Mikilvægt hlutverk skriðdreka í seinni heimsstyrjöldinni

Bretland varð fyrst til að nota skriðdreka í einhverju mæli í fyrri heimsstyrjöldinni. En í síðari heimsstyrjöldinni voru það þýskar bryntækja hersveitir sem höfðu meira samþættingu skriðdreka í bardagaaðferðum sínum, t.d. með notkun talstöðva og samhæfðri taktík. Brynvarinn ökutækjahernaður átti eftir að vera mikilvægur þáttur í átökunum í síðari heimsstyrjöldinni.

Á fyrstu árum stríðsins átti Þýskaland frumkvæðið. Þýskar hersveitir beittu Blitzkrieg-aðferðum í Frakklandi árið 1940 og nýttu til fulls hraða og brynvörn skriðdreka til að brjótast í gegnum varnir óvina. Það var ljóst að skriðdrekatækni Þjóðverja hafði þróast á millistríðsára tímabilinu. Aftur á móti voru Bretar og bandamenn almennt að elta þá hvað varðar tækni og aðferðir.

Bardagarnir í eyðimörkinni í Norður-Afríku á árunum 1940 til 1943 voru mjög háðir skriðdrekum. Bretar sendu skriðdrekagerðir á borð við Crusaders, Valentines og Matildas á vettvang, sem voru allar tiltölulega léttvopnaðar og viðkvæmar fyrir vélrænum vandamálum. En frá 1942 gátu Bretland í auknum mæli notið góðs af miklum fjölda bandarískra skriðdreka, eins og Grants og Shermans.

Í síðari heimsstyrjöldinni kom til átaka brynvarðra ökutækja í mælikvarða sem aldrei hefur sést fyrr eða síðar. Skriðdrekar voru mikilvægur þáttur í flestum helstu orustu vettvöngum, frá Norður-Afríku til Rússlands og Norður-Frakklands. Þeir komu fram í nokkrum mikilvægum orrustum stríðsins, eins og El Alamein árið 1942 og Kursk árið 1943.

Sumir stærstu skriðdrekabardagar áttu sér stað í örvæntingarfullri baráttu Þýskalands og Sovét-Rússlands. Rússar áttu T-34, skriðdreka sem var vel vopnaður, fjölhæfur og framleiddur í miklu magni en voru síðri hvað varðar tækni gagnvart þeim þýsku. Hann gegndi lykilhlutverki í að hjálpa til við að snúa við stríðsgæfunni á austurvígstöðvunum í þágu Sovétríkjanna.

Á seinni árum stríðsins hafði forskot Þjóðverja minnkað. Þótt þýskar hersveitir hafi notið góðs af gríðarlegum vopnabúnaði skriðdreka eins og Tiger skriðdrekanum, þýddi iðnaðarmagn bandamanna að þeir áttu skriðdreka í meira magni. Skriðdrekahönnun bandamanna batnaði einnig, sem og taktík notkun þeirra hvað varðar brynvörn.

Það var ekkert að Tiger sem skriðdreka í sjálfu sér, heldur áherslur nasista í hergagna framleiðslu sinni. Þeir lögðu áherslu á gæði frekar en magn. Það varð þeim að falli, því að í seinni heimsstyrjöld skipti magnið meira máli en gæðin, sérstaklega þegar Sovétmenn gáfu skít í mannslífs og eigið mannfall og var sama þótt 10 skriðdrekar voru eyðilagðir á móti hverjum þýskum. Sama með bandarísku skriðdrekanna, algjört rusl í samanburði við þá þýsku.

Þeir þýsku framleiddu meira af Panther skriðdrekunum sem skipti meginmáli í hernaði þeirra (samt ekki nógu mikið) og Jagdpanther er talinn vera besti skriðdreki stríðsins, ef hægt er að taka einn út, þvi að þeir voru misþungir, brynvarðir og vopnum búnir, allt eftir tilgangi. Panzer V Panther var t.a.m. þungur og vel bryn varinn, frábær skriðdreki.

Ef við hraðspólum fram í nútímann, eins og t.d. Úkraínu stríðið er háð í dag, skipta gæðin meira máli en magnið. Ætli það sé ekki vegna þess hversu takmarkað stríðið er, en ef allsherjar stríð myndi brjótast út, myndi líklega magnið skipta meira máli.

Skriðdrekinn hentar ekki alls staðar. Hann hentar ekki í borgarumhverfi eða skóglendi, heldur á sléttum Evrasíu, Norður-Afríku og annars staðar þar sem mikið sléttlendi er. Sjá t.d. Sex daga stríðið og önnur stríð Ísraela eða Flóabardagann gegn Saddam Hussein.

Mikil óvissa ríkir um framtíð skriðdrekans. Eins og staðan er í dag, fer hann halloka gagnvart nýjustu eldflaugatækninni og dróna árásum sem og loftárásum þyrlna og orrustuþotna. En vörn þeirra batnar sífellt en skriðdrekahönnuðir hafa ekki undan að hanna skriðdreka sem geta mætt þessum ógnunum.

Hvað einkennir einræðisstjórn og einræðisherra?

Einræðisherrar og einræðisstjórn sem og fámennisstjórn virðist lifa góðu lífi í dag. Það stefnir í að Xi Jinping verði einráður í Kína fyrir lífstíð. En hvað þýðir það? Bæði Platón og Aristóteles gerðu sér grein fyrir að stjórnarformi ríkja getur verið háttað á þrennan hátt. Stjórnarformið getur verið einveldi, höfðingjaveldi, eða lýðveldi. En það má umorða þessi þrjú hugtök á annan máta.  Einveldi felur oftast í sér einræði eða einræðisstjórn, höfðingjaveldi er í raun fámennisstjórn og lýðveldi stendur oftast fyrir lýðræði.

Lýðræði er skilgreint á þennan hátt í íslenskri orðabók:

Stjórnarfar þar sem almenningur getur með (leynilegum) kosningum haft úrslitavald í stjórnarfarsefnum; réttur og aðstaða einstaklinga eða hópa til að láta í ljós vilja sinn og hafa áhrif á öll samfélagsleg málefni.

Lýðveldi mætti hins vegar líta á sem eins konar form stjórnskipunar, í íslenskri orðabók er það skilgreint svona:

Þingræðislegt stjórnarfar þar sem æðstu menn eða æðsti maður (forseti) ríkisins er þjóðkjörinn eða kosinn af þjóðkjörnum fulltrúum til tiltekins tíma. Sjá slóðina: Vísindavefurinn: Hver er munurinn á lýðræði og lýðveldi? (visindavefur.is)

Ef við kíkjum aftur á Xi og stjórnarformið í Kína, þá er augljóst að stjórn kommúnista er fámennisstjórn. Það sem er sérstakt er að Xi stefnir í að verða n.k. einræðisherra ef það gengur eftir að hann verði kosinn formaður flokksins til lífstíðar. Þá breytist stjórn Kína úr því að vera fámennisstjórn í einræðisstjórn. Sagan kennir okkur að einræðisherrar byrja oft ágætlega en því lengur sem þeir eru við völd, því gerræðisleg verður stjórn þeirra. En við ætlum að beina sjónum okkar að einræðisstjórnarformið í þessari grein.

