Eru allir íslenskir stjórnmálaflokkar gildis- og stefnulausir í dag?

Það er ekki laust við maður álykti það þegar litið er á sögu stjórnarsamstarfs síðastliðna áratuga og sérstaklega í núverandi ríkisstjórn. En hvað á ég við um gildislausa og stefnulausa stjórnmálaflokka?

Jú, þegar stjórnmálaflokkur kynnir sig til leiks, segist hann standa fyrir ákveðnum gildum. Tökum dæmi frá Samfylkingunni: gildi þeirra er jöfnuður, jafnræði, sjálfbærni og friður (það síðarnefnda er meira yfirlýsing). Jöfnuður (líklega í launkjörum og stöðu kynja sem dæmi) og jafnræði (milli einstaklinga og hópa væntanlega) eru gildi. Þetta eru mjög óljós gildi og segja enga sögu.

Tökum annað dæmi sem er kannski marktækara. VG eru með skýra stefnu.  Tökum nokkur dæmi um stefnumál:  Alþjóða- og friðarmál (friður og ekki vera í hernaðarbandalagi), atvinnumál (vinna fyrir alla?),  auðlindir hafs og stranda (í eigu þjóðarinnar), byggðamál (allt landið í byggð) og fleiri mál svo sem jöfnuður og félagslegt réttlæti (hóphyggjan uppmáluð en ákveðin grunngildi).

Hinn endinn á stjórnmálunum, myndi maður ætla, Sjálfstæðisflokkurinn, myndi styðja kristin gildi, einstaklingsfrelsi og markaðshagkerfi.

Allir þessir flokkar sparka stefnu sinni og gildum út í hafsauga um leið og gengið er til stjórnarsamstarfs. Jú, við vitum að stjórnarfyrirkomulagið á Íslandi krefst margflokkasamstarf í ríkisstjórn. Þetta er bæði frábært (hægt að mynda þjóðarstjórn í krísum) en ákveðinn akkelishæll.  Gildi og stefnur flokka útþynnast og verða að engu, sérstaklega í þriggja flokka stjórn sem er algengasta stjórnarformið hér á landi.

VG sparka hugmyndum sínum um herlaust Ísland og Ísland úr NATÓ út í móa; Sjálfstæðisflokkurinn gefur skítt í einstaklingsframtakið (t.d. í heilbrigðiskerfinu) og hækkar skatta eins og flokkurinn héti Skattflokkurinn. Þetta gerist um leið og flokkarnir fara í ríkisstjórn.

Miðflokkurinn virðist hafa sterk gildi og viðhafa íslensk gildi. En hvað gerist þegar flokkurinn er í ríkisstjórn? Mun hann varðveita gildi og stefnu sinni? A.m.k. að mestu?

Er ekki hægt að breyta stjórnarfyrirkomulaginu á Íslandi? Fá ákveðna stefnu, þegar ríkisstjórn er mynduð, annað hvort til vinstri eða hægri? Þannig að fólkið viti hvert er stefnt? Fólk veit aldrei hvað kemur upp úr pokanum eftir kosningar. Þetta finnst fólki bara vera í lagi?

Tökum dæmi. Framsóknarflokkurinn í Reykjavík var örflokkur og óvinsæll í Reykjavík. Svo fekk hann nýja leiðtoga sem lofaði öllu fögru. Reykvíkingar, þótt vinstri sinnaðir eru í meirihluta, voru búnir að fá nóg af Dag B. Eggertsyni og gervihnattaflokkanna í kringum hann, og vildu fá eitthvað nýtt. Bara ekki Samfylkinguna eða Sjálfstæðisflokkinn. Þeir kusu margir Framsókn, svo í miklu mæli, að hann komst i oddastöðu eftir kosningarnar. Svo var kötturinn sleginn úr tunnunni og út kom Sam-Samfylking og enn var Dagur B. Eggert við stýrisvölinn í Reykjavík og kjósendum Framsóknar í borginni til mikillar vonbrigða. En þeir verða að bíða með refsingu sína í fjögur ár og ég þori að veðja að Framsókn þurrkist út í næstu kosningum.

Þetta er bara eitt af mörgum dæmum um að vilji kjósenda birtist aldrei í niðurstöðum kosninga. Þeir vilja fá hund en fá kött í staðinn.  Þetta er eitthvað sem má laga. Ný stjórnarskrá og nýtt lýðveldi gæti verið lausnin. Hvað eru Frakkar komnir með mörg lýðveldi?

Fyrsta lýðveldið, 1792-1804.

Annað lýðveldið, 1848-1852. ...

Annað heimsveldið 1852-1870. ...

Þriðja lýðveldið, 1870-1940. ...

Fjórða lýðveldið, 1946-1958. ...

Fimmta lýðveldið, 1958-nú.

Öll fjögur fyrri lýðveldin féllu vegna ákveðna ástæðna. Sem dæmi var kveikjan að hruni fjórða lýðveldisins kreppan í Algeirsborg 1958. Frakkland var enn nýlenduveldi, þótt átök og uppreisn hefðu hafið afnám landnáms. Þeir byrjuðu upp á nýtt.

Núverandi lýðveldi getur ekki staðið endalaust, sagan segir okkur það. Til þess eru samfélagsbreytingarnar of miklar og varanlegar.  Félagsleg gildi eru ekki þau sömu í dag og voru 1944 og hér er verið að gera Ísland svo glópalískt að við vitum ekki hvar þessi stefna endar (virðist vera stefnuleysa; farið þangað sem vindur blæs hverju sinni í Vestur-Evrópu). Lok lýðveldisins og íslenskrar þjóðar sem einingar?  Veit það ekki en breytingar eru í gangi, til góðs eða ills.

 

 

Hnignun og fall Evrópu?

Ég hef skrifað hér greinar af falli Rómaveldis. Nú er Evrópa á svipuðum tímapunkti og hápunktur Rómaveldisins og það leiðir hugann að því hvort við séum að fara í gegnum svipaða þróun (sagan endurtekur sig aldrei alveg eins en svipaðir hlutir gerast).

Ég rakst á ágæta grein eftir Graham Pinn: Decline and fall of the West

Ég ætla að birta greinina í lauslegri þýðingu. Kannski að ég reki kenningar nokkurra gagnrýnenda vestrænnar menningar í greinum hér á blogginu, ef ég nenni.

Hér kemur greinin:

"Sagan segir okkur að siðmenningar og heimsveldi eru skammvinn. Líkt og egypska siðmenningin gætu þau varað í þúsundir ára eða, eins og hið víðfeðma mongólska heimsveldi, verið horfið á innan við 200 árum.

Nýjasta bók Douglas Murray, The War on the West, greinir frá hnignun siðmenningar okkar sem átti uppruna sinn í Grikklandi, þúsund árum fyrir fæðingu Krists. Stofnun borgarinnar Róm í Pontine-mýrunum leiddi til falls Grikklands að lokum og í kjölfarið dreifðist rómversk yfirráð frá Bretlandi í norðri, í gegnum til Norður-Afríku og hluta Miðausturlanda.

Árangur þess var að hluta til vegna tímasetningar.

Rómverska gnægtartímabilið, framleiddi gnægð af mat sem leyfði tíma fyrir uppbyggingu innviða, með vegum, áveitu og hreinlætisaðstöðu, arkitektúr, listum og háþróaðri stjórn. Í hjarta þess var voldug, öguð hernaðarvél.

Hnignun þess í kjölfarið hefur verið skýrð af margvíslegri þróun: breytingin á loftslagi leiddi til aukins matarskorts, kristni hafi grafið undan mörgum menningarlegum meginreglum sínum, spilling og hnignun hófst og síðan réðust norðurhjörðin inn. Farsóttir spiluðu líka stóran þátt í fallinu en ekki síðan ekki síst skipting veldisins sinn í tvo menningarhluta.

Edward Gibbon, í klassískum bókaflokki sínum, The Decline, and Fall of the Roman Empire, rekur hnignunina til „missis á borgaralegri dyggð“.

Eftir 700 ár (eða lengur, eftir því hvar við látum upphafið hefjast) hrundi heimsveldið og sigursælir ættbálkar Gota og Vandalar ráku smiðshöggið á falli Rómar. Austurhelmingurinn hélt áfram sem Býsansveldi í 1000 ár í viðbót áður en Tyrkjaveldi yfirbugaði það, sem aftur stóð fram til fyrri heimsstyrjaldarinnar. Róm skildi eftir sig arfleifð tungumála með latínu sem uppruna sinn í Frakklandi, Spáni og Ítalíu ásamt vegum, vatnskerfum og byggingarlist sem að miklu leyti lifir enn í dag.

Mikilvægt er að það arfleiddi einnig gríska hugtökin um lýðræði. Loftslag kann að hafa aftur haft áhrif á hnignun siðmenningar, með tímabil lækkandi hitastigs sem kallast myrku miðaldirnar. Evrópa var yfirbuguð af stríði, drepsóttum og hungri og við tóku svokallaðar myrku miðaldir.

Annað tímabil loftslagsbreytinga tók við sem kallast miðalda hlýnunartímabilið. Það var tengt meiri matvælaframleiðslu, sem leyfði upprisu menningar og lærdóms á endurreisnartímanum. Vestræn menning var enduruppgötvuð, sem leiddi til tímabils evrópskra heimsvelda þar sem heimsveldi voru skorin út, breiddist út til Ameríku og til austurs allt til Kína.

Með snemma upptöku lýðræðislegrar ríkisstjórnar tókst Bretlandi að forðast mikla pólitíska ókyrrð sem hafði áhrif á sum Evrópulönd. Snemma upptaka hennar á iðnbyltingunni og fjárfesting hennar í stærsta sjóher heims gerði heimsveldi þess kleift að breiðast út; undir lok 19. aldar var það ráðandi í heimsverslun og fjármálum. Í kjölfarið tæmdu tvær heimsstyrjaldir evrópska fjárhagslegan, andlegan og "líkamlega" styrkleika sinn, og þá grófu innflytjendur undan félagslegri samheldni þeirra. Völd heimsins færðust til vestrænna Ameríku þar sem það er farið að líta sífellt öflugurra út.

Jacob Bronowski fjallaði í hinni frægu þáttaröð sinni The Ascent of Man frá 1970 um þróun listar, vísinda og mannkyns; innifalið í einum kafla var línurit sem sýndi uppgang og fall siðmenningar, þar sem hver þeirra fylgdi fyrirsjáanlegu mynstri veldisvísis hækkunar, með náðu hámarki, fylgt eftir með hörmulegu hruni í stjórnleysi. Titill seríunnar var byggður á einni af bókum Charles Darwins, The Descent of Man, sem lýsti uppruna okkar frá öpum.

Margir sagnfræðingar hafa á sama hátt tjáð sig um hverfult eðli samfélaga, sífellt eru merki þess að vestræn menning okkar hafi náð tímamótum. Þáttaröð Bronowskis skjalfesti margs konar heimsveldi sem höfðu fallið í gegnum stríð, sjúkdóma eða hnignunar sem leiddi til borgarastyrjaldar. Það eru truflandi merki um að „fimmta herdeildin“ sé nú þegar að reyna að grafa undan límið sem heldur siðmenningu okkar saman trúarbrögð, fjölskyldueining, hefðir og menning eiga undir högg að sækja; það sem áður var kallað siðferðislegur órói er orðið ásættanlegt, jafnvel hvatt til.

