án opinberrar yfirlýsingar. Hersveitum yrði gefin út virkjunarfyrirmæli sín með pósti. Eini stjórnarþingmaðurinn með ítarlega þekkingu á virkjunarkerfinu, Birger Ljungberg varnarmálaráðherra, tókst ekki að útskýra málsmeðferðina fyrir samstarfsmönnum sínum. Síðar átti hann eftir að sæta harðri gagnrýni fyrir þessa yfirsjón sem leiddi til óþarfa tafa á virkjun herafla Norðmanna. Fyrir ríkisstjórnarfundinn hafði Ljungberg vísað á bug ítrekuðum kröfum um algera og tafarlausa virkjun, sem hershöfðinginn Rasmus Hatledal setti fram. Hatledal hafði leitað til Ljungbergs 5., 6. og 8. apríl og beðið varnarmálaráðherra um að óska eftir því að ríkisstjórnin gaf út fyrirskipanir um virkjun."

Það er kannski ekki sanngjarnt að bera saman Noreg og Ísland vegna mismunandi aðstæðna í báðum löndum. Íslendingar deildu sama konungi með Dönum en þegar Danmörk var hertekin 9. apríl, var gerð innrás í Noreg á sama tíma eða 9. og 10. apríl. En enginn íslenskur her var til varnar, bara hlutleysisyfirlýsing á einskinsverðum pappír.

En pólitíska valdastéttin í báðum löndum átti að búa sig undir það "ómögulega" og setja í gang undirbúningsáætlun.  Íslendingar fengu mánuð, eða frá 9. apríl til 10. maí til að undirbúa sig undir komu annað hvort þýska flotans eða þann breska. Ekkert var gert af viti. Hlutleysisstefna Íslands líkt og sú norska virkaði ekki og hún hefur aldrei virkað í veraldarsögunni nema fælingamátturinn fylgir með. Líkt og í Sviss, sem Hitler ætlaði að hertaka á svipuðum tíma en lagði ekki í vegna öflugs hers Svisslendinga og landfræðilegra aðstæðna.

Ólíkt það sem gerðist í Noregi, kom bara breski flotinn til Íslands.  Bretar og Frakkar náðu að senda herlið til Norður-Noregs og þar var barist. Þjóðverjar settu í gang aðgerðina Íkarus sem var áætlun Þjóðverja um að gera innrás í Ísland í seinni heimsstyrjöldinni eftir að Bretar höfðu hernumið landið árið 1940. Áætluninni var aldrei hrint í framkvæmd  vegna frestunar Sæljónsaðgerðarinnar (Unternehmen Seelöwe). Íslendingar voru ljónheppnir að ekki skuli hafa komið til bardaga á Íslandi milli Þjóðverja og Breta.

Íslendingar bregðast alltaf við eftir á. Svo var 1950 þegar Kóreustríðið braust út og menn héldu að þriðja heimsstyrjöldin væri brotin út. Íslensk stjórnvöld samþykkti þess vegna komu bandaríska hersins í maí 1951 með tvíhliða varnarsamning landanna. Varnarlið Íslands  taldi að jafnaði um 1350 bandaríska hermenn, um 100 borgaralega starfsmenn bandaríska varnarmálaráðuneytisins og 650 íslenska starfsmanna. Eitthvað sem Íslendingar sjálfir ráða alveg við að manna.

Nú eru viðsjárverðir tímar. Aldrei hefur verið eins miklar líkur á þriðju heimsstyrjöldinni og nú síðan seinni heimsstyrjöldinni lauk.  Tvö ófriðarbál sem nú loga geta breyst út, Úkraínustríðið og átökin í Miðausturlöndum sem virðast vera orðin stjórnlaus og blikur á lofti varðandi Taívan. Norrænir hershöfðingjar vara við mögulegt stríð við Rússland og Evrópustyrjöld.

Það er því ekki seinna vænna að Íslendingar hugi að eigin vörnum, á íslenskum forsendum. Eins og margoft hefur verið bent á, getur komið upp sú staða að Bandaríkjaher geti ekki varið Ísland. Það er ekki fjarstæðukennt. Frægasta dæmi um hernaðarheimsveldi sem gaf eftir eyland, var þegar rómverski herinn hvatti allan sinn her frá Bretlandseyjum án þess að kveðja kóng né prest (líkt og Bandaríkjaher 2006 á Íslandi). Rómverjar komu aldrei aftur. Bretar gátu ekki varið smá eyjar sínar við Frakklands strönd í seinni heimsstyrjöldinni og Bandaríkjamenn í Kyrrahafi o.s.frv.

