Jarðgöng á Íslandi og Færeyjum

Það er mikill munur á vegakerfi Íslands og Færeyja.  Færeyjar eru litlar eyjar en íbúafjöldinn er einn sjöundi af íbúafjölda Íslands. Eyjarnar eru fjöllóttar og erfiðar yfirferðar. Færeyingar hafa því ákveðið að bora sig gegnum farartálma og ætlunin er að tengja allar eyjar sem eru í byggð saman í eitt vegakerfi og eitt "borgarssamfélag", með neðansjávargöngum og gegnum fjöll. Göngin eiga að koma í stað ferja sem hafa tengt eyjarnar saman.

Nú er svo komið að göngin eru orðin 23 talsins og um þessar mundir eru þrjú göng í greftri. Sandoyartunnilin (10,8 km löng neðansjávargöng) og liggja milli Straumeyjar og Sandeyjar, Dalstunnilin (2,2 km) og Fámjinstunnilin (1,2 km). Fleiri göng eru í farveginum og munu síðustu stóru göngin, Suðureyjargöngin, samtals 25 km löng, vera með síðustu göngin sem gerð verða samkvæmt núveradni áætlunum. 

Þetta leiðir hugann að Íslandi. Til samanburðar eru 14 jarðgöng á Íslandi, öll nema Hvalfjarðargöng í gegnum fjöll. Við eru aðeins hálfdrættingar við Færeyinga í jarðgangnagerð. Taka verður tillit til að Ísland er afar stór eyja, fjöllótt og erfið yfirferðar eins og Færeyjar en einhvern hluta vegna er vegakerfið hér margfalt verra. Jafnvel á hringveginum, eru margar einbreiðar brýr, malarvegir eru margir (ekki til í Færeyjum), hringvegur um Vestfirði ekki enn tengdur o.s.frv.

Það er undarlegt að a.m.k. ekki ein jarðgöng skuli ekki vera í byggingu á hverjum tíma. Næg eru verkefnin, sérstaklega á Vestfjörðum og Austfjörðum.

Á Wikipediu segir:

"Jarðgöng í forgangi á gildandi samgönguáætlun

Mjóafjarðargöng og Seyðisfjarðargöng 

Einkaframkvæmdir

Göng undir Reynisfjall í Mýrdal.

Tvöföldun Hvalfjarðarganga.

Rætt hefur verið um möguleika til aukningar á afkastagetu flestra eldri ganga.

Hvalfjarðargöng: Ný göng samsíða eða á nýjum stað til að auka afkastagetu jarðganganna. Tvöföldun Hvalfjarðarganga er á núgildandi samgönguáætlun.

Múlagöng: Vegna umferðaraukningar eftir opnun Héðinsfjarðarganga hefur verið lagt til að breikka göngin eða gera ný Ólafsfjarðargöng sunnar sem leysi hin eldri Múlagöng af hólmi.

Hugsanleg jarðgöng undir Siglufjarðarskarð myndu leysa af hólmi Strákagöng.

Engin áform eru um útvíkkun Vestfjarðaganga.

Arnarnesgöng eru á vegi sem myndi færast í önnur fyrirhuguð göng á sömu slóðum; Álftafjarðargöng á milli Ísafjarðar og Súðavíkur."

Samkvæmt jarðgangnaáætlun Vegagerðarinnar eru tugir jarðgangnakosta viðraðir. Næg eru verkefnin.

 

Umræðan um læsi og íslenskuna

Umræðan um læsi og lestrarkennslu er tímabær. Íslenskan á undir höggi að sækja og hefur verið undanfarna áratugi. Nokkrar ástæður eru fyrir því.

Þær helstu eru að tæknibyltingin á nú sér stað, börn almennt eru hætt að lesa bækur og nota tæki eins og tölvur og farsíma sem eru með efni að mestu er á ensku. Börnin fá ekki nauðsynlegan orðaforða eða réttara sagt aukinn orðaforða sem næst með bóklestri. Þau læra hugtök og setningar sem eru að mestu á ensku. Þau eru hvorki almennilega læs á ensku né íslensku. Út úr þessu kemur hrafnaspak og „pignic“ íslenska.

Annað er að hópur útlendinga, búsettur á Íslandi, er orðinn býsna stór, a.m.k. 60 þúsund manns sem að mestu leyti er óskrifandi eða lesandi á íslenska tungu. Það fólk notar ensku í daglegum samskiptum sín á milli eða við Íslendinga. Þeir síðarnefndu neyðast til að tala ensku í samskiptum við t.a.m. fólk sem er í afgreiðslustörfum eða störfum sem byggð á samskiptum. T.d. að fara í strætó getur verið vandamál, ef strætisvagnabílstjórinn er ekki einu sinni mælandi á ensku. Til þess að geta búið á Íslandi í dag og átt samskipti við fólk, þarf maður að vera tvítyngdur.

Hið þriðja er að atvinnulífið og hið opinbera hafa gefist upp og nota samhliða íslenskunni ensku eða taka hana jafnvel fram yfir íslenskuna. Gott dæmi um þetta er merkingar í Flugstöð Leifs Eiríkssonar á Keflavíkurflugvelli, enskan er þar alls ráðandi. Þetta var í fréttum á dögunum. Fjölmiðlar eins og RÚV eru með fréttir á pólsku og það þýðir að við eru að aðlaga okkur að Pólverjum, en þeir ekki að okkur. Með öðrum orðum, það er engin hvatning fyrir þá að læra tungumálið.

Góður vinur minn sem bjó hér í tvo áratugi, bandarískur, vildi læra íslensku, en fékk aldrei tækifæri til þess, vegna þess að fólk skipti sjálfkrafa yfir í ensku er það heyrði að hann var enskumælandi. Með þrjóskunni tókst honum þó að læra íslensku, án hjálpar Íslendinga í kringum hans, bara vegna þess að hann vildi það, ekki vegna þess að það var nauðsynlegt. Fólk býr hérna jafnvel í áratugi, án þess að geta tala málið.

Með markvissi íslensku kennslu, skyldunám þeirra sem hafa t.d. dvalið 6 mánuði á landinu, gæti breytt miklu. Verkalýðsfélög ættu að setja þetta á stefnuskrá sinni, að íslenskunám sé hluti starfsins og það sé borgað.

En við eru hér aðallega að ræða um læsi.  Hvað er læsi? Kíkjum á Lesvefinn. Hann skiptir læsi í almennri og sérfræðilegri merkingu:

„Læsi í almennri merkingu

Hin almenna merking orðsins er breytileg eftir málnotanda og samhengi hverju sinni. Í hinni almennu merkingu orðsins læsi er átt við þá færni að geta lesið ritað mál og skilið það, það er að vera læs eins og almenningur skilur það hugtak. Orðið getur einnig átt við þá færni að geta skrifað texta samkvæmt viðurkenndri stafsetningu, að vera læs og skrifandi. Það að geta notað tölur í einföldum útreikningum hefur stundum verið talið hluti af því að vera læs, en um þá færni er einnig notað hugtakið talnalæsi (e. numeracy).

Læsi í sérfræðilegri merkingu

Hugtakið læsi í ýmsum skilningi

Íðorðið læsi, eins og það er notað í sérfræðilegri merkingu í tengslum við menntun hefur verið skilgreint á nokkra mismunandi vegu (Ehren, Lenz og Deshler, 2004, bls. 690). Hefðbundin skilgreining á læsi byggist á skilgreiningum á lestri (e. reading). Þrengsta skilgreining tekur einungis til þeirrar tæknilegu færni að geta lesið og skrifað tiltekið tungumál eða táknmál, en viðtekin fræðileg skilgreining á læsi felur í sér tvo meginþætti (Hoover og Gough, 1990 ):

• Færni í umskráningu(e. decoding) og orðakennslum (e. word recognition)
• Málskilning(e. linguistic comprehension)

Færni í umskráningu og kennslum orða vísar fyrst og fremst til þeirrar tæknilegu færni að geta tengt ritmál og talmál, lesið úr skrifuðum texta og tengt hann munnlegri málfærni og málskilningi.“ Heimild: Lesvefurinn | Lesvefurinn (hi.is)

Í umræðunni um íslensku kennslu undanfarna daga, hefur verið rifist um hvernig eigi að mæla lestrarkunnáttu grunnskólanemenda.  Grunnþættir læsi teljast vera lesfimi, lesskilningur, ritun, orðaforða og málskilningur. Lesfimi er samsett færni sem felst í leshraða, lestrarnákvæmni, áherslum og hrynjandi í lestri. Með öðrum orðum, lesfimi samanstendur af þremur meginþáttum, sjálfvirkni, nákvæmni og lestrarlagi sem einnig hefur verið nefnt hljóðfall. Lesfimi er mæld sem rétt lesin orð á mínútu. Fjölmargar rannsóknir sýna að sterk tengsl eru milli lesfimi og lesskilnings og með því að bæta lesfimi nemenda eflist lesskilningur jafnframt.