Þessi svipuðu vandamál eru útbreidd, sambærileg endurtekning á sér stað í Ameríku, Evrópu, Bretlandi og Ástralíu.

Hegðunarmynstrinu var fyrst lýst af bandaríska geðlækninum Elisabeth Kubler-Ross í tengslum við sorgina í kringum dauða eða missi. Stig afneitun, reiði, samningaviðræður, þunglyndi og viðurkenning eru það sem mörg lönd ganga í gegnum þegar fyrri sess þeirra í heimsskipulaginu fjarar út. Talið er að Bretland sé á fimmta stigi en Ameríka og Ástralía eru kannski enn á þriðja stigi.

Hin vestræna kanóna hefur byggst á kristni, hjónabandi, eignarrétti, málfrelsi og lýðræði; á meðan þróun þess hefur komið frá hægfara breytingum á siðferðilegum stöðlum. Afnám þrælahalds, bætt réttindi kvenna, kynfrelsi og afnám kynþáttamismununar hafa þróast á síðustu 200 árum á Vesturlöndum. Með þessari þróun hafa hefðbundin áhrif kristninnar minnkað úr 70 prósentum í um 40 prósent og líkurnar á að pör giftist hafa minnkað úr 80 prósentum í um 15 prósent.

Douglas Murray sagði í bók sinni The Slow Death of Europe að þrátt fyrir að jafnrétti hafi náðst á öllum þessum sviðum krefst aktívismi enn frekari breytinga, breytingar sem eiga að grafa undan menningu okkar. Nýjasta bók hans The War on the West lýsir fimmta herdeildinnni að verki í okkar eigin samfélagi.

Innifalið í þessum kröfum er sú skoðun að allir fyrri atburðir ættu að skoðast í gegnum prisma nútíma siðferðis. Í öfgafullri mynd felur það í sér að atburðir og einstaklingar sem áður uppfylltu ekki þessi viðmið ættu að vera dæmdir af stöðlum nútímans og „hætta við“. Vestræn ríki hafa talið sig þurfa að biðjast afsökunnar á fortíð sinni og hefur tekið á sig sekt umheimsins. Þetta lýsir sig best í móttöku faraldsfólks og mannúðaraðstoð í öðrum heimsálfum, að við berum ábyrgð ekki t.d. ríkisstjórn viðkomandi ríkis.

Þessi ævarandi krafa um afsökunarbeiðni hefur grafið enn frekar undan siðferði samfélagsins og grunnhefð þess. Það er lítil viðurkenning á kostum vestræns lífsstíls í samanburði við aðra menningu eða stjórnkerfi; fjölmenning bendir í auknum mæli til þess að allir aðrir menningarheimar séu æðri. Þar sem ólöglegir innflytjendur hafa breytt þjóðernisjafnvæginu í Evrópu hratt, hafa hefðbundin gildi grafið enn frekar undan skort á aðlögun.

Utanríkislönd hafa, með leyfi samfélagsmiðla, bætt olíu á eldinn með falsfréttum og falsvekjandi hneykslun. Einræðisríki sjá árangur þessarar sjálfseyðingar og nota veikleika Vesturlanda til að kynda undir málstað sínum. Samsæriskenningar grafa undan trú okkar á stjórnvöld og lýðræði, þessar aðferðir munu bara aukast eftir því sem snjöll tækni gerir lygarnar trúverðugri.

Á meðan Vesturlönd stunda diplómatíu hefur Kína tekið þátt í yfirtöku á Hong Kong og Suður-Kínahafi. Hvort tveggja stafar af aðgerðaleysi Vesturlanda. Kommúnistinn „partner in crime“, Rússland, er á sömu leið. Eftir að hafa náð árangri á Krím hefur það flutt sig til Úkraínu og inn í Kasakstan. Á hinum væng öfganna eru hægri sinnuð einræðisríki einnig í uppsiglingu í Suður-Ameríku.

Í Ástralíu ýkti fyrirspurnin um stolnu kynslóðina umfang og alvarleika illrar meðferðar á liðnum tímum, á sama tíma og hún hunsaði svipaða sögulega misnotkun hvíta á hvítum. Þvinguð ættleiðing var einu sinni talin eðlileg venja fyrir þá sem fæddust utan hjónabands. Þetta er ekki lengur ásættanlegt hér, en í mörgum löndum enn þann dag í dag getur barn sem fæðist utan hjónabands leitt til dauðadóms yfir móðurina. Fyrir tvö hundruð árum síðan var kristin Evrópa fyrsta svæðið til að banna þrælahald. Það er viðvarandi í sumum löndum, en það er aðeins Vesturlöndum að kenna, þrátt fyrir að það sé alþjóðlegt fyrirbæri.

Mótmælin um Black Lives Matter leiddu til þess að líf margra svartra og fyrirtæki þeirra töpuðust. Tölfræði staðfestir ekki fullyrðingar um landlægan rasisma eða lögregluofbeldi í vestrænum samfélögum. Marxistasamtökin sem kynna þessa dagskrá viðurkenna að fall kapítalískra samfélaga sé endanlegt markmið þeirra og ásakanir um kynþáttafordóma eru aðferð þeirra.

Kvenfrelsi var fyrst innleitt á Vesturlöndum, en það er enn ekki viðurkennt í íslömskum lögum. Kvenréttindahreyfingunni hefur verið rænd af orðræðu um „eitraða karlmennsku“ dagskránni, og í kjölfarið af málefnum transfólks. Kvartanir um launakjör (sem lögbundið er til jafns beggja kynja), stöðuhækkunarhorfur og áreitni á vinnustað hvetja til óánægju. Tilkomumikilar kannanir eru afbakaðar til að segja frá útbreiddri nauðgunarmenningu, með alls staðar kvenfyrirlitningu. Lýsing á hjónabandinu sem þrælahaldi og uppgangur einstæðs foreldra hafa valdið sífellt óvirkari fjölskyldusamböndum, sem grafa undan hefðbundinni fjölskyldueiningu sem er grunnur samfélags okkar.

Í auknum mæli leiða fjárhagsvæntingar til þess að báðir foreldrar (ef þeir eru tveir) vinna og hafa minni tíma til að verja börnum sínum.

Aðgerðir minnihlutahópa, sem teljas sig byggja á jöfnuði, fjölbreytileika og aðgreiningu, notar dagskrá sína til að banna hvaða skoðanir sem þeir eru ósammála. Aukið róf kynferðislegrar fjölbreytni stuðlar að kröfum sífellt smærri hópa, sem verða að hafa forgang fram yfir gagnkynhneigða í meirihluta. Andófi er mætt með persónuleikamorðum, frekar en rökræðum; lögin, og þeir sem framfylgja þeim, verða í auknum mæli fyrir misnotkun. Hnignun trúarbragða hefur leitt til þess að loftslagsbreytingar, Black Lives Matter og #MeToo gervitrúarbrögð hafa komið í stað þeirra, en tilkoma kóvid hefur enn frekar truflað eðlileg samskipti og lagt áherslu á öfgakenndar skoðanir.

Ævarandi áróðurinn frá samfélagsmiðlum er styrktur af aktívistískri skólanámskrá þar sem ungt fólk eyðir sífellt meiri skjátíma í ósíuðum upplýsingum. Uppsöfnuð áhrif krafna um afsökunarbeiðni eru til þess fallin að hvetja nemendur til neikvæðs sjálfsvirðingar og þunglyndis. Sálfræðileg vandamál, átröskun og sjálfsvíg eru að aukast á meðan og takmarkanir kóvid hafa reynst óyfirstíganlegar fyrir suma. Þrátt fyrir aukið fjármagn til menntunar halda læsi staðlar  áfram að lækka þar sem grunnatriði málsins eru hunsuð til að einbeita sér að félagslegum athugasemdum. Nýleg könnun meðal fullorðinna í Tasmaníu sýndi að þrátt fyrir 12 ára skólagöngu voru 50 prósent nemenda ólæsir við lok skólagöngunnar.

Þegar það hættir í skóla hefur ungt fullorðið fólk brenglaða hugmynd um gildi sín og hvað samfélagið skuldar þeim; það er vel meðvitaðir um rétt sinn en hafa ekki hugmynd um ábyrgð. Eftirvæntingarstig þeirra þýðir að það býst við jöfnum árangri frekar en jöfnum tækifærum sem það hefur hunsað. Það hefur enga þekkingu á sögu eða skuldinni sem það skulda þeim sem hafa misst líf sitt til að vernda frelsi sitt. Endurskoðun á áströlsku skólanámskránni leiddi í ljós skortur á gyðing-kristnum siðferði sem hafði verið skipt út fyrir gagnrýna kynþáttakenningu og fórnarlambshyggju. Ummæli fyrrverandi forsætisráðherra Joan Kirner hafa orðið að veruleika, „Menntun verður að vera hluti af sósíalískri baráttu, frekar en tæki kapítalíska kerfisins."

Þessi réttindatilfinning, sem oft er tengd iðjuleysi, þýðir að sífellt fleiri borgarar hafna einföldum störfum og ætla sér velferðarlíf; þeir hafna því að tína ávexti eða bíða við borðið, byrjunin á því að þróa vinnusiðferði. Hugmyndin um velferðarstuðninginn, upphaflega tímabundinn stuðningur í gegnum erfiða tíma, er í auknum mæli lífsstílsval margra kynslóða. Martin Luther King sagði einu sinni: „Ef maður hefur hvorki vinnu né tekjur hefur hann hvorki líf né frelsi né leit að hamingju. Hann er bara til." Þetta leiðir í auknum mæli til lífs óánægju, eiturlyfjanotkunar, glæpa og fangelsisvistar.

Á hinum enda aldursbilsins er hefðbundin skylda um að annast vaxandi fjölda aldraðra í auknum mæli felld undir ríkinu og leysir þá fjölskylduna sem kvartar þegar umönnunin er ábótavant. Fleiri taka frá samfélaginu og færri leggja sitt af mörkum og sumir muna eftir því sem JFK sagði einu sinni: „Það er ekki það sem landið þitt getur gert fyrir þig, það er það sem þú getur gert fyrir landið þitt."

Núverandi heimsfaraldur kóvid hefur verið notaður til að gefa í skyn að kapítalismi sé að mistakast, að loftslagsbreytingar séu afleiðing hans og að „mikil endurstilling“ (kóði fyrir endurdreifingu auðs) sé nauðsynleg. Ef þetta er endalok siðmenningar okkar, eins og Bronowski lagði til áður, telja nýmarxistar að efnahagshrun muni fljótlega fylgja í kjölfarið, en hvaða kostir gætu komið í staðinn? Vissulega er valið ekki aðlaðandi. Verðum við að læra af Kóraninum eða Das Kapital? Kantónistar er nú að leita að líklegasta valkostinum."

Þetta eru orð Ástralans Graham Pinn og þótt Ástralía sé hinum megin á hnettinum, er landið vestrænt í einu og öllu og þessi orð eiga við okkur hin í Evrópu og Ameríku.

