Er alheimurinn kirkjugarður? Þessi kenning bendir til þess að mannkynið gæti verið eitt og sér

Hér er jafna, og hún frekar ömurleg: N = R*× fP × ne × f1 × fi × fc × L. Þetta er Drake-jafnan og hún lýsir fjölda framandi siðmenningar í vetrarbrautinni okkar sem við gætum verið með og fær um samskipti. Hugtök þess samsvara gildum eins og hluta stjarna með plánetum, hluta pláneta sem líf gæti myndast á, hluta pláneta sem geta haldið uppi vitrænu lífi og svo framvegis. Með varfærnu mati er lágmarksniðurstaða þessarar jöfnu 20. Það ættu að vera 20 "siðmenningar" með greind í Vetrarbrautinni sem við getum haft samband við og sem geta haft samband við okkur. En það eru engir sem hafa samband við okkur, að því virðist.

Drake-jafnan er dæmi um víðtækara mál í vísindasamfélaginu - miðað við mikla stærð alheimsins og vitneskju okkar um að vitsmunalíf hefur þróast að minnsta kosti einu sinni, ættu að vera sannanir fyrir framandi lífi. Þetta er almennt nefnt Fermi þversögnin, eftir eðlisfræðingnum Enrico Fermi sem fyrst skoðaði mótsögnina á milli mikillar líkur á framandi siðmenningum og augljósri fjarveru þeirra. Fermi tók þetta frekar stuttlega saman þegar hann spurði: „Hvar eru allir“?

En kannski var þetta röng spurning. Betri spurning, að vísu erfiðari, gæti verið "Hvað kom fyrir alla?" Ólíkt því að spyrja hvar líf sé til í alheiminum, þá er til skýrara svar við þessari spurningu: Stóra sían.

Hvers vegna alheimurinn er tómur?

Líf geimvera er líklegt, en það er ekkert sem við getum séð. Þess vegna gæti það verið svo að einhvers staðar á þróunarferli lífsins sé stórfelld og sameiginleg áskorun sem bindur enda á framandi líf áður en það verður nógu gáfað og nógu útbreitt til að við sjáum - frábær sía.

Þessi sía gæti tekið á sig margar myndir. Það gæti verið að það að hafa plánetu á Gulllokkasvæðinu - mjóa bandið í kringum stjörnu þar sem það er hvorki of heitt né of kalt til að líf geti verið til - og að plánetan innihaldi lífrænar sameindir sem geta safnast saman í líf er afar ólíklegt. Við höfum horft á fullt af plánetum á svæði Gulllokksins af mismunandi stjörnum (talið er að það séu 40 milljarðar í Vetrarbrautinni), en kannski eru skilyrðin enn ekki til staðar fyrir líf.

Stóra sían gæti átt sér stað á allra fyrstu stigum lífsins. Þegar maður var í líffræði í menntaskóla gætirðu látið bora viðkvæðið í höfuðið á þér „hvatberar eru orkuver frumunnar. Hins vegar voru hvatberar á einum tímapunkti sérstök baktería sem lifði sína eigin tilveru. Einhvern tíma á jörðinni reyndi einfruma lífvera að éta eina af þessum bakteríum, nema í stað þess að vera melt, gekk bakterían í lið með frumunni og framleiddi auka orku sem gerði frumunni kleift að þróast á þann hátt sem leiddi til æðri lífsforma. Atburður sem þessi gæti verið svo ólíklegur að hann hafi aðeins gerst einu sinni í Vetrarbrautinni.

Eða sían gæti verið þróun stórra heila, eins og við höfum. Þegar öllu er á botninn hvolft lifum við á plánetu fullri af lífverum og sú greind sem menn hafa hefur aðeins komið fram einu sinni. Það kann að vera yfirgnæfandi líklegt að lífverur á öðrum plánetum þurfi einfaldlega ekki að þróa orkuþörf taugamannvirki sem nauðsynleg eru fyrir greind.

Hvað ef sían er á undan okkur?

Þessir möguleikar gera ráð fyrir því að Mikla sían sé að baki okkur - að mannkynið sé heppin tegund sem sigraði hindrun næstum allt, allt annað líf hefur ekki náð framhjá. Þetta gæti þó ekki verið raunin; lífið gæti þróast á okkar stig allan tímann en þurrkast út af einhverjum óþekkjanlegum hörmungum. Uppgötvun kjarnorku er líklegur atburður fyrir sérhvert þróað samfélag, en það hefur líka möguleika á að eyðileggja slíkt samfélag. Að nýta auðlindir plánetu til að byggja upp háþróaða siðmenningu eyðileggur líka plánetuna: núverandi ferli loftslagsbreytinga er gott dæmi. Eða það gæti verið eitthvað algjörlega óþekkt, mikil ógn sem við getum ekki séð og munum ekki sjá fyrr en það er of seint.

Harkan, gagnsæja tillaga Stóra síunnar er að það væri slæmt merki fyrir mannkynið að finna framandi líf, sérstaklega framandi líf með svipaðri tækniframförum og okkar eigin. Ef vetrarbrautin okkar er sannarlega tóm og dauð verða meiri líkur á að við höfum þegar farið í gegnum síuna miklu. Vetrarbrautin gæti verið tóm vegna þess að allt annað líf tókst ekki að fara í gegnum áskoruna sem mannkynið stóðst.

