Bloggfærslur mánaðarins, desember 2023

Ættbálkahyggja er sama og íslensk frændhygli

Þetta kemur í hug þegar ráðið er í stöður á vegum hins opinbera. Yfirleitt eru slíkar ráðningar vel faldnar og umsækjendur (oft jafnvel ekki umsækjendur, þeir eru bara sóttir af þeim skipa þá í starfið)með einhverja hæfileika eða menntun sem skipaðir eru í starfið.

Nýverið var ráðið í starf sendiherra Íslands í Washington og telst sú staða vera toppstaða meðal íslenskra sendiherra, á meðan skipan í stöðu í Moskvu vera hálfgerð útilega. Fyrir var ágætur sendiherra í starfinu, kona ein sem er erindidreki að atvinnu og hafði unnið sig upp í stöðuna.

En hvað er ættbálkahyggja eða frændhygli eins og þetta er kallað í daglegu máli? Af hverju er hún hættuleg?  Einfaldasta gerðin af henni er arfgengt furstadæmi. Prins erfir konung. Prinsinn getur verið algjörlega óhæfur til að gegna starfið og oftast er hann það. Þetta skipti máli er aðeins konungsdæmi voru til í Evrópu en í dag skiptir það engu máli, því kóngar og drottningar hafa aðeins táknræn völd. En þetta er hættulegt í nútíma lýðræðisríki, þar sem framfarir byggjast á að þeir stýra ríkinu hafi hæfileika að gegna þær stöður sem til þarf að reka ríkið.

Skilgreining: Ættbálkahygga er ástand þess að vera til sem ættkvísl, eða mjög sterk tilfinning um hollustu við ættbálkinn þinn, mjög sterka hollustutilfinningu við pólitískan eða félagslegan hóp, þannig að þú styður þá hvað sem þeir gera.

En ljóst er að ættarhyggjan er ein af stóru eyðileggingaöflum sögunnar. Þegar kynþátta-, trúar-, þjóðernis- eða ættingjatengsl hafa yfirbugað öll sjónarmið um verðleika og hollustu við hið stærra samveldi, þá leiðir flokkastefna til ofbeldis, ofbeldis til glundroða og glundroða til enda ríkisins sjálfs.

Tökum dæmi. Yfir 1.000 borgríki Grikklands til forna þróuðu aldrei hugmynd eins og rómverska hugtakið natio, eða þjóðerni. Aftur á móti voru margar mismunandi þjóðir bundnar sameiginlegri hollustu við Róm.

Pan-hellenismi - hugmyndin um að borgríkin væru sameinuð af sameiginlegu tungumáli, staðbundnum og trúarbrögðum - náði aldrei að slá
gríska ættbálkstrú út. Sú flokkahyggja er ástæðan fyrir því að ættkvíslir og heimsveldi, sem voru á valdi erlendra ríkja, lögðu að lokum undir sig borgríkin.

Flest Mið-Austurlönd og Afríka eru enn þjáð af ættbálkahyggju og það stendur þeim fyrir þrifum. Í Írak lítur embættismaður á sjálfan sig fyrst sem sjíta eða súnníta frekar en Íraka og hagar sér í samræmi við það. Fyrsta tryggð Kenýamannsins er við ættbálk frænda hans frekar en nafnlausan Kenýamann.

Afleiðingin er óhjákvæmilega ofbeldið sem sést á stöðum eins og fyrrum Júgóslavíu, Rúanda, Sýrlandi eða Írak. Hin öfgakennda sögulega lækning fyrir ættbálkahyggju er oft grimmd heimsveldisins. Heimsveldi Ottómana, Austurríkis-Ungverjalands og Sovétríkjanna voru öll fjölþjóðleg, en þau voru líka miskunnarlaus í að berja niður uppreisn hópa með því að reyna að bæla niður (eða jafnvel eyðileggja) öll trúarbrögð, tungumál og sjálfsmynd minnihlutahópa.

Ótti við ættbálka og fjölbreytileika er ástæðan fyrir því að stór hluti Asíu takmarkar fjölda innflytjendur, þveröfug stefna á við Vesturlönd og Ísland þar á meðal. En aftur að stærra samhenginu.

Vissulega getur Bandaríkjamaður, Mexíkói eða Úgandamaður sem flytur til Japans, Kína eða Suður-Kóreu, ekki auðveldlega lýst því yfir að hann sé fullgildur ríkisborgari í ættleiddu landi sínu. Í slíkum löndum myndi útlit eða trúarbrögð innflytjenda taka við af nýju þjóðernistengslum hans.

Samt eru flestir Asíubúar afsökunarlausir um hvað Vesturlandabúar gætu merkt chauvinisma, ef ekki rasisma. Þeir hafa enga löngun í bræðslupottinn sem Vesturlönd eru æst í að mynda og alls ekki salatskálina. Svo virðist sem þeir trúa því að ávinningurinn af því að auðga menninguna með mismunandi hætti matar, skemmtunar, tísku og listar sé minni en á móti kostnaður við flokkaskipti og óeiningu af völdum fjölbreytileika sé meiri. Ekki þessi virði og beinlínis hættulegt einingu ríkisins.

Mexíkó, til að taka annað dæmi, hefur sett í stjórnarskrá sína ákvæði um að innflytjendur megi ekki skerða „jafnvægi lýðfræðinnar“ – skrifræði orðalag fyrir að vilja ekki of margir koma inn í Mexíkó sem líta ekki út eins og mexíkóskir ríkisborgarar. Engin furða að mexíkósk stjórnvöld líti á ólöglegan innflytjendur sem glæpsamlega eða afbrotamenn. Fáir Afríku-Bandaríkjamenn eða bandarískir hvítir gætu flutt til Mexíkó og raunhæft búist við því að verða nokkurn tíma fullgildir borgarar Mexíkó í félagslegu, menningarlegu og pólitísku tilliti.

Bandaríkin eru að mestu leyti undantekning frá þeirri alþjóðlegu reglu að stjórnvöld leitast við að viðhalda einsleitni, ekki rækta fjölbreytileika, þegar það er mögulegt.

Þótt þau hafi upphaflega verið stofnuð af enskumælandi fólki að mestu leyti frá Bretlandseyjum, var einstök stjórnarskrá Bandaríkjanna tilraun til að víkja ættbálknum undir ríkið. Það var vissulega langt ferli þar sem Afríku-Bandaríkjamenn eða bara svartir, Rómönskubúar, Suður-Evrópubúar, Austur-Evrópubúar og ekki Vesturlandabúar voru hægt og rólega innlimaðir að fullu í ríkið. Tungumál og menning innflytjandans  var skilin eftir í heimalandinu. Á leiðinni mættu þeir oft trúarlegri og þjóðernislegri mismunun og þaðan af verra.

Nú virðist vera breyting á þessu samkvæmt núverandi stefnu Joe Bidens. Milljónir manna er leyft að fara yfir galopin landamæri Bandaríkjanna og engin tilraun gerð til að reyna að gera þetta fólk að Bandaríkjamönnum, en menn gleyma að í Bandaríkjunum er engin fjölmenningastefna í gangi, bara bandarísk menning sem á að ríkja og enska sem eina tungumál landsins. Ríkisborgararétturinn þar með gengisfeldur í höndum demókrata.