En er Ísland ekki hluti af þessari þróun? Eða kemur umheimurinn ekki til Íslands? Sumir hafa kannski ekki orðið varir við það en það er menningarstríð í gangi í hinum vestræna heimi. Ef til vill er rætt um það í íslenskum háskólum, en svo sannarlega ekki í hinni almennu umræðu, nema málið skýst upp á yfirborðið endrum og sinnum. Svo koma andmælendur núverandi stefnu, menn eins og Jordan Peterson, og menn skynja (þeir sem eru á vinstri kantinum) að slíkir menn eru hættulegir og reyna að tala þá niður.

Er orðræðan hér ekki sú sama og annars staðar í Evrópu? Hefur íslenska stjórnmálaelítan ekki farið í gegnum íslenska háskóla sem boða sömu nýmarxísku stefnu og í hinu vestrænu háskólunum? Má ekki þegar sjá áhrifina í íslenskri löggjöf og breytingu á íslenskri menningu?

Eigum við, hjálendan fyrrverandi, að taka á sig meinta sektarkennd Evrópu og fylgja fordæmi Evrópuríkja í einu og öllu? Hvað ef Evrópa er á rangri vegferð? Er nokkuð undarlegt að við séum á sömu vegferð og önnur vestræn ríki og munu gera sömu mistök og þau, þótt saga okkar sé gjörólík annarra Evrópuríkja? Vantar ekki umræðuna eða er stjórnmálaelítan (og fjölmiðlastéttin sem hefur sama menntunar bakgrunn og hún) ekki bara orðin of einsleit, til að umræða geti átt sér stað? Andstæðingurinn bara ekki til nema einstaka raddir sem "röfla" út í bæ? Ekki getur það verið gott fyrir lýðræðið ef aðeins ein rödd heyrist en það er í kjarnanum kór mismunandi radda.

Sagnfræði prófessor úti á túni

Sagnfræðiprófessorinn Helgi Þorláksson er að gefa út bók nú fyrir jólin sem ber heitið Á Sögustöðum. Hann birtist í viðtali í Silfrinu og kynnti bók sína.  Ætla mætti að hann sé að koma með stórkosleg ný tíðindi, nýtt framlag til Íslandssögunnar með þessari útgáfu.

En þess fer víðs fjarri ef marka má viðtalið við hann og lýsingu á bókinni, sem er eftirfarandi: "Hugmyndir okkar um sögustaði landsins mótuðust yfirleitt af þjóðernisrómantík á 19. og 20. öld. Hér er fjallað um sex fræga og óumdeilda sögustaði í nýju ljósi: Bessastaði, Hóla, Odda, Reykholt, Skálholt og Þingvelli. Sagan er rakin og leitað svara við spurningunni: Hvað er eiginlega svona merkilegt við sögustaði? Stórfróðleg og áhugaverð bók!"

Á vef Bókabúðar forlagsins er bókin kynnt svona:

"Hugmyndir okkar um sögustaðina sex mótuðust af þjóðernisrómantík á 19. og 20. öld, aðdáun á gullöld sem gat orðið að gullaldarglýju. Þjóðernishyggjunni fylgdi svo andúð á erlendu valdi og erlendum áhrifum í ýmsum myndum. Þótt nærri 80 ár séu frá því að lýðveldið var stofnað eimir enn eftir af viðhorfum til manna, staða og málefna sem urðu til í sjálfstæðisbaráttunni, þar sem hið innlenda og þjóðlega þykir æskilegt en flest erlent og alþjóðlegt óæskilegt. Það er sannarlega kominn tími á gagngert endurmat.

Þess er að vænta að afstaða margra muni breytast við lestur bókarinnar þar sem almenn menningarsaga fær að vega þyngra en bjöguð stjórnmálasaga."

Í viðtalinu segir hann að tími sé kominn til uppgjörs við "söguskoðun sjálfstæðisbaráttunnar". Hvers konar vitleysa er þetta? Þetta hljómar eins og söguskrif og sagnfræðin sem fræðigrein sem varð til á 20. öld, hafi ekki þróast á hundrað árum og við séum föst í "söguskoðun sjálfstæðisbaráttunnar".

Það getur vel verið að menn séu enn í fílabeinsturni í Deild heimspeki, sagnfræði og fornleifafræði og það hefur ef til vill farið fram hjá honum að hrein bylting í ritun sögu og rannsóknum Íslandssögunnar hefur átt sér stað síðastliðna áratugi.

Ýmsar hliðargreinar og rannsóknir hafa þróast innan sagnfræðinnar.  Nú er til dæmis kennd sérstök kvennasaga og reynt er að skoða í nútímakennslubókum aðrar hliðar á frægum sögupersónum. T.d. beint athygli að eiginkonum Ingólfs Arnarssonar og Jóns Sigurðssonar (sjá til dæmis kennslubókina Jón Sigurðusson og hugmyndir 19. aldar. Saga fyrir unglingastig grunnskóla eftir Árna Daníel Júlíusson...saga beggja kynja sögð segir á bakkápunni), svo dæmi séu nefnd.

Barnasaga er kennd og gríðarleg framþróun hefur orðið í rannsóknum á hagsögu, félagssögu, stjórnmálasögu og mörgum öðrum greinum sögunnar (saga einstaklinga - einsaga, félaga, stofnanna o.s.frv.) og ekki síðst eftir að Sagnfræðistofnun Háskóla Íslands var stofnuð árið 1971 en hún starfar innan Hugvísindastofnunar Háskóla Íslands samkvæmt lögum um Háskóla Íslands, reglugerð Hugvísindastofnunar og reglum um stofnunina frá 2016. Þar segir: "Hlutverk Sagnfræðistofnunar er að vera vettvangur rannsókna í sagnfræði og menningarmiðlun, gangast fyrir ráðstefnum og fyrirlestrum og gefa út fræðirit." Helgi Þorláksson er ef til vill að segja engar breytingar hafi átt sér stað í söguvitund og söguskoðun frá stofnun Sagnfræðistofnuninnar frá 1971?

Hér er Helgi að vísa í frumkvöðlanna í útgáfu kennslubóka í sögu fyrir skóla landsins, þar er jú sú þekking og söguskoðun sem þjóðin byggði mat sitt á fortíðina lengi vel og þá sérstaklega Jónas frá Hriflu sem skrifaði Íslandssaga handa börnum sem kennd var í grunnskólum fram undir 1970.

Kollegi hans, Guðni Th. Jóhannesson, er ekki sammála Helga að Jónas frá Hrifu og söguskoðun hans hafi verið "hræðileg" (sjá ræðuna: "Ávarp forseta Íslands Guðna Th. Jóhannessonar á hátíðarsamkomu á Bifröst í tilefni af hundrað ára afmæli skólahalds, frá Samvinnuskólanum að Háskólanum á Bifröst, 3. desember 2018").

Þar segir: "Fyrir rúmri öld birtist rit hans, Íslandssaga handa börnum. Hún var víða kennd í skólum fram yfir 1970, einhver langlífasta kennslubók landsins. Jónas vildi, eins og hann sagði sjálfur, „skýra sögulega viðburði og andlegt líf með því að lýsa yfirburðum forystumanna þjóðanna á hverjum stað og tíma“. Hitt bæri að varast að fara eftir erlendum og framandi kenningum þar sem sögunni vindur fram eins og skriðjökli niður fjallagljúfur svo að „mannlífsstraumurinn sígur undan sínum eigin þunga“. Íslandssaga Jónasar var ekki bara lesin, hún var vinsæl." Og svo segir: " „Við lásum Jónas frá Hriflu,“ sagði sagnfræðingur einn líka fyrir nokkrum árum, „kennslubók fyrir börn, sem er nú alveg fáránlega þjóðernissinnuð ef maður les hana í dag. En mér og öðrum krökkum fannst hún bara almennt skemmtileg.“ Og Birgir Hermannsson stjórnmálafræðingur, sem hefur kennt hér við skólann, skrifaði eitt sinn á Fésbók: „Man enn þegar ég fékk í hendurnar Íslandssögu Jónasar, loksins fékk maður að læra eitthvað skemmtilegt!"

Hvað segir sjálfur kennari sagnfræðinganna, sagnfræðiprófessorinn Gunnar Karlsson sem var hver mest mótandi kennari sagnfræðiskorarinnar á sínum tíma og hafði áhrif á kennslubókahöfunda framtíðarinnar, þar á meðal mig.

"Í grein Gunnars Karlssonar leitar hann að markmiðum fyrir sögukennslu og lítur þá fyrst til fyrri tíðar, einkum þeirra markmiða sem birtast í kennslubókum í Íslandssögu og sér í lagi hinnar langlífu sögubókar Jónasar Jónssonar frá Hriflu. Hann dáist á margan hátt að kennslubók Jónasar, telur hana hafa einkenni góðrar spennusögu þar sem allt er „með felldu á yfirborðinu“ í fyrstu (þjóðveldisöld), síðan fellur á tími átaka „milli góðra Íslendinga og vondra útlendinga“ „en að lokum fer allt vel“ með kraftmiklum einstaklingum (Skúla fógeta, Jóni Sigurðssyni o.fl.) sem leiða þjóðina til sjálfstæðis og sjálfsbjargar (Gunnar Karlsson, 1992, bls. 18). Kennslubækur Jónasar og Jóns Aðils komu út aðeins þrem árum fyrir fullveldið 1918 þegar sjálfstæðisbaráttunni lauk „í raun“ að mati Gunnars og við tóku opnari innanlandsátök í stjórnmálum og félagasamtökum: „Það var sannarlega á síðustu stundu að Íslendingum var gefin sjálfsmynd þar sem þeir voru sýndir sem ein heild í baráttu við erlent vald“ (bls. 21)."

Sjá Heimildina: Þorsteinn Helgason: Verkfæri þjóðminninga Tyrkjaránið í skólabókunum – Fyrri hluti. Ritrýnd grein birt 7. október 2014).

Kennslubækur og sögukenning og -skoðun Íslendinga hefur því breyst, í raun orðið bylting á þekkingu okkar á fortíðinni. Sjálfur hef ég skrifað eina kennslubók í sögu fyrir miðstig grunnskólans. Í henni reyndi ég að skrifa Íslandssöguna (Þjóðveldisaldar) frá eins mörgum sjónarhornum og hægt er í 17 sjálfstæðum köflum. Svo hafa aðrir kennslubókahöfundar í Íslandssögu einnig gert allar götur síðan Sagnfræðistofnunin var stofnuð 1971. Þetta er því síbylja, líkt og rispuð plata, að halda því fram ekkert hafi breyst í hundrað ár og nú sé kominn tími á að breyta sýn Íslendinga á fortíðinni. Ég er hræddur um að bókin, Á sögustöðum, sem Helgi er að reyna að selja, breyti ekki neinu um þekkingu eða skoðun Íslendinga á miðaldarsögu sinni.

Að lokum hjó ég eftir því að Helgi sagði í viðtalinu að Íslendingar (þar á hann við íslenska sagnfræðinga) hafi engan áhuga á né þekkingu á tímabilinu frá 1300-1700. Enn og aftur er þetta vitleysa. Margar frábærar fræðibækur hafa verið skrifaðar og tímamótarannsóknir farið fram. Veit ekki hvar á að byrja, því að svo margir sagnfræðingar hafa skrifað og kynnt Íslendingum þetta tímabil. Tökum fyrir sagnfræðinga sem hann á vissulega að þekkja. Björn Þorsteinsson og brautryðjendarannsóknir hans á sögu 15. aldar (Björn Þorsteinsson: íslensk miðaldasaga, Enska öldin í sögu Íslands og fleiri bækur eftir hann),   Vilborg A. Ísleifsdóttir: Siðbreytingin á Íslandi 1537–1565, Gísli Gunnarsson, Upp er boðið Ísaland...o.s.frv.). Meira segja gömlu meistarnir eins og Páll Eggert Ólason og Jón Egilsson komu með nýja sýn á þetta tímabil.

