Tölfræði og staðreyndir um seinni heimsstyrjöldina - Stríðið í Úkraníu í dag

Orsakir seinni heimsstyrjaldarinnar

Það er erfitt að finna einn kveikiþráð og segja, þetta er hann sem kveikti í öllum. En heildarmyndin er að heimurinn var skiptur í þrjá hugmyndaheima eða –kerfi sem kepptu um hylli lýðsins. Kommúnismi, fasismi og lýðræðið. Hugmyndakerfi geta lifað saman í vopnuðum friði en umrót fyrri hluta 20. aldar var of mikið. Fyrri heimsstyrjöldin hafði of mikil áhrif til þess.

Heimskreppa og harðstjórnarhugmyndafræði er púðurtunna sem springur ef lýðræðisríki sýna veikleika sem þau gerðu með friðþægingarstefnu. Afleiðing seinni heimsstyrjaldarinnar var að hugmyndakerfi fasisma beið viðvarandi hnekki og í raun aldrei sinn barr eftir það. Þá var eftir lýðræðisríkin og kommúnismaríkin. Vegna innbyggðan galla í sósíalismanum, var bara tímaspursmál hvenær hann legði upp laupanna og það gerðist í kringum 1990. Og enn gæta áhrifa heimsstyrjaldarinnar á pólitík samtímans, í núverðandi stríði í Úkraníu. Ákvarðanir eru teknar, byggðar á útkomu seinni heimsstyrjaldarinnar.

En hefðbundið er að tala um fimm meginástæður fyrir heimsstyrjöldina:

1. Versalasáttmálinn og hefndarþrá Þjóðverja.
2. Efnahagskreppa sem varð heimskreppa.
3. Hugmyndafræði nasista og Lebensraum.
4. Uppgangur öfga og bandalagamyndun
5. Misbrestur á fælingarmætti vegna friðþægingastefnu.

Parísarfriður - Samningarnir sem gerðir voru í París í lok fyrri heimsstyrjaldar uppfylltu fáar óskir. Þýskaland, Austurríki og önnur lönd sem töpuðu stríðið voru sérstaklega óánægð með Parísarsamkomulagið sem krafðist þess að þau létu af hendi vopn og borguðu skaðabætur. Þýskaland samþykkti að undirrita Versalasáttmálann fyrst eftir að sigurlöndin hótuðu innrás ef Þýskaland skrifaði ekki undir hann. Þýskaland greiddi síðustu skaðabætur árið 2010.

Efnahagsmál - Fyrri heimsstyrjöldin var hrikaleg fyrir hagkerfi landa. Þrátt fyrir að evrópska hagkerfið hafi náð stöðugleika um 1920, leiddi kreppan mikla í Bandaríkjunum til efnahagslegrar hruns í Evrópu. Kommúnismi og fasismi styrktu sig í kjölfar efnahagsvanda.

Þjóðernishyggja - Öfgafull ættjarðarást sem óx í Evrópu varð enn sterkari eftir fyrri heimsstyrjöldina, sérstaklega fyrir lönd sem biðu ósigur.

Einræði - Pólitísk ólga og óhagstæð efnahagsskilyrði leiða til þess að einræði rís í löndum eins og Þýskalandi, Ítalíu, Japan og Sovétríkjunum.

Misbrestur á friðþægingu/fælingarmætti - Tékkóslóvakía var orðin sjálfstæð þjóð eftir fyrri heimsstyrjöldina, en árið 1938 var hún umkringd þýsku yfirráðasvæði. Hitler vildi innlima Súdetalandið, svæði í vesturhluta Tékkóslóvakíu þar sem margir Þjóðverjar bjuggu. Neville Chamberlain, forsætisráðherra Bretlands, vildi friðþægja Hitler og féllst á kröfur hans um Súdetalandið eftir að Hitler lofaði að hann myndi ekki krefjast meira landsvæðis. Hitler hertók restina af Tékkóslóvakíu í mars 1939.

Öxulveldin

Þýskaland, Japan og Ítalía mynduðu bandalag sem kallast öxulveldin. Búlgaría, Ungverjaland, Rúmenía og tvö ríki, sem stofnuð af Þjóðverjum, - Króatía og Slóvakía - bættust að lokum við.