Líklegt svið hernaðarátaka, ef þau brjótast út, er að Bandaríkjaher verði fastur í átökum, í Evrópu, Miðausturlönd eða Kínahafi og andstæðingar þeirra grípi tækifærið og mynda nýjan vígvöll. Bandaríkjaher getur ekki lengur staðið í tveimur aðskildum átökum samtímis. Svo var um Rómverja og átök þeirra við barbaranna. Andstæðingar þeirra réðust oft samtímis á rómverskar herstöðvar og teygðu á og lömuðu varnir hersins. Hagsmunir Íslendinga verður fórnað á altari "heildar hagsmuna" NATÓ.

Það er næsta víst að uppgjör verður við Íran. Annað hvort fara Ísraelar af stað eða Bandaríkjamenn eða hvorutveggja til að stöðva Írani. Það þýðir stórstyrjöld. Enginn sættir sig við Íran með kjarnorkuvopn.  Ísrelskir útsendarar hafa drepið ótal vísindamenn sem vinna að kjarnorkuvopna áætlun Írans, en hafa aðeins tafið áætlanir Írana hingað til.

Gyðingaofsóknir í gegnum aldir - sögulegt yfirlit

Gyðinga andúð og hatur hefur verið viðvarandi í gegnum aldir um víða veröld en þeir eru þekktasta þjóð í heimi vegna þess að þeir hafa dreifst um allan heim. Allir hafa því skoðun á gyðingum.

Helsta ástæða andstöðu við þá er að þeir hafa verið harðir á að vera þeir sjálfir, fylgja sínum siðum og trú af harðneskju.  Við það hefur skapast bil eða aðgreining, þeir og við. Samþætting samfélagsins minnkar við það, þegar ekki allir fara eftir sömu leikreglum. Við þetta hafa þeir lent á jarðrinum, myndað hliðarsamfélög, líkt og múslimar í Evrópu í dag. Við þessu hafa stjórnvöld á hverjum brugðist, annað hvort með að jaðarsetja þá og setja sérstök lög um þá eða hreinlega að reka þá úr landi eða drepa. Viðbrögðin hafa alltaf byggt á getu ríkisins til að beita sér í málinu.

Vandinn varð fyrst mikill þegar þjóðríkin urðu til og samþætting samfélagsins nauðsynleg. Brottvísanir voru ekki einu tól stjórnvalda, heldur einnig mismunun, útilokun frá þátttöku í samfélaginu og ofbeldi af hendi stjórnvalda eða almennings. Gyðingar voru auðveldir blórabögglar, enda öðruvísi og vegna jaðarsetninga, gátu ekki varið sig. Saga gyðingaofsókna er löng. Rennum yfir sögusviðið.

Fyrsta gyðinga-rómverska stríðið (66-73 e.Kr.) fólst í eyðingu annars musterisins í Jerúsalem og umsátrinu um Masada markaði upphafið að röð átaka milli gyðinga og rómverska heimsveldisins. Rómverjar voru umburðalyndir í trúmálum en þeir vildu að allir, líka gyðingar, færu eftir rómverskum lögum, sem gyðingar gerðu ekki.

Dreifingin (diaspora) kallaðist þvingaða dreifing gyðinga frá heimalandi sínu eftir landvinninga Rómverja í Jerúsalem og leiddi til alda útlegðar, mismununar og ofsókna. Margir gyðingar flúðu lands eða reknir en sumir urðu eftir.

Brottvísunin frá Englandi (1290). Játvarður konungur gaf út tilskipun um að reka alla gyðinga frá Englandi og þeim var opinberlega ekki leyft að snúa aftur fyrr en um miðja 17. öld.

Brottvísunin frá Spáni (1492). Alhambra-tilskipunin fyrirskipaði brottvísun gyðinga frá Spáni, sem leiddi til fjölda fólksflutninga og ofsókna um alla Evrópu. Dorit forsetafrú er afkomandi þeirra gyðinga. Nóta bene, múslimar nema trúskiptingar, var einnig vísað úr landi. Afleiðing var að þeir fluttust yfir til Norður-Afríku og stofnuðu Barbaríðið. Hingað komu þeir 1927 í svo kallaða Tyrkjaráni en þetta er nú hliðarsaga.

Pogroms í Austur-Evrópu (17.-20. öld). Fjölmargar ofbeldisfullar árásir, oft gerðar eða samþykktar af yfirvöldum, beindust að gyðingasamfélögum í Rússlandi og Austur-Evrópu, sem leiddu til verulegra þjáninga og manntjóns.

Spænski rannsóknarrétturinn (1478-1834) var ötull við ofsóknir. Gyðingar stóðu frammi fyrir ofsóknum og þvinguðum trúskiptum meðan á spænska rannsóknarréttinum stóð, þar sem margir voru reknir út eða neyddir til að lifa sem dulmálsgyðingar.