Það er nú svo að enginn sagnfræðingur skrifar hlutlausan texta. Það er bara ekki hægt. Jafnvel sögutexti í skeytastíl, felur í sér val og val er ákveðinn skoðun. Ég get ekki betur séð að Helgi sé að reyna að rífa niður mýtu sem er ekki til lengur! "Það er svo sannarlega komið tími á endurmat segir á vef Bókabúðar forlagsins". Hvaða endurmat? Það er löngu búið að gera það.

En þá kemur að ásetningi. Ásetningur Helga er að kveðja niður þjóðernisvitund eins og er vinsælt hjá nútíma íslenskum sagnfræðingum, enda margir hverjir undir áhrifum ný-marxíska hugmyndafræði sem var og er vinsæl innan veggja Háskóla Íslands frá 1970 til dagsins í dag. Þar er viðhorfið: Íslensk þjóðernisvitund er slæm, við erum bara ein þjóð á meðal margra. Ekkert merkilegt við okkur. Mér finnst vera að varpa rýrð á skrif brautryðjendanna í sagnfræði og hugmyndir þeirra. Þeir hjálpuðu til við í sjálfstæðisbaráttunni og án þeirra (byrjum á Jóni Sigurðssyni) hefðu rök stjórnmálamanna fyrir sjálfstæði Íslendinga vegið minna. Hvað hafa nútíma sagnfræðingar lagt til þjóðfélagsins? 

En þessi blessaða þjóðernisvitund og skrif til stuðnings hennar hefur fært okkur Íslendingum frelsi, lýðræði og efnahagslega velmegun. Er það svo slæmt?

 

Landamæraríkið Úkraína

Það eru ef til vill ekki margir sem vita hvað orðið Úkraína þýðir. Bein þýðing þýðir nafni Landamæraríki.

Ef litið er á landabréfakortið þá útskýrir nafnið sig sjálft. Það eru þrjár leiðir inn í Evasíusvæði Rússlands. Fyrst komu innrásirnar frá Asíu, frá Mongólum og öðrum hirðingjum, en svo lokaði Ívar grimmi þær leiðir með landavinningum (síðar Pétur mikli og Katrín mikla). Í Kákasus var t.a.m. settar upp herstöðvar. Síðan hafa innrásaleiðirnar komið úr vestri, í gegnum hliðið vð Póland og svo í gegnum Úkraínu. Þarf ég að minnast á Karl XII, Napóleon og Hitler?

Ég held alltaf að árásaaðili sé að gera annað hvort af tvennu með því að hefja stríð:

1. Að benda á, eins og; við séum öflug ríki, eða ekkert skref lengra (eins og mér finnst þetta stríð vera; ekki frekari útrás fyrir NATO í austur). Úkranía þýðir síðan þessi landamæri. Pútín hefur sagt sitt og ég held að það sé kominn tími á viðræður.

2. Ef stríðið var hins vegar hafið til að ná land eða auðlindum, og byggt á pattstöðu á vígvöllunum, þá erum við að sjá nokkur ár fleiri af bardögum. Með átökum, skotgrafastríði og skelfingu fyrir íbúa.

Ég hef alltaf trúað að Pútín er/væri að senda skilaboð til Vesturlanda. Við skulum vona að ég hafi rétt fyrir mér og þá leysist málið við samningaborðið kannski á næsta ári. Ég held í augnablikinu að Pútín er að reyna á einbeitni og þol Úkraínubúa og ríkisstjórnar, hvort þeir þoli kaldan og dimman vetur án rafmagns. Að hann er að reyna ná betri samningastöðu. Svo er það úthaldið. Hver blikkar augun fyrst.

 

Blóð, sviti og tár eftir Winston Churchill

Fyrsta ræða Winstons Churchills í neðri deild breska þingsins sem nýr forsætisráðherra Bretlands fór vel af stað. Móttökur hans á þingið voru frekar lúnar, á meðan fráfarandi forsætisráðherra Neville Chamberlain var fagnað ákaft (heimurinn vissi ekki enn hversu hörmulegar friðþægingarstefna hans myndi reynast og treysti ekki Churchill). En fyrsta ræða Churchills, sú fyrsta af þremur öflugum ræðum sem hann flutti vegna orrustunnar um Frakkland,  sönnuðu að England væri meira en í færum höndum. Hitler sem virtist óstöðvandi fór hratt fram um Evrópu og Churchill sóaði engum tíma í að kalla fólk sitt til vopna. Þrátt fyrir að TR hafi í raun verið fyrstur til að segja setninguna, "blóð, sviti og tár," var það notkun Churchill á þessum orðum sem myndi skilja eftir ótvíræð og hvetjandi áhrif á hug umheimsins.

 

“Blood, Sweat, and Tears” eftir Winston Churchill

13. maí, 1940 

Herra þingforseti,

Síðasta föstudagskvöld fékk ég umboð hans hátignar til að mynda nýja stjórn. Það var augljós ósk og vilji þings og þjóðar að þetta yrði hugsað á sem breiðustum grunni og að það næði til allra flokka, bæði þeirra sem studdu hina látnu ríkisstjórn og einnig flokka stjórnarandstöðunnar.

Ég hef lokið mikilvægasta hluta þessa verkefnis. Stríðsstjórn hefur verið mynduð með fimm þingmönnum, sem eru fulltrúar, ásamt frjálslyndu stjórnarandstöðunni, fyrir einingu þjóðarinnar. Flokksleiðtogarnir þrír hafa samþykkt að gegna embætti, annað hvort í stríðsráðinu eða í háttsettu framkvæmdastjórninni. Búið er að ráða í hereiningarnar þrjár. Nauðsynlegt var að þetta yrði gert á einum degi, vegna þess hversu brýnir og strangir atburðir voru. Ráðið var í fjölda annarra lykilstarfa í gær og ég legg frekari lista fyrir hans hátign í kvöld. Ég vonast til að ljúka skipun helstu ráðherranna á morgun. Skipun hinna ráðherranna tekur yfirleitt aðeins lengri tíma, en ég treysti því að þegar þing kemur saman að nýju verði þessum hluta verkefnis míns lokið og að stjórnsýslan verði fullgerð í alla staði.

Herra, ég taldi almannahagsmuni að leggja til að þingið yrði boðað til fundar í dag. Herra þingforseti féllst á það og tók nauðsynlegar ráðstafanir í samræmi við það vald sem honum var falið í ályktun þingsins. Að loknum afgreiðslu málsins í dag verður lögð til þingfrestun til þriðjudagsins 21. maí, með því að sjálfsögðu gert ráð fyrir fyrri fundi ef á þarf að halda. Viðskiptin sem á að taka til athugunar í þeirri viku verða tilkynnt meðlimum við fyrsta tækifæri. Ég býð nú þinginu, með ályktuninni sem stendur í mínu nafni, að skrá samþykki sitt á þeim skrefum sem gripið hefur verið til og lýsa yfir trausti sínu á nýju ríkisstjórninni.

Herra, að mynda stjórn af þessari stærðargráðu og flókna er alvarlegt verkefni í sjálfu sér, en það verður að hafa í huga að við erum á frumstigi einnar mestu bardaga sögunnar, að við erum í verkefnum á mörgum stöðum í Noregi og í Hollandi, að við verðum að vera viðbúin fyrir Miðjarðarhafinu, að loftbardaginn sé samfelldur og að mikill undirbúningur þurfi að fara fram hér heima. Í þessari kreppu vona ég að það afsakist ef ég ávarpa ekki þingið í langan tíma í dag. Ég vona að einhver af vinum mínum og samstarfsmönnum, eða fyrrverandi samstarfsmönnum, sem verða fyrir áhrifum af pólitískri endurreisn, geri allt ráð fyrir skort á athöfn sem nauðsynlegt hefur verið að bregðast við. Ég myndi segja við þinghúsið, eins og ég sagði við þá sem hafa gengið til liðs við þessa ríkisstjórn: „Ég hef ekkert fram að færa nema blóð, strit, tár og svita.

Fyrir okkur liggur þrautagangur af hræðilegasta tagi. Við höfum fyrir okkur marga, marga langa mánuði af baráttu og þjáningu. Þið spyrjið, hver er stefna okkar? Ég segi: Það er að heyja stríð, á sjó, á landi og í lofti, af öllum mætti og með öllum þeim styrk sem Guð getur gefið okkur; að heyja stríð gegn ægilegri harðstjórn, sem aldrei hefur farið fram úr í myrkri og grátbroslegu skránni um mannlega glæpi. Það er stefna okkar. Þið spyrjið, hvert er markmið okkar? Ég get svarað í einu orði: sigur. Sigur hvað sem það kostar, sigur þrátt fyrir alla skelfingu, sigur, hversu löng og erfið leiðin er; því án sigurs lifir ekkert af. Látum það verða að veruleika; engin afkoma breska heimsveldisins, engin afkoma fyrir allt það sem breska heimsveldið hefur staðið fyrir, engin upplifun fyrir hvöt og hvatningu aldanna, að mannkynið muni halda áfram að markmiði sínu.

En ég tek að mér verkefnið af yfirvegun og von. Ég er viss um að málstaður okkar verði ekki fyrir því að misheppnast meðal manna. Á þessum tíma finnst mér ég eiga rétt á að krefjast aðstoðar allra og ég segi: „Komið þá, við skulum halda áfram með sameinuðum krafti okkar.

Grunnástæður falls Rómaveldis

Það eru margar ástæður fyrir að ríki falli eða þjóð hverfi úr sögunni. Hér koma nokkrar af mörgum öðrum ástæðum fyrir falli Rómaveldis sem heimsveldi. Þótt vestrómverska ríkið hafi fallið tæknilega séð 476 e.Kr., hélt austrómverska ríkið áfram að lifa í aðeins breyttu formi næstu þúsund árin og kallaðist það býzantíska keisaradæmið eða bara Býsantríkið.

Kíkjum á þessi einkenni eða ástæður fyrir fallinu og athugum hvort við sjáum ekki líkingu við það sem er að gerast í dag. 

Hver ástæða vegur misþung í fallinu. Ég tel að opin landamæri hafi vegið þyngst, því að fólkið sem Rómverjar „hleyptu“ inn í Vestur-Evrópu, Germannarnir, settust að innan landamæra Rómveldis, ýmis í óþökk valdhafanna eða með semingi. Þeim var aldrei beint boðið. Þessir hópar eða réttara sagt þjóðflokkar, héldu sín einkenni, trú, tungu og menningu, urðu jaðarsamfélög. Og þegar rétta tækifæri gafst, þegar eitthvað bjátaði á í stjórn ríkisins, fóru þessir hópar af stað og eyðilögðu ríkið innan frá. Besta dæmið um þetta er fall Bretlands (sjá fyrri grein mína).

