Herir Evrópu standa á brauðfótum

Sagt er að Pútín og Xi séu í kapphlaupi við tímann að ná markmiðum sínum áður en Joe Biden lætur af embætti undir lok næsta árs en heimurinn hefur logað í ófriði eftir að hann tók við völdum sem forseti Bandaríkjanna. Næsta ár verður því hættulegt fyrir heimsfriðinn, síðasta ár hans sem forseti Bandaríkjanna, og eins og stríðin í Úkraínu og Ísrael hafa sýnt, þegar valdatómarúm verður í heiminum fara harðstjórnarríkin af stað. Hinn frjálsi heimur er allsendis óundirbúinn undir stórátök. 

Frægt var þegar Trump fór til Evrópu, hitti leiðtoga NATÓ og skammaði þá eins og krakka árið 2019. Evrópskir leiðtogar fussuðu og sveiuðu og málpípur þeirra, vestrænir fjölmiðlar, tóku undir og hlakkaði í þeim. 

Kíkjum á eina grein RÚV sem fjallaði um samskipti Trumps við "heiladautt afmælisbarn" NATÓ á sjötugs afmæli þess. Glímt við Trump á afmæli NATO

RÚV hefur stundað hatramma stjórnar andstöðu gegn Trump, sem jafnvel Demókratar gætu verið stoltir af. Hér er tóninn sem kveður hjá RÚV: "Eins og undanfarin misseri markaðist leiðtogafundur Nató af glímunni við óútreiknanlegan Bandaríkjaforseta, sem skyggir um leið á umræður um framtíð afmælisbarnsins." Hlutlaus umfjöllun?

Og grípum annars staðar í "frétt" RÚV: "Þó afmælisbarnið sé komið á lögboðinn eftirlaunaaldur er ekkert slíkt í boði en já, það er höfuðverkur að eiga við óútreiknanleg Bandaríki Trumps. Hvort sem Trump á eftir ár eða fimm ár í embætti verður hann varla eilífur þar. Fimm ár gætu orðið Nató erfið. En með óútreiknanlega forsetann er það eins og Jens Stoltenberg framkvæmdastjóri Nató sagði í Norræna húsinu í sumar: það mætti beina athyglinni að gjörðum Bandaríkjanna, ekki aðeins orðum Trumps. – En já, þetta var reyndar áður en Trump brást bandamönnum Nató, Kúrdunum." Hér setur RÚV saman sem merki við áframhaldandi "gott" starf NATÓ og setu hans í forsetastóli. Spá RÚV hefur verið algjör andhverfa sögunnar síðan 2019 eins og við þekkjum í dag. Bara kolröng. Nota bene: Trump/Bandaríkjamenn hafa ekki brugðist Kúrdum, líkt og herstöðvar þeirra í Norður-Sýrlandi (ólöglegar væntanlega) sýna og sanna í dag.

Og hvað hefur sagan síðan þá kennt okkur? Jú, Herir Evrópu standa á brauðfótum vegna áratuga niðurskurð í varnarmálum, sjá slóð hér að neðan.  Krafa Trumps um að NATÓ ríkin hækki framlög sín til varnarmál upp í 2% af þjóðarframleiðslu, var mætt með hæðni og Trump sagður vera vondi karlinn sem raskar friðinn.  Síðan hann lét af völdum hefur stríð brotist út í Evrópu, stórstyrjöld, og hætta á átökum á Balkansskaga er mikil. Hryðjuverkamenn fóru af stað á Gaza, hætta er á svæðisstyrjöld í Miðausturlönd (jafnvel heimsstyrjöld) er mikil, og hættan á átökum vegna Taívan á næsta ári er einnig mikil. Allt vegna veiks og óhæfan leiðtoga Bandaríkjanna.

Stríðsæsingamenn halda því fram ef stríðinu í Úkraínu verði ekki fram haldið, þá fari Rússar af stað með nýtt stríð sem er helber ósannindi enda þora þeir ekki í NATÓ. Eystrasaltsríkin geta alveg verið róleg í skjóli NATÓ. 

Rússar hafa haldið aftur af sér í öllum sínum aðgerðum og haldið stríðinu staðbundnu. Hér er ekkert verið að afsaka framkomu Rússa, þvert á móti, bara bent á staðreyndir og áréttað að aldrei hefði átt að koma til stríðsins, ef hæfir leiðtogar væru við stjórnvölinn, diplómatsían hefði átt að leysa málið.

Diplómatsían kemur aftur til sögunnar þegar menn hafa viðurkennt ósigur á vígvellinum, sem er á næsta ári. Íslendingar verða þá fjarri góðu "gamni" við gerð friðarsamninga eða vopnahlés viðræður, enda búnir de facto slíta stjórnmálasambandi við Rússland.  Úkraníustríðið er heimskulegt stríð og algjörlega óþarfa, og hér sýnir það að leiðtogarnir skipta máli þegar kemur að friði eða stríði. Trump eða Biden versus Pútín. Hvor þeirra reyndist betri?

Úkraína er staðgengilsstríð sem NATÓ hefur tapað og það er slæmt og hefur langvarandi afleiðingar, líkt og undanhaldið í Afganistan. Það sýnir veikleika Vesturvelda á hernaðarsviðinu. Vopnabúr Evrópuþjóða eru hálftóm og engin á Íslandi eins og áður.

Ábyrgðarleysi Íslands í hernaðarmálum er algjört og ættu Íslendingar því að grjóthalda kj... þegar tali kemur að stríðum í öðrum löndum. Þeir gætu þó talað fyrir friði en ekki slíta stjórnmálasambandi við önnur lönd (Ísrael næst?).

Engin hætta er á að menn leiti til Íslands í framtíðinni, líkt og Ísraelmenn og Palestínumenn gerðu er þeir leituðu til Norðmanna á sínum tíma og Óslóarsamkomulagið náðist. Engir Höfðafundir haldnir til ræða heimsfriðinn líkt og í kalda stríðinu. Íslendingar eru algjörlega á rangri braut og engir treysta þeim vegna þess að þeir sýna ekki sjálfstæða utanríkisstefnu né eru boðberar friðar.

Herir Evrópu standa á brauð­fótum eftir ára­tuga niður­skurð

Kapitalismi í höndum einstaklinga og ríkisstýrt efnahagskerfi

Maður hættir aldrei að undrast hversu miklir sósíalistar Íslendingar eru upp til hópa.  Þeir reiða sig á ríkisvaldið og meiri segja treysta því fyrir heilsu sína.

