Stjórnarskrá sem á standast tímans tönn

Bandaríkjamenn eiga stjórnarskrá sem hefur staðist tímans tönn og í grunninn verið óbreytt frá 1776, svo góð er hún. Að sjálfsögðu hefur verið bætt við hana viðaukum enda bandarískt samfélag mikið breytt frá stofnun. Íslendingar eiga líka til stjórnarskrá sem er frá 1874 að stofni til.

Ég hef opinberlega gagnrýnt íslensku stjórnarskránna fyrir tvær greinar sem eru greinilega illa ígrundaða en látið annað í friði.

Vandinn við stjórnlagaþingsmennina hversu einsleitir þeir voru/eru í hugsun og skoðunum. Það vantaði heimsborgara með víðsýna hugsun. Svo held ég að enginn hafi beðið liðið um að breyta stjórnarskránni alfarið. Til hvers? Voru ekki margar greinar í henni góðar? Stjórnlagaþingmennirnir breyttu svo engu á endanum.

Svo vantar í stjórnaskrána ýmislegt. T.d. það ákvæði sem tekið var út varðandi varnarskyldu borgaranna ef til styrjaldar kemur. Ríkisstjórn getur ekki skyldað menn til varnar á hættutímum ef stjórnarskráin er ekki með ákvæði um það. Það heggur of nærri einstaklingsfrelsinu.

Varðandi breytingar almennt, þá sagði sagnfræðingurinn Will Durant eftirfarandi: "Því er hinn íhaldssami sem berst gegn breytingum jafndýrmætur og róttæklingurinn sem hvetur til þeirra - ef til vill enn dýrmætari þar sem rætur eru mikilvægari en ágræddir sprotar. Reynsla hins íhaldssama hefur gengið í gegnum eldskírn sögunnar en nýju hugmyndirnar ekki." Mér finnst að á stjórnlagaþing hafi aðeins róttæklingar valist sem öllu vildu breyta...og áorkuðu ekki neitt fyrir vikið. Nú liggur stjórnarskráin í salti. Kannski ekki slæmt. En það er eitt sem mætti breyta, beint lýðræði mætti koma á. Fulltrúar okkar eru ekki vandanum vaxnir í flestum málum.

Stjórnarskráin á að vera lifandi plagg sem tekur hægfara breytingum.

---

Bloggritari skrifaði grein um breytingar á stjórnarskrá Bandaríkjanna, sjá slóð: Breytingar á stjórnarskrá Bandaríkjanna gerðar til að vernda borgaranna gegn ásókn ríkisins

Hún er hér í fullri lengd:

Lítill er máttur einstaklingsins gagnvart almáttugu ríkisvaldinu. Bandaríkjamenn hafa verið sniðugri en Íslendingar að gæta að réttindum einstaklingsins gagnvart ríkisvaldinu. Stjórnarskrá Bandaríkjanna hefur staðist tímans tönn en þó hefur verið bætt við hana með tímum og þá sérstaklega til að vernda borgaranna eins og áður sagði, gegn ríkinu. Kíkjum á helstu breytingarnar.

Fyrsta breyting (1791): Verndar málfrelsi, trúfrelsi, funda- og fjölmiðlafrelsi.

Önnur breyting (1791): Verndar réttinn til að bera vopn.

Þriðja breyting (1791): Bannar stjórnvöldum að vista hermenn í heimahúsum á friðartímum án samþykkis eigandans.

Fjórða breyting (1791): Ver gegn óeðlilegri leit og gripdeild (lögrelgu eða hers) og krefst heimildar sem byggist á líklegri ástæðu.

Fimmta breyting (1791): Verndar gegn sjálfsákæru, tvöfaldri hættu og tryggir réttláta málsmeðferð og réttláta bætur fyrir einkaeign sem tekin er til almenningsnota.

Sjötta breyting (1791): Tryggir rétt til sanngjarnrar og skjótrar málsmeðferðar, rétt til lögfræðings og rétt til að mæta vitnum.

Sjöunda breyting (1791): Tryggir rétt til dóms fyrir kviðdómi í einkamálum sem varða ákveðin ágreiningsmál.

Áttunda breyting (1791): Bannar grimmilegar og óvenjulegar refsingar og óhóflega tryggingu eða sektir.

Níunda breyting (1791): Tekur fram að réttindi sem ekki eru sérstaklega nefnd í stjórnarskránni haldist af fólkinu.

Tíunda breyting (1791): áskilur sér vald sem ekki er framselt til alríkisstjórnarinnar til ríkja eða þjóðar.

Ellefta breyting (1795): Takmarkar getu til að lögsækja ríki fyrir alríkisdómstól.

Tólfta breyting (1804): Breytir kjörferlinu við að kjósa forseta og varaforseta.

Þrettánda breyting (1865): Afnám þrælahalds.

Fjórtánda breyting (1868): Skilgreinir ríkisborgararétt, tryggir réttláta málsmeðferð og jafna vernd samkvæmt lögum og fjallar um málefni eftir borgarastyrjöld.

Fimmtánda breyting (1870): Bannar synjun atkvæðisréttar á grundvelli kynþáttar eða litarháttar.

Sextánda breyting (1913): Leyfir þinginu að leggja á tekjuskatta.

Sautjánda breyting (1913): Stofnar beina kosningu bandarískra öldungadeildarþingmanna með almennum kosningum.

Átjánda breyting (1919): Bannaði framleiðslu, sölu og flutning á áfengum drykkjum (afnumin með 21. breytingu).

Nítjánda breyting (1920): Veitir konum kosningarétt.

Tuttugasta breytingin (1933): Setur skilmála fyrir forseta og þing og fjallar um röð forseta.

Tuttugasta og fyrsta breytingin (1933): Niðurfellir 18. breytingin og bindur enda á bann á sölu áfengis.

Tuttugu og önnur breyting (1951): Takmarkar forseta við tvö kjörtímabil í embætti.

Tuttugu og þriðja breyting (1961): Veitir íbúum Washington, D.C., kosningarétt í forsetakosningum.

Tuttugasta og fjórða breytingin (1964): Bannar kosningaskatta í alríkiskosningum.

Tuttugasta og fimmta breytingin (1967): Tekur á forsetaembættinu og brottvikningu forseta sem er ófær um að gegna skyldum sínum.

Tuttugu og sjötta breyting (1971): Lækkar kosningaaldur í 18 ár.

Tuttugasta og sjöunda breytingin (1992): Frestar launahækkunum þingsins fram að næstu kosningalotu.

Eins og sjá má, snérust stjórnarskrárbreytingarnar fyrir 1900 um bætta stöðu einstaklingsins gagnvart ríkisvaldinu. Flestar breytar eftir 1900 snúa um að setja ríkisvaldinu skorður, það er misbeitingu valdsins.

Er eitthvað hér sem við Íslendingar getum lært af?