Aðrir miklir áhrifavaldar voru spilling innan samfélagsins (stjórnmálelítunnar) og skortur á þrælum. Það að þetta mikla menningar- og tæknisamfélag skuli ekki hafa þróast úr notkun vinnuafls dýra og manna yfir í vélvæðingu, þýddi að samdráttur varð þegar þrælarnir hurfu úr sögunni.  Evrópubúar leystu þennan vanda á 18. og 19. öld með iðnbyltingar og vöxturinn hélt áfram.

1. Opin landamæri.

Sjá hér að ofan skýringu mína. Rómverjar höfðu ekki stjórn á innflæði útlendinga inn um landamærin og fjöldi þeirra var þeim ofviða.  Getum við ekki séð þetta sama gerast í nútímanum? Er ekki ákveðið áhlaup á landamæri Bandaríkjanna og Vestur-Evrópu í gangi? Þessi tvö fjölþjóðasvæði ráða ekki við ásóknina, afleiðing er engin samlögun innflytjenda og þeir mynda jaðarsamfélög. Rómverjum gekk samt ágætlega fram á 3. öld að samlaga nýja hópa og lönd að menningu sinni.

2. Spilltir stjórnmálamenn.

Stjórnmálamenn hafa á öllum tímum verið spilltir og er það fylgifiskur græðgina í völd og áhrif.  En það getur keyrt í þverbak umfang spillingar innan samfélags. Þegar einræðið ríkir eins og í Rómaveldi, þegar Öldungadeildin var í raun valdalaus og hún aðeins notuð til að sanka að sér auðæfi og keisarinn fékk lítið sem ekkert aðhald af jafningjum, þá er leiðin greið fyrir spillingarsamfélag. Sjá má þetta víðsvegar um heim í dag, besta dæmið um gjör spillingu valdsins er einræðisríkið Norður-Kórea og annars staðar í mismiklu mæli.

Ef umfang Rómaveldis gerði það að verkum að það var erfitt að stjórna því, þá var ómarkviss og ósamkvæm forysta aðeins til að magna vandamálið. Að vera rómverskur keisari hafði alltaf verið sérstaklega hættulegt starf, en á hinni stormasömu annarri og þriðju öld varð það næstum dauðadómur.

Borgarastyrjöld kom heimsveldinu út í glundroða og meira en 20 menn tóku hásætið á aðeins 75 árum, venjulega eftir morð á forvera þeirra. Lífvarðasveitirnar - persónulegir lífverðir keisarans - myrtu og setti nýja valdhafa að vild og bauð einu sinni jafnvel stöðuna upp til hæstbjóðanda. Pólitísk rotnun náði einnig til rómverska öldungadeildarinnar, sem tókst ekki að demba óhóf keisaranna vegna eigin víðtækrar spillingar og vanhæfni. Eftir því sem ástandið versnaði dvínaði borgarastoltið og margir rómverskir borgarar misstu traust á forystu sinni.

3. Missir sameiginlegs tungumáls.

Tungumál er sá þáttur menningar sem sameinar fólk. Það að geta tjáð sig við samborgara sína án erfiðleika leiðir til þess að það finnur til skyldleika og sameinar það. En svo var ekki lengur fyrir að fara í Rómaveldi. Í sjálfri höfuðborginni var töluð tugir tungumála og í héruðunum og latína var ekki lengur aðaltungumáli, heldur einnig gríska. Í Vestur-Evrópu var töluð latína en í austurhlutanum aðallega gríska. Þetta atriði eitt, hjálpaði til við klofning ríkisins í tvennt. Grískan varð ofan á í Býsantríkinu.

4. Velferðarríkið.

Hér er ekki að vera að tala um velferðarríki í nútímaskilningi. Í Rómaveldi útveguðu yfirvöld íbúum ókeypis eða ódýrt mat og skemmtanir, kallað „brauð og sirkusar“, til að halda lýðnum hlýðnum og rólegum. Í Róm sáu borgaryfirvöld til dæmis til þess að útvega ódýrt korn frá Egyptalandi.  Aðgangur að baðhúsum var til dæmis ókeypis eða ódýr.  Ríkisstjórn Rómaveldis útvegaði ókeypis eða ódýrt korn fyrir hina fátæku sem kallaðist „korndæla“. Þetta notuðu stjórnmálamenn til að ná vinsældum hjá lágstéttinni.  Það var gjald fyrir að komast í almenningsböð. Gjaldið var almennt frekar lítið svo jafnvel fátækir höfðu efni á að fara. Stundum voru böðin ókeypis þar sem stjórnmálamaður eða keisari borgaði fyrir almenning fyrir að mæta. Hið dæmigerða rómverska bað gat verið nokkuð stórt með mörgum mismunandi herbergjum.  Læknisþjónusta var fyrir hendi o.s.frv. Velferðin kostaði sitt en ekki er hægt að segja að þetta hafi spilað stóra rullu í falli Rómar, því að engin skylda var að bjóða ókeypis upp á hluti. En lokaorðið er að þarna var til lausagangs lýður sem vann ekki fyrir sig og seldi sig hæstbjóðanda. Siðferði og geta / vilji (sem hermenn t.d.) til verka var lítil

5. Ofbeldisfullar skemmtanir.

Opinber ofbeldissýning var aðallega notuð sem uppspretta skemmtunar í miðstöðvum rómverskra samfélaga. Auglýst grimmd, ofbeldi og dauði voru notað til að styrkja félagslegt skipulag, sýna vald, helga samfélagslegt stolt og einingu.

Ofbeldið var  með öðrum hluti daglegs lífs rómverska borgarans. Hann gat séð með berum augum dráp á fólki og dýrum í næsta hringleikahúsi.  Við nútímamenn lítum á þetta með hneykslun, að skemmta sér yfir drápum á fólki en samt horfum við á í sjónvarpi dráp á fólki án þess blikna augum. En þeir sem drepnir voru, skylmingaþrælar voru glæpamenn eða stríðsfangar sem drepa átti hvort sem er en þarna fengu þeir tækifæri til að berjast til frelsis.

6. Hnignun siðferðis - Kristni og tap hefðbundinna gilda.

Hnignun Rómar féll saman við útbreiðslu kristninnar og sumir hafa haldið því fram að uppgangur nýrrar trúar hafi stuðlað að falli heimsveldisins. Mílanótilskipunin lögleiddi kristna trú árið 313 og varð síðar ríkistrú árið 380. Þessar tilskipanir bundu enda á alda ofsóknir, en þær gætu einnig hafa rýrt hið hefðbundna rómverska gildiskerfi. Kristni færði hina fjölgyðilegu rómversku trú, sem leit á keisarann sem guðlega veru, á aðra braut, og færði einnig áherslu frá dýrð ríkisins og yfir á einn guðdóminn sem var ekki þessa heims. Á sama tíma tóku páfar og aðrir kirkjuleiðtogar aukið hlutverk í pólitískum málum og flæktu stjórnsýsluna enn frekar. Sagnfræðingurinn Edward Gibbon á 18. öld var frægasti talsmaður þessarar kenningar, en síðan hefur skoðun hans verið harðlega gagnrýnd. Þótt útbreiðsla kristinnar trúar gæti hafa gegnt litlu hlutverki í að hefta rómverska borgaradyggð, halda flestir fræðimenn því fram að áhrif hennar hafi dofnað í samanburði við hernaðarlega, efnahagslega og stjórnsýslulega þætti.

7. Minnkuð frjósemi.

Ekki er verið að tala um dvínandi frjósemi í hefðbundum skilningi, heldur meira viljaleysi til barnseigna. Það vill fylgja þróuðum borgarasamfélögum, minni vilji kvenna til barnseigna og geta þeirra til þess að verða ekki óléttar með getnaðarvörnum. Sjá má þetta í dag, að þegar konur flytja í borgir og þær menntast, fækkar börnum sem þær eignast. Bestu hermennirnir voru oftast bændasynir en borgaralýðurinn síðri.

8. Útbreitt barnaníð og annar níðings skapur.

Við leggjum að jöfnu kynferðislegt siðferði Rómverja við seinna og eftir lýðvelditímann sem afleiðing af hnignun siðferðis innan menningarinnar.

Grikkir gerðu lítið úr þessari barnaníði í forklassískum og forklassískum tímum, sem og einnig undarlegum kynlífsathöfnum.

Nú á dögum er verið að leggja þetta að jöfnu í félagsfræði við hnignun menningar í heild. Í stjórnmálum eru sumir að leggja þetta að jöfnu við „persónuleg“ áhrif frjálslyndra lýðræðisríkja.

Það er erfitt að segja hvers vegna þeir komu til að iðka þetta (og sérstaklega á samkynhneigðan hátt), en eitt sem við vitum frá hinum forna heimi er að þegar samfélag byrjar að falla inn í þessar venjur tekur það ekki langan tíma fyrir einræðisríki að falla fram frá þeim aðstæðum sem eyðilegging félagslegra samskipta veldur.

9. Lauslæti og afhelgun hjónabandsins.

Hér er átt við fall hjónabandsins og útbreidda vændisstarfsemi. Lauslætið leiddi til fólk gekk síður í hjónaband og færri hjónabönd leiddi til fæðingu færri barna. Vændisstarfsemin var lögleg og skattlögð. Vald húsbóndans (föðurins á heimilu) beið hnekki en að orðu kveðnu völd hans algjör. Konur skildu við karla sína að vild og öfugt. Ekkert var heilagt lengur. Hvernig er þetta í dag?

10. Stéttarbarátta.

Barátta stétta í Róm, var pólitísk barátta milli plebea (almennings) og patricians (aristókrata) hins forna rómverska lýðveldis sem stóð frá 500 f.Kr. til 287 f.Kr. þar sem plebeiar sóttust eftir pólitísku jafnrétti. með patrísíumönnum. Ríkisfólkið varð ofan á. Til urðu tvær meginstéttir, sauðsvartur almúgi og hinir ofur ríku. Millistéttin minnkaði með tímanum og varð áhrifalaus (var í of mikilli samkeppni við vinnuafl þrælanna með sívaxandi landvinningum) og bændur lutu í grasið fyrir stórbúskap stórbúanna sem ríkir einstaklingar ráku með þrælavinnu. Missir millistéttarinnar og frjálsra bænda, leiddi til að Rómverjar þurfu að sækja hermenn til mistrygga barbarar sem hermanna, til íbúa hernumdu svæðanna og borgalýðsins.

11. Útvistun.

Hér er átt við að Ítalía hætti að rækta korn og aðrar nauðsynjarvörur og byggði afkomu sína of mikið á korninnflutningi frá Norður-Afríku og sérstaklega frá Egyptalandi. Treysti of mikið á alþjóðaverslun. Ef þessi innflutningur féll niður varð hungursneyð á Ítalíu. Þegar truflun varð á kornflutningum yfir Miðjarðarhaf, var ljóst að vestrænar borgir gátu ekki brauðfætt íbúa borga og þeim fækkaði í kjölfarið.  Má ekki sjá þetta í dag með glópaismanum?