Eins og ríkisvaldið geti mætt þörfum síbreytilegra eftirspurningar á frjálsum markaði.  Menn hafa gleymt áætlunarbúskapnum sem stundaður var hjá kommúnistum og fimm ára áætlunum.  Aldrei gat ríkið mætt þörfum einstaklinganna og hinu frægu biðraðir í Sovétríkjunum bera vitni um (og líka á Íslandi og Bretlandi þegar skömmtunarkerfi voru komin á eftir seinni heimsstyrjöldina).

Skortur og léleg gæði (vegna engrar samkeppni) einkennir sósíalísk kerfi en nú ætlar Argentína að reyna að brjótast úr þessari ánauð og fróðlegt að sjá hvort forsetinn geti beygt kerfið en mesti vandi hans er að eiga við það, ekki að hrinda efnahagsáætlun sína úr vör.

Annað sem einkennir kapitalisma er skilvirkni og nýsköpun. Kapítalismi er talinn stuðla að skilvirkni með því að leyfa auðlindum að renna til afkastamestu nota þeirra. Samkeppni meðal fyrirtækja hvetur til nýsköpunar þar sem fyrirtæki leitast við að búa til betri vörur og þjónustu til að öðlast samkeppnisforskot. Sjá mátti hver andstæðan við svona kerfi var eða er, í Sovétríkjunum eða Kína. Bæði ríkin þurfu að reiða sig á njósnir til að þróa sínar vörur og vopn, enda engin frjáls hugsun þegar einstaklingsfrelsið er heft og því engin sköpun. Iðnaðarnjósnir eru stundaðar í miklu mæli ennþá daginn í dag og Bandaríkjamenn saka Kínverja reglulega um stuldur á iðnaðarleyndarmálum. Þau eru mikið stunduð, hefur verið rannsakað tækniþekkingastuldur á Íslandi? Aldrei heyrt talað um það.

Það sem einkennir markaðshagkerfi (kapitalisma) er óskorðað einstaklingsfrelsi. Því meira frelsi, því meiri samkeppni. Kapítalismi er oft tengdur persónulegu og efnahagslegu frelsi. Það gerir einstaklingum kleift að eiga séreign, taka ákvarðanir um atvinnu sína og taka þátt í frumkvöðlastarfsemi. Litið er á þetta einstaklingsfrelsi sem grundvallarþátt kapítalismans. Menn taka áhættu, uppskera eða tapa, allt eftir hversu hæfir (stundum heppnir eða óheppnir) þeir eru. 

Sósíalistar allra landa, líka á Íslandi, sjá ofsjónir yfir velgengni ríkra manna, sérstaklega auðkýfinga og vilja skattleggja þá. En þá athuga menn ekki að það þarf stundum mikil auðæfi til að koma af stað stórframkvæmd.  Það þurfti auðkýfing eins og Warren Buffet til að geta fjárfest í lestakerfi Bandaríkjanna. Oftast hafa menn ekki allt fjármagnið sem til þarf, og því mynda menn hlutafélög um framkvæmdir.

En oft einkennist andúð sósíalista í garð auðkýfinga af öfund. Foryrstumenn þeirra eru margir hverjir vel menntaðar en blankir. Þeir kunna að tjá sig og því skín í gegn öfund þeirra er þeir ræða mál auðmanna.

Svo er til fyrirbrigði sem kallast markaðsdrifin úthlutun. Í kapítalísku kerfi er fjármagni úthlutað út frá markaðsöflum eins og framboði og eftirspurn. Talsmenn halda því fram að þetta hjálpi til við að tryggja að fjármagni sé beint að svæðum þar sem eftirspurn er, sem leiðir til skilvirkari úthlutunar vöru og þjónustu. Þetta getur ríkið illa gert og er seinvirkt vegna skrifræðis og hvataleysis.

Hagvöxtur er iðulega meiri í markaðshagkerfi en áætlunarbúskap. Kapítalismi er talinn hafa stuðlað að hagvexti og aukið lífskjör með tímanum. Hugmyndin er sú að þegar einstaklingar og fyrirtæki eru hvattir til að leggja hart að sér og nýsköpun leiði það til heildarþróunar í efnahagsmálum. Þetta skilja sósíalistarnir í VG og Samfylkingunni ekki. Þeir vilja skattleggja þá sem skara framúr eða sýna hagnað. Til hvers að reka fyrirtæki, þegar ríkið hirðir 50-60% af afrakrinum? Nú ætlar Samfylkingin að skattleggja vonda fólkið, í sjávarútveginum, bönkunum og ekki bara það, heldur einnig að fara í vasa skattborganna til að skattleggja loft vegna "loftslagsvanda". Skattleggja og skattleggja aftur, þar til fyrirtækin gefast upp og færa starfsemi sína til annarra landa sbr. lyfjafyrirtækin sem eru flutt úr landi. Eða auðkýfingarnir flytja til annarra landa með fjármagn sitt.

Aðlögunarhæfni einkennir kapitalíst þjóðfélag. Litið er á kapítalisma sem aðlögunarhæfni að breyttum aðstæðum. Kraftmikið eðli markaða gerir ráð fyrir aðlögun að nýrri tækni, óskum neytenda og alþjóðlegum efnahagsaðstæðum.

Og hér komum við að aðalatriðinu, hvatar til hagkvæmni eru mikilir, sem þýðir fjöldaframleiðsla og betri vörugæði og síðan en ekki síst vöruþróun (sem dæmi: Nýir og betri farsímar árlega). Hagnaðarsjónarmið kapítalismans er sagt hvetja fyrirtæki til að starfa á skilvirkan hátt og veita vörur og þjónustu sem mæta þörfum neytenda. Hugmyndin er sú að fyrirtæki sem ekki gera það muni standa frammi fyrir fjárhagslegum afleiðingum sem leiði til náttúrulegs vals á fyrirtækjum byggt á frammistöðu, þar er að segja þeir hæfustu komast af, hinir verða gjaldþrota.

Og hér í stuttum samdrætti hvers vegna einstaklingar en ekki ríkisvaldið er hæfara í rekstri almennt og það er þessi sveigjanleiki og aðlögunarhæfni sem gerir gæfumuninn. Talið er að einkafyrirtæki geti lagað sig betur að breyttum markaðsaðstæðum. Ólíkt ríkisaðilum, sem geta staðið frammi fyrir skrifræðislegum áskorunum og hægari ákvarðanatökuferli, geta einkafyrirtæki oft brugðist hratt við kröfum neytenda, tækniframförum og alþjóðlegum efnahagsbreytingum.