Um mælinguna í lesfimi hefur stað styr. Gagnrýnt hefur verið að það sé verið að mæla lestrarhraða. Grunnskólaneminn þarf að taka þrjú lesfimi próf yfir veturinn, og í hvert skipti sami textinn. En grunnskólinn er ekki bara að mæla lesfimi, heldur einnig lesskilning og tekin eru tvö lesskilningspróf yfir veturinn (Orðarún), samtals fjórir textar og er hæsta möguleg stig 20 á hvoru prófi. Segja má að öll þessi fimm próf sé stöðluð og tekin hjá öllum grunnskólum.

Á sama tíma eru grunnskólarnir að leggja margvísleg próf fyrir nemendur, kannski ekki samræmd, svo í málfræði, stafsetningu, ritun og bókmenntum. Það er því algjör misskilningur að taka einn prófþáttinn úr, og skammast út í hann. Allir þættir íslensku kunnáttu eru prófaðir í grunnskólum landsins.

Svo er það annað mál hvort lesfimi prófin séu sálarbrjótar og brjóti niður nemendur með því að láta þá lesa upphátt með tímamælingu. Annað er að við lesum hraðar í hljóði en upphátt.

Eiga grunnskólar ekki bara að halda áfram með gott starf og hlúa að íslenskunni eftir sem áður? Engir aðrir aðilar virðast ekki gera það, nema ef til vill foreldrar.

 

12 lífsreglur: Móteitur við óreiðu (12 Rules for Life: An Antidote to Chaos) eftir Jordan Peterson

Jordan Peterson, hinn víðfrægi kanadíski sálfræðiprófessor, sem hefur komið til Íslands a.m.k tvisvar sinnum, gerði garðinn frægan með bók sinni "12 Rules for Life: An Antidote to Chaos".

Hann varð fyrst frægur er hann mótmælti umdeild kanadísk lög sem skyldaði fólk til að ávarpa transfólk á ákveðinn hátt. Hann sagði það stríði gegn tjáningarfrelsinu, nánar tiltekið að skylda fólk til tjá sig á ákveðin máta. En hvað um það, umfjöllunarefnið hér, eru þessar frægu 12 reglur sem eiga að koma reglu á hegðun fólks. Einhvern hluta vegna tóku ungir menn þessi skilaboð sérstaklega til sín og varð hann stjarna samfélagsmiðla eins og Youtube.

Reglur hans eru eftirfarandi:

1. Stattu uppréttur með axlirnar beinar

Flestir humarar eru algjörir bastarðar sem eru látnir ráða. Flestir menn eru algjörir skíthælar sem eru látnir ráða. Þetta sannar að til er Guð sem vill að við höfum reglu. Regla er karllæg og óreiðu er kvenleg. Þess vegna þurfum við öll að manna okkur upp til að stefna að reglu. Hamingjan er tilgangslaus. Við erum öll á þessari jörð til að þjást. Svo lærðu að þjást eins og maður. Það geta ekki allir verið eins ríkir og farsælir og ég, en reyndu að vera minna misheppnaður en þú ert nú þegar.

2. Komdu fram við sjálfan þig eins og einhvern sem þú berð ábyrgð á að hjálpa

Sagan um aldingarðinn Eden sýnir að við erum öll snortin af frumsyndinni en þú hefur val. Þú getur annað hvort leitað til himins eða verið dreginn niður í helvíti. Já, þú hefur skammarlegt, syndugt eðli en í guðs bænum legðu þig bara leggja þig aðeins fram. Hættu að bíða eftir að annað fólk grafi þig upp úr þinni aumkunarverðu holu.

3. Vertu vinur fólk sem vill þér hið besta

Við erum öll mannlegar verur. Bara sum okkar eru betri verur. Lærðu að greina muninn. Sumt fólk er ofviða hjálpar. Það er aðeins að nýta vilja góðra manna til að hjálpa þeim og, eins og Dostoyevsky hefur réttilega tekið fram, munu það draga þig niður á stig þeirra. Haltu þig svo við sigurvegarana. Ef fólk er staðráðið í að klúðra hlutunum, leyfðu því að gera það. Það hefur ekkert með guðdómlegan tilgang að gera.

4. Berðu þig saman við hver þú varst í gær, ekki gagnslausa manneskjuna sem þú ert í dag

Horfðu í augun við það, þú munt aldrei verða svona klár, svo ekki bera þig saman við einhvern sem er það. Byrjaðu á því að fara á hnén til að biðja. Jafnvel þó þú trúir ekki á Guð. Trúleysingjar eru bara fólk sem er blindað á hinn sanna hátt tilverunnar. Þarna finnst manni nú þegar lítið gagnslaust.

5. Láttu börnin þín ekki gera neitt sem veldur því að þér líkar ekki við þau

Mundu að börn fæðast með frumsyndina og hafa mikla getu til ills. Þau eru ekki saklausar verur. Þau þurfa aga ef þau ætla að alast upp og verða jafnvel óljóst verðuga manneskjur. Og sláðu þau utan undir ef þörf krefur - ekki hlusta á það sem vinstri menn segja.

6. Komdu lag á húsið þitt áður en þú gagnrýnir heiminn

Manstu söguna um Kain og Abel? Jæja, lestu hana þá. Já, Abel var skíthæll sem átti skilið að deyja og Kain var ekki alveg eins helvítis fullkominn og hann hélt að hann væri. Hann átti líka skilið að deyja. Við eigum öll skilið að deyja. Svo hættu að væla ef einhver er ríkari og fallegri en þú.

7. Leitaðu eftir því sem er þýðingarmikið, ekki það sem er hagkvæmt

Lífið er þjáning. Fyrsta Mósebók segir okkur það. Það er engin auðveld leið framhjá þessu. Svo hættu að leita að stuttum leiðum og byrjaðu að lesa Nietzsche.

8. Segðu sannleikann. Eða að minnsta kosti ekki ljúga

Ef ég á að vera heiðarlegur, þá er ég að röfla um hlutina en útgefendur mínir segja mér að ég þurfi 12. Með því að segja þér sannleikann um þetta er ég endurbætt vera. Örugglega betri en þú.

9. Gerðu ráð fyrir að sá sem þú ert að hlusta á viti eitthvað sem þú veist ekki

Haltu bara kjafti, hættu að stynja og hlustaðu á mig. Ég veit hluti sem þú veist ekki. Svo ekki búast við að ég hlusti á þig. Þannig virka hlutirnir ekki. Ég er hér til að láta þér líða betur með sjálfan þig með því að segja þér hluti sem þú veist nú þegar á þann hátt sem lætur þér líða eins og þú sért snjallari.

10. Vertu nákvæmur í ræðu þinni

Taktu á móti glundroðanum að vera mannleg vera. Ekki reyna að komast í kringum hlutina. Hlutirnir verða hræðilegir. Ödipus drap pabba sinn. Þú gætir alveg eins drepið þinn. Komstu yfir það. Horfðu á hina raunverulegu hryllingi heimsins.

11. Ekki trufla börn á meðan þau eru á hjólabretti

Þetta er reglan sem er alvöru kattarnípa fyrir hægri menn alls staðar. Viltu vita hvers vegna heimurinn er að falla í sundur? Það er vegna þess að frjálshyggjumenn eru að breyta strákum í stelpur með "namby-pamby" háttum sínum. Leyfðu strákum að gera stráka hluti og stelpur gera stelpu hluti. Hvergi í Biblíunni segir Guð neitt um þessa trans vitleysu. Það er ekkert að því að karlar séu með bestu störfin og konur séu heima til að passa börnin. Hættið því, dömur, og gefið okkur karlmönnum tækifæri.