Einkenni einræðisins

Lýsingar fornra heimspekinga á harðstjórn Grikklands og Sikileyjar ganga langt í að útskýra einkenni nútíma einræðisríkja. Einræðisherrar grípa venjulega til valdbeitingar eða svika til að öðlast einræðiskennt pólitískt vald, sem þeir viðhalda með því að beita hótunum, hryðjuverkum og bælingu grundvalla borgaralegs frelsis.

Einræði einkennist af:

• Ríkiseinkenni er eins flokka stjórn.
• Bæling á skiptingu valds.
• Leiðtoga- eða einræðisherraímynd.
• Stjórna miðlun og ritskoðun fjölmiðla.
• Áróður hinnar opinberu hugmyndafræði og endurtekin útbreiðsla hennar.
• Notkun hervalds og ofbeldi.
• Kúgun mannréttinda og einstaklingsfrelsis.

Einræði hafa engin stjórn eða takmörk á gjörðum sínum. Í gegnum heimssöguna hafa einræðisherrar að ósekju myrt og pyntað, svipt frelsi, nauðgað og fangelsað milljónir manna.

Tegundir einræðisforma

Helstu tegundir einræðisstjórna eru:

• Einræðisríkir valdstjórnarleiðtogar komast oft til valda með lýðræðislegum kosningum og beita valdi eða svikum í valdatíð sinni til að halda sjálfum sér við völd, takmarka borgaraleg réttindi og líta á hvers kyns árekstra sem samsæri.
• Alræði. Alræðisleiðtogar leitast við að sannfæra fjöldann með vandaðri hugmyndafræði og upphafningu leiðtogans, til að breyta um skoðun fólks, auk þess að beita skelfingu.
• Her. Herforingjar komast til valda með valdi eftir að hafa fellt núverandi ríkisstjórn. Þeim tekst að halda sjálfum sér við völd með valdbeitingu, ofbeldi og hryðjuverkum.
• Stjórnarskrárbundið. Leiðtogar stjórnskipulegra einræðisríkja virða stjórnarskrána að hluta, það er að segja þeir fara með vald sitt á nánast valdsmannslegan hátt og að auki stjórna þeir beint eða óbeint löggjafar-, framkvæmda- og dómsvaldinu.

Munurinn á lýðræði og einræði

Einræði einkennist af því að sameina vald í einum einstaklingi eða litlum hópi, en í lýðræðislegu stjórnkerfi gerir aðskilnaður valds kleift að viðhalda frelsi og valdhafar stjórna hvert öðrum.

Á meðan einræðið einkennist af samfelldri valdbeitingu við valdastjórnun, endurnýjar lýðræðið sig með almennum kosningarétti, vald og aðra fulltrúa.

Einræðisstjórnin er á móti lýðræðislegu stjórnkerfi sem byggir á virðingu fyrir stjórnarskránni, borgaralegum réttindum, ábyrgðum og stofnunum. Lýðræðið byggir á tjáningarfrelsi og fjölmenningu stjórnmálaflokka þannig að fulltrúarnir séu kjörnir af þjóðinni.

Dæmi um einræði

Nokkur dæmi um einræði á 20.- og 21. öld eru: 

Alræðisstjórn Adolfs Hitlers í Þýskalandi, frá 1933 til 1945.

Einræðisstjórn Francisco Franco á Spáni, frá 1939 til 1975.

Fasista einræði Benito Mussolini á Ítalíu, frá 1943 til 1945.

Alræðisstjórn (fámennisstjórn) í Alþýðulýðveldinu Kína, frá 1949 til dagsins í dag.

Alræðisstjórn Augusto Pinochets í Chile, frá 1973 til 1990.

Einræði hersins í Argentínu, frá 1976 til 1983.

Úkraínu stríðið útskýrt blákalt

Það er merkilegt hvað tilfinningaþrungin umræðan getur verið um þetta stríð. Það stendur okkur nærri enda í túnfæti Evrópu í austri. En það hlýtur að vera hægt að ræða það án þess að skipa sér í fylkingu og horfa ískalt á stöðuna í dag.

Eins og öll stríð, gerist það ekki bara sísona. Menn sem fara í stríð telja sig hafa ástæðu, hvort sem hún er raunsæ eða ekki. Stundum eru ástæðurnar sem gefnar fáránlegar, stundum eru þær studdar sögulegum rökum og stundum jafnvel til að koma í veg fyrir innrás.

Vandamálið með Úkraínu og Rússland og samskipti þeirra er hversu samofin saga þeirra er. Kænugarður hefði í stað Moskvu geta orðið höfuðborg Slava á 10. öld og verndari rétttrúnaðarkirkjunnar en svo varð ekki vegna atburðarásar sögunnar. En borgin varð eftir sem áður öflug og að lokum höfuðborg Úkraínu. Ég ætla ekki að rekja sögu hennar enda væri það efni í bók en koma með sögupunkta (sjá hér að neðan). En úr því að saga flestra Evrópuríkja í núverandi formi nær ekki lengra aftur í tímann  en 100-200 ár (þar á meðal Ísland), læt ég nægja að rekja söguna á 20. öld.  Landamæri og þjóðréttarstaða þeirra nær hvort sem er stutt aftur í tímann. Staðreyndir leynast alltaf í bakgrunninum.

Úkraína - næststærsta land í Evrópu eftir svæði á eftir Rússlandi - var um stundarsakir sjálfstætt snemma á 20. öld, áður en hún varð hluti af Sovétríkjunum árið 1922.

Eftir hrun Sovétríkjanna lýstu Úkraínumenn enn og aftur yfir sjálfstæði sínu árið 1991.

Sem hluti af samningaviðræðum við nýmyntuð rússnesk stjórnvöld eftir Sovétríkin, skilaði Úkraínu kjarnorkuvopnum frá Sovéttímanum til Rússlands og leyfði Rússum að halda Svartahafsflota sínum staðsettum á Krímskaga samkvæmt leigusamningi.

Úkraína á tímum eftir Sovétríkin hélt síðan áfram að þróa efnahagsleg og diplómatísk tengsl sín við Vestur-Evrópu. Árið 2008 gaf NATO í skyn að Úkraína og fyrrum Sovétlýðveldið Georgíu yrðu aðild að framtíðinni. Rússar réðust inn í Georgíu skömmu síðar.

En átökin eins og við þekkjum þau hófust árið 2013, þegar Viktor Janúkóvítsj, þáverandi forseti Úkraínu, dró sig út úr væntanlegum efnahagssamningi við Evrópusambandið og ákvað þess í stað að gera samning við Rússland.

Mótmælin sem urðu til þess neyddu Janúkóvitsj frá völdum árið 2014. Sumir segja að vestræn ríki hafi staðið á bakvið þessi mótmæli og þetta hafi verið valdarán, a.m.k. líta Rússar þannig á málið.

Sem svar bauð Vladimír Pútín Rússlandsforseti stuðning við rússneskumælandi aðskilnaðarsinna í Donetsk og Luhansk, sem eru hluti af Donbass -héraði í austurhluta Úkraínu.

Pútín lýsti samtímis yfir að Krímskaga, sem hafði verið hluti af sósíalíska lýðveldinu Úkraínu á Sovéttímanum (gjöf Krjúfsef (Khrushchev)), væri hluti af Rússlandi - og réðst inn á skagann í lok febrúar og mars 2014. Forsagan er þessi: Árið 1954 gaf Nikita Khrushchev Sovétleiðtogi Úkraínu gjöf: Krímskaga. Á þeim tíma virtist þetta vera venjubundin aðgerð, en sex áratugum síðar hefur þessi gjöf afleiðingar fyrir bæði löndin. Flutningurinn fékk litla athygli, aðeins málsgrein í Pravda, í hinum opinbera sovéska dagblaðinu, 27. febrúar 1954.

