Hvernig Evrópa sigraði heiminn

Ég horfði á þátt um daginn sem ber heitið "How Europe stole the world". Titillinn er mjög gildishlaðinn og beinlínis rangur. Og í raun er titill minn líka rangur, því að það var ekki sameinuð Evrópa sem sigraði heiminn, heldur einstök ríki innan Evrópu. Ísland hefur t.a.m. aldrei verið nýlenduríki. Það er ekki fyrr en eftir seinni heimsstyrjöld sem Evrópa tókst að sameinast, ekki með stríði, heldur samvinnu. 

Þessi sameinaða Evrópa undir merkjum EFTA og ESB hefur reynst vera friðsöm en á sama tíma verið að grafa undir sjálfa sig menningarlega vegna pólitíska stefnu sinnar. Það er önnur saga og samtímasaga.

En það er staðreynd að þegar þjóðríkin tóku að myndast í Evrópu á árnýöld, fór vegur Evrópu í heild sinni að vaxa.  Engin ein meginskýring er á velgengni Evrópubúa, en benda má á legu Evrópu sem er lítil álfa en með langar strandlengjur og hafnir (sbr. vesturströnd Afríku sem hefur fáar náttúrulegar hafnir).

Þegar austurhluti Miðjarðarhafs lokaðist vegna uppgangs Ottomana veldisins, urðu Evrópumenn að finna nýjar leiðir inn á Asíu markaðinn og þar kom landkönnuðaleiðangranir til sögu og menn eins og Ferdinand Magellan, James Cook og Kristófer Kólumbus birtust á sjónarsviðið og opnuðu heiminn fyrir Evrópu.

En það krefst mikillar tækniþekkingu til að leggja í úthafið og sú tækni kom fyrst fram með víkingunum en áttavitinn og aðrar tækninýjungar hjálpuðu einnig til við útrás Evrópubúa. Tækninýjungar, ekki bara á siglingasviðinu, heldur almenn þekking sem skapaðist með stofnun háskóla í Evrópu og Endureisnin með endurnýjaða þekkingu fornaldar, ýtti Evrópumenn af stað í vegferð sem ekki sér fyrir endann á.

Segja má að krossferðirnar hafi komið Evrópumenn á bragðið og verið ein ástæða fyrir útrás þeirra og ásókn í krydd og góðvöru sem var að finna í Miðausturlöndum sem á móti tengdust Asíu.  Og þegar Ottomannar lokuðu leiðinni....

Það er ekki hægt að fullyrða að samsæri hafi verið í gangi um að Evrópumenn sigruðu heiminn, enda gerðu þeir það ekki, heldur einstaka þjóðir, svo sem stórveldin Frakkland, Holland og Bretland. Það er engin tilviljun að eftir að Bretlandseyjar voru sameinaðar 1707, hafi Bretar lagt í útrás og stofnað heimsveldi. Aðrar þjóðir, eins og Danir reyndu sig líka á heimsviðinu.

Eins og ég sagði, þá er fullyrðingi um að Evrópa hafi sigrað heiminn ofureinföldun á sögulegum atburðum. Réttara er að segja að evrópsk stórveldi hafi gegnt mikilvægu hlutverki á tímum landkönnunar, landnáms og heimsvaldastefnu sem átti sér stað frá 15. til 20. öld. Á þessu tímabili stofnuðu Evrópuþjóðir nýlendur og höfðu áhrif yfir stóra hluta heimsins.

Hér eru nokkrir lykilþættir sem áttu þátt í alþjóðlegri útrás Evrópu:

Tækniframfarir: Evrópa upplifði ýmsar tækniframfarir á endurreisnartímanum og uppgötvunaröld, svo sem bætta siglingatækni, skipasmíði, kortagerð og vopnagerð. Þessar framfarir, þar á meðal þróun áttavitans og stjörnufræði, gerðu evrópskum landkönnuðum kleift að fara inn á óþekkt svæði.

