Hvenær varð verkalýðurinn til?

Hvenær varð verkalýðurinn til á Íslandi? Það fer eftir því hvernig við skilgreinum verkafólk.  Strangt til tekið getum við sagt að það gerðist um árþúsundið 1000 þegar Íslendingar aflögðu þrælahald og breyttu þræla í vinnufólk.

En ef við miðum við iðnbyltinguna og verkafólk í þéttbýli, er skilgreiningin þrengri og miðað er við tímabilið sem hófst 1750 og er enn í gangi.

Á Íslandi hefur hingað til hefur verið hefð fyrir að miða við 19. öldina og þá í sambandi við útgerð þilskipa, myndun sjávarþorpa og fiskvinnsla í þeim; einnig verksmiðjurekstur Norðmanna er þeir hófu hvalveiðar og settu upp verksmiðjur fyrst á Vestfjörðum en síðar á Austfjörðum.

Ég vil gerast svo djafur að miða upphafið við innréttingar Skúla Magnússonar og félaga. Stórfyrirtæki þeirra, með öllum þeim verksmiðjuhúsum sem fylgdu (44 mannvirkjum í heildina), hafði innanborð fjölda manna og já kvenna sem störfuðu fyrir fyrirtækið og fengu laun fyrir. Launavinnan varð til. Þetta var iðnaðarfólk.

Dæmi um starfsmannafjölda á einu tímabili er þegar Ari Guðmundsson varð kaupmaður í Hólmnum (Grandi í dag) og átti sæti í stjórn stofnanna, ákvað að reka sem flest starfsfólk úr starfi (honum var falið það hlutverk af hendi dönsku félagsstjórnanna að eyðileggja fyrirtækið innan frá og er önnur saga). Hann rak úr starfi 53 manneskjur og voru þá eftir 26 starfsmenn sem áttu að halda út rekstrinum og þilskipunum var jafnframt lagt. Í dag myndi þetta teljast vera stórt fyrirtæki.

Svo má geta að lokum að fyrsta íslenska hlutfélagið var stofnað 1751 á Alþingi eða 270 árum síðan. Embættismenn á Íslandi stofnuðu Hið íslenska hlutafélag á Þingvöllum sumarið 1751 og bundust samtökum um stofnun vefsmiðju á Íslandi að erlendri fyrirmynd. Án fyrirtækjarekstur, hefði verkalýðurinn enga launavinnu og í raun undir valdi bóndans komið, peningalaust, matarlítið og við lélegt húsaskjól án almennra mannréttinda eins og til dæmis að stofna til eigin fjölskyldu og lifa sjálfstætt.