En innlimun Pútíns á Krímskaganum, sem staðsettur er meðfram norðurströnd Svartahafs, var fordæmd almennt af alþjóðasamfélaginu, sem viðurkennir enn að landið sé hluti af Úkraínu. Sögulega séð og samkvæmt íbúasamsetningu, tilheyrir skaginn frekar Rússlandi en Úkraínu en það er önnur saga sem ég hef rekið hér áður í grein sem ber heitið Hver á Krímskaga? Sjá slóðina: Hver á Krímskaga? - biggilofts.blog.is

Bardagarnir, sem hafa haldið áfram af og til þrátt fyrir samkomulag um vopnahlé frá 2015, og hafa kostað um 14.000 manns lífið.

Hraðspólum áfram til ársins 2022 og Pútín viðurkenndi formlega tvær uppreisnahéruð Donetsk og Luhansk, sem sjálfstæð ríki nýverið - og skipaði rússneskum hermönnum að fara inn í Donbas í svokallaðri "friðargæslu".

Tilskipunin kom í kjölfar sjónvarpsræðu þar sem Pútín lýsti því yfir að Úkraína væri ekki sjálfstæð þjóð heldur frekar „órjúfanlegur hluti“ Rússlands, stofnuð af Sovétríkjunum.

Vilji Rússa er ótvíræður: Þeir vilja ekki að landamæri NATÓ liggi á landamærum Úkraínu og Rússlands og þeir voru og eru tilbúnir að fórna mannlífum til að tryggja þessi landamæri. Rússar segja að NATÓ hafi svikið samkomulag um að færa bandalagið ekki að landamærum Rússlands síðan Sovétríkin liðu undir lok.

Ætlunarverk Pútíns, eins og staðan er í dag, virðist hafa misheppnaðist, því að nú stefnir í að Finnland og Svíþjóð gangi í NATÓ og þar með landamæri bandalagsins að Rússlandi í Skandinavíu. Hann hefur veikt stöðu Rússlands innanlands (þjóðarbrot geta farið af stað) og út á við (fyrrverandi sovét lýðveldi geta farið af stað með innbyrðis uppgjör sem og önnur nágrannaríki) með vangetu rússneska hersins. Jafnframt hefur valdajafnvægi stórveldanna raskast.

En ef við tökum mið af hvað telst vera grunnur að þjóðríki, þá er það menning, tungumál, trúarbrögð og siðir, getum við sagt að Úkraínumenn hafi öll þessi sérkenni. Þótt Rússland hafi ráðið meira eða minna Úkraínu síðan 1709, þá eiga þeir, ekki frekar en Englendingar eiga rétt á að ráða yfir Skotlandi, rétt á að ráða yfir Úkraínu ef íbúar kjósa annað.

Varðandi austurhlutann, þar sem meirihlutinn er rússneskumælandi, vandast málið. Ég kýs alltaf friðarsamninga en stríð. Einhver leið hlýtur að vera til að komast samkomulagi, t.d. með löglegum kosningum í umdeildum héruðum.  Úkraínumenn og Rússar verða að finna leið til að búa saman sem nágrannar, rétt eins og nágrannar í íbúðagötu þurfa að gera. Hvorugum aðila á að finna eigið öryggi ógnað.

 

Saga Úkraínu (heimild: tungumalatorg.is ásamt viðbætur mínar)

Það svæði sem nú telst til Úkraínu hefur verið í byggð lengst aftur í forneskju.

3 öld f.Kr. – Gotar koma til Úkraínu og kölluðu þá landið Oium.

370 – Húnar ráðast inn í landið.

454 – Kænugarður sigrar Húna í bardaganum við Nedao.

5.-6. öld – Slavneskir ættbálkar, mögulega leifar af Kænugarðsmenningunni settust að á svæðum Úkraínu og langt fram á 6. öld.

7. öld –Kænugarður er stofnaður af manni að nafni Kyi. Khazarar ráða ríkjum í Úkraínu fram á 9. öld.

9 öld – Víkingar taka yfir Kænugarð og stofna ríki sem kallast Kievan Rus. Þar ráða Varangískir prinsar fram á 14. öld.

988 – Vladimir mikli, hertogi af Kænugarð, gerist kristinn og kristnar þjóð sína um leið.

11. öld – Kievan Rus’ er landfræðilega stærsta ríki Evrópu og er þekkt meðal Evrópubúa sem Ruthenia. Hnignun eftir dauða Yaroslav.

12. öld – Innri átök meðal hinna fjölmörgu furstadæma Rus leiddi til hnignunar.

1169 – Keisaradæmi Vladimirs herjaði á Kænugarð í miðri valdabaráttu keisaradæmanna.

1239-1240 – Tatarar herja á Kænugarð og leggja hann í rúst. Þeir voru afar grimmir og fólk flúði frá landinu.

13. öld – Í stað Kievan Rus komu furstadæmi Halych og Volodoymyr-Volynskyi.

14. öld – Pólverjar og Litháar börðust gegn innrásum Mongóla. Landið varð þekkt sem Úkraína, sem þýðir landamæri.

1360 – Prinsinum af Kænugarði er endanlega steypt af stóli. Olgerd, prinsinn af Litáen frelsar Kyivschyna og Podillya frá Tatörum. Þau falla undir stjórn Litáen.

1387 – Pólland ræður yfir Halychyna

1569 – Allt landsvæði Úkraínu er undir yfirráðum Litáen.

1590 – Kósakkar gera fyrst uppreisn.

1630 – 1648 Kósakkar gera uppreisn gegn Pólverjum, og frelsun Úkraínu frá Póllandi hefst. Kósakkar taka við völdum.

1657 – Svíar og Úkraínumenn sameinast gegn Rússum.

1709 – Rússar sigra sameiginlegan her Úkraínumanna og Svía og leggja undir sig Úkraínu.

1863 – Úkraínska er bönnuð formlega af Rússum.

1917 – Bylting í Rússlandi. Keisaranum er steypt af stóli og kommúnistaríki er stofnað.

1921 – Austurhluti Úkraína verður hluti af Sovétríkjunum og Sovéska sósíalíska lýðveldið Úkraína er stofnað. Vesturhlutinn verður hluti af Póllandi og Rúmeníu.

1929 – Stjórnvöld hefja að sölsa undir sig jarðir. Allar jarðir sem tilheyrðu úkraínskum bændum eru teknar. Þeir sem vildu ekki láta jörð sína af hendi eru handteknir og drepnir.

1932-33 – Stalín leggur hald á allt mjöl Úkraínumanna, og 3-5 milljón manns svelta til dauða.

1941-44 – Þjóðverjar hertaka Úkraínu.

1943-44 – Rússar snúa aftur og miklir þjóðflutningar eiga sér stað (m.a. til Englands, Frakklands, Kanada og Bandaríkjanna). Vestur Úkraína verður einnig hluti af Sovétríkjunum.

1986 – Kjarnorkuslysið í Chernobyl.

1990 – Lýst er yfir fullveldi Úkraínu.

1991 – Úkraína lýsir yfir sjálfstæði.

1994 – Úkraína undirritar sáttmála við NATO.