Efnahagsþættir: Evrópa var á hagvaxtarskeiði og leitaði nýrra viðskiptaleiða til að komast framhjá einokuninni sem múslimskir og ítalskir kaupmenn stofnuðu. Þráin eftir aðgangi að verðmætum varningi, svo sem kryddi, silki og góðmálmum, hvatti landkönnuði til að leita nýrra sjóleiða til Asíu.

Nýlendustefna og verslunarstefna: Evrópuþjóðir sóttust eftir nýlendufyrirtækjum sem leið til að tryggja auðlindir, koma á fót viðskiptastöðvum og búa til fangamarkaði fyrir framleiðsluvörur sínar. Þeir stofnuðu nýlendur í Ameríku, Afríku, Asíu og Kyrrahafi, sem gerði þeim kleift að nýta náttúruauðlindir, eignast auð og koma á efnahagslegum yfirráðum.

Herveldi: Evrópuþjóðir höfðu þróað ógnvekjandi herafla, þar á meðal vel þjálfaða her, háþróaða flota og yfirburða skotgetu. Þessir hernaðarlegir kostir hjálpuðu þeim að ná yfirráðum yfir frumbyggjum, standa gegn samkeppnisríkjum Evrópu og verja nýlendur sínar.

Landfræðilegir þættir: Nálægð Evrópu við Atlantshafið og hagstæðir vindar þess leyfðu greiðari aðgang að Ameríku. Tilvist siglingaára og náttúrulegra hafna auðveldaði enn frekar könnun, viðskipti og landnám.

Pólitísk samkeppni: Evrópuþjóðir kepptu í harðri samkeppni um auð, auðlindir og landhelgi. Þessi samkeppni leiddi til stofnunar nýlendna sem leið til að auka áhrif, sýna völd og ná forskoti á samkeppnisþjóðir.

Hér hafa verið taldar upp sex meginástæður fyrir velgegni Evrópumanna á heimssviðinu. Svo mikil hefur velgengni verið að á tímapunkti réðu Evrópumenn og afkomendur þeirra yfir 85% af landsvæði heimssins. Evrópsk menning byggð á grískri heimspeki og kristnidóm hefur enn fram á daginn í dag tröllriðið heiminn. Evrópsk tækni, tungmál, stjórnmálakerfi og ótal margt annað mótar enn nánast allar þjóðir í dag.

Sterk menning eins og sjá má í Japan, hefur orðið fyrir gífurlegum miklum áhrifum frá vestrænni menningu. Þar með er ekki sagt að Japanir eða aðrar þjóðir hafi ekki tekist að varðveita eigin menningu, en hún er eins og hellenisminn, samblanda af vestrænni og austrænni menningu.

Vinstri sinnaðir fræðimenn, undir áhrifum ný-marxismans, hafa keppst við að níða niður afrek Evrópumanna og bent sérstaklega á Afríku sem orrustuvöll þar sem heimamenn hafa legið á vellinum.

En er það satt? Hófst þrælaverslun í Afríku með tilkomu Evrópumanna til Afríku?  Nei, það er ekki satt.  Arabískir kaupmenn höfðu margar aldir áður staðið í þrælaverslun í Afríku og sú saga er jafnvel ljótari en ameríska þrælaverslunin sem evrópskir kaupmenn stóðu fyrir.

Afríkumenn sunnan Sahara voru mestmegnið sjálfir ættbálkamenn og stunduðu þá aðferð að fara í smástríð, hertaka fanga og setja í þrældóm.  Norður-Afríkumenn rændu Evrópufólk, alla leið til Færeyja og Íslands og seldu í þrældóm í Barbaríið, sumir segja allt að ein milljón manna.

Enn er mansal í gangi í heiminum, án þátttöku Evrópumanna og sjá má í þrældóm lágstétta Indlands o.s.frv.