Helstu leikmenn:

Þýskaland - Adolf Hitler, Der Fuhrer

Japan - Hideki Tojo aðmíráll, forsætisráðherra

Ítalía - Benito Mussolini, forsætisráðherra

Bandamenn

Bandaríkin, Bretland, Kína og Sovétríkin skipuðu þjóðir bandamanna, hópinn sem barðist við Öxulveldin. Milli 1939 og 1944 myndu að minnsta kosti 50 þjóðir að lokum berjast í allt. Þrettán þjóðir til viðbótar myndu ganga til leiks í stríðsátökunum þar til 1945, þar á meðal: Ástralía, Belgía, Brasilía, Breska samveldið, Kanada, Indland, Nýja Sjáland, Suður-Afríka, Tékkóslóvakía, Danmörk, Frakkland, Grikkland, Holland, Noregur, Pólland, Filippseyjar og Júgóslavía.

Heilstu stríðsaðilar:

Bandaríkin - Franklin D. Roosevelt, forseti

Stóra Bretland - Winston Churchill, forsætisráðherra

Kína  - Chiang Kai-Shek, hershöfðingi

Sovétríkin - Joseph Stalin, harðstjóri og yfirhershöfðingi

Tölfræði bandarískra hermanna (særðra og fallina)

16.112.566 - Fjöldi bandarískra hermanna sem tóku þátt í átökunum.

670.846 - Fjöldi særðra Bandaríkjamanna.

Bandarísk dauðsföll

Í bardögum: 291.557

Ekki í bardögum: 113.842

Heildarfjöldi: 405.399

Mannfall hermanna eftir löndum 1939-1945 (valið)

Ástralía: 23,365 dauðir; 39,803 særðir

Austurríki: 380,000 dauðir; 350,117 særðir

Belgía: 7,760 dauðir; 14,500 særðir

Búlgaría: 10,000 dauðir; 21,878 særðir

Kanada: 37,476 dauðir; 53,174 særðir

Kína: 2,200,000 dauðir; 1,762,000 særðir

Frakkland: 210,671 dauðir; 390,000 særðir

Þýskaland: 3,500,000 dauðir; 7,250,000 særðir

Stóra Bretland: 329,208 dauðir; 348,403 særðir

Ungverjaland: 140,000 dauðir; 89,313 særðir

Ítalía: 77,494 dauðir; 120,000 særðir

Japan: 1,219,000 dauðir; 295,247 særðir

Pólland: 320,000 dauðir; 530,000 særðir

Rúmenía: 300,000 dauðir; særðir (óþekkt)

Sovétríkin: 7,500,000 dauðir; 5,000,000 særðir

Bandaríkin: 405,399 dauðir; 670,846 særðir

Aðrar staðreyndir

Um 70 milljónir manna börðust í herafla bandamanna og öxulþjóða.

Finnland gekk aldrei formlega til liðs við bandamenn eða öxulríkin og var í stríði við Sovétríkin þegar síðari heimsstyrjöldin braust út. Þar sem Finnar þurftu aðstoð árið 1940 gengu Finnar í lið með Þýskalandi nasista til að hrekja Sovétmenn frá landinu. Þegar friður milli Finnlands og Sovétríkjanna var lýst yfir árið 1944 gekk Finnland í lið með Sovétmönnum til að koma Þjóðverjum frá völdum.

Sviss, Spánn, Portúgal og Svíþjóð lýstu yfir hlutleysi í stríðinu.

Sovétríkin misstu flesta hermenn, rúmlega sjö milljónir.

Mannfall óbreytta borgara

Fjöldi óbreyttra borgara sem fórst í síðari heimsstyrjöldinni verður kannski aldrei þekktur. Mörg dauðsföll voru af völdum sprengjuárása, fjöldamorða, hungurs og annarra stríðstengdra orsaka. Talað er um tugir milljóna manna hafi látist.

Áætlanir um heildartala látinna í seinni heimsstyrjöldinni eru yfirleitt einhvers staðar á milli 70 og 85 milljónir manna (óbreyttir borgarar og hermenn). Sovétríkin urðu fyrir flestum banatjóni nokkurrar þjóðar, en talið er að það hafi að mestu fallið á milli 22 og 27 milljónir dauðsfalla.