Enn og aftur, eðlislæg rökfræði Bandaríkjamanna var að hunsa "ættbálkahyggju" og einblína á verðleika einstaklingsins og ríkisborgararétt sem grundvallaréttindi. Niðurstaðan var tvíþætt: tilkoma meiri hæfileika óhindrað af kynþátta- og trúarlegum hindrunum, og stöðug meðvitund um að einstaklingsbundin sjálfsmynd ætti ekki að troða niður pólitískri einingu. Ef það gerðist myndi slík ættbálkahyggja leiða til ofbeldis, óöryggis og almennrar fátæktar.

Það eru sögulegar ástæður fyrir því að sjálfsmyndapólitík hefur aldrei haldið uppi ríki og leiðir að lokum aðeins til gleymsku sögunnar.

Það er erfitt að viðhalda ströngum kynþátta- og trúarlegum hreinleika hjá þjóð þar sem ættbálkahagsmunir keppa – án þess að grípa til aðskilnaðarstefnunnar, ofbeldis eða þjóðernis- og kynþáttahugmynda sem hrekja siðmennskuna úr sessi.

Sjálfsmyndapólitík er andstæðingur verðleika og oft órökrétt: Ættbálknum (hér er átt við frændhygli) er illa við hlutdrægni gegn ættbálka, jafnvel þar sem hlutdrægni er það sem ýtir undir kröfur ættbálksins sjálfs.

Rökfræði sjálfsmyndapólitík er alræðisleg og eyðileggur einstaklingshyggju, fortíð og nútíð. Þegar sagan er ekki túlkuð sem harmræn saga einstaklinga sem eru lentir í slæmum og góðum málefnum, heldur einfaldlega sem ákveðin melódrama kynþáttar eða kyns, þá verður skráning einstaklings tilgangslaus í gangverki sögunnar. Fólki er minnkað í nafnlausan fjölda eða hópa í nokkuð konar sovésku gúlagi.  

Að lokum eyðileggur ættbálkahyggjan almenn lög og réttarkerfi með sértækri ógildingu. Ef tilteknir ættbálkar  telja sig vera undanþegna alríkislögum, skapast glundroði.

Til umhugsunar:

Var rangt af utanríkisráðherra að ráða aðstoðarkonu sína fyrrverandi í háttsett embætti?  Er þetta ein helsta ástæða fyrir að íslenskt þjóðfélag hefur verið illa rekið síðan lýðveldisstofnun? Eiga pólitískar ráðningar rétt á sér í embættisráðningu? Er utanríkisráðherra að gefa íslenskum borgurum og kjósendum langt nef? Hann vissi fyrirfram um viðbrögðin en gerði samt.

Og annað sem er nátengt frændhygli en það hópræði. Mega stjórnmálamenn yfirfæra pólitíska hugmyndafræði um kyn og kynjaskiptingu eða hópa og skipa samkvæmt því í stjórnir einkarekina fyrirtækja? Eiga einkarekin fyrirtæki ekki rétt á að ráða hæfasta einstakinginn í starf sem auglýst er?

Er ríkið ekki bara komið langt út fyrir valdsvið sitt á öllum sviðum og gerir það vegna þess að enginn mótmælir og allir láta ríkisvaldið ganga sífellt á réttindi sín? 


Rafbyssur virka ekki alltaf á brotamenn

Töluverð umræða var um rafbyssuvæðing íslensku lögreglunnar á árinu en þær eru væntarlega til landsins um n.k. páska. Látið hefur verið í veður liggja að þetta séu stórhættuleg vopn en ekki varnartæki lögreglunnar. Allir gleypja við slíkan málfluting?

En eins og þeir vita, sem lesa þetta blogg, er hér reynt að kafa dýpra og komast að sannleikanum. Ekki kaupa það sem er auglýst án umhugsunnar.

Þetta kom upp í huga blogghöfundar er sá fyrir tilviljun furðulegt myndband frá Bandaríkjunum.  Lögreglumaður sést þar mæta manni á vegi en sá síðarnefndi heldur á hnífi og er mjög æstur. Lögreglumaðurinn reynir að róa hann niður og skipar honum að kasta frá sér hnífinn. Sá óði var æstari og reynir að elta lögreglumanni sem nú hafði dregið upp rafbyssu, þar eð sá vopnaði hélt á hnífi, ekki byssu og var beinlínis ekki ógn við líf lögreglumannsins.

En mat lögreglumannsins var rangt, eftir að hafa hörfað tugir metra og óði maðurinn með hnífinn á lofti á eftir, þá skýtur lögreglumaðurinn rafskoti á árásarmanni. Sá varð bara æstari, reif vírinn af sér og upp hófst furðulegur eltingaleikur, þar sem þeir hlupu í hringi og á endanum náði árásamaðurinn lögreglumanni og leggur til hann hnífinn. Sá varð þá að skjóta hann með raunverulegri byssu.

Þeir sem trúa þessu ekki, þá er auðvelt að finna myndbönd á netinu sem sýna ítrekað að rafbyssur virka ekki alltaf. Oftast virka þær og það sem þær gera er að lama andstæðinginn í nokkrar sekúndur sem þá væntanlega fellur árásamanninn. En oft eru árásamaðurinn á svo miklu adrenalíni, eða rafskoti nær ekki holdi, að hann heldur bara áfram.  Oft falla menn, en standa á fætur aftur eftir raflostið er yfir. Þá hefur lögreglumaðurinn aðeins eitt skot eftir í rafbyssunni og oft klikkar það líka í hamagangnum.

Hér er ein grein um rafbyssur sem virka ekki: When Tasers Fail

Hér er eitt örstutt myndband sem sýnir rafbyssur í verki:

 

Að lokum. Mikil tækniþróun hefur verið í tæknibúnaði lögreglunnar. Eitt er t.d. hálfgert slöngva, sem skotið er á árásamanninn og vefur bandi um báða arma hans, í nægilegan langan tíma til að binda hendur hans og koma járnum á hann.

Annað er tæki sem fest er framan á stuðara lögreglubíls og skýtur "flækju" á afturhjól bíls sem verið er að elta og stöðvar hjól hans á stundinni.

Íslenska lögreglan hefur fylgt tækniþróunni að hluta til. Hún t.d. kom sér upp myndavélum um borð lögreglubíla, komin með myndavél í hnífavestum og ýmislegt annað.


Fullveldið er ekki óumbreytanlegt?

Nær væri að segja að það er ekki til sölu! Og já, fullveldið er fasti og óbreytanlegt, annars væri það ekki full...veldi! Um leið og við skerum af því með framsali til alþjóðastofnanna eða ríkasambanda, erum við ekki lengur fullvalda þjóð. Valdið liggur þá annars staðar. 

Síðasta baráttan fyrir fullveldi fór fram á Íslandsmiðum í þorskastríðunum. Englendingar, síðar Bretar, höfðu þá stundað samfelldan fiskiþjófnað á Íslandsmiðum síðan árið 1412, nánast alltaf í óþökk eyjaskeggja en með semningi stundum hjá Dönum sem létu þá borga fyrir. 