12 Klappaðu kött þegar þú rekst á einn á götunni

Allt í lagi. Svo ég er virkilega farinn að skafa tunnuna núna. Við munum öll að deyja. Líklega sársaukafullt. Svo bara gerðu það besta úr því sem þú hefur. Ef þú sérð kött, skaltu strjúka honum. Þér gæti liðið betur. Þó líklega ekki. Og ef það eru engir kettir, klappaðu eitthvað annað. Eins og hundur.

Heimild: 12 Rules for Life: An Antidote to Chaos eftir Jordan Peterson.

---

Þegar maður les þessar ráðleggingar, þá er hann ekki bara að skafa úr tunnunni, heldur af henni! Sum þessi skilaboð virðast harneskjuleg við fyrstu sýn (líkt og þau komi úr Gamla testamentinu) en meginskilaboð hans, í flestöllum þeim viðtölum sem ég hef séð með honum, er að maður eigi að koma reglu á eigið líf, áður en maður æðir á hinn opinberan vettvang og gasprar. Þegar maður hefur stjórn á eigi lífi, er maður orðinn ábyrgur og því verðugur þátttöku í samfélaginu.

Þetta hafa ungir menn sérstaklega tekið til sín en skilaboð samfélagsins (sérstaklega í Norður-Ameríku), síðan kvennréttindahreyfingin komst á laggirnar og ný-marxisminn fór að tröllríða vestrænum samfélögum, til þeirra er að þeir eru ömurlegar karlrembur sem bera "byrði hvíta mannsins" og "forrréttindi hvíta mannsins" og þeir eigi því að steinhalda kjafti og halda sig til hlés.  Öll skil á milli kynja hafa verið tekinn og nú eru kynin orðin 72 og með áróðri vinstri manna á þessa vegu, hefur mest verið vegið að karlmennskunni og hlutverki karla.

Þetta hefur að sjálfsögðu skapað tilvistakreppu hjá ungum mönnum sem sjá fram á að verða að lokum hinn ömurlegi "miðaldra hvíti karl". Svo kemur áhrifavaldur eins og Jorden Peterson sem segir að það sé allt í lagi fyrir þá að vera karlmenn sem bera ábyrgð á eigið lífi og sönn karlmennska sé til. Engin furða að hann er enn geysivinsæll hjá þeim sem virkilega hafa hlustað á hann. Ég hef helst orðið var við fordóma hjá þeim, sem hafa heyrt af honum en aldrei hlustað á hann. Sjálfsagt vegna þess að fjölmiðlar (þeir íslensku líka), kynna hann sem umdeildan mann en hann er meira vinsæll en umdeildur.

Jordan Peterson er mikill ræðuskörungur og kappræðumaður. Margir hafa reynt að taka hann niður, rægt hans og smánað en án árangur.

Hér er eitt frægasta sjónvarpsviðtal hans, við feministann Cathy Newman, sem ætlaði að taka hann í gegn, en varð að lokum orða vant.

Jordan Peterson debate on the gender pay gap, campus protests and postmodernism

Ríkisapparatið RÚV

Árið 2022 er fyrirbrigðið ríkisfjölmiðill ennþá til. Ríkisútvarpið var stofnað 1930 og þótti mikil bylting þegar útvarpsstarfsemi hófst hérlendis. Hvers vegna ríkið átti frumkvæðið, veit ég ekki, en giska á að engir innlendir aðilar hefðu getað eða viljað stofna til útvarpsstarfsemi.

Ein meginrökin fyrir stofnun og viðhalds þessa ríkisapparats, er öryggissjónarmiðið. Að ríkið getið komið skilaboðum áleiðis til almennings vegna hættuástands. Til þess er útvarpið hentugri miðill en einkarekin dagblöð sem hér voru til (af hverju varð ekki til ríkisdagblað?). Hægt var að koma skilaboðum til almennings á rauntíma en dagblöðin kannski bara daginn eftir. Sjómenn fengu t.a.m. veðurfréttir og gátu forðað sér í land ef óvænt óveður bar að garði.

Í stríðinu kom bandaríski herinn upp tímabundinni útvarpsstöð til að miðla fréttum, áróðri og skemmtiefni. Þegar Íslendingar sömdu um áframhaldandi varnir Bandaríkjahers árið 1951 var hafist handa við að koma á fót varanlegum ljósvakamiðlum fyrir dátana segir í blaðagrein DV, sjá slóðina: TÍMAVÉLIN: Brutust inn í Kanasjónvarpið og spreyjuðu á veggi

Svo leið tíminn og upp úr 1950 kom sjónvarpið til sögunnar í BNA og í Evrópu. Þetta var og er enn vinsæll miðill en Íslendingar tóku ekki þátt strax. Það var Bandaríkjaher sem reið á vaðið með sjónvarpsútsendingar 1955.

Kanasjónvarpið er það sem Íslendingar kölluðu sjónvarpsstöð bandaríska hersins á Keflavíkurflugvelli. ARFTS Keflavik, eða Armed Forces Radio and Television Service Keflavik, hét hún fullu nafni og var starfrækt í rúma hálfa öld.

Sjónvarpsútsending bandaríska herstöðvarinnar á Íslandi (Útvarps- og sjónvarpsþjónusta Keflavíkur; frá 1955 til 1966 eina sjónvarpsútsendingin sem var á Íslandi). En á meðan sumir tóku því fagnandi að fá ókeypis útsendingar á góðu bandarísku efni, töldu aðrir stöðina ógna menningu og þjóðerni Íslendinga. 

Íslendingar ákváðu því, líklega mest vegna menningarlegri ástæðu, peningaleg ástæða gæti líka hafa átt sinn þátt, að starfrækja íslenska sjónvarpsstöð undir stjórn íslenska ríkissins. Ríkissjónvarpið var stofnað 1966 og lokað var á opna dagskrá Kanasjónvarpsins. Held samt að það hafi starfað áfram en líklega sem kapalsjónvarp (einhvers sem veit það?). Kanaútvarpið hélt áfram að senda út óhindrað og gat maður hlustað á það á höfuðborgarsvæðinu (á meðan ég var að alast upp).

Íslendingar voru íhaldssamir og engar breytingar gerðar næstu tuttugu ár. En svo var Stöð 2 stofnuð 1986. 

Á íslensku Wikipedia segir að í "...stóra BSRB verkfallinu haustið 1984 lagðist nánast öll starfsemi RÚV niður og upp spruttu nokkrar ólöglegar útvarpsstöðvar. Í kjölfarið var farið að huga að endurskoðun útvarpslaga í menntamálaráðherratíð Ragnhildar Helgadóttur. Ný lög, sem leyfðu einkareknar útvarps- og sjónvarpsstöðvar, voru samþykkt á Alþingi 13. júní 1985 og tóku gildi í ársbyrjun 1986. Fram að þeim tíma höfðu verið starfandi á Íslandi tvær útvarpsstöðvar og ein sjónvarpsstöð, Rás 1 og Rás 2 og Ríkissjónvarpið."

Ríkisvaldið var nú komið í samkeppni við einkaaðila, bæði hvað varðar útvarpsrekstur en einnig í sjónvarpsreksri. Nú myndi maður halda að RÚV væri orðið óþarfi fyrirbrigði. En stuðningsmenn RÚV héldu þá því fram að það hefði öryggishlutverki að gegna og ætti þvi að starfrækja áfram.

Svo kom næsta bylting í upplýsingamiðlun, sem líkja má við uppfinningu prentverksins. Internetið nær gríðarlegri útbreiðslu í upphafi 21. aldar og hefur síðan verið ráðandi þáttur i miðlun upplýsinga. Farsímar urðu almenningseign og samruni netsins svokallaða og síma í farsímanum hefur gjörbreytt allt. Ef hætta ber að höndum, fær fólk á hættusvæði send skilaboð í farsímann, um að hætta steðji að. Með öðrum orðum, þarf ekki milligöngu ríkisfjölmiðils til að rýma hættusvæði eða vara við aðsteðjandi hættu.

Hvers vegna er þá RÚV ennþá til? Þetta er erfið spurning og verður einhver annar að svara því. Hef ekki séð nein haldbær rök fyrir áframhaldandi rekstri. Ég myndi halda að annað hvort sé að ræða íhaldssemi eða stofnunin er n.k. "ríkisdraugur", stofnun sem er orðin úreld en hefur ekki verið lögð niður; af því bara rök eða gerum ekkert í málinu.