Dauðsföll almennra borgara voru samtals 50–55 milljónir. Hernaðardauðsföll af öllum orsökum voru samtals 21–25 milljónir, þar á meðal dauðsföll í haldi um 5 milljóna stríðsfanga. Meira en helmingur af heildarfjölda mannfalla stafar af látnum í Lýðveldinu Kína og Sovétríkjunum.

Sex milljónir gyðinga létust í fangabúðum nasista í stríðinu. Einnig létust hundruð þúsunda Rómafólks og fólk með andlega eða líkamlega fötlun. Hugsanlega var mannfall fanga nasista upp undir 17 milljónir. Örlög þýskra hermanna í sovéskum fangabúðum voru jafn grimm og sovéskra hermanna í fangabúðum nasista.

Dráp óbreyttra borgara í fangabúðum

Talið er að um 17 milljónir manna hafi verið myrtar af þýsku nasistastjórninni og samstarfsmönnum þeirra á árunum 1933 til 1945, samkvæmt gögnum sem gefin voru út af Minningarsafni helfararinnar í Bandaríkjunum (USHMM). Áætlanirnar eru byggðar á eigin skýrslum stjórnarhersins sem og lýðfræðilegum rannsóknum á mannfalli í seinni heimsstyrjöldinni. Nýjasta mat á fjölda fórnarlamba samkynhneigðra er byggt á rannsóknum þýska sagnfræðingsins Alexander Zinn, sem gerði umfangsmiklar rannsóknir á þessum hópi fórnarlamba.

Sum fórnarlambanna voru myrt í Þýskalandi: í fangabúðum, fangelsum, í þjóðarhreinsunum eða jafnvel á sjúkrahúsum. Sérstaklega mikill fjöldi fórnarlamba var myrtur í Póllandi og fyrrum Sovétríkjunum. Þetta var þar sem nasistar höfðu sett upp útrýmingarbúðir, þar sem meirihluti fórnarlamba gyðinga var myrtur af stjórninni. Nasistahermenn skutu og drápu einnig marga óbreytta borgara á hernumdu svæði, flestir gyðingar. Wehrmacht lét meirihluta rússneskra stríðsfanga svelta til bana í fangabúðum.

Gyðingar: 6 milljónir

Sovéskir borgarar: 5,7 milljónir

Sovéskir stríðsfangar: 3 milljónir

Pólskir borgarar: 1,8 milljónir

Serbneskir borgarar: 312 þúsund

hreyfi- og þroskahamlað fólk: 250 þúsund

Róma fólk (sígunar): 2500 þúsund

Atvinnuglæpamenn og óæskilegir: 70 þúsund

Samkynhneigðir: 3 þúsund

Votta Jevóvar: 3 þúsund

Mannfall Þjóðverja og bandamanna þeirra í samanburði við þjóða Bandamanna

Athygli vekur að mannfall þýska hersins (dauðra) var 5,533,000 en heildarmannfallið var 6,600,000-8,800,000 ef óbreyttir eru taldir með (mest á lokamánuðum stríðsins þegar stríðið barst á þýska grund). Og margir voru drepnir eftir stríð, þegar 11-17 milljónir Þjóðverja voru hraktir úr heimkynjum sínum í Austur-Evrópu.

Britannica kemur með allt aðrar tölur og lægri, og segir að 3,5 milljónir hermanna hafi fallið, 780 þúsund óbreyttir borgarar og samtals dauðir 4,2 milljónir.*

*Hernaðaráætlanir ná yfir menn utan Þýskalands sem þjónuðu með þýska hernum og byggjast á þeirri forsendu að um 1.000.000 af þeim 1.250.000 mönnum sem enn voru skráðir og saknað á sovésku yfirráðasvæði árið 1955 hafi verið látnir. Að auki dóu kannski 250.000 hermenn af eðlilegum orsökum, frömdu sjálfsmorð eða voru teknir af lífi. Borgaralegar tölur eru eingöngu fyrir Þýskaland og Austurríki og þær innihalda ekki áætlað 2.384.000 dauðsföll Þjóðverja á árunum 1944–46 vegna innrásar Sovétríkjanna og nauðungarflutninga íbúa í austurhéruðunum sem Pólland og Sovétríkin fengu eftir stríðið.