En horfum á kapitalisma út frá sjónarhorni andstæðingum hans. Helstu rökin gegn honum eru tvenn (eru fleiri en þessi rök skipta mestu máli).

Menn tala um ójöfnuð tekna. Eitt af því sem mest er rætt um er misskipting auðs. Kapítalismi getur leitt til verulegs tekjumisræmis, þar sem lítið hlutfall þjóðarinnar ræður yfir óhóflegu hlutfalli auðlinda. En þar komum við að kjarna fræða Adams Smiths, Laissez-Faire hagfræðina. Hann talaði aldrei um að frumskógarlögmálið ætti að ríkja í hagkerfinu. Smith studdi almennt hugmyndina um takmörkuð ríkisafskipti af hagkerfinu. Hann taldi að hlutverk stjórnvalda ætti að vera í lágmarki, aðallega að einbeita sér að því að vernda eignarrétt, framfylgja samningum og viðhalda lagaramma fyrir sanngjarna samkeppni. Setja rammann um samfélagið.

Auður dreifist alltaf á endanum, stundum í formi stríðs, efnahagskreppu, taps einstaklinga og/eða fyrirtækja eða arfs. Mestu auðættir fyrri alda töpuðu auði sínum á nokkrum kynslóðum, oftast í þriðja ættlið, enda erfist viðskiptasnilldin ekki líkt og aðalsmanna titillinn. 

Hagnýting verkalýðsins. Gagnrýnendur halda því fram að kapítalismi geti leitt til arðráns á launafólki, sérstaklega í láglaunaiðnaði. Það eru áhyggjur af óöruggum vinnuskilyrðum, löngum vinnutíma og ófullnægjandi launum. En þessar áhyggjur hafa reynst vera óþarfar. Eins og kaupsýslumenn geta gert með sér félög, geta launamenn gert það líka í formi stéttafélaga. Samtaka máttur þeirra hefur leitt til betri kjara og lífs. En mesta áhyggjuefnið í dag er gervigreinin sem getur útrýmt heilu starfstéttirnar. Hvað gera menn þá? Fyrirtækin munu lifa af gervigreindar byltinguna og í raun með hjálp hennar skapa auð fyrir þjóðfélagið, ríkið og einstaklinganna.

Að lokum. Einokunarfyrirtæki eru ekkert betri en ríkisvaldið, eini munurinn er að einstaklingur eða hópur ræður markaðinum í stað skriffinna og geta deilt og drottnað að eigin vild.

En á endanum er það þannig að kaupsýslumaðurinn er hæfari en embættismaðurinn / stjórnmálamaðurinn til að stýra fyrirtækjum. Hann er gullgæs samfélagsins.

Svo má spyrja sig hvort að ríkisvaldið sé að standa sig hvað varðar heilbrigðisþjónustu eða menntamál?  Eru ekki endalausir biðlistar sem einkareknar skurðstofur út í bæ eru að grynnka á?  Eru grunnskólarnir, reknir af sveitarfélögum, að standa sig? Er því eitthvað til fyrirstöðu að bjóða meira upp á einkarekna grunnskóla. Það er gert, en í litlu mæli. Hefur það ekki reynst vera hagkvæmt fyrir þjóðfélagið að láta einkafyrirtæki sjá um mannvirkjaframkvæmdir og Vegagerðina að vera umsýslustofnun?

Og alveg í blálokin, er börnum eða unglingum kennt gangverk kapitalisma? Eða í háskólum landsins en svo virðist sem ný-marxismi tröllríði húsum. Þar virðist sem menn lifi í fílabeinsturnum og haldi að peningar vaxi á trjánum. Það er ekki annað að sjá að þeir menn sem skara framúr og eru auðmenn, séu "self made men", þ.e.a.s. brotist til framan á engin vegum og án háskólaprófa. Það væri fróðlegt að skoða bakgrunn 100 ríkustu einstaklinga landsins og athuga hvernig þeir urðu ríkir. Örugglega ekki með að lesa ný-marxísk fræði á hugvísindasviði Háskóla Íslands!

Íslendingar heimskir og huglausir?

Frásagnir um Ísland heitir merk bók eftir Niels Horrebow en hún segir frá því helsta sem hann sá á ferðum sínum um Ísland. Óhætt er að segja að glöggt er gests auga. Hér skal getið skil á manninum áður en farið er út í frásögn eða lýsingu hans á Íslendingum.

Niels Horrebow fæddist í Kaupmannahöfn árið 1712. Hann nam stjörnufræði og stærðfræði um skeið en lagði síðan stund á lögfræði og varði doktorsritgerð í fræðum þeim. Árið 1749 var hann sendur á vegum danska Vísindafélagsins til Íslands til að gera ýmsar athuganir og lýsingar á landinu, náttúrfari þess og atvinnuháttum. Hér dvaldi hann í tvö ár við frekar rýran kost. Hann hafði lélegan tækjabúnaði og lítið fé til ferðalaga.

Horrebow var kallaður heim, þó með fullri sæmd fyrir störf sín. En í hans stað tóku Eggert Ólafsson og Bjarni Pálsson að rannsaka landið á vegum danska Vísindafélagsins. Horrebow skrifaði bók er heim kom og kom hún út árið 1752.

Rit Horrebows var einskonar varnarrit til að hrekja óhróður um Ísland sem komið hafði fram í bók eftir þýskan höfund að nafni Johann Anderson. Hafði hann skrifað bók um Ísland og byggði hann fróðleik sinn um Ísland á frásögnum danskra kaupmanna og sjómanna sem sigldu milli Íslands og Gluckstad, nú í Þýskalandi. Þessi bók kom út í danskri þýðingu árið 1947 og er mikið ýkjurit.  

En hvernig hljómar vörnin fyrir Íslendinga í orðum Niels Horrebow? Hér kemur brot úr riti hans:

"Ég hef áður gert þeim skil ummælum að Íslendingar séu svo huglausir að þeir fást ekki til að skjóta úr hlaðinni byssu og sannað að svo sé engan veginn farið, því að þeir eru ákafir skotmenn, þegar þeir einungis hafa efni á að eignast byssu. En þótt dýrt sé, eru þeir alls ófáir, sem keypt hafa byssur, sem þeir kunna vel með að fara, enda skjóta þeir refi, villifugla og því um líkt, og enginn er sá, sem er hræddur við að skjóta úr byssu, ef honum stendur það til boða, þótt hann hafi aldrei séð hana áður, eins og ég hef þrásinnis sagt.