Margar ríkisstofnanir, svo sem Bifreiðaeftirlit ríkissins, urðu úreldar, bæði vegna tæknibreytinga sem og skilyrði til samkeppni sköpuðust. Annar "ríkisdraugur" Áfengis- og tóbaksverslun ríkisins er ennþá starfræktur, þótt það sé löngu orðið ljóst að einkaaðilar geta mæta vel selt áfengi og tóbak á einfaldan og ódýrari hátt.

Ríkisfjölmiðill er gott dæmi um af hverju ríkisvaldið á ekki að starfa á samkeppnismarkaði. Rekstur RÚV er út úr öllu korti, dýr og ekki sjálfbær. Í frétt Mbl.is er ágætis grein sem heitir:Tekjumódel Rúv ótengt öðrum miðlum (sjá slóðina: Tekjumódel Rúv ótengt öðrum miðlum ).

Í greininni segir: "Rekstr­araðilar einka­rek­inna fjöl­miðla voru marg­ir síður en svo sátt­ir þegar fjár­laga­frum­varp til næsta árs var kynnt. Þar kem­ur fram að styrk­ir til fjöl­miðla skuli lækkaðir um 2%, eða um átta millj­ón­ir.

Kraf­an um aðhald náði þó ekki til allra fjöl­miðla en fram­lög úr rík­is­sjóði voru stór­auk­in til Rúv. Nam aukn­ing­in 8% eða um 420 millj­ón­um króna. Tel­ur því heild­ar­fram­lagið til miðils­ins ríf­lega fimm millj­arða króna.

Þess ber að geta að aukn­ing­in til Rík­is­út­varps­ins nem­ur meira fjár­magni en upp­hæðin sem all­ir einka­rekn­ir miðlar fá í sinn hlut sem er um 384 millj­ón­ir króna sam­tals."

Ekki fjallar blaðagreinin um tröllið á auglýsingamarkaðinum sem RÚV er. Oft er stofnunin með 2 milljarða í tekjur af auglýsingum á auglýsingamarkaði sem er lítill og brothættur. Mörg fjölmiðlafyrirtæki hafa einmitt farið á hausinn vegna þess að þau geta ekki keppt við ríkisstuttan fjölmiðil.

Ég ætla að enda þennan pistill á fréttastofu RÚV, sem er ansi athyglisvert fyrirbrigði, en hér er um að ræða "ríkisfréttir"; íslenska ríkið segir okkur fréttir, hvað sé fréttnæmt og hvað sé ekki fréttnæmt (með því að fjalla ekki um ef til vil fréttnæmt efni).

Fréttastofan var lengi vel virt og dáð, oftast með hlutlausar fréttir, en með tilkomu annarra fréttastofa, virðist hlutleysið hafa fokið út í veður og vind. Hún virðist skipar sér í lið með ákveðnum málstað hverju sinni að því sem sumum finnst. Aðrir eru hæstánægðir eða eru sama. Af hverju finnst sumum hún ekki vera hlutlaus lengur? Er það mannaráðningarnar, að ákveðinn hópur ræðst þarna inn sem hefur ákveðnar skoðanir? Eða er hún eftir sem áður hlutlaus í fréttaflutningi, og þetta er bara misskilningur eða öfund þeirra sem er illa við RÚV?

Ljóst er að stjórnvöld þurfa að hafa sérskatt, nefskatt, til að starfrækja þennan fjölmiðil.  Nefskattur er venjulega lagður á einstakling yfir 18. aldri sem og fyrirtæki, óháð því hvort fólk nýtir sér þennan fjölmiðill. Fólk er með öðrum orðum þvingað til að borga þessa skatta. Fyrra fyrirkomulagið, RÚV með innheimtudeild og með fólk sem guðar á glugga, ótækt í framkvæmd. Með nefskatti getur enginn mótmælt né ekki greitt.

Er kominn tími á breytingar? Til eru margir frábærir einkareknir fjölmiðlar, sem reka vandaða íslenska dagskrá og eingöngu með íslenskt efni. Þeim tekst að halda sér á floti með mun minna fjármagn á milli handanna en RÚV.

 

Að hengja bakarann fyrir smið! Nei, það átti hvorki að hengja Pence né drepa Pelosi

Það er ekki öll vitleysan eins. Haldið hefur verið fram hér á blogginu að raunveruleg valdaránstilraun hafi átt sér stað 6. janúar í Capitol Hill - þinghúsi Bandaríkjanna. Það er helst til langt gengið. Í öllum bandarískum fjölmiðlum er talað um "riots", ekki "coup d état".

Í bloggskrifinu segir: "Það fór ekkert á milli mála, hver ætlunin var með árásinni á bandaríska þinghúsið 6. janúar 2021: 

Í ótal myndskeiðum sem teknar voru á staðnum var öll hegðun árásarmanna sú að fremja valdarán, og meðal þeirra myndskeiða voru hangandi tilbúin hengingaról fyrir Mike Pence varaforseta, sem  Trump sakaði um þjóðarsveik, og áköf voru hróp helstu forsprakka um að ganga frá Pelosi forseta fulltrúadeildarinnar. 

Donald Trump hvatti í aðdragandanum til þess að farið yrði til þinghússins og látið til sín taka, en fylgdi því síðan eftir með því að gera ekkert til að afstýra því sem gerðist."

Ef þetta hafi verið raunin, sem er algjörlega ósannað, væri búið að færa sönnur á það. Það hefur ekki verið gert. Um 600 manns hafa verið ákærðir, fyrir húsbrot eða ofbeldisfulla hegðun. Enginn fyrir valdaránstilraun.

Í öllum alvöru valdaránum væri samsæri plottað og vopnavaldi beitt. Enginn var handtekinn með skotvopn á staðnum, eina manneskja sem drepin var, var óvopnuð kona, skotinn af færi af lögreglumanni þinghússins.

Donald Trump sagði, ef menn sem ætla sér að fjalla um þetta í alvöru myndu vísa í orð hans, fólki að "...safna saman fyrir framan þinghúsið og mótmæla friðsamlega".  Að sjálfsögðu var Trump ósáttur og mótmælti kosningaúrslitum en hann má það. Það gerði Hillary Clinton líka og svo var einnig í seinustu Alþingiskosningum sem klúðruðust. Í lýðræðisríki má mótmæla niðurstöðum úrslita. Það er ekki valdaránstilraun! Svo að það sé haldið til haga, þá hefur Trump algjörlega mistekist að sanna víðtækt svindl í forsetakosningunum en að sjálfsögðu var eitthvað um slíkt, eins og gerist ávallt í bandarískum kosningum. 

Staðreyndir um 6. janúar

Þann 6. janúar 2021 hélt Donald Trump forseti „Save America“ fund sinn um hádegisbil á Ellipse þar sem hann ítrekaði Pants on Fire fullyrðingu sína um að hann hefði unnið kosningarnar 2020. Trump bauð mannfjöldanum að „ganga niður til Capitol Hill“ þar sem fulltrúardeildin (húsið) og öldungadeildin héldu sameiginlegan fund til að staðfesta kosningaúrslitin fyrir Joe Biden. Múgur braut inn í þinghúsið og lokaði þinginu klukkustundum saman. Eftir árásina á þinghúsið, ákvað fulltrúardeildin undir forystu demókrata að ákærða Trump 13. janúar 2021; hann var sýknaður 13. febrúar 2021 í öldungadeildinni. Frá miðjum nóvember 2021 hafa meira en 600 manns verið ákærðir fyrir glæpi sem tengjast óeirðunum.

Svo má velta fyrir sér hverjir það voru sem hvöttu til inngöngu í þinghúsið og hafa FBI flugumenn verið tengdir því en FBI harðneitar að veita upplýsingar um þátt sinn og hvað fulltrúar þeirra gerðu þann daginn. Talað hefur verið um Ray Epps og þátt hans í upphafi óreiðanna. Sumir segja að hann sé flugumaður FBI og ætlunin hafi verið að kast rýrð á fylgjendur Donalds Trumps með að efna til óeirða. Málið fór svo fljótt úr böndunum.

Spurningar vakna. Af hverju hefur Epps ekki verið ákærður eða handtekinn? Stór hluti fólksins sem handtekið var og sett í fangelsi, gerði ekki annað en að fara óboðið inn í þinghúsið sem eru mun minni sakir en Ray Epps er borinn. Aðrir segja hann vera leiðtoga hægri aðgerðarsinna og alls ótengdur FBI. Hér vantar inn í myndina þátt FBI og því erfitt að afsanna eða sanna meint tengsl hans við stofnunina.