1996 – Stjórnarskrá Úkraínu gengur í gildi.

2014 -  Janúkóvitsj forsætisráðherra hrökklast frá völdum.

2014 – Stríð í austurhluta Úkraínu.

2022 – Rússland gerir innrás í Úkraínu.

 

Brjálæðingar tala um beitingu kjarnorkuvopna

Ég held að aldrei hafi verið eins varhugasamir tímar í sögu mannkyns eins og nú. Brjálæðingar, innan Bandaríkjanna og innan báða flokka viðra hugmyndir að beita eigi kjarnorkuvopnum í Úkraníustríðinu. Stjórnarliðar innan Úkraníu tala líka á sömu nótum og aðilar innan Rússlands (seinast leiðtogi Tétena) líka og eflaust fleiri.

Hér er utanríkisráðherra Póllands með óráðatal:

Utanríkisráðherra Póllands hótar Rússlandi öflugri gagnárás ef Rússland beitir kjarnorkuvopnum í Úkraínu

Jafnvel í Kúbudeilunni 1962, var ekki talað svona en atburðarásin leiddi næstum til kjarnorkustyrjaldar. Bara það að viðra svona skoðanir og allt tal um "takmarkaða notkun" kjarnorkusprengja er vítavert tal. Beiting stratískra og litla kjarnorkusprengja mun hafa afdrifaríkar afleiðingar sem enginn sér fyrir, ekki einu sinni Rússar.

Pútín gerði mistök þegar hann hélt að hann gæti tekið Úkraníu á nokkrum dögum með hernaðarlegri valdatöku. Hann gleymir mikilvægustu lexíu allra þjóðarleiðtoga en það er að stríð og endalok þess er ófyrirsjáanleg atburðarrás. Eins og ég sagði um daginn, allir geta hafið stríð en fæstir endað það á friðsamlegan hátt. Yfirleitt þarf annar aðilinn að fara halloka til að endir verði á. En svo geta sumir verið tapsárir eða hraktir út í horn, líkt og virðist gerast hjá rússnesku elítunnar með hrakfarir rússneska hersins eins og heyra má hjá rússneskum hershöfðingjum.

Eina vopnið sem rússneski herinn hefur og skarar framúr, er kjarnorkusprengjan. Og þeir eiga nóg af þessum sprengjum, hátt í sex þúsund stykki sem geta auðveldlega eytt öllum heiminum. Rússneski herinn kann að tapa á vígvellinum en hann getur barið frá sér og greitt heiminum rothögg. Vonandi huggar hann sig við það og lætur kjarnorkusprengjurnar liggja áfram í vopnabúrinu. Það er ekkert að því að tapa á vígvellinum, það hefur Bandaríkin lent í síðan loka seinni heimsstyrjaldar.

Herflaugasveitir Rússlands eða hernaðareldflauga-sveitir Rússlands (á ensku: The Strategic Rocket Forces of the Russian Federation or the Strategic Missile Forces of the Russian Federation) er ein grein rússneska heraflans og hann er lang hættulegastur. Honum á að beita í nauðvörn, ef til innrásar kemur. Hann er eina ástæðan fyrir að Kínverjar leggja ekki í innrás í Rússland.

Eldflaugaherinn var stofnaður þann 17. desember 1959 sem hluti af sovéska hernum sem aðalherinn ætlaður til að ráðast á kjarnorkuvopn óvinarins, hernaðaraðstöðu og iðnaðarmannvirki. Hann starfrækti allar sovéskar kjarnorkueldflaugar á jörðu niðri, millidrægar eldflaugar og meðaldrægar eldflaugar með drægni yfir 1.000 kílómetra. Eftir að Sovétríkin hrundu árið 1991 voru eignir varnarflaugahersins á yfirráðasvæðum nokkurra nýrra ríkja auk Rússlands, með kjarnorkueldflaugasíló í Hvíta-Rússlandi, Kasakstan og Úkraínu. Þrjú síðarnefndu þeirra fluttu eldflaugar sínar til Rússlands til eyðingar og þau gengu öll undir samning um bann við útbreiðslu kjarnorkuvopna.

Auka herafla innan Rússlands eru meðal annars geimvarnarherafli rússneska flughersins og eldflaugakafbátar rússneska sjóhersins. Saman mynda einingar þrjár kjarnorkuþrídeild Rússlands.

Það eru því brjálæðingar í Bandaríkjunum, Úkraníu og Rússlandi sem tala algjöra vitleysu og þagga verður í slíkum mönnum. Sem betur fer eru menn innan Rússland og hinum löndunum tveimur sem sussa á svona tal. En þetta skelfir heimsbyggðina, svona óróatal.

 

Fólksfækkunarsprengjan

Já, þú ert að lesa rétt, fólksfækkunar sprengjan segir hér í titli greinarinnar.

Árið 1970 gaf Stanford prófessorinn Paul Ehrlich út fræga bók, The Population Bomb, þar sem hann lýsti hörmulegri framtíð fyrir mannkynið: „Baráttan um að fæða allt mannkynið er lokið. Á áttunda og níunda áratugnum munu hundruð milljóna manna svelta til bana þrátt fyrir hvers kyns hrunáætlanir sem nú er hafist handa.“ Sú spá reyndist mjög röng og í þessu viðtali (sjá hlekkinn hér að neðan) segir Nicholas Eberstadt fræðimaður American Enterprise Institute frá því hvernig við erum í raun að stefna í hið gagnstæða vandamál: ekki nógu mikið af fólki.

 

Í áratugi hafa mörg lönd verið ófær um að halda uppi fæðingartíðni í stað fæðingar, þar á meðal í Vestur-Evrópu, Suður-Kóreu, Japan og, hvað mest ógnvekjandi, Kína. Samfélagsleg og félagsleg áhrif þessa fyrirbæris eru mikil.

Viðtalið er á Uncommon Knowledge: The De-Population Bomb

Það er auðvelt að hefja stríð en örðugra að enda það

Það er auðvelt að hefja stríð, en mjög erfitt að stöðva það, þar sem upphaf þess og endir eru ekki undir stjórn sama mannsins. Hver sem er, jafnvel huglaus, getur hafið stríð, en það er aðeins hægt að binda enda á það með samþykki sigurvegaranna.
---- Sallust, Jugurtha LXXXVIII

Þessi orð koma upp í hugann þegar leitt er hugað að bræðravígi Rússa og Úkraníumanna. Stór hluti Úkraníumanna er af rússneskum uppruna og milljónir Úkraníumanna búa í Rússlandi. Það getur varla verið sældarlíf að sameina hvorutveggja og beiskjan hlýtur að eima eftir í marga áratugi á eftir.

Hver sigrar stríð? Bandamenn "unnu" seinni heimsstyrjöldina en töpuðu friðinn. Um 80% mannfallssins var í þeirra röðum. Er það sigur? Er hernaðarsigur virði lífi tugmilljóna manna? Hvað gerðist svo næstu 10 ár eftir seinni heimsstyrjöldina? Tapararnir, Þýskaland og Japan urðu að efnahagsveldum innan 10 ára eftir loka seinni heimsstyrjaldar, sem hefur varið til dagsins í dag. Rússland bar aldrei í raun sinn barr eftir þetta, tapið var of mikið. Bretaveldi - heimsveldið, liðaðist í sundur, sama með Frakka og aðrar nýlenduherraþjóðir en Bandaríkin urðu ofan á, enda fjarri vígvöllum. Sama með fyrri heimsstyrjöldina, grafreitur heimsvelda.

