Sigur fyrir lýðræðið í Bandaríkjunum

Hæstiréttur Bandaríkjanna færði í dag Donald Trump  einróma niðurstöðu í forval forsetakosninga árið 2024 og hafnaði tilraunum Colorado og fleiri ríkja undir stjórn demókrata til að draga fyrrverandi forseta repúblikana ábyrgan fyrir árásinni á þinghús Bandaríkjanna 6. janúar. Athugið að þrír af dómendum er settir í embætti af forseta demókrata.

Dómararnir úrskurðuðu daginn fyrir prófkjörið á ofurþriðjudegi sem er á morgun að ríki, án aðgerða frá Bandaríkjaþinginu fyrst, geti ekki beitt sér fyrir stjórnarskrárákvæði sem komið var eftir borgarastyrjöldina 1861-65 til að koma í veg fyrir að forsetaframbjóðendur komi fram á kjörseðlum vegna uppreisnar. Ákvæði sem komið var á rétt eftir borgarastyrjöldina til að koma í veg fyrir að uppreisnarmenn Suðurríkjanna kæmust til valda. En Trump hefur aldrei verið ákærður fyrir uppreisn gegn ríkinu.

Málið snýst um hvort að alríkið, þ.e.a.s. Bandaríkjaþing, ráði hvort frambjóðandi sé á atkvæðaseðlum eða einstaka ríki. Allir níu dómarar Hæstaréttar voru sammála um Bandaríkjaþing eitt geti úrskurðað í slíku málum, ekki einstaka ríki. Ef einstaka ríki getur hent frambjóðanda af atkvæðaseðlum, þá yrði fjandinn laus og sum ríkin myndu henda út frambjóðendur repúblikana en önnur demókrata. Niðurstaðan er auðljós, kjósendur ráða hverjir eru í framboði, ekki saksóknarar einstaka ríkja eða pólitískir andstæðingar.

Það er annað mál sem mun fara fyrir Hæstarétt Bandaríkjanna á árinu, en það er spurningin hvort forsetinn njóti friðhelgi í starfi og eftir hann lætur af störfum. Trump segir ef forsetinn njóti ekki friðhelgi, geti hann ekki starfað vegna ótta við lögsóknir. Embættið yrði óstarfhæft.

Það er alveg ótrúleg staða sem er nú í Bandaríkjunum, að einstaka dómstólar og saksóknarar skuli stjórna ferðinni í pólitík og ráðist á forsetaframbjóðanda. Slíkt er hatrið á Trump. Sama hvað fólki finnst um Trump, þá á ekki að rífa niður undirstöður lýðræðis í Bandaríkjunum bara út af einum manni, sem er stundarfyrirbrigði.  Þetta er eitthvað sem við Íslendingar getum lært af sjálfir. Maður sér fyrir sér íslenska Trump-hataranna bölva í hljóði yfir niðurstöðunni, en þeir ættu að horfa á stærri myndina.

Þetta minnir á réttarhöldin yfir Sókrates forðum, en hann var ranglega sakaður um að spilla æskunni með kenningum sínum. Hann var dæmdur sekur og unni dóminum, þótt hann hefði getað farið í útlegð hvenær sem er.

Í kjölfar dómsins hvöttu vinir, fylgjendur og nemendur Sókrates til að flýja Aþenu, aðgerð sem borgararnir bjuggust við; samt, í meginatriðum, neitaði Sókrates að hunsa lögin og komast undan lagalegri ábyrgð sinni gagnvart Aþenu. Vegna þess að hann var  trúr kenningu sinni um borgaralega hlýðni við lögin, framkvæmdi hinn sjötugi Sókrates dauðadóm sinn og drakk hemlockið, eins og hann var dæmdur til að gera í réttarhöldunum.

Sama gerði Hæstiréttur Bandaríkjanna, hann fylgdi eftir 14. viðauka stjórnarskránna á meðan dómstólar á neðri stigum tókum lögin í sínar hendur.

Frá dýpstu löngunum kemur oft banvænasta hatrið sagði Sókrates og þá á sannarlega við um demókrata sem ákváðu að taka lögin í sínar hendur með lögsóknum og vinna í gegnum dómstólakerfið en ekki í gegnum lýðræðislegum kosningum þar sem kjósendur eru endalegir dómendur.