Hér eru athyglisverð myndbönd um hans þátt:

Massie Confronts Dems About Ray Epps: 'Why Is There No Interest In Him?'

Tucker: The curious case of Ray Epps and the January 6 Committee

Önnur staðreynd er að Nancy Pelocy harðneitaði að auka öryggigæslu í þinghúsinu og kringum það, en það er á hennar ábyrgð að gæta öryggi þess sem þingforseti. Hún afþakki liðsveislu sem Trump bauð henni með að senda a.m.k. 10. þúsund þjóðvarðliða til stuðnings lögregluliðsins en menn höfðu veður af að það gæti komið til átaka þennan dag. Skrítin valdaránstilraun það, að bjóða fram herlið gegn eigin valdaránsmönnum!

Svo hafa menn gleymt meinta áhlaupinu á Hvíta húsið, þegar óeirðarseggir brutu og brömluðu (kveiktu í frægri kirkju um leið) allt sem á vegi þeirra var og leyniþjónustan leist ekki meira á blikuna en svo, að Trump var fluttur í öryggishverfingu undir Hvíta húsinu.

Mikilvægt hlutverk skriðdreka í seinni heimsstyrjöldinni

Bretland varð fyrst til að nota skriðdreka í einhverju mæli í fyrri heimsstyrjöldinni. En í síðari heimsstyrjöldinni voru það þýskar bryntækja hersveitir sem höfðu meira samþættingu skriðdreka í bardagaaðferðum sínum, t.d. með notkun talstöðva og samhæfðri taktík. Brynvarinn ökutækjahernaður átti eftir að vera mikilvægur þáttur í átökunum í síðari heimsstyrjöldinni.

Á fyrstu árum stríðsins átti Þýskaland frumkvæðið. Þýskar hersveitir beittu Blitzkrieg-aðferðum í Frakklandi árið 1940 og nýttu til fulls hraða og brynvörn skriðdreka til að brjótast í gegnum varnir óvina. Það var ljóst að skriðdrekatækni Þjóðverja hafði þróast á millistríðsára tímabilinu. Aftur á móti voru Bretar og bandamenn almennt að elta þá hvað varðar tækni og aðferðir.

Bardagarnir í eyðimörkinni í Norður-Afríku á árunum 1940 til 1943 voru mjög háðir skriðdrekum. Bretar sendu skriðdrekagerðir á borð við Crusaders, Valentines og Matildas á vettvang, sem voru allar tiltölulega léttvopnaðar og viðkvæmar fyrir vélrænum vandamálum. En frá 1942 gátu Bretland í auknum mæli notið góðs af miklum fjölda bandarískra skriðdreka, eins og Grants og Shermans.

Í síðari heimsstyrjöldinni kom til átaka brynvarðra ökutækja í mælikvarða sem aldrei hefur sést fyrr eða síðar. Skriðdrekar voru mikilvægur þáttur í flestum helstu orustu vettvöngum, frá Norður-Afríku til Rússlands og Norður-Frakklands. Þeir komu fram í nokkrum mikilvægum orrustum stríðsins, eins og El Alamein árið 1942 og Kursk árið 1943.

Sumir stærstu skriðdrekabardagar áttu sér stað í örvæntingarfullri baráttu Þýskalands og Sovét-Rússlands. Rússar áttu T-34, skriðdreka sem var vel vopnaður, fjölhæfur og framleiddur í miklu magni en voru síðri hvað varðar tækni gagnvart þeim þýsku. Hann gegndi lykilhlutverki í að hjálpa til við að snúa við stríðsgæfunni á austurvígstöðvunum í þágu Sovétríkjanna.

Á seinni árum stríðsins hafði forskot Þjóðverja minnkað. Þótt þýskar hersveitir hafi notið góðs af gríðarlegum vopnabúnaði skriðdreka eins og Tiger skriðdrekanum, þýddi iðnaðarmagn bandamanna að þeir áttu skriðdreka í meira magni. Skriðdrekahönnun bandamanna batnaði einnig, sem og taktík notkun þeirra hvað varðar brynvörn.

Það var ekkert að Tiger sem skriðdreka í sjálfu sér, heldur áherslur nasista í hergagna framleiðslu sinni. Þeir lögðu áherslu á gæði frekar en magn. Það varð þeim að falli, því að í seinni heimsstyrjöld skipti magnið meira máli en gæðin, sérstaklega þegar Sovétmenn gáfu skít í mannslífs og eigið mannfall og var sama þótt 10 skriðdrekar voru eyðilagðir á móti hverjum þýskum. Sama með bandarísku skriðdrekanna, algjört rusl í samanburði við þá þýsku.

Þeir þýsku framleiddu meira af Panther skriðdrekunum sem skipti meginmáli í hernaði þeirra (samt ekki nógu mikið) og Jagdpanther er talinn vera besti skriðdreki stríðsins, ef hægt er að taka einn út, þvi að þeir voru misþungir, brynvarðir og vopnum búnir, allt eftir tilgangi. Panzer V Panther var t.a.m. þungur og vel bryn varinn, frábær skriðdreki.

Ef við hraðspólum fram í nútímann, eins og t.d. Úkraínu stríðið er háð í dag, skipta gæðin meira máli en magnið. Ætli það sé ekki vegna þess hversu takmarkað stríðið er, en ef allsherjar stríð myndi brjótast út, myndi líklega magnið skipta meira máli.

Skriðdrekinn hentar ekki alls staðar. Hann hentar ekki í borgarumhverfi eða skóglendi, heldur á sléttum Evrasíu, Norður-Afríku og annars staðar þar sem mikið sléttlendi er. Sjá t.d. Sex daga stríðið og önnur stríð Ísraela eða Flóabardagann gegn Saddam Hussein.

Mikil óvissa ríkir um framtíð skriðdrekans. Eins og staðan er í dag, fer hann halloka gagnvart nýjustu eldflaugatækninni og dróna árásum sem og loftárásum þyrlna og orrustuþotna. En vörn þeirra batnar sífellt en skriðdrekahönnuðir hafa ekki undan að hanna skriðdreka sem geta mætt þessum ógnunum.

Hvað einkennir einræðisstjórn og einræðisherra?

Einræðisherrar og einræðisstjórn sem og fámennisstjórn virðist lifa góðu lífi í dag. Það stefnir í að Xi Jinping verði einráður í Kína fyrir lífstíð. En hvað þýðir það? Bæði Platón og Aristóteles gerðu sér grein fyrir að stjórnarformi ríkja getur verið háttað á þrennan hátt. Stjórnarformið getur verið einveldi, höfðingjaveldi, eða lýðveldi. En það má umorða þessi þrjú hugtök á annan máta.  Einveldi felur oftast í sér einræði eða einræðisstjórn, höfðingjaveldi er í raun fámennisstjórn og lýðveldi stendur oftast fyrir lýðræði.

Lýðræði er skilgreint á þennan hátt í íslenskri orðabók:

Stjórnarfar þar sem almenningur getur með (leynilegum) kosningum haft úrslitavald í stjórnarfarsefnum; réttur og aðstaða einstaklinga eða hópa til að láta í ljós vilja sinn og hafa áhrif á öll samfélagsleg málefni.

Lýðveldi mætti hins vegar líta á sem eins konar form stjórnskipunar, í íslenskri orðabók er það skilgreint svona:

Þingræðislegt stjórnarfar þar sem æðstu menn eða æðsti maður (forseti) ríkisins er þjóðkjörinn eða kosinn af þjóðkjörnum fulltrúum til tiltekins tíma. Sjá slóðina: Vísindavefurinn: Hver er munurinn á lýðræði og lýðveldi? (visindavefur.is)

Ef við kíkjum aftur á Xi og stjórnarformið í Kína, þá er augljóst að stjórn kommúnista er fámennisstjórn. Það sem er sérstakt er að Xi stefnir í að verða n.k. einræðisherra ef það gengur eftir að hann verði kosinn formaður flokksins til lífstíðar. Þá breytist stjórn Kína úr því að vera fámennisstjórn í einræðisstjórn. Sagan kennir okkur að einræðisherrar byrja oft ágætlega en því lengur sem þeir eru við völd, því gerræðisleg verður stjórn þeirra. En við ætlum að beina sjónum okkar að einræðisstjórnarformið í þessari grein.