Áætlað er að Bandamenn misstu um 51 milljón manns og Öxulríkin misstu 11 milljónir. (Athuga verður að sum öxullönd skiptu um hlið og gengu aftur inn í stríðið í liði bandamanna; þessar þjóðir eru teknar með í talningu bandamanna, óháð því hvenær dauðsföllin áttu sér stað.)

Þessar tölur eru athyglisverðar og í raun kaldhæðni örlaganna að taparar stríðsins misstu minni mannskap og ef til vill má segja að Þýskaland og Japan hafi staðið uppi sem sigurvegarar, að hafa "unnið friðin" eftir lok síðarar heimsstyrjaldarinnar en bæði ríkin eru meðal mestu efnahagsveldi heimsins ennþá daginn í dag.

Lána – leiga lögin (e. Lend-Lease Act) voru sett í framkvæmd til að leyfa Bandaríkjunum að lána eða leigja vopn, búnað eða hráefni til hverjar þjóðar sem berst gegn öxulríkin. Að lokum fengu 38 þjóðir um 50 milljarða dollara í aðstoð. Flest af fjármagninu og tækjum og tólum fór til Stóra-Bretlands og Sovétríkjanna.

Árið 1948 stofnuðu Bandaríkin Marshall-áætlunina til að hjálpa til við að endurreisa stríðshrjáða Evrópu. Að lokum fengu 18 þjóðir 13 milljarða dollara í matvæli, vélar og aðrar vörur.

Í mars 1974 fannst Hiroo Onoda, japanskur hermaður sem berst enn í stríðinu, af leitarhópi á eyjunni Lubang á Filippseyjum.

Tímalína

1. september 1939 - Þýskaland ræðst inn í Pólland. Danmörk, Lúxemborg, Holland, Noregur, Belgía og Frakkland falla fljótlega undir stjórn Þjóðverja.

1. júní 1940 - Ítalía gengur inn í stríðið við hlið Þýskalands með því að lýsa yfir stríði gegn Bretlandi og Frakklandi. Bardagar breiðast út til Grikklands og Norður-Afríku.

1. júní 1940 - Þýskir hermenn marsera inn í París.

Júlí 1940 - september 1940 - Þýskaland og Stóra-Bretland berjast í loftstríði, orrustunni um Bretland, meðfram ensku strandlengjunni.

September, 1940-maí 1941 - Þjóðverjar hefja sprengjuherferð næturlagi loftárása yfir London, þekkt sem Blitz.

Júní 1941 - Þýskaland réðst inn í Sovétríkin.

Desember 1941 - Japan ræðst á herstöð bandaríska sjóhersins við Pearl Harbor á Hawaii, eyðilagði meira en helming flugvélaflotans og skemmdi öll átta orrustuskipin. Japan ræðst einnig á Clark og Iba flugvelli á Filippseyjum og eyðileggur þar meira en helming flugvéla bandaríska hersins.

Desember 1941 - Bandaríkin lýsa yfir stríði á hendur Japan. Japan ræðst inn í Hong Kong, Guam, Wake-eyjar, Singapúr og Breska Malala.

Desember 1941 - Þýskaland og Ítalía lýsa yfir stríði á hendur Bandaríkjunum.

1942 - Bandamenn stöðva framrás öxulveldanna í Norður-Afríku og Sovétríkjunum.

Febrúar 1942 - Japan réðst inn á Malayskaga. Singapúr gefst upp innan viku.

4.-6. júní 1942 - Áætlanir Japana um að ráðast inn á Hawaii-eyjar, byrjað á Midway eyju en Bandaríkin brjóta leynikóðann um verkefnið. Japan ræðst á Midway og missir fjögur flugmóðurskip og yfir 200 flugvélar og flugmenn í fyrsta hreina sigri Bandaríkjanna.

19. ágúst 1942 - Baráttan um Stalíngrad hefst þegar Þýskaland þrýstir sér lengra inn í Rússland.

Ágúst 1942-febrúar 1943 - Bandarískir landgönguliðar berjast fyrir og halda Kyrrahafseyjunni Guadalcanal.

Október 1942 - Breskir hermenn neyða öxulherina til að hörfa til Túnis í seinni orrustunni við El Alamein.

Febrúar 1943 - Þýskir hermenn í Stalíngrad gefast upp, sigraðir að miklu leyti fyrir sovéska veturinn. Ósigurinn markar stöðvun á sókn Þýskalands til austurs.