Evrópskt landnám Afríku hafði bæði jákvæð og neikvæð áhrif. Hér eru nokkur hugsanleg ávinningur sem Evrópubúar færðu til Afríku á nýlendutímanum:

Innviðaþróun álfurnar stórbættist en jafnvel enn í dag eru innviðir Afríku af skornum skammti sbr áform að leggja lestarlínu frá Vestur-Afríku til Austur-Afríku. Evrópskt stórveldi lögðu í innviðaverkefni eins og vegi, járnbrautir, hafnir og lögðu símalínur í Afríku. Þessi þróun miðar að því að auðvelda vinnslu og útflutning auðlinda, en hún hafði einnig nokkur jákvæð áhrif með tilliti til bættra samgangna og samgangna innan ákveðinna svæða. Svo má benda á besta lestakerfi heims í Indlandi sem Bretar komu á, á 19. öld.

Menntun og heilbrigðisþjónusta hefur stórbatnað og enn eru Evrópumenn með þróunaraðstoð sína að hjálpa Afríkumönnum. Evrópskir nýlenduherrar innleiddu formlegt menntakerfi og stofnuðu skóla og háskóla í Afríku. Þó að menntun hafi fyrst og fremst verið hönnuð til að þjóna hagsmunum nýlenduherranna, gaf það fáum Afríkubúum tækifæri til að öðlast læsi og þekkingu og þetta fólk varð leiðtogum nýstofnaðra ríkja eftir nýlendutíma Evrópu í Afríku. Að sama skapi kynntu Evrópubúar nútíma heilbrigðiskerfi sem leiddi til eftirlits með ákveðnum sjúkdómum og endurbóta á heilsugæslustöðvum.

Talandi um tækniframfarir í Evrópu sem smituðust til annarra heimsálfa. Evrópskir nýlenduherrar kynntu nýja tækni til Afríku, þar á meðal nútíma búskapartækni, vélar og iðnaðarinnviði. Þessar framfarir miðuðu að því að auka framleiðni og efnahagslega framleiðslu, þó að þær hafi oft gagnast nýlenduherrunum meira en heimamönnum á meðan þeir voru en gagnast enn fyrir þá síðarnefndu.

Aðgangur að alþjóðlegum mörkuðum opnaðist. Evrópskt yfirráð yfir afrískum svæðum gaf tækifæri fyrir afrískar auðlindir, svo sem steinefni, landbúnaðarvörur og hráefni, til að versla á heimsmarkaði. Þessi auknu viðskipti og útsetning fyrir alþjóðlegum mörkuðum hafði tilhneigingu til að skila efnahagslegum ávinningi, þó að hagnaðurinn hafi venjulega verið dreginn út af evrópskum fyrirtækjum og gagnaðist ekki Afríkubúum beint. Nú sækja Kínverjar í að leysa Evrópu af á þessu sviði og hafa fjárfest mikið í innviðaverkefni í álfunni, grafið eftir góðmálmum og sumir segja að þeir séu hálfgerðist nýlenduherrar sjálfir í framkomu sína gagnvart heimafólki.

Réttarkerfi og stjórnarhættir er byggt á evróskum grunni. Evrópskir nýlenduherrar kynntu vestræn réttarkerfi og stjórnkerfi fyrir Afríku. Þótt þessi kerfi þjónuðu oft hagsmunum nýlenduherranna og viðvarandi arðráni komu þau einnig með nokkra þætti nútímastjórnar, eins og réttarríki og skrifræði, sem lagði grunninn að réttarkerfum eftir nýlendutímann. 

Allt er þetta arfur evróskrar stjórnar í Afríku og heimamenn byggja á. Þeir hafa ekki kosið að fara í fyrra stjórnarfar og menningarhætti, heldur reynt að þróa sig áfram í nútímaheiminum. Þegar afdankaðir fræðimenn hrópa og segja að ástandið í dag sé nýlenduveldunum að kenna, þá er nokkuð langt aðsótt.  Flest Afríkuríkin hafa verið frjáls ríki í meira en hálfa öld, eða svipaðan tíma og Ísland; þau búa yfir gífurlegum náttúruauðlindum (olíu, sjaldgæfum málmum, landbúnaðarvörum o.s.frv.). Örlög Afríkumanna er í þeirra eigin höndum.