Hinu mörgu hálærðu Íslendingar, sem allur heimurinn veit deili á, sýna það og sanna, að þeir eru hvorki heimskir né þrællyndir. Á hverju ári koma nokkrir Íslendingar til náms við háskólann í Kaupmannnahöfn. Þar gefst tækifæri á að kynnast skaphöfn þeirra, sem reynist vera harla fjarri ómennsku og níðangahætti, heldur reynast þeir vera djarfhuga, og svo sjaldgæft að hitta varmenni í hópi íslenskra stúdenta. Meðal almennings í landinu er svo margt snjallra og gáfara manna, að það má kallast algengt. Þannig er það alrangt, að kvarta yfir eðlisgáfum Íslendinga, og enn fráleitara að kveða upp hann stóradóm, að engra umbóta sé á þeim að vænta. Slík eru gífuryrði og annað ekki.

Eins og annarra þjóða menn eru Íslendingar haldnir heimþrá. Þegar þeir eru erlendis, þrá þeir sárlega heimaland sitt, þótt ætla mætti, að þeim byðist betri kjör og meiri lífsþægindi í öðrum löndum. Þetta er samt ekki undrunarefni, því að sama gerist með öðrum þjóðum, en þó hyggst ég að það sé almennast með norrænna manna. Það er því síður en svo vitnisburður um lítilmennsku þeirra eða aumingjaskap, eða að háleitt hugarfar finnist ekki. En í huga höfundar á heimþráin að vera ein sönnun þess."

Hér eru því tvær ólíkar lýsingar á Íslendingum. Anderson lýsir Íslendingum sem aumingjum og heimskingjum, en Horrebow ber hönd fyrir höfuð þeirra. Anderson dregur sína þekkingu frá öðrun en Horrebow er vottur og hafði komið til Íslands. Hann ætti að teljast betra vitni. Því er best að draga fram þriðja vitnið sem er einnig vottur.

Aðmírálinn Yves Joseph de Kerguelen de Trémarec (1734-1797) heitir maður einn en hann ferðist til Íslands árin 1767 og 1768, sem má telja vera fyrsta erlenda vísindaleiðangurinn til Íslands. Hann er því nokkurn veginn eða í raun samtíðarmaður Horrebow og Anderson. Eftirfarandi texti er úr B.A. ritgerðinni Fyrsti erlendi vísindaleiðangurinn til Íslands Um leiðangra Kerguelen Trémarec til Íslands árin 1767 og 1768 eftir Pétur Hreinsson.

"Kerguelen sagði líkt og Anderson að Íslendingar væru hraustir og lifðu heilsusamlegu en þó annasömu lífi. Þá væru þeir einnig vel byggðir, hefðu góðar tennur og ljóst hár. Kerguelen sagði íslenskar konur hins vegar ekki vera með eins góða líkamsbyggingu og hinn íslenski karlmaður og rökin fyrir því voru að þær stunduðu ekki jafn mikla erfiðisvinnu. Einungis heyskapur væri líkamlega erfiður fyrir þær. Ljóst er að sjaldgæft var að konur stunduðu sjósókn og að þær sáu meira um innanhússtörf en karlar á 18. öld. Íslendingar ala upp börn sín af alúð að sögn Kerguelen og venja þeir börn sín ekkiaf brjósti fyrr heldur en Frakkar eins og Anderson hafði haldið fram.

Kerguelen hefur svo eftir Horrebow að Íslendingar þurfi mikið á læknum að halda eftir að þeir ná 50 ára aldri og að fátítt væri að menn lifðu yfir áttrætt. Kerguelen nefnir ástæðurnar ekki beint en talaði þó um hina erfiðu vinnu sem flestir Íslendingar unnu allt sitt líf og aðhaldssamt líferni þeirra.

Kerguelen fer á milli þeirra Anderson og Horrebow er hann lýsir skaplyndi Íslendinga. Að mati hans eru Íslendingar góðhjartaðir, góðlyndir og mannlegir en hafa þó einnig sína ókosti; eru latir, tortryggnir og drykkfelldir. Kerguelen finnst Íslendingar ekki sérlega hugrakkir en hann hefur þó heyrt að nokkrir Íslendingar hafi staðið sig vel á herskipum Dana og að nokkrir hafi verið teknir í vinnu á hollenskum fiskiskipum við góðan orðstír. Þetta hefur Kerguelen líklega frá Horrebow. Íslendingar eru einnig skynsamir menn, eru hrifnir af listum og vísindum, eru miklir skákmenn og nokkuð háðir leiknum að sögn Kerguelen. Kerguelen segir marga Íslendinga tala latínu og segir hann fjölda þeirra fara til Kaupmannahafnar og læra þar með góðum árangri."

Eftirfarandi lýsingar eru úr rit Sumarliða R. Ísleifssonar: Sumarliði R. Ísleifsson, Tvær eyjar á jaðrinum

"Gories Peerse var þýskur kaupmaður frá Hamborg sem stundaði Íslandsviðskipti og hafði m.a. aðsetur í Hafnarfirði. Því má ætla að hann hafi verið gagnkunnugur landi og þjóð. Frásögn hans birtist í kvæðisformi undir titlinum, Van Yslandt. Mannlífið verður honum einnig tilefni til umræðu. Hann getur þess að loðnir hundar landsmanna séu seldir háu verði en börn megi fá án borgunar. Guðrækni og kristnihald sé heldur ekki til fyrirmyndar. Þá sé hórdómur algengur, fólk sé hrokafullt, alþýðufólk berist á, karlar monti sig af styrkleika sínum og fólkið stundi það að pretta kaupmenn (segir kaupmaðurinn sjálfur)." Látum Sumarliða halda áfram:

"Áhrifamest ferðasagna um Ísland er rit Dithmars Blefkens, Islandia, sem fyrr segir; rétt er að taka fram að ekkert er um höfundinn vitað og eins víst að nafn hans sé dulnefni; vitaskuld er því einnig óvíst um uppruna hans. Hér kemur lýsing hans: Og þegar nær allt kristið fólk, í því grátlega myrkri og titli kirkjunnar, eins og Whitchcraft blekkt, var stöðvað í dýpstu böndum hjátrúar; það gátu ekki verið en þeir, sem voru lengst fjarlægir samfélagi lærðra manna, og búa við ósiðlegt og villimannslegt loftslag, ættu að falla í grófustu skurðgoðadýrkun, þegar stundum (eins og hér á eftir skal lýst yfir) höfðu þeir djöfla til að þjóna sér, jafn kunnugir og heimilisþjónar. Höfundur gerði mikið úr villimannslegum lífsháttum Íslendinga, allir lægju saman í fleti, þvægju sér úr hlandi, ætu hræ og að hórdómur væri svo algengur að engum þætti hann tiltökumál, væri jafnvel vegsauki að honum. Margar þessara staðhæfinga hafði Blefken frá Gories Peerse en fjölmargir höfundar tóku þær  upp á 17. og 18. öld og felldu inn í verk sín.