Júlí 1943 - Herir bandamanna lenda á strönd Ítalíu.

Júlí 1943 - Konungur Ítalíu fær aftur fullt vald og Mussólíni var steypt af stóli og handtekinn.

Nóvember 1943-mars 1944 - Bandarískir landgönguliðar réðust inn á Salómonseyjar við Bougainville til að ná þeim aftur af Japönum.

6. júní 1944 - D-dagur, þar sem herir bandamanna lenda á fimm ströndum Normandí: Utah, Omaha, Gold, Juno og Sword. Lendingin nær yfir 5.000 skip, 11.000 flugvélar og yfir 150.000 herþjónustumenn.

6. ágúst 1944 - Bandarískar og frjálsar franskar hersveitir frelsa París.

6. janúar 1945 - Sovéskir hermenn frelsa Auschwitz búðirnar sem staðsettar eru nálægt Krakow í Póllandi.

6. febrúar - 26. mars 1945 - Bandarískir landgönguliðar berjast við Japana um eyjuna Iwo Jima.

6. apríl 1945 - Roosevelt deyr í Warm Springs, Georgíu. Harry Truman varaforseti sver embættiseið sem forseti.

6. apríl 1945 - Sovéskir hermenn umkringja Berlín.

6. apríl 1945 - Mussólíni er drepinn þegar hann reynir að flýja til Sviss.

6. apríl 1945 - Bandarískir hermenn frelsa Dachau fangabúðirnar fyrir utan Munchen í Þýskalandi.

30. apríl 1945 - Hitler og eiginkona Eva Braun svipta sig lífi.

6. maí 1945 - Þýskaland gefst upp í rauðu skólahúsi í Reims, Þýskalandi, höfuðstöðvum Eisenhower. Dagur sigurs í Evrópu (V-E) er haldinn hátíðlegur 8. maí vegna þess að það er dagurinn sem vopnahléið tók gildi.

6. maí 1945 - V-E dagur. Stríðinu í Evrópu er formlega lokið.

6. júlí 1945 - Fyrsta árangursríka tilraunin á kjarnorkusprengjunni í Alamogordo, Nýju Mexíkó.

6. júlí 1945 - Truman varar Japan við því að landinu verði eytt ef það gefist ekki upp skilyrðislaust. Japan heldur áfram að berjast.

Ágúst 1945 - Fyrsta kjarnorkusprengju sem notuð var í hernaði, kallaður Little Boy, var varpað á japönsku borgina Hiroshima með þeim afleiðingum að allt að 140.000 manns létu lífið.

Ágúst 1945 - Eftir að hafa fengið engin viðbrögð frá japönskum stjórnvöldum eftir sprenginguna í Hiroshima, er annarri kjarnorkusprengju, sem heitir Fat Man, varpað á Nagasaki og drap allt að 80.000 manns.

Ágúst 1945 - Japan samþykkir skilyrðislaust að samþykkja skilmála Potsdam-yfirlýsingarinnar og binda enda á stríðið. Lýst er yfir sigri á Japan (V-J) degi.

September 1945 - Japan undirritar formlega uppgjöf um borð í USS Missouri í Tókýóflóa.

Heimsstyrjöldin síðari var Ragnarök og mesti hörmungartími mannkyns! Ef meðalmannfall (bara dauðra)hafi verið 36,600 manns hvern einasta dag í sex ára stríði og ef það er ekki fjöldaslátrun, þá veit ég ekki hvað það er. En við lærum ekki af sögunni.

Enn er stríð hafið í Evrópu og það fer stigmagnandi í þessum skrifuðum orðum. Af hverju talar enginn um frið? Evrópubúar segja að stríðið í Úkraníu sé hörmungar atburður, en af hverju hvetja þjóðarleiðtogar þeirra ekki til friðarviðræðna? Þetta stríð endar hvort sem er við samningaborðið.

Katrín Jakobsdóttir forsætisráðherra og "andstæðingur" NATÓ (Ísland úr NATÓ og herinn burt) skammast út í Tyrki fyrir að leyfa ekki stækkun hernaðarbandalagsins með aðild Svíþjóðar og Finnlands! Af hverju tala VG ekki fyrir friði (gætu fengið friðarverðlaun Nóbels!)? Hræðsnin og tvíræðnin er algjör. Friðelskandi þjóð - Ísland, held nú síður!