Gyðingaofsóknir í Rússlandi á 19. öld. Ofsóknir og ofbeldi gegn gyðingum í Rússlandi á 19. öld voru hluti af víðtækara mynstri gyðingahaturs sem hélst fram á 20. öld og átti þátt í að móta fólksflutningamynstur gyðingasamfélaga frá Rússlandi og fram á daginn í dag.

Helförin (1933-1945): Kerfisbundið þjóðarmorð sem Þýskaland nasista framdi í seinni heimsstyrjöldinni og leiddi til fjöldamorðs á sex milljónum gyðinga ásamt milljónum annarra.

Sovét-gyðingahatur (20. öld). Gyðingar stóðu frammi fyrir mismunun og ofsóknum í Sovétríkjunum, sérstaklega í stjórnartíð Jósefs Stalíns en hann var einmitt að skipuleggja ofsóknir gegn þeim 1953 þegar hann lést.

Deilur Araba og Ísraela (20. öld til dagsins í dag): Stofnun Ísraelsríkis árið 1948 og átök í kjölfarið hafa leitt til spennu og reglubundinna ofsókna á hendur gyðingasamfélögum í Miðausturlöndum.

Eftir stofnun Ísraelsríkis árið 1948 stóð verulegur fjöldi gyðinga í arabalöndum frammi fyrir ofsóknum, mismunun og brottrekstri. Erfitt er að ákvarða nákvæmlega hversu margir gyðingar hafa verið reknir eða neyddir til að yfirgefa heimili sín á þessu tímabili og ágiskanir eru mismunandi. Hins vegar er almennt talið að hundruð þúsunda gyðinga hafi verið á flótta frá arabalöndum í kjölfar stofnunar Ísraels.

Samfélög gyðinga í löndum eins og Írak, Egyptalandi, Jemen, Líbýu og fleiri urðu sérstaklega fyrir áhrifum. Meðal þátta sem áttu þátt í landflóttanum voru and-gyðingaviðhorf, mismununarlög, ofbeldi og pólitískur óstöðugleiki. Margir gyðingar voru neyddir til að yfirgefa heimili sín, eigur og fyrirtæki þar sem þeir leituðu skjóls annars staðar og talsverður fjöldi fann nýtt heimili í Ísrael.

Flutningur gyðingasamfélaga frá arabalöndum er oft nefndur flótti gyðinga frá araba- og múslimalöndum. Nákvæmur fjöldi einstaklinga sem verða fyrir áhrifum er spurning um sögulega umræðu og áætlanir eru á bilinu um 600.000 til 850.000 gyðingar. Aðstæður voru mismunandi eftir löndum og ekki fóru allir gyðingar vegna beins brottvísunar; sumir fóru sjálfviljugir til að bregðast við breyttu pólitísku og félagslegu andrúmslofti á svæðinu.

Refuseniks Sovétríkjanna (1960-1980): Sovéskir gyðingar, sem reyndu að flytja til Ísraels, mættu stjórnarandstöðu og mismunun, sem leiddi til þess að hugtakið "refusenik" var búið til. Sama á við um gyðinga frá Eþíópíu eða Austur-Afríku sem mættu kynþáttafordómum.

Íranska byltingin (1979) svonefnda leiddi til fólksflótta margra íranskra gyðinga og þeir sem eftir voru stóðu frammi fyrir mismunun og takmörkunum.

Ísland og gyðingar.  Samskipti Íslendinga við gyðinga á sér ekki langa sögu en hún er óþekkt. Vel getur verið að einhverjir kaupmanna sem hingað komu fyrr á öldum hafi verið af gyðingaættum. Ísland var það einangrað. Samskiptin hófust fyrir alvöru þegar gyðingar urður fyrir gyðingaofsóknum í Þýskalandi nasismans á fjórða áratug 20. aldar. Hingað vildu margir gyðingar leita skjóls en fengu ekki. Nokkrir fengu þó skjól vegna mikilvægi þeirra, svo sem hljómlistafólk sem gat lagt til nýja þekkngu á Íslandi. Hingað leituð gyðingar í lok seinni heimsstyrjaldar í litlu mæli.

Íslendingar, eða réttara sagt einn maður, Thor Thors sendiherra Íslands hjá Sameinuðu þjóðunum, hafi töluverð áhrif á stofnun Ísraelsríkis með störfum sínum.

Síðan þá hafa íslensk stjórnvöld verið vinveitt Ísraelsríki en undir lok 20. aldar breyttist stefnan og Íslendingar viðurkenndu ríki Palestínu-Araba. Andúð í garð gyðinga, sem eru afar fámennir á Íslandi í dag, hefur farið vaxandi og kristalaðist í mótmælunum nýverið gegn Gasa stríðinu. Íslensk stjórnvöld eru tvístígandi í afstöðu sinni gagnvart Ísrael í dag.

Svona er sagan sem nú er haldið áfram.