Skattfé eru peningar þínir - Fer ríkið og sveitarfélög vel með peninga þína?

Svarið er auðljóst. Nei. Ljóst er þeir sem fara með annarra manna peninga, finna ekki fyrir þá ábyrgðartilfinningu þegar fénu er eytt eins og maður sem þarf að draga pening úr eigin vasa.

Dæmigert fyrir afstöðu stjórnmála- og fjölmiðla elítuna (stundum eru skilin mjög óskýr), er að segja, ekkert mál, við höfum alveg efni á þessi. Sjá til dæmis þessa grein: Við höfum efni á Grindvíkingum Svona talar maður sem er ekki að eyða eigið fé. Hann talar fjálglega um annarra manna fé og vill að ég og þú, borgum meiri skatta. Kannski erum við ekki aflögufær sjálf til að aðstoða Grindvíkinga. Kannski verður að finna aðra leið, t.d. að hætta að eyða 15 milljörðum í útsprungið hælisleitakerfi. Fyrir 15 milljarða væri t.d. hægt að gera ein jarðgöng á ári eða endurbyggja Grindavík. Eða koma upp fleiri gjörgæsludeilum en Bráðamóttöku Landsspítalans. Eyða biðlistum sjúklinga og aldraðra, aðstoða öryrkja og fátæka, laga vegi, byggja brýr o.s.frv.  

Það er nefnilega þannig að auðæfi eða fé er takmörkuð auðlind. Aldrei er til nóg af peningum til að gera allt. Það þarf alltaf að forgangsraða og sumu verður að sleppa og segja raunsæislega; við höfum ekki efni á þessu. 

Ríkisrekstur og rekstur sveitarfélaga verður að vera í ákveðnu jafnvægi, hallareksturinn getur ekki verið of hár eða of lengi. Var það ekki eftir hrun að Íslendingar voru að greiða tugir milljarða í vaxtagreiðslur (minnir talan 80 milljarða kr. eitt árið). Það er sama fé og Grindvíkingum vantar. Það er að henda peninginn út um gluggann að greiða vexti af lánum.

Mikið af þessu fé sem stjórnmálaelítan er að eyða, fer í verk sem teljast ekki vera grunnvallar hlutverk ríkisins.

Til dæmis fer mikið fé í svo kallaða menningatengd verkefni. Sinfóníuhljómsveit Íslands, Óperan og alls kyns menningarverkefni fá úthlutað fé úr vösum okkar og aldrei erum við spurð, ert þú tilbúinn að leggja fé í þetta?

Öll menningarstarfsemi er yndisleg og auðgar líf okkar en við getum lifað af án hennar. Það var ekki fyrr á tuttugustu öld sem listamenn fóru almennt á spena skattborgaranna en áður þurftu þeir að treysta á eigin hæfileika og velunnarar. Það er hægt að búa til skattalegt umbunarkerfi fyrir ríkt fólk sem styður menningarstarfsemi og líka fyrir listafólkið og láta ráðstöfunarfé okkar skattborgaranna í friði.

Þeir sem fóru sem lengst í að vilja takmarka afskipti ríkisvaldsins vildu ganga ansi langt. Milton Friedman heitinn sagði að ríkið hefði tvö meginhlutverk: "Tvö grunnhlutverk ríkisstjórnar væru að vernda þjóðina gegn erlendum óvinum og að vernda borgarana gegn félögum sínum“.

Öryggið sem skapaðs með afskipti ríkisvaldsins, skapar umgjörð um frjálsan markað og svo má bæta við að hlutverk löggjafans er að skapa sanngjarnar samfélagsreglur (lög), þannig að allir fái að blómstra.

Í ritgerð frá 1962 sem byggir á rökum sem A. V. Dicey setti fram, hélt Friedman því fram að "frjálst samfélag" myndi fela í sér æskilegt en óstöðugt jafnvægi, vegna ósamhverfu á milli sýnilegs ávinnings og falins skaða af ríkisafskiptum; hann notar gjaldtöku sem dæmi um stefnu sem skilar áberandi fjárhagslegum ávinningi fyrir sýnilegan hóp en veldur dreifðum hópi launafólks og neytenda verri skaða. Íslensk nýleg dæmi: fjáraustur í RÚV, hælisleitendur og Grindvíkinga.

Friedman var fylgjandi því að ríkið útvegaði sum almanna gæði sem einkafyrirtæki eru ekki talin geta veitt. Hins vegar hélt hann því fram að einkageirinn gæti sinnt mörgum af þeirri þjónustu sem hið opinbera sinnir betur. Umfram allt, ef einhver almannaþjónusta er veitt af ríkinu, taldi hann að hún ættu ekki að vera lögleg einokun þar sem einkasamkeppni er bönnuð; til dæmis skrifaði hann:

"Það er engin leið til að réttlæta núverandi opinbera einokun okkar á pósthúsinu. Það má færa rök fyrir því að póstflutningur sé tæknileg einokun og að ríkiseinokun sé hið minnsta ill. Með þessum hætti mætti ef til vill réttlæta ríkispósthús, en ekki núverandi lög, sem gera það ólöglegt fyrir aðra að bera póstinn. Ef útsending pósts er tæknileg einokun mun enginn annar geta náð árangri í samkeppni við hið opinbera. Ef svo er ekki þá er engin ástæða fyrir því að stjórnvöld taki þátt í því. Eina leiðin til að komast að því er að leyfa öðrum að komast inn."  Svo var gert með póstþjónustu á Íslandi, Pósturinn er ríkisrekinn en í samkeppni við aðra póstþjónustu. 

Og úr því að hér er verið að tala um Friedman, þá kemur hér ein fræg ummæli hans sem sannarlega á við um tíðarandann í dag.

Milton Friedman sagði eitt sinn: "Samfélag sem setur jafnrétti framar frelsi fær hvorugt. Samfélag sem setur frelsi framar jafnrétti mun fá háa gráðu af hvoru tveggja.“