12. Viðskiptahalli - Efnahagsvandræði og of mikil traust á þrælavinnu.

Jafnvel þegar Róm var fyrir árás utanaðkomandi herafla, var hún líka að molna innan frá þökk var alvarlegri fjármálakreppu. Stöðug stríð og ofeyðsla hafði létt verulega á ríkiskassanum og íþyngjandi skattlagning og verðbólga höfðu aukið bilið milli ríkra og fátækra. Í von um að komast hjá skattmanninum höfðu margir meðlimir auðmannastéttanna jafnvel flúið í sveitina og stofnað sjálfstæðar sveitir. Á sama tíma var heimsveldið hnotið af vinnuhalla. Efnahagur Rómar var háður þrælum til að yrkja akra og vinna þeirra sem iðnaðarmenn, og herstyrkur þess hafði jafnan veitt nýjum innstreymi sigraðra þjóða til að vinna. En þegar útþensla stöðvaðist á annarri öld fór framboð af þrælum og öðrum stríðsverðmætum að þorna upp. Enn eitt áfallið kom á fimmtu öld, þegar Vandalarnir gerðu tilkall til Norður-Afríku og byrjuðu að trufla viðskipti heimsveldisins með því að vafra um Miðjarðarhafið sem sjóræningjar. Þar sem efnahagur þess fór að halla og verslunar- og landbúnaðarframleiðsla minnkaði fór heimsveldið að missa tökin á Evrópu.

13. Ofur skuldir ríkisins.

Skulda aukning ríkisins vegna stöðugra styrjalda síðrómverska tímabilsins tæmdi ríkiskassann í sífellu. Nýir keisarar sem oftast höfðu tekið völdin með ofbeldi, þurftu að borga hersveitum sínum með (ráns)fé og þegar herfangið var sjálfur ríkiskassinn, þá hlýtur það að segja sig sjálft að það var ekki arðbært. Annað ef þeir hefðu sigra ný lönd sem hefðu gefið af sér þræla (vinnuafl) og herfang. 

14. Gengisfelling gjaldmiðilsins.

Með því að draga úr hreinleika myntarinnar gátu þeir búið til fleiri „silfur“ myntpeninga með sama nafnverði. Stundum var klippt af myntinni (t.d. silfur) sem táknaði minni verðmæti hennar eða hún endurbrædd með málmi með minna verðmæti. Myntframleiðsla var aukin og með fleiri myntpeninga í umferð gat ríkið eytt meira. Og svo, innihald silfurs lækkaði með árunum. Þegar verðmæti rómverskra mynta minnkaði fór fólk að versla eða skiptast á vörum í stað peninga. Man einhver eftir álkrónunni? Og hvað gerðist þegar Bandaríkjamenn afnámu gullfótinn?

15. Ofþensla ríkisins og ofeyðsla hersins.

Þegar mest var náði Rómaveldi frá Atlantshafi alla leið að Efratfljóti í Miðausturlöndum, en glæsileiki og mikilleiki þess gæti einnig hafa verið fall þess. Með svo stórt landsvæði til að stjórna stóð heimsveldið frammi fyrir stjórnsýslulegri og skipulagslegri martröð. Jafnvel með frábæru vegakerfi sínu gátu Rómverjar ekki haft samskipti nógu hröð eða áhrifarík til að stjórna svæðum sínum. Róm barðist við að safna nægum hermönnum og fjármagni til að verja landamæri sín fyrir staðbundnum uppreisnum og utanaðkomandi árásum, og á annarri öld neyddist Hadríanus keisari til að reisa fræga múrinn sinn í Bretlandi bara til að halda óvininum í skefjum. Eftir því sem sífellt meira fé var sett í hernaðarlega viðhald heimsveldisins hægði á tækniframförum og borgaralegir innviði Rómar féll í niðurníðslu.

16. Veiking rómversku hersveitanna.

Lengst af sögu sinni var her Rómar öfund fornheimsins. En á meðan á hnignuninni stóð tók samsetning hinna einu sinni voldugu hersveita að breytast. Keisarar eins og Díókleitanus (Diocletianus) og Konstantínus gátu ekki ráðið nógu marga hermenn frá rómverskum ríkisborgurum og fóru að ráða erlenda málaliða til að styðja her sinn. Samsetning hersveitanna breyttist  og stóð að mestu að lokum af germönskum gotum og öðrum villimönnum, svo mjög að Rómverjar fóru að nota latneska orðið „barbarus“ í stað „hermanns“. Þó að þessir germönsku hermenn hafi reynst grimmir stríðsmenn, báru þeir líka litla sem enga tryggð við heimsveldið og valdasjúkir foringjar þeirra snerust oft gegn rómverskum vinnuveitendum sínum. Reyndar höfðu margir barbararnir, sem lögðu Rómaborg undir sig og lögðu Vesturveldið niður, ná áfram með hernaðarbrölti sínu á meðan þeir þjónuðu í rómversku hersveitunum. 

17. Hryðjuverkaárásir - Innrásir barbarískra ættbálka.

Einfaldasta kenningin um hrun Vestur-Rómar tengir fallið á röð hernaðartjóna gegn utanaðkomandi öflum. Róm hafði stundað erjustríð við germanska ættbálka um aldir, en um 300 höfðu „barbarar“ hópar eins og Gotar komist inn fyrir landamæri heimsveldisins. Rómverjar stóðu af sér germönsku uppreisnina seint á fjórðu öld, en árið 410 náði Alarik, konungi Vestgota, borgina Róm undir sig og var það áfall sem bergmálar ennþá daginn í dag. Heimsveldið eyddi næstu áratugum í átök og var undir stöðugri ógn áður en „hina eilífa borg“ ráðist var aftur á hana árið 455, að þessu sinni af Vandölum. Að lokum, árið 476, gerði germanski herleiðtoginn Odoacer uppreisn og steypti Rómúlus Ágústúlus keisara af stóli. Upp frá því náði enginn rómverskur keisari nokkurn tíma aftur stjórna ríkinu úr embætti á Ítalíu, sem leiddi til þess að margir nefna árið 476 sem árið sem Vesturveldið varð fyrir dauðahögginu.

18. Uppgangur Austrómverska veldisins.

Örlög Vestur-Rómar voru að hluta til innsigluð seint á þriðju öld, þegar Díókleitanus keisari skipti keisaraveldinu í tvo helminga – Vesturveldið (Vestrómverska ríkið) sem sat í borginni Mílanó og Austurveldið (Austrómverska ríkið) í Býsans, síðar þekkt sem Konstantínopel. Skiptingin gerði  auðveldara að stjórna heimsveldið til skamms tíma, en með tímanum fóru helmingarnir tveir í sundur og sitthvora leið. Austrið og vestrið náðu ekki að vinna saman á fullnægjandi hátt til að berjast gegn utanaðkomandi ógnum og þeir helmingarnir deildu oft um auðlindir og hernaðaraðstoð. Eftir því sem ríkið stækkaði jókst auður hið grískumælandi austurveldis á meðan hin latínumælandi Vesturlönd lentu í efnahagskreppu. Mikilvægast var að styrkur austurveldisins varð til þess að beina innrásum barbaranna til vesturs. Keisarar eins og Konstantínus sáu til þess að Konstantínopel væri víggirt og vel varin, en Ítalía og Rómaborg – sem hafði nú aðeins táknrænt gildi fyrir marga í austri – voru látin standa berskjölduð. Vestræn pólitísk uppbygging sundraðist að lokum á fimmtu öld, en Austurveldi stóð í nýrri mynd í önnur þúsund ár áður en það var yfirbugað af Ottómana veldi um 1453.

 

 

 

Evrópa enn á villigötum í varnarmálum - Ísland áfram herlaust

Er Rússland hóf átök í Úkraníu 2014 í svo kölluðu staðgengilsstríði í Donbass héruðum, ákváðu NATÓ-ríkin sameiginlega að hvert aðildarríki auki framlög sín til varnarmála sem samsvarar 2% af vergri þjóðarframleiðslu.

Á leiðtogafundi NATO Í Wales árið 2014 skuldbundu leiðtogar allra aðildarríkja sig til þess að láta 2 prósent af vergri landsframleiðslu renna til varnarmála innan áratugs og var skuldbindingin undirrituð á fundinum samkvæmt fréttum.

Í frétt Kjarnans 2019 af málinu segir að 2 prósent af vergri landsframleiðslu á Íslandi eru rétt rúmlega 56 milljarðar króna. Samkvæmt fjárlögum fyrir árið 2019  eru tæplega 2,2 milljarðar eyrnamerktir varnarmálum. Gerir það ekki 0,039% af 56 milljörðum sem eru 2% af vergri þjóðarframleiðslu það árið? Verg þjóðarframleiðsla fyrir árið 2019 var 2.965.617 milljónir. Þannig að framlög Íslands til varnarmála það árið var 0,00074% !!!

Svo segir "Framlög Íslands til varnarmála árið 2019 eru 2.185 milljónir króna miðað við 1.592 milljónir króna árið 2017." Er þetta ekki dropi í hafi?

Aftur til meginlands Evrópu. Enn drógu Evrópuþjóðirnar lappirnar og héldu flestar þjóðarnar sig við 1% markið. Til valda komst hinn óútreiknalegi Donald Trump í Bandaríkjunum. Í heimsókn sinni til Evrópu, þar sem hann hitti framkvæmdarstjóra NATÓ meðal annars, húðskammaði hann Evrópuþjóðirnar fyrir slóðaskap. Frú Evrópa sármóðgaðist og vönduðu evrópskir fjölmiðlar honum ekki kveðjurnar.  En svo kom í ljós að karlinn hafði rétt fyrir sér í þessum efnum eins og mörgum öðrum, Evrópa var í raun varnarlaus og ekki tilbúin í alvöru Evrópustríð er Úkraníustríðið hófst í marsmánuði.

Þetta hafa leiðtogar NATÓ eflaust viðurkennt í hljóði og rætt málið sín á milli án þess að mikið beri á. Svo kom litla barnið og benti á að keisarinn væri nakinn en Sanna Mar­in, for­sæt­is­ráðherra Finna, sagði í gær að Evr­ópa væri ekki nógu „öfl­ug“ til að geta mætt inn­rás Rússa í Úkraínu og að álf­an hefði þurft að reiða sig á stuðning Banda­ríkj­anna. Þetta kem­ur fram hjá mbl.is - sjá slóð: „Við værum í vandræðum án Bandaríkjanna“

Þar segir: "Árið 2020 fór u.þ.b. 3,7% lands­fram­leiðslu Banda­ríkj­anna til varn­ar­mála, en á sama tíma voru fram­lög Evr­ópu­land­anna í NATO og Kan­ada í mála­flokk­inn að jafnaði  1,77% af lands­fram­leiðslu." Hver eru framlög Íslands til varnarmála fyrir árið 2022? Einhver sem hefur töluna á reiðum höndum?

En snúum okkur að heildarstefnu Íslands í þjóðaröryggismálum landsins: Á vef Stjórnarráðs Íslands segir:  "Þjóðaröryggisstefna fyrir Ísland er það leiðarljós sem starfað er eftir í varnar- og öryggismálum. Þar kemur fram að grundvallarforsenda stefnunnar sé staða Íslands sem fámennrar eyþjóðar sem hvorki hafi burði né vilja til að ráða yfir her og tryggi öryggi sitt og varnir með virkri samvinnu við önnur ríki og innan alþjóðastofnana."