Valdið hefur legið í útlöndum síðan 1262 og furstarnir sem áttu að gæta hagsmuni Íslendinga gerðu það illa, voru skeytingarlausir um íbúa landsins. Þeir vildu bara fá fisk frá Íslandi og skatta. Klukkan á Þingvöllum var lengi eina eign þjóðarinnar fyrir utan stimpla. Meira réðu Íslendingar ekki yfir.

En yfirráðin yfir fiskimiðunum er tengd órjúfanlegum böndum sjálfstæði Íslendinga.

Vegna þess að valdið lá í Kaupmannahöfn gerðu Danir árið 1901 samkomulag við Englendinga um þriggja mílna landhelgi og fiskveiðilögsögu við Ísland. Þessi samningur féll ekki úr gildi fyrr en eftir heimsstyrjöldina síðari og fyrst þá gátu Íslendingar farið að hreyfa við útfærslu fiskveiðilögsögunnar. Íslendingar voru ekki kátir með þann samning. Síðasta útfærsla landhelginnar í 200 mílur var 1976 og Bretar endanlega reknir af Íslandshafi.

En er sjálfstæðisbarátta Íslendinga þar með lokið? Nei, það verður að gæta frelsið öllum stundum, og þá helst frá hálfgerðum landráðamönnum - Íslendingum - sem vilja ganga í sæng erlends ríkjasambands sem kallast ESB. Við erum t.d. að fara senda sambandinu milljarðar króna árlega, svokallað loftslagsskatta hagsmunum Íslendinga til mikilla skaða. Fulltrúar hverja er ríkisstjórn sem gerir slíkan samninga? Eða láta WHO ráðskast með lýðheilsu landsmanna eða láta stórveldi í vestri sjá um landvarnir landsins.

En er þar með sagt að við eigum ekki að gera milliríkja samninga? Jú, það má gera þá. Þeir eiga hins vegar vera vel afmarkaðir og uppsegjanlegir og endurskoðaðir reglulega. Að lokum, hægt er að segja upp samningum eins og það er hægt að gera þá.

 


Sandeyjar neðansjávargöngin opnuð í dag

Opnun risavaxinna neðansjávarganganna sem tengja saman eyjarnar Sandoy og Streymoy kemur rúmum 20 árum eftir vígslu fyrstu slíkra vegaganga Færeyja, Vagar-göngin (Vágatunnilin), sem veittu fasta tengingu milli eyjanna Streymey og Vágey.

Tveimur neðansjávargöngum til viðbótar var bætt við árin 2006 og 2020, í sömu röð — Norðurgöng (Norðoyatunnilin), milli eyjanna Borðey og Eysturey, og Eystureyjargöng (Eysturoyartunnilin) á milli Eysturey (Austurey) og Streymey (Straumey).

Sandeyjargöngin, fjórðu neðansjávargöng Færeyja, eru jafnframt lengstu vegagöng Færeyja til þessa, en þau ná allt að 10,8 kílómetra á milli Gamlarættar, Streymey, og Traðardals, Sandey.

Engin furða að margir séu spenntir yfir hinum glæsilega nýja innviði sem gerir Sandoy hluti af svokölluðu meginlandi.

Samanlagður kostnaður við byggingu Eystureyjarganga og Sandeyjargöng  nemur um 2,6 milljörðum danskra króna (349 milljónum evra eða 52.629.200.000 íslenskra króna). Veggjaldið fyrir notkun Sandeyjargöngin verður það sama og fyrir notkun Eystureyjargangna.

Með opnun Sandeyjarganganna hefur verið komið á fót nýrri rútuleið til að veita áætlunarsamgöngum milli Sandey og Þórshafnar. Á opnunardeginum mun Teistin, sem fer á eftirlaun, — ein einasta almenningssamgöngumáti milli Sandeyjar og Streymey í mörg ár — fara í nokkrar lokaferðir á milli Gamlarættar og Skopunnar í dag.

Hér í lokin er gaman að geta þess þegar ég hlaup framhjá gangnamunan í Sandey fyrir einu ári, krossbrá mér þegar ég sá tvo sjúkrabíla koma á þeysiferð úr göngunum í neyðarakstri á móti mér og keyrðu framhjá mér með blikkandi ljós. Þá voru göngin ljóslaus og ófrágengin en hægt að keyra í gegn fyrir neyðaraðila.

Mér skilst á Færeyingunum sem ég þekki að það verði hlaupið, gengið og ekið í gegn í dag. Svo verður slegin upp heljarinnar veisla í íþróttahúsinu Inn í Dal en barnaskólinn, íþróttahús og fótboltavöllur fyrir alla eyjaskeggja er rétt hjá gangnamunanum sem kemur upp í miðri eyju og í dalinn (Traðardal) sem liggur milli Skopun og Sand, stærstu þéttbýliskjarnanna.

Við þetta opnast tækifæri að leggja brú eða neðansjávargöng til Skúvoy og þaðan til Suðureyjar, rúmir 20 km eða svipað og úr Landeyjum í Vestmannaeyjar.  Kosnaðarsamar ferjusiglingar leggjast þar með af til Sandeyjar.

Gangnagerð til Vestmannaeyjar mun alltaf borga sig, jú, það er verið að hugsa í árhundruðum, ekki áratugum.


Kjörgengi Trumps hafnað - verður samþykkt í Hæstarétti Bandaríkjanna

Demókratar reyna sem þeir geta að koma í veg fyrir kjörgengi Donalds Trumps í eigin flokki. Þeim verður ekki kápan úr klæði, því að Hæstiréttur Bandaríkjanna er skipaður að mestu af repúblikönum, sex af níu dómurum. 

Auk þess er það ólögleg að koma í veg fyrir gjörgengi hans samkvæmt stjórnarskrá landsins. Demókratar eru þarna að notast við lög sett voru í kjölfar bandarísku borgarastyrjaldarinnar sem áttu við um uppreisnarmenn.

Donald Trump gerði ekki uppreisn og hefur ekki verið ákærður fyrir uppreisn varðandi 6. janúar uppþotið. Hann telst því saklaus uns sök sannast. Það er þegar búið að reyna að hanka hann á 6. janúar málinu, með ákæru Bandaríkjaþings með embættismissir ákæru (e. impeachment) og þar var hann sýknaður.

Bandaríkjaforseti nýtur vissrar friðhelgi í starfi. Trump var formlega í starfi til 20. janúar en meinta uppreisn var 6. janúar. 

Það verður því þórðargleði í herbúðum Demókrata og fjölmiðla sem eru undir þeirra valdi, en hún mun ekki standa lengi.  Því að þegar Hæstiréttur Bandaríkjanna hefur úrskurðar Trump í vil, falla allar aðrar ákærur um koll.

Öll óþverabrögð hafa verið reynd til að fella Trump, sem ekki hafa sést áður í sögu Bandaríkjanna, að kjósendur, sem eru óvitlausir, munu ekki kyngja því þeigandi og hljóðalaust. Ef ekki Trump sem verður næsti forseti, þá annar repúblikani.  Trump fer reyndar með himinskautum í skoðanakönnunum og í öllum sveifluríkjum, er hann með afgerandi forystu.

Demókratar eru að gera slíka atlögu að lýðræði Bandaríkjanna að það vekur hroll andstæðinga þeirra og hlutlausra aðila. Æðsti dómstóll hvers lands, eru ekki dómsstólar landsins, heldur fólkið í landinu sem kýs í lýðræðiskosningum og það er endanlegur úrskurður um hæfni eða sekt.