Blefken nefndi einnig að landsmenn væru við góða heilsu og yrðu langlífir, án þess þó að hafa aðgang að lyfjum eða læknisaðstoð. Blefken staðhæfði einnig að fólkið væri ágætlega menntað og kynni að lesa, bæði karlar og konur. Hann ræddi einnig um fegurð íslenskra kvenna: „The Womenkinde there are very beautifull, but ornaments are wanting“, sagði hann. En Blefken var fyrstur manna til þess að lýsa íslenskum konum á þennan hátt og birtist þetta atriði oft í yfirlitsritum, eins og fyrr hefur verið nefnt."

Af þessum fáum frásögnum má glöggt greina gestsauga en líka þekkingarleysi. Þetta eru engar mannfræðirannsóknir sem þessir menn stunduðu, bara eigin athuganir og það sem þeir tíndu til úr misgáfulegum ritum eða frásögnum.

En þegar þeir tala um drykkjuskap, lauslæti og aðra lesti, er það ekki skrýtið. Lífið á Íslandi, fyrir tíma hitaveitu, rafmagns, heilsugæslu og annarra nútímaþæginda, getur ekki hafa verið létt eða þægilegt. Við höfum engan rétt í dag að dæma menningu og siði annarra, hvorki í nútímanum né fortíð. Enn í dag er Ísland kalt og hróstrugt land, vetur langir og dimmir og þunglyndið sækir á menn. Enn berja nátttúru öflin á Íslendingum, nú síðast á Grindvíkingum.  Er ekki mesta furða að byggð skuli hafi haldist í landinu en ekki lagst af eins og á Grænlandi?

Bergmálshellirinn Moggabloggið og umræðan almennt

Þegar litið er yfir það sem menn blogga hér á Moggablogginu, má greina ákveðið bergmál almennrar umræðu í samfélaginu.  Það er skiljanlegt og hér á þessu bloggi er stundum bloggað á sömu vegu. Aðrir halda áfram með sitt hugarefni og bara það, getur verið veður, loftslagsmál, skólamál o.s.frv.

Umræðan hér er þó mun málefnalegri, hér komast menn ekki upp með upphrópanir, slagorða án röksemdafærslu. Það ærir óstöðugan að lesa athugasemdir almennings við einhverja tiltekna frétt á samfélagmiðlunum.  Einn segir eitthvað og annar tekur undir eða segir "þú ert nú meiri vitleysingurinn", eins vitræn og slík ummæli geta verið. En er kannski einhver ástæða til angnúast út í slík ummæli? Þau dæma sig sjálf og þarf ekki neina skoðanalöggu til að fara yfir þau. En ansi er umræðan á lágu plani hjá mörgum.

Það kemur á óvart að lögreglan skuli enn vera upptekin af hatursorðum sbr. ferð starfsmanna hennar til Póllands. Og það að sumt fólk er enn að hvetja til að sett verði mörk á ummælum annað fólks sem það er ósammála.

Hvenær verður umræðan að hatursorðræðu eða hatursglæp? Samkvæmt tilmælum ráðherraráðs Evrópuráðsins nr. 97 er hatursorðræða skilgreind sem: „öll tjáning sem dreifir, hvetur til, stuðlar að eða réttlætir kynþáttahatur, útlendingahatur, gyðingahatur eða annars konar hatur sem byggist á umburðarleysi, þar á meðal umburðarleysi sem er tjáð með herskárri/óvæginni þjóðræknisstefnu/þjóðernishyggju eða þjóðhverfum sjónarmiðum, mismunun og fjandskap gegn minnihlutahópum, farandverkafólki og fólki af erlendum uppruna." Má þá ekkert segja sem gæti túlkast sem neikvætt gagnvart þessum hópum? Nei, að sjálfsögðu ekki.

Þarna er fínt bil á milli gagnrýni, samfélagsumræðu og hatursumræðu. En það má finna hvar mörkin eru.  Þau liggja að sjálfsögðu við hótun um ofbeldi og sniðgöngu einstaklinga/hópa í verki (sbr mál málanna í dag, eins og t.d. að refsa gyðingum almennt fyrir stríðið í Gaza og leyfa þeim ekki að taka þátt í Eurovision eða leyfa ekki íþróttafólki frá Rússlandi ekki að keppa á íþróttamótum o.s.frv.).Byrjað var á þessari vitleysu þegar Bandaríkjamenn neituðu að mæta á Ólympíuleikanna í Moskvu vegna Afganistan stríðsins og Sovétmenn gerðu það sama þegar leikarnir voru haldnir í Los Angeles. Ólympíuleikarnir sem einmitt eiga að vera friðarleikar og sameina mannkynið og pólitík á ekki að hafa áhrif á. Forn-Grikkirnir gátu lagt vopnin frá sér, mætt á leikanna, farið heim, tekið upp vopnin og haldið áfram átökum við nágranna borgríkin.

Mótmæli sem ætlað er að hleypa upp fundi og gjörningum sem þeim fylgja eru á ansi gráu svæði, ef ekki á bannsvæði, en það fer eftir samhenginu hverju sinni. Það steig t.d. lítil stúlka á sviðið á loftslagsráðstefnu, langaði að vera eins og Gretu Turnberg, og verða voða fræg og truflaði fundinn. Fundarstjórinn lét ekki slá sig af laginu og afgreiddi hana með að biðja fundargesti um að klappa fyrir henni og kveðja hana. Málið afgreitt. En annars gilda ákveðnar reglur um fundarhöld og mótmæli. Það verður að boða til þeirra og leyfa þátttakendum að taka þátt, hlusta eða tala ótruflað.  Annað er andlýðræðislegt og upphlaup. Þeir sem vilja koma og vera með uppsteit og hleypa upp fundi, fara ekki eftir fundarsköpum...ætti ekki að vera velkomnir og vísað á braut. Yfirleitt er slík upphlaup skipulögð af andlýðræðis hópum, eins og frægt var þegar fasistar, nasistar og kommúnistar á fyrri hluta 20. aldar hleyptu upp fundum andstæðinga sinna.