Einkenni einræðisins

Lýsingar fornra heimspekinga á harðstjórn Grikklands og Sikileyjar ganga langt í að útskýra einkenni nútíma einræðisríkja. Einræðisherrar grípa venjulega til valdbeitingar eða svika til að öðlast einræðiskennt pólitískt vald, sem þeir viðhalda með því að beita hótunum, hryðjuverkum og bælingu grundvalla borgaralegs frelsis.

Einræði einkennist af:

• Ríkiseinkenni er eins flokka stjórn.
• Bæling á skiptingu valds.
• Leiðtoga- eða einræðisherraímynd.
• Stjórna miðlun og ritskoðun fjölmiðla.
• Áróður hinnar opinberu hugmyndafræði og endurtekin útbreiðsla hennar.
• Notkun hervalds og ofbeldi.
• Kúgun mannréttinda og einstaklingsfrelsis.

Einræði hafa engin stjórn eða takmörk á gjörðum sínum. Í gegnum heimssöguna hafa einræðisherrar að ósekju myrt og pyntað, svipt frelsi, nauðgað og fangelsað milljónir manna.

Tegundir einræðisforma

Helstu tegundir einræðisstjórna eru:

• Einræðisríkir valdstjórnarleiðtogar komast oft til valda með lýðræðislegum kosningum og beita valdi eða svikum í valdatíð sinni til að halda sjálfum sér við völd, takmarka borgaraleg réttindi og líta á hvers kyns árekstra sem samsæri.
• Alræði. Alræðisleiðtogar leitast við að sannfæra fjöldann með vandaðri hugmyndafræði og upphafningu leiðtogans, til að breyta um skoðun fólks, auk þess að beita skelfingu.
• Her. Herforingjar komast til valda með valdi eftir að hafa fellt núverandi ríkisstjórn. Þeim tekst að halda sjálfum sér við völd með valdbeitingu, ofbeldi og hryðjuverkum.
• Stjórnarskrárbundið. Leiðtogar stjórnskipulegra einræðisríkja virða stjórnarskrána að hluta, það er að segja þeir fara með vald sitt á nánast valdsmannslegan hátt og að auki stjórna þeir beint eða óbeint löggjafar-, framkvæmda- og dómsvaldinu.

Munurinn á lýðræði og einræði

Einræði einkennist af því að sameina vald í einum einstaklingi eða litlum hópi, en í lýðræðislegu stjórnkerfi gerir aðskilnaður valds kleift að viðhalda frelsi og valdhafar stjórna hvert öðrum.

Á meðan einræðið einkennist af samfelldri valdbeitingu við valdastjórnun, endurnýjar lýðræðið sig með almennum kosningarétti, vald og aðra fulltrúa.

Einræðisstjórnin er á móti lýðræðislegu stjórnkerfi sem byggir á virðingu fyrir stjórnarskránni, borgaralegum réttindum, ábyrgðum og stofnunum. Lýðræðið byggir á tjáningarfrelsi og fjölmenningu stjórnmálaflokka þannig að fulltrúarnir séu kjörnir af þjóðinni.

Dæmi um einræði

Nokkur dæmi um einræði á 20.- og 21. öld eru: 

Alræðisstjórn Adolfs Hitlers í Þýskalandi, frá 1933 til 1945.

Einræðisstjórn Francisco Franco á Spáni, frá 1939 til 1975.

Fasista einræði Benito Mussolini á Ítalíu, frá 1943 til 1945.

Alræðisstjórn (fámennisstjórn) í Alþýðulýðveldinu Kína, frá 1949 til dagsins í dag.

Alræðisstjórn Augusto Pinochets í Chile, frá 1973 til 1990.

Einræði hersins í Argentínu, frá 1976 til 1983.

Úkraínu stríðið útskýrt blákalt

Það er merkilegt hvað tilfinningaþrungin umræðan getur verið um þetta stríð. Það stendur okkur nærri enda í túnfæti Evrópu í austri. En það hlýtur að vera hægt að ræða það án þess að skipa sér í fylkingu og horfa ískalt á stöðuna í dag.

Eins og öll stríð, gerist það ekki bara sísona. Menn sem fara í stríð telja sig hafa ástæðu, hvort sem hún er raunsæ eða ekki. Stundum eru ástæðurnar sem gefnar fáránlegar, stundum eru þær studdar sögulegum rökum og stundum jafnvel til að koma í veg fyrir innrás.

Vandamálið með Úkraínu og Rússland og samskipti þeirra er hversu samofin saga þeirra er. Kænugarður hefði í stað Moskvu geta orðið höfuðborg Slava á 10. öld og verndari rétttrúnaðarkirkjunnar en svo varð ekki vegna atburðarásar sögunnar. En borgin varð eftir sem áður öflug og að lokum höfuðborg Úkraínu. Ég ætla ekki að rekja sögu hennar enda væri það efni í bók en koma með sögupunkta (sjá hér að neðan). En úr því að saga flestra Evrópuríkja í núverandi formi nær ekki lengra aftur í tímann  en 100-200 ár (þar á meðal Ísland), læt ég nægja að rekja söguna á 20. öld.  Landamæri og þjóðréttarstaða þeirra nær hvort sem er stutt aftur í tímann. Staðreyndir leynast alltaf í bakgrunninum.

Úkraína - næststærsta land í Evrópu eftir svæði á eftir Rússlandi - var um stundarsakir sjálfstætt snemma á 20. öld, áður en hún varð hluti af Sovétríkjunum árið 1922.

Eftir hrun Sovétríkjanna lýstu Úkraínumenn enn og aftur yfir sjálfstæði sínu árið 1991.

Sem hluti af samningaviðræðum við nýmyntuð rússnesk stjórnvöld eftir Sovétríkin, skilaði Úkraínu kjarnorkuvopnum frá Sovéttímanum til Rússlands og leyfði Rússum að halda Svartahafsflota sínum staðsettum á Krímskaga samkvæmt leigusamningi.

Úkraína á tímum eftir Sovétríkin hélt síðan áfram að þróa efnahagsleg og diplómatísk tengsl sín við Vestur-Evrópu. Árið 2008 gaf NATO í skyn að Úkraína og fyrrum Sovétlýðveldið Georgíu yrðu aðild að framtíðinni. Rússar réðust inn í Georgíu skömmu síðar.

En átökin eins og við þekkjum þau hófust árið 2013, þegar Viktor Janúkóvítsj, þáverandi forseti Úkraínu, dró sig út úr væntanlegum efnahagssamningi við Evrópusambandið og ákvað þess í stað að gera samning við Rússland.

Mótmælin sem urðu til þess neyddu Janúkóvitsj frá völdum árið 2014. Sumir segja að vestræn ríki hafi staðið á bakvið þessi mótmæli og þetta hafi verið valdarán, a.m.k. líta Rússar þannig á málið.

Sem svar bauð Vladimír Pútín Rússlandsforseti stuðning við rússneskumælandi aðskilnaðarsinna í Donetsk og Luhansk, sem eru hluti af Donbass -héraði í austurhluta Úkraínu.

Pútín lýsti samtímis yfir að Krímskaga, sem hafði verið hluti af sósíalíska lýðveldinu Úkraínu á Sovéttímanum (gjöf Krjúfsef (Khrushchev)), væri hluti af Rússlandi - og réðst inn á skagann í lok febrúar og mars 2014. Forsagan er þessi: Árið 1954 gaf Nikita Khrushchev Sovétleiðtogi Úkraínu gjöf: Krímskaga. Á þeim tíma virtist þetta vera venjubundin aðgerð, en sex áratugum síðar hefur þessi gjöf afleiðingar fyrir bæði löndin. Flutningurinn fékk litla athygli, aðeins málsgrein í Pravda, í hinum opinbera sovéska dagblaðinu, 27. febrúar 1954.

En innlimun Pútíns á Krímskaganum, sem staðsettur er meðfram norðurströnd Svartahafs, var fordæmd almennt af alþjóðasamfélaginu, sem viðurkennir enn að landið sé hluti af Úkraínu. Sögulega séð og samkvæmt íbúasamsetningu, tilheyrir skaginn frekar Rússlandi en Úkraínu en það er önnur saga sem ég hef rekið hér áður í grein sem ber heitið Hver á Krímskaga? Sjá slóðina: Hver á Krímskaga? - biggilofts.blog.is

Bardagarnir, sem hafa haldið áfram af og til þrátt fyrir samkomulag um vopnahlé frá 2015, og hafa kostað um 14.000 manns lífið.