En hér er ætlunin að fjalla um fórnarkostnaðinn af stríðum. Hinn máttugi (gæti verið t.d Kína sem er rísandi her stórveldi) heldur að honum sé allir vegir færir. Sagt er að stríð sé hafið að ígrunduðu máli og það sé ekki háð í bræði, n.k. tafl eða skák. Málið er að enginn veit útkomuna og oft úthluta "örlögin" hinum minnimáttar sigurinn. Í upphafi skal endirinn grundaður.

Þegar alþjóðleg átök eru hafin, hvað endar þau þá? Almennt lýkur átakahegðun þegar nýtt valdajafnvægi hefur verið ákveðið. Valdajafnvægið sem við sjáum sem átakahegðun mun ekki taka enda fyrr en jafnvægi er náð; þá lýkur átökum. Ný innstæða er því nauðsynlegt og fullnægjandi skilyrði uppsagnar.

Nánar tiltekið, hvað felur í sér þetta nýja valdajafnvægi? Í fyrsta lagi er það gagnkvæmt jafnvægi milli hagsmuna aðila sem deila - á milli óska, langana; á milli markmiða og fyrirætlana. Það kann að vera yfir einhverju jafn óhlutbundnu og því sem Guð mun fólk trúa á; eða eins steypt og fáni hvers verður dreginn að húni yfir ákveðna litla eyju.

Átökin miðla gagnkvæmum hagsmunum hvers aðila og tilgangsstyrk þeirra. Nýtt jafnvægi þýðir þá að báðir aðilar skynji betur gagnkvæma hagsmuni sína sem tóku þátt í átökunum og eru tilbúnir til að lifa með hvaða hagsmunauppfyllingu sem átökin leiða.

Nema þegar um er að ræða heildarsigur annars aðila, enda átök í einhvers konar óbeinni eða skýrri málamiðlun, þar sem ekki er lengur hægt að réttlæta kostnað af viðbótarátökum með þeim hagsmunum sem í hlut eiga.

Þetta þýðir ekki að deiluaðilar séu tölvur sem vega skýran kostnað á móti greindarhagsmunum. Ekkert svo nákvæmlega skilgreint. Átök milli ríkja eru á milli kerfa ákvarðanatöku og skrifræðisstofnana; sálfræðileg svið; og samfélög og menningu þar sem þau koma inn í skynjun og væntingar þeirra sem taka þátt. Tilfinningar, kjánahrollur, þjóðernishyggja, hugmyndafræði, fjandskapur og allt, geta komið að einhverju leyti við sögu. Engu að síður er einhver skilgreining á þeim hagsmunum sem eru í gangi, einfaldlega út frá þörf leiðtoga og valdhafa, skrifræðissamtaka og hópa, til að skilgreina ákveðin markmið; og sérstaklega fyrir lýðræðislegri ríki að kröfur innri hópa um kostnað séu réttlætanlegar. Og kostnaður er veginn, ekki endilega sem fjárfestir sem reiknar ávöxtun í vöxtum, heldur meira sem tilfinning fyrir hlutfallslegum kostnaði miðað við markmiðin.

En hagsmunir eru aðeins einn þáttur í nýju jafnvægi. Annað er hæfni hvorrar aðila til að halda áfram að stunda átökin og ná fram hagsmunum sínum. Mikilvægt er hlutverk átakanna við að mæla þessa hlutfallslegu getu: það sem áður var óljóst, óvíst, er nú skýrara vegna þessarar raunveruleikaprófunar. Nýja valdahlutföllin eru einnig nýtt, gagnkvæmt raunsæi um getu hvers aðila til að ná fram þeim hagsmunum sem í hlut eiga. Stundum nær þetta raunsæi til metins á getu og vilja eins eða annars aðila til að beita berum valdi til að komast framhjá eða sigrast á vilja hins, eins og í innrás Sovétríkjanna, yfirtöku og upptöku á Litháen árið 1940.

Og í þriðja lagi er hið nýja jafnvægi líka nýtt, gagnkvæmt mat á vilja hvers annars (fákvæmustu og óljósustu sálfræðilegu breyturnar), eða ef um er að ræða valdi, getu og hagsmuni. Ályktun og ákvörðun hvers aðila um að rækja hagsmuni sína og getu til þess hefur nú verið skýrt í átökunum.

Nema í því sjaldgæfa tilviki að beita valdi í alþjóðlegum átökum til að sigrast algjörlega á vilja annars, því er nýtt valdajafnvægi sálrænt jafnvægi í huga þátttakenda. Venjulega er það ekki hlutfallsleg úttekt á herbúnaði og starfsfólki eingöngu, þar sem eitthvað hlutfall samanstendur af jafnvæginu. Nýtt valdajafnvægi er frekar gagnkvæmur vilji til að sætta sig við niðurstöðuna vegna gagnkvæmra hagsmuna, getu og vilja og vegna væntinga um kostnað við frekari átök.

Það eru engar aðrar nauðsynlegar eða fullnægjandi orsakir til að binda enda á átakahegðun. Við getum hins vegar greint á nokkrum hröðunarskilyrðum sem sönnunargögn eru til fyrir. Eftirfarandi aðstæður auðvelda, auðvelda og flýta stríðslokum:

    innlend stjórnarandstaða,

    stöðugar væntingar um niðurstöðuna,

    breyting á hervaldi, og

    hugmyndafræðileg gengisfelling.

Innlend andstaða við stríðsleit af hálfu forystu hefur ýmsar hliðar. Almenningsálitið getur færst frá stuðningi. Hagsmunasamtök geta dregið stuðninginn til baka og beinlínis æst gegn stríðinu. Stjórnarandstöðuflokkurinn gæti gert það að flokksvettvangi að binda enda á stríðið. Og í stað forystunnar gæti verið skipt út fyrir þá sem hafa dúfsamari viðhorf. Áhrif slíkra ferla á stríðslok komu fram í þátttöku Bandaríkjanna í Kóreu- og Víetnamstríðinu, í Frakklandi í frelsisstríðinu í Alsír og í Stóra-Bretlandi í Súez-stríðinu (1957).

Annar flýtihraði friðar er þróun gagnkvæmra samræmdra væntinga um niðurstöðu stríðsins. Þegar veruleiki bardaga hefur fengið báða aðila til að búast við sama sigurvegara og tapara, eða jafntefli vill hvorugur breyta (eins og í Kóreustríðinu), þá ætti endirinn að vera í nánd. Stríð hefjast í hlutlægri óvissu um valdajafnvægi og í huglægri vissu um árangur. Barátta sannar að annar eða báðir aðilar hafa rangt fyrir sér varðandi árangur og setur útlínur nýs valdajafnvægis.

Tengt þessari gagnkvæmu skynjun er þriðji hraðallinn: breyting á hervaldi. Annar aðilinn byrjar augljóslega að drottna líkamlega og hinn aðilinn hefur enga möguleika á að sigrast á þessu ójöfnuði hvorki með eigin aðferðum né með afskiptum þriðja aðila.