En seint verður stjórnvöldum treyst til að meta hvað eru hatursummæli og hver eru það ekki. Þá er stutt í ritskoðun, einræðið og fall frjálsrar umræðu í lýðræðisríki. Þau geta hins vegar sett leikreglur samkvæmt lögum og leyft fólki að verja sig gegn níði eða sniðgöngu fyrir dómsstólum.

Friðartilraunir er varða Ísrael síðan stofnun ríkisins 1948

Það er ekki eins og menn hafi verið þrjóskir og ekki vilja semja frið. Stríðsleiðin hefur verið reynt margoft en árangurslaust (fyrir óvini Ísrael). Í öllum þessum stríðum urðu Ísraelmenn að vinna, annars yrði ríki þeirra gjöreytt. Mikil hætta er á því um ófyrirséða framtíð að ríkið verði undir. Hvað myndi gerast þá?

Ísraelmenn hafa náð friðarsamningum við margar Arabaþjóðir og samningsdrög voru á borðinu milli Sáda og Ísrael manna er núverandi átök brutust út. Þau brutust út einmitt vegna þess að Ísrael var að semja við hina valdablokkina í Miðausturlöndum en valdablokkin undir forystu Írans var að verða undir. Undirsátar Írananna, hryðjuverkasamtök í Líbanon, Jemen og Gaza voru ræst út til að efna til ófriðar. Það hefur tekist rækilega. Kíkjum á nokkra friðarsamninga sem skiptu máli fyrir friðinn í Miðausturlöndum.

Skiptingaáætlun Sameinuðu þjóðanna (1947) var gerð til að sætta íbúa svæðisins. Sameinuðu þjóðirnar lögðu til skiptingaráætlun til að skipta bresku lögboðnu Palestínu í aðskilin gyðinga- og arabaríki, með Jerúsalem sem alþjóðlega borg. Þó að leiðtogar gyðinga hafi samþykkt það, höfnuðu leiðtogar araba áætluninni.

Stríð braust út milli Ísraelmanna og nágrannaþjóða þeirra sem lauk óvænt með sigri Ísraelmanna. Vopnahléssamningar (1949) voru gerðir. Í kjölfar stríðs Araba og Ísraels 1948-1949 voru undirritaðir röð vopnahléssamninga milli Ísraels og nágranna arabaríkja þess (Egyptaland, Jórdanía, Líbanon og Sýrland). Með þessum samningum var komið á landamæri hins nýstofnaða Ísraelsríkis en engin friðarsamningur í höfn.

Camp David-samkomulagið (1978) var afleiðing sex daga stríðsins en þá höfðu Egyptar misst Sínatí skagann í hendur Ísraelmanna. Þó að Palestínumenn kæmu ekki beint við sögu, var Camp David-samkomulagið mikilvæg í samhengi við svæðisbundinn frið. Samningurinn var á milli Ísraels og Egyptalands og leiddi til þess að diplómatísk samskipti milli landanna voru eðlileg.

Óslóarsamkomulagið (1993-1995) kallast röð samninga milli Ísraela og Frelsissamtaka Palestínu (PLO), sem samið var á leynilegan hátt í Ósló í Noregi. Samkomulagið kom á fót palestínsku heimastjórninni (PA) og útlistaði ferli fyrir að lokum stofnun palestínsks ríkis með samningaviðræðum.

Leiðtogafundur fór fram í Camp David árið 2000. Leiðtogafundur Ehud Barak, forsætisráðherra Ísraels, og Yasser Arafat, forseta palestínsku heimastjórnarinnar, á vegum Bill Clinton, forseta Bandaríkjanna. Leiðtogafundinum lauk án lokasamkomulags en sagt var að vegna dutlunga Arafats, hafi hann hætt við að skrifa undir á síðustu stundu.

Taba leiðtogafundurinn svonefni fór fram 2001. Eftir að leiðtogafundurinn í Camp David slitnaði, héldu samningaviðræður áfram í Taba í Egyptalandi til að reyna að ná endanlegu samkomulagi. Viðræðurnar leiddu þó ekki til lausnar.

Leið að friði (Road Map for Peace,2003 var friðaráætlun. Friðaráætlunin var lögð fram af Bandaríkjunum, Evrópusambandinu, Sameinuðu þjóðunum og Rússlandi, þar sem gerð er grein fyrir skrefum til stofnunar palestínsks ríkis við hlið Ísraels. Áætlunin stóð frammi fyrir áskorunum og var ekki að fullu framkvæmd.

Annapolis ráðstefnan sem fór fram 2007. Ráðstefna haldin í Annapolis, Maryland, Bandaríkjunum, sem miðar að því að endurvekja friðarferlið. Á meðan viðræður stóðu yfir í kjölfarið náðist ekki endanlegt samkomulag.

Skil á Gaza svæðinu árið 2005. Ísrael dró einhliða herlið sitt og landnema frá Gaza-svæðinu árið 2005, sem leiddi til þess að ísraelskar landnemabyggðir á svæðinu voru rýmdar algjörlega. Nú eru Ísraelmenn að súpa seiðið af þeirri ákvörðun en aldrei hefur ríkt friður við Gazabúa síðan 2006 er Hamas hryðjuverkasamtökin náðu völdum á svæðinu. Stanslausar eldflaugaárásir hafa verið stundaðar frá Gaza yfir á Suður-Ísrael.

Abraham friðarsamkomulagið frá 2020 er nýjasta útspilið til að koma á frið á milli Ísarel og annarra ríkja í Miðausturlöndum. Þó að Palestínu Arabar komi ekki beint við sögu, voru Abraham-samningarnir eðlilegar samningar milli Ísraels og Sameinuðu arabísku furstadæmanna (UAE) og Barein. Þessir samningar markaði breytingu á svæðisbundnu gangverki en tóku ekki á deilu Ísraela og Palestínumanna. Sádi-Arabía var að bætast við þegar núverandi átök brutust út.

Hvað segir þessi friðarsamninga saga okkur? Jú, ótrúlegt en satt, hægt er að semja um frið í Miðausturlöndum. En það er hins vegar ekki hægt á meðan hryðjuverkasamtök herja á ríki (Sádi-Arabíu, Líbanon og Ísrael).

---

Snúum okkur að Íslandi.