Atgangurinn hefur verið svo mikill, að hlutlausir aðilar sem fylgjast með, neyðast til að ganga í lið Trumps.

Þeir sem gagnrýna Trump eru þar með að viðurkenna wokisma og stefnu vinstri afla í Bandaríkjunum. Þau eru komin svo langt til vinstri á litrófi stjórnmála, að Demókrataflokkurinn er ekki lengur miðju eða rétt til vinstri stjórnmálaflokkur, heldur hreinræktaður sósíalistaflokkur sem VG eða Samfylkingin gætu samsamað sig við.

Trump er söguleg persóna, líkt og Ronald Reagan á sínum tíma. Menn hafa kannski gleymt því að Reagan var mjög hataður af andstæðingum sínum, en jafnvel hann var ekki eins hataður og Trump. Og af hverju þetta hatur?  Fyrir utan það að hann rakkar andstæðinga sína niður í ræðum eða kemur með kvikindalegt tvít? Jú, hann breytti gengi Repúblikanaflokksins sem var á leiðinni niður í niðurfall sögunnar. Fyrirséð var að flokkurinn hafði tapað varanlega fylgi minnihlutahópa og kvenna. Í stefndi að Demókrataflokkurinn yrði við völd um ófyrirséða framtíð. Til sögunnar kom Trump.

Trump bjó til nýjan flokk úr Repúblikanaflokknum og ótrúlega en satt, honum hefur tekist að ná til stærstu minnihlutahópanna, sem eru svartir og latínó fólks.  Fylgi Trumps meðal svartra er komið upp í 22% sem er sögulegt og Demókratar vita sem er, án stuðnings svartra, nær flokkurinn ekki kosningum.

Flokkur Trumps er grasrótarflokkur, fylgið kemur frá almennum kjósendum flokksins. Eiginlega hefur verið mesta andstaðan við hann innan forystu flokksins, en nú hafa kjósendur skipt þeim út í kosningum eða þeir ekki boðið sig aftur til embættis (vita hver niðurstaðan verður).  Þetta fólk kallast Rhino og þar var öldungadeildarþingmaðurinn Mitt Romney fremstur í flokki og kjósendur höfnuðu í forsetakosningum, enda sannkallaður Rhino (Republikan in name only), líkt og forystamenn Sjálfstæðisflokksins eru bara Sjálfstæðismenn í orði kveðnu en selja sig hæstbjóðenda í næstu ríkisstjórnarmyndum.

 


Hvaða atvinnugreinar mun gervigreindin og vélmennin taka yfir?

Hér kemur samtíningur hér og þar af netinu um áhrif gervigreindar og vélmenna á störf fólks.

Gervigreind (AI) hefur gríðarleg áhrif á líf okkar. Allt frá símum okkar til húss okkar, allt þessa dagana er „snjallt“ hvað varðar tækni og græjur. Þar sem líf okkar hefur orðið sléttara en nokkru sinni fyrr, þá er alltaf ofsóknaræði í hausnum á okkur. Ætlar gervigreind að taka starfið mitt? er algeng spurning sem hefur verið á sveimi um hríð. Byrjum á grein sem virðist vera jákvæð gagnvart þessari þróun og segir að þrátt fyrir missir starfa, komi önnur störf í staðinn.  Annað sem einkennir þessa "iðnbyltingu" er að nú eru það ekki verkamennirnir (e. blue collar) sem missa vinnuna, heldur hvítflipparnir (e. white collar), fólkið sem vinnu skrifstofustörfin.


Áhrif gervigreindar á störf?

Margir hafa haft miklar skoðanir á gervigreind og áhrifum hennar á menn og atvinnu þeirra. Fólk hefur áhyggjur af því að gervigreind gæti brátt yfirtekið störf þeirra og skilið þau eftir atvinnulaus.

Því er spáð að vélmenni og gervigreind (AI) muni skipta út sumum störfum, en einnig er spáð að þau muni skapa ný. Samkvæmt builtin.com hafa 1,7 milljónir framleiðslustarfa tapast síðan 2000 vegna vélmenna og sjálfvirknitækni.

Aftur á móti er búist við að árið 2025 myndi gervigreind skapa 97 milljónir nýrra starfa sem er jákvætt en er þetta rétt mat greinahöfundar?  Það er erfitt að segja til um það.  Eins og þetta lítur út í dag, virðist gervigreindin og vélmennin, talandi ekki um að ef bæði fara saman, muni útrýma fjölda starfa. Hér eru tíu störf í hættu og byrjum á þeim sem tengjast einmitt tölvutækninni. 

Tæknistörf (kóðarar, tölvuforritarar, hugbúnaðarverkfræðingar og gagnafræðingar).

Fjölmiðlastörf (auglýsingar, efnissköpun, tækniskrif og blaðamennska).

Lögfræðistörf (lögfræðingar og aðstoðarmenn þeirra).

Markaðsrannsóknarfræðingar. Að hluta til eða öllu leyti.

Kennarar! Að minnsta kosti hluta starfa þeirra.

Fjármálastörf (fjármálasérfræðingar og persónulegir fjármálaráðgjafar).

Kaupmenn eða kaupsýslumenn sem starfa á hlutabréfamarkaði.

Grafískir hönnuðir. Að hluta til eða öllu leyti.

Endurskoðendur. Að hluta til eða öllu leyti.

Þjónustufulltrúar. Þetta er stór stétt og þegar hefur gervigreindin leyst marga þjónustufulltrúa af hólmi.

Öll þessi störf eiga það sameiginlegt að kallast hvítflippastörf (e. white collar jobs).  Ekki er hægt að fullyrða gervigreindin taki að fullu yfir þessi störf, en það mun og er byrjað að fækka í þessum störfum.

Hvað með verkamannastörfin (e. blue collar jobs)?  

Flestir verkamenn eru í mun minni hættu á sjálfvirkni en hvítflibbastarfsmenn, því að sjálfvirknin hefur tekið yfir mörg þessara starfa. Hins vegar er gervigreind veruleg ógn við framleiðslu, smásölu og landbúnað. Sem betur fer mun það aðallega fylla lausar stöður í þessum atvinnugreinum frekar en að ýta starfsfólki á brott. 

Hins vegar eru vélmennin, talandi ekki um með gervigreind, orðin hæfari að vinna flest verkamannastörf (vélmenni eru ekki bara vélmenni í venjumlegum skilningi, heldur svo kallaðir iðnaðarrótbótar sem eru kannski bara armur sem setur saman bíl eða aðrar vörur). Greining Goldman Sachs frá því fyrr á þessu ári sem gaf til kynna að framfarir í gervigreind gætu lagt allt að 300.000 milljónir starfa í hættu um allan heim vegna sjálfvirkni, og segir að framleiðslufyrirtæki séu þegar orðin snemma notendur gervigreindar.

Gervigreindin og herir

Og hér kemur skelfilegasti hlutinn, gervigreindin og hernaðarvélmenni taka yfir störf hermanna. Þegar á tíma Falklandseyjarstríðsins, sáu tölvur um varnir herskipa Breta. Gervigreindin mun taka ákvörðun um líf og dauða. Sjá má þetta í núverandi stríði Ísraels á Gasa, gervigreindin er notuð til að finna óvini og róbótar eru notaðir til að fara niður í göng.