Loks er stríðslokum flýtt með hugmyndafræðilegri gengisfellingu þess. Stríð eru stundum prófsteinar á styrk milli pólitískra formúla og trúarbragða - „kommúnisma á móti frjálsum heimi,“ „lýðræði á móti fasisma,“ „kristni á móti íslam,“ „kynþáttafordómar á móti andkynþáttahyggju,“ „nýlendustefna gegn nýlendustefnu“. Hugmyndafræði gefur stríðsþýðingu umfram hið strax, hlutlæga óbreytta ástand. Þetta verður spurning um algildan sannleika og réttlæti. Að lækka þetta innihald stríðs er að auðvelda lausn þess með tilliti til áþreifanlegra óbreyttra mála.

Slík eru þær aðstæður sem hjálpa til við að binda enda á stríð. Hver fyrir sig, eða sameiginlega, munu þeir ekki alltaf binda enda á stríð. Þær valda ekki endilega uppsögn. En þeir gera það almennt auðveldara fyrir slíkt að eiga sér stað.

Stríð munu enda ef og aðeins ef nýtt valdajafnvægi er ákveðið. Þessari ákvörðun er hjálpað með andstæðum innlendum hagsmunum, gagnkvæmum væntingum um niðurstöður, breytingu á hervaldi og hugmyndafræðilegri gengisfellingu.

Stríð er ferli líkamlegrar og sálrænnar samningaviðræður í mikilli óvissu. Þótt upphaf og stigmögnun stríðs sé af völdum og skilyrt af fjölda þátta (eins og fjallað er um í kafla 16), þá er endalok stríðs háð ferlinu sjálfu. Stríði lýkur þegar ferlið sem er valdajafnvægi skýrir, ótvírætt, nýtt valdajafnvægi.

Þannig er uppsafnaður fjöldi orsakaþátta ekki góð vísbending um að stríð sé enda. Lengd stríðs er óháð mannfalli þess.

Þannig eru eiginleikar flokkanna - auður þeirra, völd, stjórnmálamenning - og munur þeirra og líkindi ótengd lengd stríðs, uppgjörsaðferðum sem notuð eru eða tiltekinni niðurstöðu.

Endir stríðs er ástandsbundinn, niðurstaða jafnvægisvalds milli andstæðinga. En sem ferli hefur það sameiginlega hraða sem nefndir eru.

Og endalok þess á sér ástæðu: ákvörðun um nýtt valdajafnvægi.

Helsta heimild og að mestu byggt á: Ending Conflict And War:The Balance Of Powers eftir R.J. Rummel en einnig mínar hugrenningar.

 

 

 

 

 

Um hvað snýst áhlaupið á Mar-a-Lago?

Copy - paste fréttamennskan ríður ekki einteymingi á Íslandi. Reglulega birtast fréttabútar, án samhengis, um hin eða þessi mál. Tökum dæmi, um hvað snýst stríðið í Jemen raunverulega um? Hafa íslenskir fjölmiðlar komið með fréttaskýringar um það? Já eitthvað en margt er óskýrt.

Ég fylgist með indverskum, arabískum, áströlskum, breskum, bandaríkskum og fleiri erlendum fjölmiðlum til að fá raunverulega sýn á umheiminn. Íslenskir fjölmiðlar eru bergmálshellar sem bergmála flestir hávaða úr vinstri kima hellirins. Maður sér strax á skrifum fréttamanna hvaðan þeir fá sína heimild. 

Titill greinarinnar hér er vísar í áhlaupið á Mar-a-Lago. Hver er stóra myndin á bakvið áhlaupið?

Stóra myndin er sú að ríkisstjórn Joe Biden er með allt á hælum sér, öll verkin sem stjórn hans hafa beitt sér fyrir hafa mistekist. Eina sem þeim hefur tekist er að eyða stjarnfræðilegum upphæðum í velferðamál á sama tíma og efnahagurinn er í kalda kola, verðbólga risin upp til skýanna, orkuskortur, glæpaalda sem aldrei fyrr, opin landamæri og 2 milljónir ólöglegra innflytjenda. Pólitík demókrata snýst um jaðarmál, svo sem réttindamál hina og þessara minnihlutahópa sem þó eru þegar lögvarðir gagnvart lögum.

Vinstri armur sem og hægri armur bandaríska risans eru um háls Bandaríkjanna. Forsetinn Joe Biden hefur reynst vera einn óvinsælasti forseti allra tíma.

Hvað gera bændur þá? Jú, beinum athyglinni frá vandamálum meðals Joes og Jane, og látum þau hugsa um annað en vandamálin við að láta enda ná saman hvern einasta dag. Förum og drögum fram vondan karlinn - Trump - og beinum athyglinni að honum og látum kosningabaráttuna snúast um persónu hans að miðtíma kosningunum sem eru nú í haust.

Það er engin tilviljun að áhlaupið sér stað núna. Ætlunin var að varpa skít á forsetann fyrrverandi og leggja fram kæru vegna skjalamála hans fyrir kosningarnar. En nú er komið babb í bátinn. Lögfræðiteymi Trumps tókst að fá skipaðan sérstakan meistara (e. special master) sem á að ákvarða hvaða skjöl hið gjörspillta FBI megi taka og hvað ekki. Málið er að FBI tók allt sem á hendi festist, þar á meðal vegabréf og aðrir persónulegir munir (sem mátti ekki) en einnig skjöl sem greinilega eru persónuleg skjöl einstaklingsins Trumps (sjá mátti þetta á uppstilltri mynd sem FBI "lak" af skjölum Trumps, dreift um gólfið, rétt eins og starfslið Trumps hafi hent leyniskjöl á gólfið eins og krakkar. Annars mjög skrýtið, að FBI bar við að þjóðaröryggið að skjölin kæmust í hendur Þjóðskjalasafnsins og ekki fyrir augu óviðkomandi, en samt birtir stofnunin myndir af skjölunum!

Á meðan eru íslenskir fjölmiðlar uppteknir af hvers konar skjöl hann hefur og talar um leyndarskjöl um kjarnorkumál annarra ríkja - auðvitað eru slík skjöl í fórum forsetans en hann sagðist hafa aflétt leyndina af þeim er hann flutti úr Hvíta húsinu. Það er svo að forsetinn getur tekið hvaða skjöl sem er, hvert sem er, aflétt leynd af hvaða skjölum sem, enda er hann holdgervingur og í raun framkvæmdarvaldið sjálft. Enginn embættismaður, jafnvel ekki yfirmaður Þjóðskjalasafns Bandaríkjanna getur sagt Bandaríkjaforseta fyrir verkum, því hann hefur "executive privilege". Deilumálið snýst um hvort að fyrrum forseti hafi slík réttindi?

Hvað eru framkvæmdarvaldsréttindi?

Framkvæmdavaldsforréttindi eru stjórnskipuleg kenning sem byggir á aðskilnaði valds. Samkvæmt þessari kenningu hefur forsetinn rétt á að verja umræður sínar með aðstoðarmönnum frá þinginu og dómsvaldinu í sumum tilvikum.

En lögfræðingar segja að lögfræðingar Trumps muni eiga erfitt með að halda því fram að halda eigi skjölum forsetans frá Þjóðskjalasafni eða FBI á grundvelli forréttinda stjórnenda.

Takmörk framkvæmdavaldsréttinda

Framkvæmdaforréttindi eiga rætur að rekja til aðskilnaðar valdsviða framkvæmdavalds, löggjafarvalds og dómsvalds. NARA er hluti af framkvæmdavaldinu, eins og FBI. Fyrrverandi forseti getur reynt að fullyrða um stjórnunarréttindi til að viðhalda friðhelgi tiltekinna gagna, en núverandi forseti gæti hafnað þeim fullyrðingum. Það er það sem gerðist þegar Trump reyndi að koma í veg fyrir að nefndin valin 6. janúar njóti gagna sem skjalasafnið geymir. Hvíta húsið í Biden neitaði að koma í veg fyrir það og hæstiréttur ákvað að Trump gæti ekki stöðvað það.