Bjarni Benediktsson (BB) utanríkisráðherra breytir engu um friðar- eða stríðsferli í Miðausturlöndum. Þessi æsingur á Íslandi er óskiljanlegur í ljósi þess að Ísland er örríki og áhrifalaust. Þetta eiga Íslendingar mjög erfitt með að skilja. Það er ekki bara almenningur sem lifir í slíkri villu, heldur eru íslenskir stjórnmálamenn útblásnir af eigin mætti (ímynduðum) og áhrifum.

Talandi um mótmæli, þá er ekki í lagi að henda efnum á fólk, það er ofbeldi. Hvað ef viðkomandi hefði skvett sýru? Bjarni Benediktsson hefur verið gagnrýndur hér á þessari bloggsíðu, en málefnalega að ég tel og bara stjórnmálamaðurinn BB, ekki prívat persónan BB.

Hvernig væri að mótmæla ástandið á Íslandi, ofur verðbólgu, háu vaxtastigi, ofur skattleggingu á einstaklinga og fyrirtæki, lélegu heilbrigðiskerfi, vanrækslu aldraða (800 manns bíða eftir að komast á öldrunarheimili), smánarkjör öryrkja, fátækt á Íslandi og heimilislaust fólk á götum Reykjavíkur og lengi má telja vandamálin á Íslandi. Maður, líttu þér nær var sagt....

Mengun en ekki loftslagsbreytingar sem ógnar mannkyninu?

Menn hafa kannski verið að hengja bakarann fyrir smiðinn. Ef það er rétt að maðurinn eigi aðeins sök á 3% af koltvísýringi (CO2) sem hleypt er út í andrúmsloftið, þá er greinilegt að mannkynið er haft fyrir rangri sök.

En nóta bene, getum við lifað án koltvísýrings? Koltvísýringur eða CO2 er ómissandi hluti af hringrás lífsins. Án CO2 munu plöntur deyja út og án plantna myndi líffræðileg fæðukeðja jarðar rofna endanlega. Við getum ekki lifað án koltvísýrings!

Hvað gerist ef mannkynið gengur "of vel" að eyða út CO2 (sem gerist ekki, því að við losum aðeins 3% af honum)? Munu plöntunar ekki fá nóg CO2 til að ljóstilífast?

Ef við ætlum að hengja sök á einhvern, hver er mesti "sökudólgurinn"? Kína.

Kína losaði mest koltvísýring (CO2) út í andrúmsloftið árið 2022, næst á eftir koma Bandaríkin og Indland.

Hér er listi yfir þær þjóðir sem losa mest af CO2:

     Kína: Um 28%
     Bandaríkin: Um 15%
     Indland: Um 7%
     Rússland: Um 5%
     Japan: Um það bil 3%
     Þýskaland: Um 2%
     Íran: Um 2%
     Suður-Kórea: Um 2%
     Kanada: Um 1,7%
     Sádi-Arabía: Um 1,6%.

Ríki í Evrópu rata ekki á þennan lista, nema Þýskaland sem er mesta efnahagsveldi álfunnar með aðeins 2%, og Rússland sem er með sitthvoran fótinn í Evrópu og Asíu. Kína, Bandaríkin og Indland eru með 50% af útblæstrinum og ef ætlunin er að snúa þessari þróun við, verður þessar þjóðir að taka sjálfar til innanlands. Ísland, með alla sína stóriðju (sem er umhverfisvæn), losar innan við 0,1%. 

Svo að þegar við rembust eins og rjúpur við staur að minnka kolefnanotkun okkar, erum við eins og keisarinn í engum fötum, höldum að við séum svo æðislegt og framlag okkar skiptir máli, sem það gerir ekki. Aðgerðir okkar geta bara verið táknrænar.

En verra eru skemmdarverkin sem íslensk stjórnvöld valda með því að reyna að minnka losun CO2.  Loftslagsskattar lagðir á samgöngur valda miklum fjárútlátum hjá íslenskum heimilum og fyrirtækjum.

Hins vegar er ljóst að ágangur mannkyns á nátttúruna og mengunin sem því fylgir er raunveruleg og dýrategundir og plöntum hefur verið útrýmt. Er þetta ekki meiri og raunverulegri vandi en sá sem við erum að berjast við? Erum við ekki eins og Don Quijote sem erum að berjast við loftslagsmyllur? Ímyndaðan óvin?

 

Landfylling í stað Fossvogsbrúar

Fossvogbrúin er talin kosta um 7 miljarða króna. Þetta er miklir peningar fyrir lítinn ávinning. Aðeins á að nota brúnna fyrir hálftóma borgarlínu vagna, gangandi vegfarendur og reiðhjólafólk. Við hin, syndarselirnir, sem erum á bílum getum bara farið áfram fjallabaksleið í miðborg Reykjavíkur.

Mun ódýrara væri að þvera Fossvoginn með landfyllingu. Og byggja nýtt hverfi þar fyrir innan, einnig á landfyllingu. Ef hugsað er í það, þá er miðborg Reykjavíkur, öll strandlengjan frá Seltjarnanesi til Laugarness, byggð á landfyllingu. Ytra í Skerjafirði mætti svo langþráður flugvöllur fyrir höfuðborgarsvæðið upp byggjast, einnig á landfyllingu.

Er aldrei hugsað út fyrir boxið hjá ráðamönnum?

Fossvogsbrú á að verða hluti af Borgarlínunni

Tucker Carlson næsta varaforsetaefni Donalds Trumps?

Melaina Trump virðist vera að berjast fyrir því. Ef svo verður, þá á Trump næsta víst forsetastólinn.

Carlson er geysi vinsæll í Bandaríkjunum, jafnvel vinsælli en Trump og ekki með eins marga galla og karlinn. Hann er rökfastur og virðist deila sömu heimsmynd og Trump. Það sem gæti komið í veg fyrir það að hann gefi sig í slaginn er hann sjálfur og stuðningsmenn Trumps sumir óttast að hann skyggi á karlinn.

Besta við þá báða er að þeir eru friðarsinnar, vilja ekki fleiri stríð. Bandaríkin eru í djúpum skít þessi misseri, stór skuldug og allir innviðir illa farnir. Þeir myndu einbeita sér að innanlandsmálum.

https://fb.watch/oQ9qCD62GF/?

Stríðinu í Úkraínu er lokið

Bandaríkjaþing er í raun búið að loka á fjárveitingar í stríðsreksturinn í Úkraínu. Öldungadeildin felldi frumvarp fyrir meiri fjárveitingu.  Í Fulltrúardeildinni er enginn meirihluti fyrir fjáraustur í stríðið. Án fjármagn frá Bandaríkjunum er ekki hægt að halda stríðinu áfram. Efnahagur landsins er í rúst og rekinn af fjármagni frá erlendum ríkjum.  Rússar hins vegar eru með stríðstólaframleiðslu sína í yfirsnúningi en þar sem þeir geta sjálfir framleitt vopn, eru þeir ekki háðir vopnasendngum erlendis frá, þótt þeir hafi fengið vopn frá vinaþjóðum.