Hraðspólum áfram til ársins 2022 og Pútín viðurkenndi formlega tvær uppreisnahéruð Donetsk og Luhansk, sem sjálfstæð ríki nýverið - og skipaði rússneskum hermönnum að fara inn í Donbas í svokallaðri "friðargæslu".

Tilskipunin kom í kjölfar sjónvarpsræðu þar sem Pútín lýsti því yfir að Úkraína væri ekki sjálfstæð þjóð heldur frekar „órjúfanlegur hluti“ Rússlands, stofnuð af Sovétríkjunum.

Vilji Rússa er ótvíræður: Þeir vilja ekki að landamæri NATÓ liggi á landamærum Úkraínu og Rússlands og þeir voru og eru tilbúnir að fórna mannlífum til að tryggja þessi landamæri. Rússar segja að NATÓ hafi svikið samkomulag um að færa bandalagið ekki að landamærum Rússlands síðan Sovétríkin liðu undir lok.

Ætlunarverk Pútíns, eins og staðan er í dag, virðist hafa misheppnaðist, því að nú stefnir í að Finnland og Svíþjóð gangi í NATÓ og þar með landamæri bandalagsins að Rússlandi í Skandinavíu. Hann hefur veikt stöðu Rússlands innanlands (þjóðarbrot geta farið af stað) og út á við (fyrrverandi sovét lýðveldi geta farið af stað með innbyrðis uppgjör sem og önnur nágrannaríki) með vangetu rússneska hersins. Jafnframt hefur valdajafnvægi stórveldanna raskast.

En ef við tökum mið af hvað telst vera grunnur að þjóðríki, þá er það menning, tungumál, trúarbrögð og siðir, getum við sagt að Úkraínumenn hafi öll þessi sérkenni. Þótt Rússland hafi ráðið meira eða minna Úkraínu síðan 1709, þá eiga þeir, ekki frekar en Englendingar eiga rétt á að ráða yfir Skotlandi, rétt á að ráða yfir Úkraínu ef íbúar kjósa annað.

Varðandi austurhlutann, þar sem meirihlutinn er rússneskumælandi, vandast málið. Ég kýs alltaf friðarsamninga en stríð. Einhver leið hlýtur að vera til að komast samkomulagi, t.d. með löglegum kosningum í umdeildum héruðum.  Úkraínumenn og Rússar verða að finna leið til að búa saman sem nágrannar, rétt eins og nágrannar í íbúðagötu þurfa að gera. Hvorugum aðila á að finna eigið öryggi ógnað.

 

Saga Úkraínu (heimild: tungumalatorg.is ásamt viðbætur mínar)

Það svæði sem nú telst til Úkraínu hefur verið í byggð lengst aftur í forneskju.

3 öld f.Kr. – Gotar koma til Úkraínu og kölluðu þá landið Oium.

370 – Húnar ráðast inn í landið.

454 – Kænugarður sigrar Húna í bardaganum við Nedao.

5.-6. öld – Slavneskir ættbálkar, mögulega leifar af Kænugarðsmenningunni settust að á svæðum Úkraínu og langt fram á 6. öld.

7. öld –Kænugarður er stofnaður af manni að nafni Kyi. Khazarar ráða ríkjum í Úkraínu fram á 9. öld.

9 öld – Víkingar taka yfir Kænugarð og stofna ríki sem kallast Kievan Rus. Þar ráða Varangískir prinsar fram á 14. öld.

988 – Vladimir mikli, hertogi af Kænugarð, gerist kristinn og kristnar þjóð sína um leið.

11. öld – Kievan Rus’ er landfræðilega stærsta ríki Evrópu og er þekkt meðal Evrópubúa sem Ruthenia. Hnignun eftir dauða Yaroslav.

12. öld – Innri átök meðal hinna fjölmörgu furstadæma Rus leiddi til hnignunar.

1169 – Keisaradæmi Vladimirs herjaði á Kænugarð í miðri valdabaráttu keisaradæmanna.

1239-1240 – Tatarar herja á Kænugarð og leggja hann í rúst. Þeir voru afar grimmir og fólk flúði frá landinu.

13. öld – Í stað Kievan Rus komu furstadæmi Halych og Volodoymyr-Volynskyi.

14. öld – Pólverjar og Litháar börðust gegn innrásum Mongóla. Landið varð þekkt sem Úkraína, sem þýðir landamæri.

1360 – Prinsinum af Kænugarði er endanlega steypt af stóli. Olgerd, prinsinn af Litáen frelsar Kyivschyna og Podillya frá Tatörum. Þau falla undir stjórn Litáen.

1387 – Pólland ræður yfir Halychyna

1569 – Allt landsvæði Úkraínu er undir yfirráðum Litáen.

1590 – Kósakkar gera fyrst uppreisn.

1630 – 1648 Kósakkar gera uppreisn gegn Pólverjum, og frelsun Úkraínu frá Póllandi hefst. Kósakkar taka við völdum.

1657 – Svíar og Úkraínumenn sameinast gegn Rússum.

1709 – Rússar sigra sameiginlegan her Úkraínumanna og Svía og leggja undir sig Úkraínu.

1863 – Úkraínska er bönnuð formlega af Rússum.

1917 – Bylting í Rússlandi. Keisaranum er steypt af stóli og kommúnistaríki er stofnað.

1921 – Austurhluti Úkraína verður hluti af Sovétríkjunum og Sovéska sósíalíska lýðveldið Úkraína er stofnað. Vesturhlutinn verður hluti af Póllandi og Rúmeníu.

1929 – Stjórnvöld hefja að sölsa undir sig jarðir. Allar jarðir sem tilheyrðu úkraínskum bændum eru teknar. Þeir sem vildu ekki láta jörð sína af hendi eru handteknir og drepnir.

1932-33 – Stalín leggur hald á allt mjöl Úkraínumanna, og 3-5 milljón manns svelta til dauða.

1941-44 – Þjóðverjar hertaka Úkraínu.

1943-44 – Rússar snúa aftur og miklir þjóðflutningar eiga sér stað (m.a. til Englands, Frakklands, Kanada og Bandaríkjanna). Vestur Úkraína verður einnig hluti af Sovétríkjunum.

1986 – Kjarnorkuslysið í Chernobyl.

1990 – Lýst er yfir fullveldi Úkraínu.

1991 – Úkraína lýsir yfir sjálfstæði.

1994 – Úkraína undirritar sáttmála við NATO.

1996 – Stjórnarskrá Úkraínu gengur í gildi.

2014 -  Janúkóvitsj forsætisráðherra hrökklast frá völdum.

2014 – Stríð í austurhluta Úkraínu.

2022 – Rússland gerir innrás í Úkraínu.

 

Enn um skatta - Skattar fyrr og nú

Eftirfarandi texti um tíund kemur úr vefsetrinu skjalasafni.is – sjá hér að neðan.

Tíund er einn tíundi af einhverju og er oftast átt við skatt af einhverju tagi. Tíund hefur tíðkast sem aðferð við skattlagningu víða um heim og allt aftur til upphafs miðalda. Tíundin var aðferð kristnu kirkjunnar til þess að fjármagna starfsemi sína víða um Evrópu lengi vel og er lögboðin í einstaka löndum enn í dag. Skattur samþykktur á alþingi 1096/1097. Á Íslandi var tíundin greidd af eign og því eignaskattur eða öllu heldur eignaaukaskattur. Gert var ráð fyrir því, að eignir manna ykust um 10% árlega og þeir greiddu 10% af eignaaukanum, eða 1% af heildareign. Allar eignir manna, sem náðu lágmarkseign, voru „tíundaðar“.

Tíundarlög á Íslandi

Tíundarlög voru samþykkt  eins og áður sagði á Alþingi árið 1096/7, fyrstu skattalög á Íslandi. Að þeim stóðu Gissur Ísleifsson, biskup, Sæmundur Sigfússon hinn fróði í Odda og sjálfsagt fleiri höfðingjar. Í öðrum löndum hafði slíkri skattheimtu verið mótmælt harðlega, jafnvel kostað blóðsúthellingar, en ef marka má frásögn Ara Þorgilssonar voru þau samþykkt einróma hér á landi og þóttu það mikil undur.