Óljóst er núna hvernig þetta mál fer. Ljóst er að, líkt og með Nixon, að Trump getur ekki skýlt sér bakvið framkvæmdarvaldsréttindi sín ef málið telst vera saknæmt. Málið er bara að skila inn gögnum forsætisembættisins er ekki saknæmt, þ.e.a.s. refsivert samkvæmt lögum! Bara ákvæði um að það eigi að skila inn gögnum. Líkt og ef maður skilar ekki i bókasafnsbók, þá er engin refsing nema dagsektir, það er ekki einu sinni svo hvað varðar "bókasafnsbækur" forsetans.

Svo er það að FBI kann að hafa brotið fjórðu grein réttindaskráar stjórnarskrá Bandaríkja semkveður á um verndar borgarana fyrir húsleitum og handtöku, og kveður á um að handtökuskipanir eða húsleitarheimildir skuli gefnar út af dómstól, fyrir skuli liggja rökstuddur grunur um tiltekinn glæp og ekki megi taka annað en húsleitarheimildin kvað á um en FBI tók miklu fleiri skjöl en þeir máttu taka.

 

Landamæri Evrópuríkja er bútasaumur sem sífellt er að rakna

Óhætt er að segja að Evrópubúar eru herskáir. Álfan hefur gengið í gegnum óteljandi stríð síðan "siðmenning" hélt innreið í hana og ríki mynduðust. Kortagerðamenn gera ekki ráð fyrir að Evrópukortið gildi lengur en í fáeina áratugi.

Síðasta meiriháttar stríð var svo yfirgengilegt, tug milljóna manntjön, að jafnvel Evrópubúum var nóg boðið og reynt var að koma í veg fyrir fleiri stríð. Evrópusamruni í formi Evrópusambands virtist vera svarið en það er það ekki. Heldur ekki stofnun hernaðarbandalagsins NATÓ. En Evrópa þurfti hins vegar að láta síðustu eftirlifendur seinni heimsstyrjaldar deyja, og þeir eru ekki margir eftir, til að gleyma hryllinginum.

Nú er byrjað að fægja vopnin og stríð geysar í Austur-Evrópu, milli tveggja Evrópuríkja, Rússlands og Úkraníu. Enn eitt kjánastríðið.

En það eru ekki bara Rússar og Úkraníumenn sem eru að taka til í vopnabúrum sínum og hreinsa út gömul vopn, önnur Evrópuríki hafa engu gleymt. 

Nú vilja Pólverjar fá stríðsskaðabætur frá Þjóðverjum, í stað þess að láta kyrrt liggja, vera ánægðir með allt það land sem þeir fengu af Þýskalandi í lok seinni heimsstyrjaldar og brottrekstur allra Þjóðverja búsetta í Pólandi.

Pólverjar gegn Þjóðverjum

Krefja Þjóðverja um 184.000 milljarða í stríðsbætur

En hvað eru Þjóðverjar að hugsa? Eru þeir búnir að gleyma og sætta sig við minna Þýskaland en fyrir 1939? Það gæti breyst ef annar og herskáari stjórnmálaflokkur nær völdum í Þýskalandi en sósíaldemókratar. Bæði ríkin eru í ESB og NATÓ.

Og jaðarríkið Tyrkland yppar gogg líka.  Tyrkir eru með hótanir gegn Grikkjum og segjast vera reiðubúnir til að taka eyjar undir stjórn Grikkja til sín með hervaldi.

Tyrkir gegn Grikkjum

Erdogan hótar hörðum aðgerðum gegn Grikkjum

Bæði ríkin eru í NATÓ en það stoppar þau ekki. Skemmst er að minnast stríðið um Kýpur og skiptingu eyjarinnar. Deila og stríð sem er enn óleyst.

Balkanskaginn er líka á hættustigi. Ríki þar telja sig eiga harma að hefna og bíða tækifæris. Bosnía og Hersegóvína er púðurtunna sem bíður eftir að springa. 77 ára friður hefur ríkt síðan heimsstyrjöldin síðari geysaði. Að vísu geysaði stríð á Balkanskaga undir lok tuttugust aldar en hver telur með borgarastyrjaldir? Friðurinn eftir Napóleon styrjaldirnar ríkti frá 1815 til 1914 með fáeinum undanteknum, rétt eins og nú.

Á sama tíma er Vestur-Evrópa galopin fyrir innflutningi fólks með framandi menningu. Fólk sem deilir ekki sömu siðum og gildum og heimafólkið. Það flytur inn í stórborgir, mynda menningarkima og hverfi þar en deila fáu með heimamönnum annað en búsetu í sama landi. Þegar fjöldinn er orðinn nógu mikill, og ef aðkomufólkið er nógu herskátt, þá leiðin greið fyrir borgarastyrjöld, en sjá má vísir að slíku í Svíþjóð.

Þannig er staðan í dag. Evrópubúar geta ekki látið kjurrt liggja með landamæri og gamlar deilur og á sama tíma búa þeir til kjöraðstæður fyrir innanlandsátök með því að hafa ríki sín ósamstæð.

Friðurinn hefur ruglað Evrópumenn í ríminu, þeir gleymdu í bili að þeir eru herskáir afkomendur Krómagnomanna og Neanderdalsmanna sem er skæð blanda manntegunda. 

Varnarmálastofnun Íslands aflögð - stjórnsýslan veit ekki hvað á að gera við verkefni hennar

Heimild: (Landhelgisgæsla Íslands Skýrsla að beiðni Alþingis Úttekt á verkefnum og fjárreiðum -  Skýrsla að beiðni Alþingis - Janúar 2022)

"Varnarmálastofnun, sem heyrði undir utanríkisráðherra, var lögð niður í árslok 2010, sbr. lög nr. 98/2010. Sú breyting var gerð á grundvelli niðurstöðu starfshóps um öryggismál og endurskipulagningu Stjórnarráðs Íslands sem fól m.a. í sér þá framtíðarsýn að málefni öryggis- og varnarmála yrðu á ábyrgð innanríkisráðuneytis. Af því varð aldrei og þótt innanríkisráðuneyti hafi starfað frá 1. desember 2011 til 30. apríl 2017 hefur utanríkisráðherra borið ábyrgð á framkvæmd varnarmálalaga allt frá því að þau voru sett og farið með yfirstjórn málaflokksins.

Þegar Varnarmálastofnun var lögð niður var ekki bundið í lög hvaða aðilar skyldu taka við verkefnum hennar heldur var ráðherra veitt heimild til að gera samninga um framkvæmd þeirra, sbr. 7. gr. a. varnarmálalaga.

Í desember 2010 undirrituðu þáverandi ráðherrar utanríkis- og dómsmála samkomulag um að Landhelgisgæsla Íslands og Ríkislögreglustjóri tækju við verkefnum og starfsfólki Varnarmálastofnunar frá og með 1. janúar 2011. Fjárveitingar sem ætlaðar voru til varnartengdra rekstrarverkefna yrðu færðar til innanríkis[1]ráðuneytis. Eftir sem áður yrði yfirstjórn málaflokksins hjá utanríkisráðuneyti.