Aðeins Vesturlönd styðja áframhaldandi stríð en annars staðar í heiminum er stuðningurinn lítill eða enginn. Jafnvel getur Ungverjaland lokað á fjárveitingu frá ESB.

Tekið var á móti Pútín eins og þjóðarhetju er hann ferðaðist frjálst um Miðausturlönd nýverið. Hann verður ekki meðhöndlaður eins og stríðsglæpamaður, ekki frekar en Bandaríkjaforsetar. Til þess er Rússland of öflugt.  Smá peð eins og Serbíuforseti og aðrir karlar lenda hins vegar í stríðglæpa réttarhöldum.

Ætli menn séu ekki að reyna að semju um frið á bakvið tjöldin og grátbiðja Rússa um að taka ekki meira en 20% af landinu, Donbass héruðin. 

https://fb.watch/oN_L2papQk/?

Vandi skólakerfisins og lestrarkunnátta barna

Réttilega hefur verið bent á að vandinn í skólakerfinu felst fyrst og fremst í hvernig það er uppbyggt.  Síðan svokallaður opinn skóli var innleiddur, var hætt að flokka nemendur eftir getu, heldur átti að blanda öllum nemendum saman, burt séð frá getustigi.  Mennta spekingarnir vissu að þetta myndi skapa vanda innan skólastofunnar og í skólunum í heild. Því átti stoðþjónustan að mæta þessu með námsaðstoð inn í bekk eða sérstökum námsverum. Hún hefur aldrei mætt þessari þörf að fullu.

Menntafrömuðirnir sáu ekki fyrir að hálfgert fjölmenningar samfélag yrði komið á Íslandi en fjöldi barna sem hafa ekki íslensku að móðurmáli, eða börnin eiga foreldra sem tala ekki né skilja íslensku, hefur margfaldast. Skólarnir eiga í erfiðleikum með að mæta þessum nýja veruleika og svo hefur menntakerfið sjálft brugðist með því að efla ekki stoðþjónustuna. Of fáir sérkennarar og þroskaþjálfarar eru í skólakerfinu.

Kannski er opni skólinn vandinn og skipting nemenda eftir getu ætti að koma á aftur? Ofurnemendur fá þá loks þá námsefni sem hæfir hraða þeirra og svo á við um hina nemendurna sem þurfa léttara og minna námsefni og við hæfi. Svo er það að fjöldi nemenda á kennara er of mikill.  25 nemendur á einn kennara er of mikið. Hver nemandi fær kannski mínútu í 40 mínútna kennslustund ef hann fær á annað borð einhverja athygli kennarans.

Almennur vandi er að íslensk börn eru almennt hætt að lesa bækur en þar fá þau orðaforða sem er ekki í talmáli. Það er ein ástæðna fyrir að fagorðaforði er lítill og hugtakaskilningur og -orðaforði er lítill. Hlustun er almennt lítið sinnt en hún eflir ímyndunaraflið og hljóðkerfið. Það er ekki nóg að geta talað, maður verður að geta hlustað og skilið.

Skiptum þessu upp eftir til hvers við notum málið:

Almennur orðaforði eða grundvallarorðaforði. Þetta er fjöldi almennra orða sem maður kann og notar reglulega. Þessi orð geta verið einföld og algeng, eins og hús, bíll, matseðill o.s.frv. Flestir hafa þennan orðaforða en börnin þurfa að læra þennan orðaforða heima við, ekki er hægt að varpa alla ábyrgð yfir á skólann. Ábyrgð foreldra er hér mikil.

Fagorðaforði. Hversu mikið maður kann af orðum og orðasamböndum sem tengjast fagi eða hagsmunasviði sem maður er sérhæfður í. Dæmi um þetta gætu verið orð sem tengjast starfi, tómstundariðju, menningu, eða öðrum áhugamálum. Hver og einn lærir þennan fagorða forða með tímanum - í sínu fagi. En verra er að almenn hugtakaþekking er lítil og þar er um að kenna litlum lestri heima við, foreldrar sinna ekki íslenskukennslu (hún hefst við fæðingu), útskýri allt sem fyrir augun ber og svo skólarnir sem eru uppteknir af annarri kennslu en íslensku kennslu.

Tungumálaþjálfun. Byggist á að vera fær í móðurmálinu en það er grunnurinn að öllu öðru tungumálanámi. Ef maður t.d. skilur ekki hugtakið fjallaskarð eða veit ekki af því (vegna þekkingaskorts), hvernig á maður að þýða þetta hugtak yfir á önnur tungumál? Ekki hægt.

Skilningur og áhuga á málfræði. Byggist á því hversu vel maður skilur uppbyggingu og reglur tungumálsins, og hversu hrifinn maður er af áhugaverðum og flóknum hliðum tungumálsins. Málfræðinni er almennt vel sinnt í íslensku skólakerfi.

Skólinn í dag er fjölbreyttur, börnin læra alls kyns færni, svo sem sund, íþróttir, smíðar, myndmennt o.s.frv. og gerir þetta skólastarfið skemmtilegt fyrir börnin.  En grunnurinn að öllu námi, líka t.d. í eðlisfræði, samfélagsfræði, stærðfræði, o.s.frv. er íslenskan.  Ekki ætti að kenna annað tungumál en íslensku fyrr en á miðstigi. Þá fyrst eru þau tilbúin(n) að yfirfæra íslenskuna á önnur tungumál.

Tala, hlusta, skrifa og lesa er færni í tungumáli og alla þessa þætti þarf að þjálfa og setja í skiljanlegar setningar.

En það þarf að efla orðaforðann. Það er erfitt að segja hversu mörg orð eða hversu mikinn orðaforða einstaklingur þarf að hafa til að teljast hafa "almennan orðaforða", því það fer mjög mikið eftir hvernig maður skilgreinir "almennur orðaforði". Hins vegar er áætlað að meðalmanneskja kunni um 20.000-35.000 orð í íslensku, en þessi tala er einungis ágiskun og breytist eftir mörgum þáttum, svo sem menningaráhrifum, menntun, aldri og hagsmunum viðkomandi. Hversu mikill er orðaforði nemanda eftir 10 ára nám í grunnskóla? Það er hægt að mæla þetta.