Störf hermanna eru fjölbreytt, líkt og hjá borgaralegum starfsmönnum. Þeir geta verið verkfræðingar, tæknifræðingar o.s.frv. Þessi störf eru í hættu og líka hermenn á vettvangi. 

„Bandaríski herinn er mjög líklegur til að nota sjálfvirkni sem dregur úr „back-office“ kostnaði með tímanum, auk þess að fjarlægja hermenn frá herstöðvum sem ekki eru í "vígvallastöðu" þar sem þeir gætu átt í hættu á árás frá andstæðingum á "fljótandi" vígvöllum, svo sem í flutningum.

Ökumannslaus farartæki sem eru í stakk búin til að taka við leigubíla-, lestar- og vörubílstjórastörfum í borgaralegum geira gætu einnig náð mörgum bardagahlutverkum í hernum.

Vöruhúsavélmenni sem skutla vörum til sendiferðabíla gætu sinnt sömu verkum innan hernaðar- og birgðaeininga flughersins.

Nýjar vélar sem geta skannað, safnað saman og greint hundruð þúsunda blaðsíðna af löglegum skjölum á einum degi gætu staðið sig betur en lögfræðirannsóknarmenn sjóhersins.

Hjúkrunarfræðingar, læknar og sveitungar gætu orðið fyrir samkeppni frá tölvum sem eru hannaðar til að greina sjúkdóma og aðstoða á skurðstofu.

Froskamenn gætu ekki lengur þurft að rífa út sjónámur með höndunum - vélmenni gætu gert það fyrir þá.

„Vélmenni munu halda áfram að koma í stað óhreinu, sljóu og hættulegu starfanna, og þetta mun hafa áhrif á venjulega fleiri ómenntaða og ófaglærða starfsmenn. Skipulagsverkefni verða ekki leyst með því að fólk keyri um á vörubílum. Í staðinn muntu hafa færri ökumenn. Aðalbílstjórinn í bílalest gæti verið mannlegur, en sérhver vörubíll sem kemur á eftir verður það ekki. Þau störf sem eru leiðinlegust verða þau sem skipt er út vegna þess að það er auðveldast að gera sjálfvirkan störf.“

Varðandi herskip, vegna efnahagslegra og starfsmannalegra ástæðna, að þau séu í auknum mæli hönnuð til að „fækka sjómönnum sem þarf til aðgerðir. Þau geta verið mannlaus en stjórnað frá landi og drónar taka við starfi orrustuflugmanna og stjórnað frá landi.

Mjög sjálfvirkur tundurspillurinn Zumwalt, nýlega smíðaður, ber 147 sjómenn — helmingur áhafnarinnar sem rekur svipuð herskip — og sendir allt að þrjár dróna MQ-8 slökkviliðsþyrlur til að finna skotmörk, kortleggja landslag og þefa uppi slæmt veður.

Skrifstofa sjórannsókna og varnarmálaskrifstofa varnarmálaráðuneytisins halda áfram að gera tilraunir með það sem framtíðarfræðingar kalla „draugaflota“ af mannlausum en nettengdum yfirborðs- og neðansjávarbátum - og fljúgandi drónafrændum þeirra yfir höfuð.

Sjóliðar morgundagsins í flotum heims gætu byrjað að lenda í því sem fjöldi bókhaldara, gjaldkera, símamanna og færibandastarfsmanna hefur þegar staðið frammi fyrir á síðustu tveimur áratugum þar sem sífellt hraðari og ódýrari hugbúnaður og sjálfvirkar vélar komu í stað sumra verkefna þeirra í verksmiðjum og skrifstofum.

Og sú þróun er ekki að minnka. Framfarir í gervigreind, hugbúnaði og vélfærafræði ógna næstum helmingi allra bandarískra borgaralegra starfa á næstu áratugum, samkvæmt 2013 greiningu frá Oxford háskóla.

Þó að slíkur niðurskurður gæti bitnað harðast á láglauna verkafólki, mun ódýr kostnaður við háhraða tölvuvinnslu einnig draga úr mörgum „hátekju vitsmunalegum störfum“ á sama tíma og það kallar á „að hola út millitekju venjubundin störf,“ segir í niðurstöðum rannsóknarinnar.

Hvaða störf verða ekki tekin af gervigreind?

Hér eru slík störf sem gervigreind getur ekki komið í staðinn fyrir:

Sjúkraþjálfarar og ráðgjafar.

Hlutverk félagsráðgjafa og samfélagsstarfsmenn.

Tónlistarmenn.

Háttsettir tæknifræðingar og sérfræðingar.

Rannsóknarvísindamenn og verkfræðingar.

Dómarar.

Leiðtoga- og stjórnunarhlutverk.

Starfsmanna- og hæfileikaöflunarstörf.

Í blálokin

Í raun vitum við ekki hvaða störf munu hverfa. En miklar breytingar er framundan. Framtíð líkt og sjá má í bíómyndunum um Terminator er ansi líkleg og er það umhugsunarvert.  Samkvæmt nýjustu fréttum úr herbúðum Google, er ofurtölva þeirra svo flókin og öflug að sjálfir vísindamennirnir skilja ekki gangverk hennar, n.k. Frankenstein tölva. Og hvað gerist þegar skammtatölvurnar verða algengar? Box Pandóru hefur verið opnað.


Er Aserbaídsjan að koma í veg fyrir að Íran blandi sér í átökin Ísrael-Gasa?

Blogg höfundur stóð í þeirri meiningu að hann hefði séð alla þræðina í flókinni stöðu Miðausturlanda en svo er ekki. Honum var til dæmis ekki kunnugt að Ísraelmenn eru bandamenn Aserbaídsjana og hafa í gegnum tíðina keypt olíu af þeim.  Einnig að Aserbídsjanar eru óvinir Írana og standa í deilum við þá. Ísraelmenn gætu gert loftárásir frá Aserbaídjan yfir á Íran.

Deilur um aðgang að Kaspíahafi hafa staðið milli þessara nágrannaríkja. Lagaleg staða Kaspíahafsins hefur verið uppspretta deilna meðal strandríkjanna við Kaspíahafið, þar á meðal Aserbaídsjan og Íran. Ágreiningur um afmörkun landamæra Kaspíahafs og skiptingu auðlinda þess hefur verið rædd í samhengi við alþjóðalög.

Þjóðernisleg og menningarleg tengsl eru mikil. Aserbaídsjan hefur umtalsverða þjóðernibrot í Íran og það hafa verið söguleg tengsl milli aserbaídsjanska samfélagsins í Íran og Aserbaídsjan. Einstaka sinnum hafa menningar- og þjóðernismál komið upp á yfirborðið, en bæði löndin hafa almennt reynt að stjórna þessum viðkvæmu máli. Aserbídsjanar í Íran eru taldir vera um 17 milljónir (Wikipedia: 12-23 milljónir) og búa í héruðum Írans við landamæri Aserbaídsjan. Talið er, ef Íranar ákveða að fara í átök við Ísrael, gætu Aserbídsjanar gert tvennt í stöðunni. Annars vegar lagt undir sig héruðin í Íran sem hafa Aserbídjana, mjög stórt svæði en hins vegar lagt undir mjóa landræmu í Armeníu sem aðskilur landið frá Nagorno-Karabakh og sameinast þar með Nagorno-Karabakh. Kíkjum á þá deilu.

