Hvað einkennir einræðisstjórn og einræðisherra?

Einræðisherrar og einræðisstjórn sem og fámennisstjórn virðist lifa góðu lífi í dag. Það stefnir í að Xi Jinping verði einráður í Kína fyrir lífstíð. En hvað þýðir það? Bæði Platón og Aristóteles gerðu sér grein fyrir að stjórnarformi ríkja getur verið háttað á þrennan hátt. Stjórnarformið getur verið einveldi, höfðingjaveldi, eða lýðveldi. En það má umorða þessi þrjú hugtök á annan máta.  Einveldi felur oftast í sér einræði eða einræðisstjórn, höfðingjaveldi er í raun fámennisstjórn og lýðveldi stendur oftast fyrir lýðræði.

Lýðræði er skilgreint á þennan hátt í íslenskri orðabók:

Stjórnarfar þar sem almenningur getur með (leynilegum) kosningum haft úrslitavald í stjórnarfarsefnum; réttur og aðstaða einstaklinga eða hópa til að láta í ljós vilja sinn og hafa áhrif á öll samfélagsleg málefni.

Lýðveldi mætti hins vegar líta á sem eins konar form stjórnskipunar, í íslenskri orðabók er það skilgreint svona:

Þingræðislegt stjórnarfar þar sem æðstu menn eða æðsti maður (forseti) ríkisins er þjóðkjörinn eða kosinn af þjóðkjörnum fulltrúum til tiltekins tíma. Sjá slóðina: Vísindavefurinn: Hver er munurinn á lýðræði og lýðveldi? (visindavefur.is)

Ef við kíkjum aftur á Xi og stjórnarformið í Kína, þá er augljóst að stjórn kommúnista er fámennisstjórn. Það sem er sérstakt er að Xi stefnir í að verða n.k. einræðisherra ef það gengur eftir að hann verði kosinn formaður flokksins til lífstíðar. Þá breytist stjórn Kína úr því að vera fámennisstjórn í einræðisstjórn. Sagan kennir okkur að einræðisherrar byrja oft ágætlega en því lengur sem þeir eru við völd, því gerræðisleg verður stjórn þeirra. En við ætlum að beina sjónum okkar að einræðisstjórnarformið í þessari grein.

Einkenni einræðisins

Lýsingar fornra heimspekinga á harðstjórn Grikklands og Sikileyjar ganga langt í að útskýra einkenni nútíma einræðisríkja. Einræðisherrar grípa venjulega til valdbeitingar eða svika til að öðlast einræðiskennt pólitískt vald, sem þeir viðhalda með því að beita hótunum, hryðjuverkum og bælingu grundvalla borgaralegs frelsis.

Einræði einkennist af:

• Ríkiseinkenni er eins flokka stjórn.
• Bæling á skiptingu valds.
• Leiðtoga- eða einræðisherraímynd.
• Stjórna miðlun og ritskoðun fjölmiðla.
• Áróður hinnar opinberu hugmyndafræði og endurtekin útbreiðsla hennar.
• Notkun hervalds og ofbeldi.
• Kúgun mannréttinda og einstaklingsfrelsis.

Einræði hafa engin stjórn eða takmörk á gjörðum sínum. Í gegnum heimssöguna hafa einræðisherrar að ósekju myrt og pyntað, svipt frelsi, nauðgað og fangelsað milljónir manna.

Tegundir einræðisforma

Helstu tegundir einræðisstjórna eru:

• Einræðisríkir valdstjórnarleiðtogar komast oft til valda með lýðræðislegum kosningum og beita valdi eða svikum í valdatíð sinni til að halda sjálfum sér við völd, takmarka borgaraleg réttindi og líta á hvers kyns árekstra sem samsæri.
• Alræði. Alræðisleiðtogar leitast við að sannfæra fjöldann með vandaðri hugmyndafræði og upphafningu leiðtogans, til að breyta um skoðun fólks, auk þess að beita skelfingu.
• Her. Herforingjar komast til valda með valdi eftir að hafa fellt núverandi ríkisstjórn. Þeim tekst að halda sjálfum sér við völd með valdbeitingu, ofbeldi og hryðjuverkum.
• Stjórnarskrárbundið. Leiðtogar stjórnskipulegra einræðisríkja virða stjórnarskrána að hluta, það er að segja þeir fara með vald sitt á nánast valdsmannslegan hátt og að auki stjórna þeir beint eða óbeint löggjafar-, framkvæmda- og dómsvaldinu.

Munurinn á lýðræði og einræði

Einræði einkennist af því að sameina vald í einum einstaklingi eða litlum hópi, en í lýðræðislegu stjórnkerfi gerir aðskilnaður valds kleift að viðhalda frelsi og valdhafar stjórna hvert öðrum.

Á meðan einræðið einkennist af samfelldri valdbeitingu við valdastjórnun, endurnýjar lýðræðið sig með almennum kosningarétti, vald og aðra fulltrúa.

Einræðisstjórnin er á móti lýðræðislegu stjórnkerfi sem byggir á virðingu fyrir stjórnarskránni, borgaralegum réttindum, ábyrgðum og stofnunum. Lýðræðið byggir á tjáningarfrelsi og fjölmenningu stjórnmálaflokka þannig að fulltrúarnir séu kjörnir af þjóðinni.

Dæmi um einræði

Nokkur dæmi um einræði á 20.- og 21. öld eru: 

Alræðisstjórn Adolfs Hitlers í Þýskalandi, frá 1933 til 1945.

Einræðisstjórn Francisco Franco á Spáni, frá 1939 til 1975.

Fasista einræði Benito Mussolini á Ítalíu, frá 1943 til 1945.

Alræðisstjórn (fámennisstjórn) í Alþýðulýðveldinu Kína, frá 1949 til dagsins í dag.

Alræðisstjórn Augusto Pinochets í Chile, frá 1973 til 1990.

Einræði hersins í Argentínu, frá 1976 til 1983.