Hafi ekki ,,burði né vilja til að ráða yfir her"? Það er alveg ljós að það er enginn vilji meðal íslenskra ráðamanna til að koma upp íslenskum her og áfram eigi að reiða sig á Evrópu sem hækju og Evrópa reiðir sig á Bandaríkin sem hækju...það ganga allar Evrópuþjóðirnar með hækjur!

En ég er ekki sammála því að hér sé ekki hægt að koma upp íslenskan her eða varnarsveitir. Í grein minni hér á undan um Agnar Kofoed Hanssen minntist ég á að bandarískir hershöfðingjar höfðu áhuga á að Íslendingar kæmi sér upp varnarsveitir og leituðu þeir til Agnars en hann naut gríðarlegra virðinga hjá þeim.

Fyrir þá sem lásu ekki grein mína um Agnar, segir eftirfarandi um þessar umleitanir: "Hélt hann góðum tengslum við Bandaríkin næstu árin eftir stríð sem leiddi meðal annars til þess að Charles Bonesteel, bandarískur hershöfðingi fór þess á við hann 1948 eða ´49, að hann hjálpaði til við stofnun íslenskt heimavarnarliðs og hann tæki við stjórn þess. Svar Agnars var á þá leið að enda þótt stjórnarskrá Íslands geri án nokkurs vafa ráð fyrir íslenskum landvörnum, þá væri vonlaust að fá samstöðu í Alþingi Íslendinga um nauðsynlega löggjöf í þessu skyni og við það sat þótt hann sjálfur væri þess fylgjandi."

Það er því pólitískt viljaleysi eða hræðsla við að ríða á vaðið sem veldur því að íslenskir ráðamenn forðast að ræða um stofnun íslensks hers eins og heita kartöflu. Allir hræddir við kúgun háværs minnihluta vinstri afla á Íslandi sem ráðast á allar slíkar hugmyndir með stuðningi vinstri sinnaðra fjölmiðla með ofstopa.

En varnarmál eru ekki mál hægri manna, heldur allra Íslendinga. Vinstri sinnaðir flokkar eins og Viðreisn og Samfylkingin hafa verið beggja vegna borðs í þessum málum. Nú vantar bara leiðtoga á Alþingi Íslendinga.

Hinc censeo Islandiam proprium exercitum constituere.

 

 

 

Fullvalda konungsríkið Ísland varð til 1. desember 1918 fyrir hartnær 104 árum

Gleðilegan fullveldisdag Íslendingar!

 

Í dag á íslenska ríkið 104 ára afmæli en þennan dag, fyrir þá sem ekki vita, varð Ísland fullvalda ríki 1918 en deildi áfram konung með Dönum. Kristján 10. varð þar með sérstakur konungur Íslendinga allt til lýðveldisstofnun 17. júní 1944. Á þriðja áratugnum dreymdi Íslendinga um að losna algjörlega við dönsk áhrif og losa sig við kóng sinn og upp kom hugmynd að fá þýskan prins til að verða konungur Íslands, Friedrich Christian zu Schaumburg-Lippe.

 

Hér kemur fróðleikur um kappann: Árið 1938 gerði sendinefnd þriggja Íslendinga í Berlín Friedrich tilboð um að gerast konungur Íslands eftir áætluð sambandsslit Íslands við dönsku krúnuna. Friedrich tók boðinu alvarlega og þáði það að endingu með því skilyrði að það hlyti velþóknun þýskra stjórnvalda. Goebbels var að orðinu til samþykkur því að Friedrich tæki við konungdómi á Íslandi en utanríkisráðherrann Joachim von Ribbentrop var mótfallinn hugmyndinni og því runnu þessar ráðagerðir út í sandinn og fóru endanlega út um þúfur þegar seinni heimsstyrjöldin braust út og Ísland var hertekið af Bretum. Friedrich hafði þó áfram áhuga á upphefð á Íslandi og kom meðal annars í heimsókn til landsins árið 1973 til að þreifa fyrir sér í þeim efnum.

 

Veit ekki hvort það hefði verið betra að fá kóng í stað forseta. Sá síðar nefndi hagar sér hvort sem er eins og kóngur á Bessastöðum, hefur öll forréttindi og skyldur konungs. Eini munurinn er að það er hægt að reka forsetann en erfiðara að losna við kónginn!

 

Ríkisborgararétturinn á tímum Rómverja, árnýöld og í Bandaríkjunum/Ísland nútímans

Rómverski ríkisborgararétturinn og réttur útlendinga

Civitas kallaðist ríkisborgararétturinn í Róm til forna. Rómverskur ríkisborgararéttur fékkst við fæðingu ef báðir foreldrar voru rómverskir ríkisborgarar (cives), þó að annað þeirra, venjulega móðirin, gæti verið peregrinus ("útlendingur") með connubium (réttur til að ganga í rómverskt hjónaband).

Annars gat þjóðin (fólkið) veitt ríkisborgararétt, síðar hershöfðingjar og keisarar. Á 3. öld f.Kr. öðluðust plebeiar jafnan atkvæðisrétt og patrísíumenn, þannig að allir rómverskir ríkisborgarar voru réttindalausir, en gildi kosningaréttar var tengt auði vegna þess að rómversk þing voru skipulögð út frá eignaskilyrðum. Civitas innihélt einnig slík réttindi eins og jus honorum (hæfi til opinberra starfa) og jus militiae (réttur til herþjónustu) - þó að þessi réttindi væru takmörkuð af eignarhaldi.

Þegar Róm jók yfirráð sín á Ítalíu, stjórnuðu þeir sem bjuggu í samfélögum með latnesk réttindi (staða sem upphaflega var veitt borgunum Latium) eða í municipia (sjálfstjórnarsamfélög) eigin staðbundnum málum á meðan þeir nutu flestra réttinda rómversks ríkisborgararéttar nema kosningaréttar.  Einnig fengu latneskir bandamenn sem fluttu til Rómar varanlega fullan ríkisborgararétt, þar á meðal kosningaréttinn.

Félagarnir (bandamenn), bundnir við Róm með sáttmála, höfðu venjulega ekki réttindi rómverskra borgara, en samt voru þeir skuldbundnir til að gegna herþjónustu og greiða skatta eða skatt, allt eftir skilmálum sáttmálans. Samtökin gerðu uppreisn, óánægð með sífellt lakari stöðu sína; átökin sem fylgdu í kjölfarið voru kölluð félagslega stríðið (90–88 f.Kr.), í lok þess var fullur ríkisborgararéttur veittur allri Ítalíu sunnan Po-fljóts.

Frá stjórnartíð Júlíusar Sesars (um 48 f.Kr.) voru nýlendur og sveitarfélög stofnuð fyrir utan Ítalíuskagann. Þá var rómverskt civitas útvíkkað til héraðsbúa, en ekki til fjöldans; að veita hermönnum og aðalsmönnum af héraðsuppruna rómverskan ríkisborgararétt flýtti fyrir hraða rómanska væðingu í vestrænum héruðum. Mikilvægi rómversks ríkisborgararéttar minnkaði hins vegar í heimsveldinu vegna þess að herþjónusta var ekki lengur skylda og kosningaréttur var ógildur með afnámi lýðveldisstjórnar. Árið 212 e.Kr. veitti tilskipunin um Caracalla ríkisborgararétt til allra frjálsra íbúa heimsveldisins.

Í fyrstu var tilhneigingin sú að líta á útlendinginn sem óvin og komið fram við hann sem glæpamann eða útlaga. Aristóteles, sem sennilega endurspeglar algenga skoðun í hinum forna heimi, leit  útlendinga aðra en Grikki sem villimannlegt fólk sem væri þrælar „í eðli sínu.

Jus gentium rómverska laganna gilti bæði um borgara og útlendinga og hafði tilhneigingu til að styðja þá hugmynd að útlendingar ættu réttindi; mannúð gagnvart útlendingum var einnig ræktuð, fræðilega að minnsta kosti, af kristinni hugmynd um einingu allra einstaklinga í kirkjunni. Lagaleg og hugmyndafræðileg tjáning mannkyns.

Myndun nútímaviðhorfs til réttar ríkisborgara og útlendinga á árnýöld

Þegar fullvalda þjóðarríki tóku að þróast í nútímanum, fullyrtu heimspekingar upplýsingaaldar að náttúruleg réttindi væru í höndum allra einstaklinga, án tillits til ríkisborgararéttar eða útlendinga – réttindi sem ættu ekki að vera svipt af siðmenntuðum samfélögum eða ríkisstjórnum þeirra. Engin almenn sátt var um innihald eða umfang þessara náttúruréttinda þar sem þau höfðu áhrif á útlendinga, en fullyrt var að til væri einhver lágmarksstaðall um siðmenntaða meðferð.

Það var viðurkennt að lágmarksviðmiðið fæli í sér rétt útlendingsins til að eiga fasteign eða stunda launuð störf. Til að mæta þessari stöðu gerðu ríki samninga sem kváðu á um að hvert samningsríki myndi koma fram við ríkisborgara hins ríkisins til jafns við eigin ríkisborgara við inngöngu í iðn- og atvinnugreinar, eignarhald eða umráð eigna, aðgang að dómstólum, njóti samviskufrelsis og tilbeiðslufrelsis. Sumir samningar ætla ekki að ná til útlendinga, þó réttindi sem eru samkvæmt sveitarfélögum eingöngu áskilin ríkisborgurum landsins; þannig er það í raun og veru að sveitarstjórnarréttur, frekar en hefðbundinn þjóðaréttur sem ræður. Einkum er vilji þjóða til að vernda borgara í störfum sínum, starfsgreinum og fyrirtækjum gegn bæði atvinnuleysi og samkeppni mjög sterkt afl sem takmarkar svigrúm útlendinga.

Sameiginlegar efnahagslegar þarfir þjóða hafa hins vegar haft nokkur frjálsræðisleg áhrif á stöðu útlendinga. Í sáttmálanum sem myndar sameiginlega markaðinn í Evrópu er til dæmis kveðið á um að ríkisborgurum aðildarríkja skuli vera frjálst að búa í hvaða landi sem og  stunda störf, (fjórfrelsið:  1) fólks, 2) varnings, 3) þjónustu og 4) fjármagns); Laun og starfskjör eiga að vera þau sömu fyrir borgara og útlendinga. Þessi sáttmáli gæti með tímanum verið fyrirmynd til að hækka svokölluð lágmarksviðmið í meðferð útlendinga.

Réttur útlendingsins í Bandaríkjunum

Samkvæmt bandarískum alríkislögum, frá og með 1940, hafa allar útlendingar þurft að skrá sig inn í landið. Árið 1965 gerðu ný lög ráð fyrir því að innflytjendakvótakerfið, byggt á innlendum uppruna, hefði verið í gildi, með breytingum, síðan 1921, fyrir árið 1968, sem hafði verið í gildi, með breytingum, síðan 1921. Bandarískir innflytjendur eru nú háðir tölulegu hámarki um allan heim og kjörkerfi sem byggist á atvinnu og sambandi við bandaríska ríkisborgara.

Útlendingar sem fá löglega inngöngu í Bandaríkin geta fengið svo vottaða og veitt „græn kort“ um að þeir fái réttindi sem fela í sér atvinnuþátttöku. En þau eru enn háð takmörkunum samkvæmt staðbundnum lögum. Hæstiréttur Bandaríkjanna taldi til dæmis að sveitarfélög gætu krafist þess að lögreglumenn væru bandarískir ríkisborgarar (1982); „Útlendingar eru samkvæmt skilgreiningu þeir sem eru utan samfélagsins“ þeirra sem eru undir sjálfstjórn.