Nagorno-Karabakh deilan. Þó að Nagorno-Karabakh átökin snerti fyrst og fremst Aserbaídsjan og Armeníu, hafa Íranar hagsmuna að gæta á svæðinu. Átökin geta haft áhrif á víðara Suður-Kákasus-svæðið og Íranar hafa lýst yfir áhyggjum af stöðugleika norðurlandamæra sinna. Þeir hafa því stutt Armena gegn Aserbaídsjan með vopnasendingum og fjársendingum.

Íran er fjölbreytt land og stórt með ýmsum þjóðernishópum, þar á meðal Persum, Kúrdum (8-9 milljónir í Íran), Aröbum, Baloch fólkið og Aserbaídsjanum. Mesta hættan er af þeim síðastnefndu í krafti fjölda þeirra en Kúrdar vilja líka frelsi.  Kúrdar hleypa líka á milljónum í Íran en þeir eru sagðir stærsta þjóðarbrotið í Miðausturlöndum án heimalands. Þeir ráða svæðum í Sýrlandi en hafa ekkert formlegt ríki og eru líka fjölmennir í Tyrklandi og eru þjóðarbrot í Írak.

Bashar al-Assad, forseti Sýrlands, hefur háð borgarastyrjöld síðan 2011 og ræðu í dag aðeins yfir 63% af formlegu landsvæði Sýrlands en Kúrdar ráða yfir umtalsverðu stóru svæði. Hann er því ekki líklegur til að blanda sér í stríð Ísraelmanna. Heldur ekki Hezbollah sem að vísu ráða yfir stórum her og vopnabúri, en þeir ættu þá, ef þeir færu af stað, hættu á loftárásum Bandaríkjaflota og innrás Ísraelshers.  Seinast er Ísrael fór inn í Líbanon, fór landið ansi illa út úr því.  Líbanar vilja heldur ekki stríð, þeir eru gjaldþrota og hafa ekki enn jafnað sig á (borgara)stríðum síðastliðna áratuga.

Náin samvinna er með Egyptum og Ísraelmönnum og báðar þjóðirnar eru óvinir Hamas hryðjuverkasamtakanna. Egyptar vilja ekki fá 2,2 milljónir Palestínu-Araba frá Gasa inn á Sínaí skagann en þar búa bara um 600 þúsund Egyptar en þar eru þeir að glíma við hryðjuverkasamtök hliðholl Hamas á skaganum.

Egyptar vita sem er, að Hamas nýtur um stuðnings 70-80% Palestínumanna, bæða á Vesturbakkanum og Gasa, samkvæmt skoðanakönnunum sem gerðar hafa verið undanfarnar vikur. Þrátt fyrir stríðið við Ísrael. Hætta yrði á borgarastyrjöld í Egyptalandi en ástæður þess, verður ekki farið út í hér.

Enn er stríðið í Gaza aðeins staðbundið en helsta áhættan eins og staðan er í dag, er að Palestínu-Arabar á Vesturbakka blandi sér í átökin.  En vegna þess að Ísraelmenn hafa bútað Vesturbakkann upp og þar eru margar landnemabyggðir gyðinga, ólöglegar samkvæmt ályktunum Sameinuðu þjóðanna, eiga Vesturbekkingar erfitt um drátt með sókn á hendur Ísraelmanna. Smá skærur eiga sér þó stað.

Svona er staðan í dag. Það er kannski ekki eins ófriðlegt og virtist í fyrstu á svæðinu en það kraumar undir og ein mistök geta....


Staða Rússlands

Ian Bremer (sjá slóð að neðan), er að reyna að ná skilningi á stefnu Rússa síðan Pútín tók við. En hann athugar ekki að Pútín er að fylgja stefnu Rússa sem hófst með Ívan hinn grimma sem mistókst að mestu ætlunarverk sitt en Pétur mikli tókst. Núverandi utanríkisstefna Rússa er því 300 ára gömul og sovét tímabilið hluti af því enda lá valdið í Moskvu og í Rússlandi.

Í Sovétríkjunum var reynst að koma í veg fyrir að ríkjasambandið myndi liðast upp og héldist saman á upplausnartímum með því að færa til þjóðir innan vébanda þess. Það eru því rússnesk þjóðarbrot alls staðar í fyrrum ríkjum Sovétríkjanna, þar á meðal í Úkraínu og þetta skapar vanda og spennu.

Míkhaíl Gorbasjov, árið 1985, reyndi að bjarga heimveldinu og kommúnistaflokknum með þremur aðferðum;  efnahagsumbætur (Perestroka) sem er í raun sú leið sem Kínverjar fóru. En þá gerði Gorbbasjov tvenn mistök, hann opnaði á frjálsar stjórnmálaumræður með Glasnost (sem Kínverjar gerðu ekki og Pútín hefur í raun lokað á óbeint), og Khozraschyot sem er afnám miðstýringar valdsins. Við það braust út þjóðernis vakning meðal íbúa hinna 15 ríkja Sovétríkjanna. Þeir sem þekkja mátt þjóðernishyggjunar, vita að andi töfralampans er þar með kominn út og fer ekki auðveldlega inn aftur. Enda gerði hann það ekki og aðeins sex árum síðar liðugust ríkin í sundur árið 1991, að mest friðsamlega en afleiðingarnar gæta enn.

Stríðið í Úkraínu er afleiðingin af þessu og hófst 2014 og stendur enn og er stórstyrjöld. Önnur átök hafa einnig brotist út. Málið snýst ekki bara um samskipti Rússlands við fyrrum ríki Sovétríkjanna, heldur einnig að halda rússneska ríkjasambandinu saman enda ótal mörg þjóðarbrot innan Rússlands sjálfts. Rennum yfir helstu átökin síðan fall Sovétríkjanna.

Byrjum á Tsjetsjníu (Rússland) og teljast vera innanlandsátök. Átökin í Tsjetsjníu hafa staðið yfir í nokkra áratugi, með tveimur stórum stríðum á tíunda áratugnum. Frá því snemma á 20. öld hefur verið viðvarandi uppreisn á lágu stigi, með stöku ofbeldisbrotum. Þetta er jaðarsvæði Rússlands og bráðnauðsynlegt til að stöðva sóknir úr suðri en það komst á vald Rússlands í Kákasus stríðunum svonefndu á 19. öld. Þetta er tappi sem Rússar munu aldrei taka úr baðkarinu.

Georgía, heimaríki Stalíns hefur verið óþægur ljár í vegi Pútíns. Styr hefur staðið um Suður-Ossetíu og Abkasí. Árið 2008 tóku Georgía og Rússland þátt í stuttu stríði um losunarhéruð Suður-Ossetíu og Abkasíu. Rússar viðurkenndu sjálfstæði þessara svæða, sem leiddi til áframhaldandi spennu.  Georgíumenn urðu að sætta sig við vald Moskvu.