Samkomu[1]lagið fól einnig í sér fyrirætlan um að gerður yrði samningur um verkefnin samhliða því sem lagður yrði grunnur að lögformlegri tilfærslu varnartengdra rekstrarverkefna frá utanríkisráðuneyti til innanríkisráðuneytis. Sem fyrr segir varð aldrei af slíkri breytingu á ábyrgðarsviði ráðuneytanna en sú bráða[1]birgðaráðstöfun að gera samninga um verkefnin milli þessara aðila festist í sessi.

Að mörgu leyti er um sérstaka tilhögun að ræða enda er ekki um hefðbundinn þjónustu- eða rekstrarsamning að ræða þar sem ríkið getur aflað hagstæðustu tilboða á markaði. Í umsögn fjármála- og efnahagsráðuneytis við drög að þessari skýrslu var bent á að þrátt fyrir það væri ekkert sem mælti gegn gerð slíkra samninga að því gefnu að skýr ákvæði væru um ábyrgð, hlutverk og upplýsingagjöf."

Það er ljóst að varnarmál Íslands eru olnbogabarn í íslenska stjórnkerfinu og mikil mistök að leggja niður fagstofnun eins og Varnarmálastofnun Íslands er. Ég hef margoft rætt um nauðsyn að hafa slíka stofnun og tínt til margar ástæður. Meðal annars þarf slík stofnun að sinna verkefnum á borð við:

1) Sjá um rekstur varnarmannvirka.

2) Samskipti við önnur NATÓ-ríki og framkvæmd varnaræfinga.

3) Rannsóknir og eigið mat Íslands á eigin varnarþörfum.

Skynsamlegt væri að Landhelgisgæslan félli undir valdsvið Varnarmálastofnunar Íslands enda de facto sinnir sinnir stofnunin framkvæmt ofangreinda þætti. En hvað hefur Landhelgisgæslan sjálf að segja?

"Landhelgisgæsla Íslands hefur lagst gegn hugmyndum í þá veru að varnartengd verkefni stofnunarinnar verði færð annað. Þeim hafi verið vel sinnt af hálfu Landhelgisgæslunnar og telur hann að stofnunin sé eðlilegur vettvangur samskipta við erlend hermálayfirvöld. Bæði hafi skipulag og starfsemi Landhelgisgæslunnar sambærilegan yfirbrag og þekkist meðal helstu samstarfsaðila auk þess sem meginhlutverk Landhelgisgæslunnar, þ.e. eftirlit ásamt leit og björgun í hafi, sé hluti af verksviði hermálayfirvalda nágrannalanda okkar, sbr. Landhelgisgæslu Noregs (Kystvakten).

Yfirstjórn utanríkisráðuneytis á öryggis- og varnarmálum er raunar mjög háð þeirri sérfræðiþekkingu sem byggð hefur verið upp hjá varnarmálasviði Landhelgisgæslunnar. Þau varnartengdu rekstrarverkefni sem Landhelgisgæslan sinnir krefjast mikillar sérhæfingar og eru skýrt afmörkuð bæði fjárhagslega og faglega frá öðrum þáttum í starfsemi stofnunarinnar. Meginþungi hennar fer fram á varnarsvæðinu á Keflavíkur[1]flugvelli þar sem framkvæmdastjóri og aðrir stjórnendur varnarmálasviðs hafa aðsetur. Líta mætti svo á að þegar Varnarmálastofnun var lögð niður á sínum tíma hafi henni í raun verið breytt í varnarmálasvið Landhelgisgæslu Íslands að að frádregnum þeim verkefnum sem voru færð til Ríkislögreglustjóra." Sjá ofangreinda skýrslu.

Mjög erfitt er að finna upplýsingar um framlög Íslands til varnarmála samkvæmt vergri þjóðarframleiðslu. Í flestum Evrópu-ríkjum er framlagið milli 1-2% en telja má að framlag Íslands sé langt undir 1% eða miðað við fjárlög 2018 nema heildarútgjöld Íslands til varnarmála um 1,9 milljörðum, en það er 0,07 prósent af landsframleiðslu..  Í skýrslu utanríkisráðherra 2019, er sagt að framlög til varnarmála séu um 2,2 milljarða króna. (Sjá: Skýrsla utanríkisráðherra um utanríkis- og alþjóðamál).

Ef Ísland eyddi sem svarar 2% af vergri þjóðarframleiðslu í varnarmál, væri framlagið um 50+ milljarðar og ef borið er við eyríki af stærð Íslands hvað varðar fólksfjölda, væru hér um 2600 manns undir vopnum (íslenskur her). Viðbrögð íslenskra stjórnvalda við stríð sem ný geysir í Austur-Evrópu, voru fálmkennd og ómarkviss. En skal treyst á Bandaríkin sem þó eru komin með hættulegan andstæðing, Kína, sem gæti gert þeim mikla skráveifu og jafnvel sigrað í stríði í Asíu.

 

Er Úkranía að tapa stríðinu?

Hér kemur svar mitt við grein eftir Páll Vilhjálmsson sem telur að Úkranía sé að  tapa stríðinu og vitnar í Úkraníuforseta, Selenskí. En er það svo?

Ég hef hvergi heyrt Selenskí tala um uppgjöf, raunar aldrei. Úkraníski herinn er í sókn við Kharkiv og hátæknibúnaðurinn sem þeir eru að fá og hafa fengið, er þegar tekinn í notkun eða tekinn í gagnið á næstunni. Ath. það tekur mánuði að þjálfa mannskapinn í notkun evróska eldflaugakerfa og annan vopnabúnað. Búast má við stórsókn í haust.

Það er raunar svo komið að Rússar þurfa að geyma skotfæri 100 km frá víglínunni enda drífa úkranísku eldflaugarnar 80 km. Birgðarflutningar eru því erfiðir, skortur er á trukkum til að flytja vopnabúnað á vígstöðvarnar og það undir stöðugum drónaárásum.

Svo vill gleymast að Rússar eru hættir "örvadrífu" eldflaugaárása og stórskotahríðar enda að vera búnir með birgðirnar. Framsókn þeirra hefur verið stöðvuð. Athugið að BNA hafa látið Úkraníu fá 53 milljarða dollara í hernaðarstoð (litlu minna en Rússar sem eyða árlega 65,9 milljarða dollar í hernaðarapparat sitt - allt kerfið). Aðrar þjóðir, svo sem UK og fleiri hafa líka verið duglegar að gefa vopn og skotfæri.

Donbass svæðið er allt annað dæmi en Krímskagi, sem auðvelt að verja enda skagi og Úkraníumenn virðast hafa misst alfarið (enda eiga þeir engan sögulegan rétt til svæðisins, sjá grein mína um eignarhald á Krímskaga í gegnum aldir). Rússar munu alltaf eiga í basli við að verja Donbass og Úkraníumenn þurfa bara að vera þolinmóðir. Það er bæði siðferðislega og hernaðarlega erfitt að halda hernumdum svæðum, það hefur sagan kennt. Evrópuþjóðirnar eiga enn til gömul landabréfakort af gömlu landamærum sínum. Þær eru vísar til að dusta rykið af þeim ef tækifæri gefst. Þar eru Þjóðverjar fremstir í flokki.  Annars leysist þetta ekki nema með friðarviðræðum. Málið verður seint afkláð með vopnum.