Lögin voru þó frábrugðin því sem gerðist annars staðar, þar var um að ræða 10% tekjuskatt - bændur greiddu 10% af uppskerunni, handverksmenn 10% af framleiðslunni - en hér var tíundin greidd af eign og var því eignaskattur eða öllu heldur eignaaukaskattur. Gert var ráð fyrir því að eignir manna ykust um 10% árlega og greiddu 10% af eignaaukanum, eða 1% af heildareign. Slíkur eignaskattur, eða vextir af „dauðu“ fé, var þyrnir í augum kirkjunnar manna annars staðar en hér á landi. En ljóst er að Gissur biskup hlýtur að hafa fengið samþykki fyrir þessu skatta–„frumvarpi“ hjá erkibiskupi eða jafnvel páfa.

Allar eignir manna, sem náðu lágmarkseign, voru „tíundaðar“. Skatturinn skiptist í fjóra staði: 1/4 rann til biskups til uppbyggingar biskupsstól og rekstri, 1/4 rann til þurfamanna, og fengu hreppsmenn þann hluta til að deila út meðal fátækra, 1/4 rann til kirkna, til viðhalds og uppbyggingar og 1/4 til presta.

Tveir síðustu hlutarnir runnu í raun til þeirra höfðingja sem áttu kirkjurnar og höfðu presta í þjónustu sinni, og gátu þeir sjálfsagt farið með það fé eins og þeim sýndist. Prestar voru hvort eð er í þjónustu kirkjueigenda. Af þessum sökum er ekki undarlegt að höfðingjar hafi samþykkt skattheimtuna á Alþingi, þar sem þeir sjálfir fengu helminginn til baka, auk þess sem skatturinn var mun léttari en 10% tekjuskattur.

Skatturinn skiptist í fjóra staði: 1/4 rann til biskups til uppbyggingar biskupsstóls og rekstrar hans, 1/4 gekk til þurfamanna, og fengu hreppsmenn þann hluta til þess að deila út meðal fátækra, 1/4 rann til kirkna, til viðhalds og uppbyggingar og 1/4 til presta.

Heimild: Tíund (skjalasafn.is)

Svona var skattheimtan í raun í þúsund ár. Hoftollar voru ef til vill fyrir árið 1000, svo tíundartekjur en svo fengu Íslendingar stjórnarskrá 1874 og þar með réttinn til að setja fjárlög og leggja á skatta.  Íslendingar voru ráðdeildarsamir og skiluðu afgangi lengi vel, þrátt fyrir verkefnin í landinu hafi hrópað á fjármagn. Hér skorti allt, vegi, brýr, hafnir og í raun alla innviði. Samt var byrjað á þessu öllu, með tekjuafgangi á ríkissjóði á landsstjórnartímabilinu og segja má að verkefnið sé en í gangi.

Skattar á Íslandi í dag (tekið af vefnum island.is)

Skattur af launum einstaklinga skiptist annars vegar í tekjuskatt til ríkisins og hins vegar í útsvar til sveitarfélaga.

Skattleysismörk taka mið af persónuafslætti og staðgreiðsluhlutfallinu og eru það mörkin sem miðað er við áður en skattur er greiddur af laununum.

Atvinnurekandi dregur staðgreiðsluna af launum launþegans og skilar til innheimtumanns ríkissjóðs.

Launþegar sem starfa á fleiri en einum stað þurfa að upplýsa atvinnurekendur um önnur launuð störf til að rétt hlutfall tekjuskatts sé dregið af launum.

Tekjuskattsþrep launþega 2021 eru þrjú. Launþegar greiða því:

• 31,45 af tekjum undir 349.018 kr. á mánuði,
• 37,95% af tekjum 349.019–979.847 kr. á mánuði og
• 46,25% af tekjum yfir 979.847 kr. á mánuði.

Útsvarið sem launþegar greiða af launum sínum er einn af tekjustofnum sveitarfélaga og er það mismunandi eftir sveitarfélögum.

Við staðgreiðslu útsvars er miðað við meðalútsvar allra sveitarfélaga. Á árinu 2020 var meðalútsvar 14,44%.

Allir 16 til 70 ára og með tekjur yfir skattleysismörkum greiða föst gjöld í Framkvæmdasjóð aldraðra og til reksturs Ríkisútvarps. Þessi gjöld eru nefskattur en það er skattur sem leggst jafnt á alla.

Börn yngri en 16 ára hafa sérstakt frítekjumark og greiða 6% af tekjum sem fara yfir frítekjumarkið í skatt.

Aðrir skattar

Einstaklingar greiða 22% skatt af fjármagnstekjum. Þó skal ekki reikna tekjuskatt af heildarvaxtatekjum að fjárhæð 150.000 kr. á ári hjá manni og 50% af tekjum manns af útleigu íbúðarhúsnæðis til búsetu leigjanda.

Fjármagnstekjur eru:

• Vaxtatekjur
• Arður
• Söluhagnaður
• Leigutekjur
• Erfðafjárskattur er 10% en ekki er greiddur skattur af fyrstu einni og hálfri milljóninni af skattstofni dánarbús.
• Sumir happdrættisvinningar eru skattlagðir. Listi yfir happdrætti sem greiða skattfrjálsa vinninga er birtur í leiðbeiningum með skattframtali einstaklinga.

Svo eru það aðrir þættir sem hafa áhrif á kaupmátt einstaklinga og fyrirtækja. En það er hin alræmda verðbólga sem Íslendingar réðu nánast alla 20. öldina ekkert við. Þetta má kalla óbeina skattlagningu. Flest allir Íslendingar eru með 38% tekjuskatta sem eru ansi háir skattar. Svo er verslað og virðisaukaskattar leggja ofan á.  Er ekki kominn tími á að minnka álögur á lögaðila á Íslandi?

Íslenska skattkerfið: áhrif á hegðun og lífskjör

 

Umræðan um kapítalisma, sósíalisma og kommúnisma ruglar marga

Umræðan um kapítalisma, sósíalisma og kommúnisma ruglar marga.

Ég kýs að horfa á hana með augum skatta.

Kommúnismi: 100% skattlagning af tekjum

Sósíalismi: allt yfir 33%

Kapítalismi: 0-33%

Þeir geta merkt allt sem þeir vilja en að skattleggja alla yfir 33% er þjófnaður.

Þú borgar skatta af þeim tekjum sem þú hefur.

Síðan borgar þú söluskatt af öllu sem þú kaupir með tekjum sem þegar voru skattlagðar.

Þegar þú deyrð borgar þú skatta af peningunum sem þú græddir og sparaðir sem þegar hafa verið skattlagðir.

Við þurfum ekki titla og nöfn fyrir mismunandi hagkerfi.

Við þurfum einfaldlega að hætta að skattleggja fólk yfir 33%. Veit Sjálfstæðisflokkurinn af þessu? Held að þeim sé sama, enda ekki alvöru hægri flokkur.

Ef ríkisstjórn getur ekki haft sterkan her, lögreglu, slökkviliðsmenn, opinbera skóla, vegi, sjúkrahús með að hámarki 33% af sköttum sem þeir innheimta, þá er kominn tími til að skipta núverandi leiðtogum út fyrir duglegt fólk sem getur gert þessa hluti.

Munum að ríkiskassinn er botnlaus hít rétt eins og box Pandóru og guð má vita hvað kemur upp úr því. Það eru ALDREI til nóg skattfé til framkvæmda. Nú á t.d. að tvískattleggja Hvalfjarðagöng fyrir draumóraverkefnið - Fjarðarheiðargöng. Borgarlínan er sama vitleysan. Ódýrara væri leggja metró eða neðanjarðarlestakerfið um höfuðborgarsvæðið til lengdar tíma litið og þar er pláss, en svo er ekki á yfirborðinu.

Alltaf eru til stjórnmálamenn sem eru tilbúnir að fara á peningafyllerí, með fé annarra. Í augum stjórnmálamanna eru skattar aðeins tölur á blaði og þeir vilja alltaf hækka þessar tölur. Ef þeir hefðu hins vegar þurft að vinna fyrir þessu féi, með eigin svita og blóði, þá myndi heyrast annað hljóð úr strokki.Fulltrúa lýðræðið er mein gallað.

Hér er fyndið myndband.

Imagine there is no communism