Úkraínustríðið hófst í raun með töku Kríms. Árið 2014 innlimuðu Rússar Krímskaga eftir umdeilda þjóðaratkvæðagreiðslu. Þessi ráðstöfun leiddi til áframhaldandi spennu milli Rússlands og Úkraínu. Krím hefur meira eða minna tilheyrt Rússlandi síðan á 17. öld og aldrei Úkraínu, nema þegar Úkraínumaðurinn Krústjev ákvað að tengja skagann við Úkraníu á sjötta áratug 20. aldar. Þetta skipti engu máli þá enda bæði Úkraníu og Rússland í sama ríkjasambandi. Fyrir innlimun voru Rússar um það bil 58-60%,Úkraínumenn um það bil 24-25% og Krímtatarar um 12-13%. Aðrir þjóðernishópar: Þar á meðal Hvít-Rússar, Krím-Karaítar, Armenar og aðrir, sem eru hlutfallið sem eftir er.

Donbass svæðið í Austur-Úkraína. Átökin í Austur-Úkraínu, einkum í Donetsk- og Luhansk-héruðunum, hófust árið 2014. Aðskilnaðarhreyfingar sem eru hliðhollar Rússum lýstu yfir sjálfstæðum lýðveldum, sem leiddi til flókinna átaka þar sem Úkraínu, Rússland og aðskilnaðarsveitir hliðhollar Rússlandi tóku þátt. Eins og staðan er í dag, eru Úkraínumenn búnir að tapa stríðinu. Rússar þurfa bara að bíða eftir að Trump komist til valda eða annar Repúblikani og samið um frið á "einum degi" eins og gorgeir Trump heldur fram. Stuðingurinn er þegar farinn en Bandaríkjaþing hefur lokað á allar fjárveitingar til stríðsins og án fjár og vopna frá BNA, er stríðinu lokið.

Moldóva - Transnistria: Uppreisnarsvæðið Transnistria, þar sem aðallega eru rússneskumælandi íbúar, hefur verið uppspretta spennu. Ástandið er enn óleyst þar sem Transnistria sækist eftir viðurkenningu sem sjálfstætt ríki.

Armenía og Aserbaídsjan og baráttan um  hið umdeilda svæði Nagorno-Karabakh. Árið 2020 braust út stutt en ákaft stríð milli Armeníu og Aserbaídsjan um Nagorno-Karabakh-svæðið. Aserbaídsjan, með stuðningi Tyrkja, náði aftur yfirráðum yfir verulegum hlutum svæðisins. Og nú var þjóðarbrot Armena hrakið á flótta, um 100 þúsund manns hafa flúið svæðið eftir tap Armeníu hers en Armenar gerðu þau mistök að halla sér að Vesturlöndum við litla hrifningu Pútíns og því stöðvaði hann ekki sigurgöngu Aserbaídsa.  Armenía er með formleg samskipti við ESB og NATÓ.

Og ástandið í Mið-Asíu. Þótt lönd í Mið-Asíu hafi almennt verið stöðugri, hafa einstaka atvik og spennu komið upp í tengslum við landamæradeilur, þjóðernismál og pólitískan stöðugleika. Víða kraumar undir.

Þetta er því gríðarlega flókið púsluspil sem Pútín er vinna úr. Spurningin er, viljum við að Pútín tapi? Hvað gerist þá? Borgarastyrjöld í Rússlandi? Erum við búin að gleyma borgarastyrjöldina sem braust út í Rússlandi í miðri fyrri heimsstyrjöld og breytti heiminum varanlega?

Áður en menn vaða hér inn á athugasemdakerfið, í liði með einhverjum eða móti sem þeim er guðs velkomið, þá er vert að benda á að hér er ekkert verið að verja og hvetja til stefnu Pútíns, bara benda á geopólítíkina sem eins og komið hefur verið hér ínn á, sem er meira en 300 ára gömul stefna. Þetta er sagnfræðilegt yfirlit, söguskýring.

Hér kemur mín skoðun. Ég persónulega tel að þetta stríð er algjör mistök, diplómatísk mistök æðstu ráðamanna (sérstaklega stjórnar Bidens sem las ekki rétt í stöðuna). Enginn raunverulegur árangur verður af þessu stríði, nema undirstrikun þess að Rússland er enn stórveldi og getu þess að hlutast til um innanríkismál gervihnattaríkjanna í kringum sig.

Við leysum ekki deilur stórvelda með að slíta á diplómatísk samskipti sem Íslendingar gerðu í raun með lokun sendiráða. Og við gerum það ekki með að loka á diplómatísk samskipti við Ísraelmenn eða Palestínumenn. Því þegar menn hætta að tala saman, byrja vopnin að öskra.

Putin’s war


Að eiga erfitt með stiga er merki um elliglöp

Sjá má þetta hjá Joe Biden sem er sífellt að detta, líka við að fara upp stiga.

Þetta lítt þekkta einkenni getur bent til þess að um elliglöp sé að ræða

Hér má sjá Joe Biden í frjálsu falli...

Og önnur merki eru ruglingur í tali og háttum....sjá hér 

Creepy, Cringe and Confused: The Decline of Joe Biden

Fyrie utan það að karlinn er gjörspilltur og litlar líkur eru á að hann verði í forseta baráttunni á næsta ári. Hann hefur líka verið sakaður um óviðeigandi hegðun... 


Gyðingaofsóknir í gegnum aldir - sögulegt yfirlit

Gyðinga andúð og hatur hefur verið viðvarandi í gegnum aldir um víða veröld en þeir eru þekktasta þjóð í heimi vegna þess að þeir hafa dreifst um allan heim. Allir hafa því skoðun á gyðingum.

Helsta ástæða andstöðu við þá er að þeir hafa verið harðir á að vera þeir sjálfir, fylgja sínum siðum og trú af harðneskju.  Við það hefur skapast bil eða aðgreining, þeir og við. Samþætting samfélagsins minnkar við það, þegar ekki allir fara eftir sömu leikreglum. Við þetta hafa þeir lent á jarðrinum, myndað hliðarsamfélög, líkt og múslimar í Evrópu í dag. Við þessu hafa stjórnvöld á hverjum brugðist, annað hvort með að jaðarsetja þá og setja sérstök lög um þá eða hreinlega að reka þá úr landi eða drepa. Viðbrögðin hafa alltaf byggt á getu ríkisins til að beita sér í málinu.

Vandinn varð fyrst mikill þegar þjóðríkin urðu til og samþætting samfélagsins nauðsynleg. Brottvísanir voru ekki einu tól stjórnvalda, heldur einnig mismunun, útilokun frá þátttöku í samfélaginu og ofbeldi af hendi stjórnvalda eða almennings. Gyðingar voru auðveldir blórabögglar, enda öðruvísi og vegna jaðarsetninga, gátu ekki varið sig. Saga gyðingaofsókna er löng. Rennum yfir sögusviðið.

Fyrsta gyðinga-rómverska stríðið (66-73 e.Kr.) fólst í eyðingu annars musterisins í Jerúsalem og umsátrinu um Masada markaði upphafið að röð átaka milli gyðinga og rómverska heimsveldisins. Rómverjar voru umburðalyndir í trúmálum en þeir vildu að allir, líka gyðingar, færu eftir rómverskum lögum, sem gyðingar gerðu ekki.