Útlendingi í Bandaríkjunum er veitt mikil efnahagsleg tækifæri; hann getur ákallað skrif um habeas corpus; í sakamálum á hann rétt á tryggingaákvæðum réttindaskrárinnar; og ekki er hægt að taka eign hans nema með réttlátum bótum. En að vera áfram í landinu „er ekki réttur hans, heldur spurning um leyfi og umburðarlyndi“. Svo lengi sem útlendingurinn er í Bandaríkjunum veitir stjórnarskráin honum vernd; en þingið, ekki stjórnarskráin, ákveður hvort hann á að vera áfram eða ekki með lagasetningu.

Ísland og réttur útlendinga á landinu

Eins og sjá má af dæmum allt frá tímum Rómverja snúast réttindi útlendinga í landi fyrst og fremst að mega stunda störf og eignarhald er tryggt gagnvart lögum. Sama gildir um Ísland, útlendingar hafa þátttökurétt til starfa og rétt til eignarhalds.

Miklu umdeildara er réttur útlendingsins til að "fara á kerfið", nota velferðarkerfið án þess að hafa lagt nokkuð fram til þess. Um þetta er t.d. deilt á Íslandi í dag, a.m.k. ræða borgararnir þetta sín á milli á samfélagsmiðlum en stjórnmálaelítan finnst að stórum hluta allt í lagi að eyða milljarða í uppihaldi flökkuhópa sem sækja hingað í velferðaríkið Ísland. Borgararnir hafa ekkert um þetta að segja, þeir eiga bara að borga reikninginn. Hvaða kröfur sem er, hversu fáranlegar þær eru,er mætt sem hælisleitendur gera á hendur íslenska ríkisins. Hér er um misskilning þingmanna sem halda að þeir séu gestgjafar og það sé ljótt að neyta bón útlendinga sem hingað sækja um landvist og uppihald.

Hin hliðin á þessu er að þótt Ísland sé talið ríkt land, þá er stéttaskipting í landinu sem felur m.a. í sér efnahagslegan mun milli þjóðfélagsþeganna. Sumir eiga ekki til hnífs og skeiðar í bókstaflegri merkingu, eru utangarðsmenn sem sofa jafnvel á götunni. Annar "undirmálshópur" eru aldraðir og öryrkjar en margir innan þessara tveggja hópa hafa það bara "skítt". Þetta þrífst í landi "ókeypis" heilbrigðisþjónustu (sem virðist alltaf vera á heljarþröm), ókeypis menntakerfi og félagsþjónustu. Af hverju? Af því að stjórnmálaelítan (mjög örlát er á fé annarra) hefur bara úr ákveðnum pott að draga fé. Hann er bara ekki stærri en þetta.

Spurningin er því um forgangsröðun íslenskra ráðamanna á fé almennings; eiga peningarnir að fara í "flökkufólkið" eða "hina" sem sækja í sama "ölmusafé" samfélagsins. Velferðaríkið Íslands á nefnilega ekki til næga peninga í allt. 

Gleðilegan fullveldisdag 1. desember 2022

 

 

Skyldur umsækjenda um bandarískan ríkisborgarrétt samanborið við umsækjendur um hinn íslenska

Bandaríkin eru talin vera innflytjendaland. Fólk hvaðan æva úr heiminum leitar þangað og sækir um ríkisborgararétt. Milljónir manna fá landvist og ríkisborgarrétt í landinu árlega á löglegan hátt. En svo koma aðrir bakdyra megin ólöglega og þeir eru komnir upp í 20 milljónir eða svo að talið er. Jafnvel þetta fólk nýtur ákveðinna réttinda, þótt það hafi brotið lög við innkomu í landið, þökk sé stefnu Demókrata.

En Bandaríkjamenn hafa aðra stefnu en Íslendingar við móttöku erlendra ríkisborgara um íslenskan ríkisborgararétt. A.m.k. tveggja alda hefð er fyrir móttöku þeirra og ákveðin lög og ferill er við móttöku umsókna um bandarískan ríkisborgararétt. Á Íslandi er þetta geðþóttaákvörðun Alþingismanna hverjir fá ríkisborgararétt, manna sem hafa ekkert vit né þekkingu á þessum málaflokki.

Skilgreining á ríkisborgararétti Bandaríkjanna og skilyrði fyrir veitingu hans

Ríkisborgararétturinn í Bandaríkjunum er lagaleg staða sem felur í sér Bandaríkjamenn hafi sérstök réttindi, skyldur, vernd og fríðindi í Bandaríkjunum. Hann þjónar sem grundvöllur grundvallarréttinda sem leidd eru af og vernduð af stjórnarskrá og lögum Bandaríkjanna, svo sem tjáningarfrelsi, réttláta málsmeðferð, kosningarétt (þó hafa ekki allir borgarar kosningarétt í öllum sambandskosningum td þeir sem búa í Púertó Ríkó), búa og starfa í Bandaríkjunum og fá alríkisaðstoð.

Það eru tvær aðaluppsprettur bandarísk ríkisborgararéttar:

1. frumburðarréttarborgararétt, þar sem talið er að einstaklingar sem fæddir eru innan landamæra Bandaríkjanna séu ríkisborgarar, eða - að því tilskildu að ákveðnum öðrum skilyrðum sé fullnægt - fæddir erlendis af foreldri með bandarískum ríkisborgararétti,
2. …og ríkisborgararétt, ferli þar sem gjaldgengur löglegur innflytjandi sækir um ríkisborgararétt og er samþykktur. Fyrsta af þessum tveimur leiðum til ríkisborgararéttar er tilgreint í ríkisborgararéttarákvæðinu í fjórtándu breytingu stjórnarskrárinnar sem hljóðar:

Allir einstaklingar sem fæddir eru eða hafa fengið réttindi í Bandaríkjunum, og lúta lögsögu þeirra, eru ríkisborgarar Bandaríkjanna og ríkisins þar sem þeir eru búsettir.

Annað er kveðið á um í bandarískum lögum. Í 1. grein stjórnarskrárinnar er vald til að koma á "samræmdri reglu um náttúruvæðingu" er beinlínis veitt af Bandaríkjaþingi.

Eftirfarandi texti eru leiðbeiningar bandarískra stjórnvalda til umsækjenda um bandarískan ríkisborgararétt í lauslegri þýðingu minni – sjá slóðina: How to Apply for U.S. Citizenship | USAGov

Bandarískur ríkisborgararéttur með „náttúruvæðingu“

Að verða ríkisborgari í gegnum „náttúruvæðingu“ er ferli þar sem ríkisborgari sem ekki er í Bandaríkjunum gerist sjálfviljugur bandarískur ríkisborgari.

Bandarískir ríkisborgarar:

Lýsa yfir hollustu sína við Bandaríkin

Eiga rétt á vernd þess

Eiga að nýta réttindi sín og skyldur sem borgarar

Til að verða bandarískur ríkisborgari verður þú að:

1. Hafa haft kort með fasta búsetu (grænt kort) í að minnsta kosti fimm ár, eða í að minnsta kosti þrjú ár ef þú ert að skrá þig sem maki bandarísks ríkisborgara.
2. Þú verður að endurnýja fasta búsetukortið þitt áður en þú sækir um ríkisborgararétt ef: Kortið þitt mun renna út innan sex mánaða frá því að þú sóttir um, eða Kortið þitt er þegar útrunnið.
3. Þú getur sótt um ,,náttúruleyfi“ áður en þú færð nýja græna kortið þitt. En þú þarft að leggja fram ljósrit af kvittuninni fyrir eyðublaðið þitt I-90, umsókn um að skipta um varanlegt búsetukort, þegar þú færð það.
4. Uppfylla ákveðin hæfisskilyrði. Til að sjá hvort þú ert gjaldgengur skaltu smella á hlekkinn sem líkist mest aðstæðum þínum. Sumar kröfur geta falið í sér að vera: 1) Að minnsta kosti 18 ára þegar þú sækir um, 2) Geta lesið, skrifað og talað grunn ensku
5. Hafa góðum siðferðislegan eiginleika (karakter).
6. Farðu í gegnum 10 þrepa náttúruvæðingarferlið sem felur í sér: 1) Ákvörðun um hæfi þitt til að verða bandarískur ríkisborgari, 2) Fylltu út eyðublað N-400, umsóknina um náttúruleyfi og stofnaðu ókeypis reikning til að senda inn eyðublaðið þitt á netinu, 3) Að taka bandaríska ríkisborgaraprófið (umsækjandi er prófaður í sögu og siði BNA) og fara í persónulegt viðtal.

Til samanburðar, þá þarf  norrænn umsækjandi  um íslenskan ríkisborgararétt að hafa náð 18 ára aldri, hafa átt lögheimili hér á landi síðustu þrjú árin og hafa ekki á því tímabili verið dæmdur í fangelsi, til að sæta öryggisvist eða hælisvist samkvæmt ákvæðum almennra hegningarlaga.

Ef norrænn ríkisborgari uppfyllir ekki skilyrðin hér að ofan, getur hann lagt inn almenna umsókn um íslenskan ríkisborgararétt og þarf hann þá að hafa verið búsettur hér á landi í fjögur ár. En fyrir erlendan ríkisborgara þá eru skilyrðin ekki mikil, hann getur sótt um íslenskt ríkisfang:

1. þegar hann hefur haft lögheimili og samfellda búsetu á Íslandi í sjö ár.
2. Umsækjandi þarf að hafi fengið útgefið ótímabundið dvalarleyfi (áður búsetuleyfi) eða vera undanþeginn skyldunni til að hafa dvalarleyfi samkvæmt lögum um útlendinga.
3. Umsækjandi þarf að sanna með fullnægjandi hætti hver hann er með því að leggja fram afrit af vegabréfi.
4. Umsækjandi þarf að hafa staðist próf í íslensku samkvæmt kröfum sem settar eru fram í reglugerð um próf í íslensku fyrir umsækjendur um íslenskan ríkisborgararétt.

Eins og sjá má eru gerð sömu skilyrði í báðum löndum hvað varðar lið a.-d með ákveðnum undanþágum.

En hér kemur munurinn í lið. e. -f: Í Bandaríkjunum þarf viðkomandi að hafa góðum siðferðislegan eiginleika (karakter) – hvað svo sem það þýðir - og farið í gegnum 10 þrepa náttúruvæðingarferlið sem felur í sér: 1) Ákvörðun um hæfni viðkomandi til að verða bandarískur ríkisborgari, 2) Fylltu út eyðublað N-400, umsóknina um náttúruleyfi og stofnaðu ókeypis reikning til að senda inn eyðublaðið á netinu, 3) Að taka bandaríska ríkisborgaraprófið (umsækjandi er prófaður í sögu og siði BNA) og fara í persónulegt viðtal.

Hér kemur ekki fram að við veitingu borgararéttarins, þarf umsækjandinn að sverja hollustu við bandaríska ríkið eftir að hafa staðist ríkisborgarapróf.  Er nokkuð slíkt til að dreifa á Íslandi? Hvort kerfið er betra?