En saga Evrópumanna í Afríku er þrátt fyrir ofangreind orð mín engin hallejúja saga. Mikil grimmd Belgíukonungs í Kóngó er ljótur blettur í mannkynssögunni svo eitthvað sé nefnt og grimmd Spánverja og Portúgala í nýja heiminum hryllileg. Og nýlenduherrarnir notuðu reglustiku til að afmarka lönd án tillits til þjóðernis og menningu. Þetta hefur leitt til viðvarandi stríðsástands í Afríku allar götur síðan.

Framtíð Afríku verður björt þegar innviðirnir eru komnir í lag, ættbálkamenningin horfin en hún er á undanhaldi, og menntun kvenna eykst. Margir góðir hlutir eru þegar að gerast.

Hvernig sagan þróast er ótrúlegt sjónarsvið. Erfitt og eiginlega ómögulegt er að dæma fyrri tíða fólk eftir nútíma stöðlum.  Sagan þróast í smáskrefum og oft vita menn ekki hvað næsta skref hefur í för með sér. Ef til vill eru við nútímamennirnir að gera eitthvað neikvætt sem ekki er séð fyrir í dag. Eða jákvætt sem er gott fyrir mannkynið.....það á eftir að koma í ljós.....

 

 

 

 

Athugasemdir

[Guðjón E. Hreinberg, 9.7.2023 kl. 19:51]

Umorðun; hvernig Evrópsk siðmenning breiddist út um heiminn. Ekkert þeirra ríkja sem "losnuðu" undan nýlenduvaldinu, henti þeim mennta-, vísinda, fjármagns, hernaðar, eða stjórnmálakerfum sem Evrópuríkin fluttu þeim.

Nú er hins vegar Marxiskur sundrungar áróður síðustu tveggja áratuga búinn að grafa undan þessum gildum, í Evrópu fyrst, og í hinum löndunum þar næst.

Varist umsnúning Marxismans, hann er baneitraður.

[Birgir Loftsson, 9.7.2023 kl. 20:53]

Já, við kynntum þeim líka vitleysuna úr evrópskri menningu, sem er náttúrulega kommúnisminn/Marxismi. Hvað hafa margir dáið í nafni jöfnuðar og sameignar?

[Ingólfur Sigurðsson, 9.7.2023 kl. 23:25]

Ég held að þegar um sögu Evrópu er fjallað og landanna, þjóðanna, einstaklinganna þurfi að minnast á kynþættina. Það er jú hægt að afneita að þeir séu til, en þó hafa verið gerðar rannsóknir sem sýna mismun á þeim. Gáfnapróf eins og þau sem Arnar Sverrison hefur skrifað um eru umdeild, en niðurstöður benda til ótvíræðs mismunar.

Stríðsástand í löndum Afríku á sér vafalaust fleiri skýringar en að það sé hægt að kenna nýlenduherrum Evrópu um það.

Kommúnistar og jafnaðarfasistar víða hafa kæft kraft karlmennskunnar og germanska kynstofnsins. Þessvegna er Evrópa orðin undir í kapphlaupinu og er deyjandi í alla staði. 

Framtíð Afríku verður björt, ég er sammála því, og saga Asíu einnig, Suður Ameríku og Indlands, ef aðrir atburðir verða ekki, eins og kjarnorkuslys í Úkraínu eða eitthvað annað sem setur uppgang þessara heimsálfa og landa í uppnám.

Metooreglur, öfgafemínismi, Wokeismi og hvað þetta heitir allt, þetta er glæpur gegn mannkyninu, því þetta drepur niður fólk og þjóðir, veldur fólksfækkun, þunglyndi og hörmungum.

Menningin verður að komast í jafnvægi aftur, það er að segja, uppgjörið eftir seinni heimsstyrjöldina er KOLRANGT. Þeir skapandi kraftar sem áður voru að verki hafa verið drepnir niður.

En engu að síður margt gott í þessum pistli.