Dreifingin (diaspora) kallaðist þvingaða dreifing gyðinga frá heimalandi sínu eftir landvinninga Rómverja í Jerúsalem og leiddi til alda útlegðar, mismununar og ofsókna. Margir gyðingar flúðu lands eða reknir en sumir urðu eftir.

Brottvísunin frá Englandi (1290). Játvarður konungur gaf út tilskipun um að reka alla gyðinga frá Englandi og þeim var opinberlega ekki leyft að snúa aftur fyrr en um miðja 17. öld.

Brottvísunin frá Spáni (1492). Alhambra-tilskipunin fyrirskipaði brottvísun gyðinga frá Spáni, sem leiddi til fjölda fólksflutninga og ofsókna um alla Evrópu. Dorit forsetafrú er afkomandi þeirra gyðinga. Nóta bene, múslimar nema trúskiptingar, var einnig vísað úr landi. Afleiðing var að þeir fluttust yfir til Norður-Afríku og stofnuðu Barbaríðið. Hingað komu þeir 1927 í svo kallaða Tyrkjaráni en þetta er nú hliðarsaga.

Pogroms í Austur-Evrópu (17.-20. öld). Fjölmargar ofbeldisfullar árásir, oft gerðar eða samþykktar af yfirvöldum, beindust að gyðingasamfélögum í Rússlandi og Austur-Evrópu, sem leiddu til verulegra þjáninga og manntjóns.

Spænski rannsóknarrétturinn (1478-1834) var ötull við ofsóknir. Gyðingar stóðu frammi fyrir ofsóknum og þvinguðum trúskiptum meðan á spænska rannsóknarréttinum stóð, þar sem margir voru reknir út eða neyddir til að lifa sem dulmálsgyðingar.

Gyðingaofsóknir í Rússlandi á 19. öld. Ofsóknir og ofbeldi gegn gyðingum í Rússlandi á 19. öld voru hluti af víðtækara mynstri gyðingahaturs sem hélst fram á 20. öld og átti þátt í að móta fólksflutningamynstur gyðingasamfélaga frá Rússlandi og fram á daginn í dag.

Helförin (1933-1945): Kerfisbundið þjóðarmorð sem Þýskaland nasista framdi í seinni heimsstyrjöldinni og leiddi til fjöldamorðs á sex milljónum gyðinga ásamt milljónum annarra.

Sovét-gyðingahatur (20. öld). Gyðingar stóðu frammi fyrir mismunun og ofsóknum í Sovétríkjunum, sérstaklega í stjórnartíð Jósefs Stalíns en hann var einmitt að skipuleggja ofsóknir gegn þeim 1953 þegar hann lést.

Deilur Araba og Ísraela (20. öld til dagsins í dag): Stofnun Ísraelsríkis árið 1948 og átök í kjölfarið hafa leitt til spennu og reglubundinna ofsókna á hendur gyðingasamfélögum í Miðausturlöndum.

Eftir stofnun Ísraelsríkis árið 1948 stóð verulegur fjöldi gyðinga í arabalöndum frammi fyrir ofsóknum, mismunun og brottrekstri. Erfitt er að ákvarða nákvæmlega hversu margir gyðingar hafa verið reknir eða neyddir til að yfirgefa heimili sín á þessu tímabili og ágiskanir eru mismunandi. Hins vegar er almennt talið að hundruð þúsunda gyðinga hafi verið á flótta frá arabalöndum í kjölfar stofnunar Ísraels.

Samfélög gyðinga í löndum eins og Írak, Egyptalandi, Jemen, Líbýu og fleiri urðu sérstaklega fyrir áhrifum. Meðal þátta sem áttu þátt í landflóttanum voru and-gyðingaviðhorf, mismununarlög, ofbeldi og pólitískur óstöðugleiki. Margir gyðingar voru neyddir til að yfirgefa heimili sín, eigur og fyrirtæki þar sem þeir leituðu skjóls annars staðar og talsverður fjöldi fann nýtt heimili í Ísrael.

Flutningur gyðingasamfélaga frá arabalöndum er oft nefndur flótti gyðinga frá araba- og múslimalöndum. Nákvæmur fjöldi einstaklinga sem verða fyrir áhrifum er spurning um sögulega umræðu og áætlanir eru á bilinu um 600.000 til 850.000 gyðingar. Aðstæður voru mismunandi eftir löndum og ekki fóru allir gyðingar vegna beins brottvísunar; sumir fóru sjálfviljugir til að bregðast við breyttu pólitísku og félagslegu andrúmslofti á svæðinu.

Refuseniks Sovétríkjanna (1960-1980): Sovéskir gyðingar, sem reyndu að flytja til Ísraels, mættu stjórnarandstöðu og mismunun, sem leiddi til þess að hugtakið "refusenik" var búið til. Sama á við um gyðinga frá Eþíópíu eða Austur-Afríku sem mættu kynþáttafordómum.

Íranska byltingin (1979) svonefnda leiddi til fólksflótta margra íranskra gyðinga og þeir sem eftir voru stóðu frammi fyrir mismunun og takmörkunum.

Ísland og gyðingar.  Samskipti Íslendinga við gyðinga á sér ekki langa sögu en hún er óþekkt. Vel getur verið að einhverjir kaupmanna sem hingað komu fyrr á öldum hafi verið af gyðingaættum. Ísland var það einangrað. Samskiptin hófust fyrir alvöru þegar gyðingar urður fyrir gyðingaofsóknum í Þýskalandi nasismans á fjórða áratug 20. aldar. Hingað vildu margir gyðingar leita skjóls en fengu ekki. Nokkrir fengu þó skjól vegna mikilvægi þeirra, svo sem hljómlistafólk sem gat lagt til nýja þekkngu á Íslandi. Hingað leituð gyðingar í lok seinni heimsstyrjaldar í litlu mæli.

Íslendingar, eða réttara sagt einn maður, Thor Thors sendiherra Íslands hjá Sameinuðu þjóðunum, hafi töluverð áhrif á stofnun Ísraelsríkis með störfum sínum.

Síðan þá hafa íslensk stjórnvöld verið vinveitt Ísraelsríki en undir lok 20. aldar breyttist stefnan og Íslendingar viðurkenndu ríki Palestínu-Araba. Andúð í garð gyðinga, sem eru afar fámennir á Íslandi í dag, hefur farið vaxandi og kristalaðist í mótmælunum nýverið gegn Gasa stríðinu. Íslensk stjórnvöld eru tvístígandi í afstöðu sinni gagnvart Ísrael í dag.

Svona er sagan sem nú er haldið áfram.

 


« Fyrri síða | Næsta síða »

Höfundur

Birgir Loftsson
Birgir Loftsson

Er áhugamaður um sögu og samfélag Íslendinga í nútíð og þátíð og tengslum Íslands við umheiminn. Móttó: ,Hafa skal það sem sannara kann að reynast."

Maí 2024

S M Þ M F F L
      1 2 3 4
5 6 7 8 9 10 11
12 13 14 15 16 17 18
19 20 21 22 23 24 25
26 27 28 29 30 31  

Innskráning

Ath. Vinsamlegast kveikið á Javascript til að hefja innskráningu.

Hafðu samband