Ef við finnum aðra framandi siðmenningu, en ekki alheim sem er fullur af margs konar framandi siðmenningum, þá er vísbendingin um að Stóra sían sé á undan okkur. Vetrarbrautin ætti að vera full af lífi, en hún er það ekki; eitt annað lífstilvik myndi benda til þess að hinar fjölmörgu aðrar siðmenningar sem ættu að vera þarna hafi verið þurrkaðar út af einhverjum hörmungum sem við og framandi hliðstæða okkar eigum enn eftir að horfast í augu við.

Sem betur fer höfum við ekki fundið neitt líf. Þó að það gæti verið einmana, þýðir það að líkur mannkyns á langtímalifun eru aðeins meiri en ella.

En svo gætu geimverurnar verið beint fyrir framan okkur, ef marka má allar frásagnir af fljúgandi furðuhlutum og af geimverum sem taka jarðabúa sem n.k. tilrauna- og eða rannsóknardýr. Þær gætu hugsað sem svo, að maðurinn, sem er óneitanlega gáfaður, er líka villidýr sem drepur allt og étur á jörðinni. Best að halda sig fjarri slíku villidýri.

Heimild:

https://bigthink.com/surprising-science/great-filter-theory/#Echobox=1663006365

Um krúnuna

"Varðandi krúnuna" er frægasta réttar málflutningur hins merka aþenska stjórnmálamanns og ræðumanns, Demosþenes, flutt árið 330 f.Kr.

Sögulegur bakgrunnur

Þrátt fyrir árangurslausar mótmæli gegn Filippusi II frá Makedóníu og Alexander mikla, virti og dáði aþenska þjóðin enn Demosþenes, jafnvel meira en stjórnmálamenn hliðhollir Makedóníu, sérstaklega Demades og Phocion, sem réðu borginni á þessu tímabili. Árið 336 f.Kr. lagði ræðumaðurinn Ctesiphon til að Aþena heiðraði Demosþenes fyrir þjónustu hans við borgina með því að afhenda honum, samkvæmt venju, gullkórónu. Þessi tillaga varð pólitískt mál árið 330 f.Kr., og Aeschines kærði Ctesiphon fyrir að hafa brotið lög á þremur atriðum:

• Fyrir að koma með rangar ásakanir í ríkisskjali.
• Fyrir að veita embættismanni ríkisins (Demosthenes) kórónu með ólögmætum hætti sem ekki hafði enn skilað skýrslu um embættistímabil sitt.
• Fyrir að hafa ólöglega boðið krúnuna í Dionysia.

Innihald ræðunnar

Í Um krúnuna, sem er talin ein glæsilegasta pólitíska bón eða ræða sem skrifuð hefur verið, varði Demosthenes ekki aðeins Ctesiphon heldur réðst hann einnig harkalega á þá sem hefðu kosið frið við Makedóníu.

Í þessum réttarhöldum var allur pólitískur ferill Demosthenesar til umræðu, en ræðumaðurinn hafnaði engu því sem hann hafði gert. Hann byrjar á almennri sýn á ástand Grikklands þegar hann fór í stjórnmál og lýsir stigum baráttu hans gegn Filippusi. Hann fjallar síðan um frið Fílókratesar og kennir Aeschines um hlutverk sitt í samningaviðræðum og fullgildingu sáttmálans. Hann gerir líka persónulega árás á Aeschines, sem hann hæðast að þar sem hann var fæddur af lágum og illræmdum foreldrum. Við þetta bætir hann ásökunum um spillingu og landráð og rekur hörmung Chaeronea til framkomu pólitísks andstæðings síns, þegar hann var fulltrúi Aþenu í deildarráði Amfictyonic. Hann undirstrikar að hann einn hafi staðið upp til að stuðla að bandalagi við Þebu. Ræðumaðurinn fullyrðir að þótt Aþena hafi verið sigruð, þá væri betra að vera sigraður í glæsilegri sjálfstæðisbaráttu en að gefa upp arfleifð frelsisins.

Demosthenes sigraði Aeschines að lokum með yfirgnæfandi meirihluta atkvæða. Fyrir vikið var Ctesiphon sýknaður og Aeschines sektaður og neyddur í útlegð.

Margir fræðimenn hafa komist að þeirri niðurstöðu að ræða Aeschines hafi sett fram mjög trúverðugt, þó ekki óumdeilanlegt, lagalegt mál.

Hér kemur fyrsti hluti ræðunnar. Þar sem hún er geysi löng, sé ég mér ekki fært að þýða hana alla. Hún hlýtur að vera til einhvers staðar á íslensku.  En það er alltaf gaman að fá a.m.k. glefsu úr ræðu, til að fá nasasjónir af mælskulist viðkomandi…

Varðandi krúnuna

Leyfðu mér að byrja, menn í Aþenu, á því að biðja alla himnavalda um að við þessa réttarhöld megi ég finna í hjörtum Aþenu slíka velvild í minn garð en ég hef alltaf þótt vænt um borgina og íbúa Aþenu. Næsta bæn mín er fyrir ykkur, og fyrir samvisku ykkar og heiður. Megi guðirnir hvetja ykkur svo til að skapið sem þið hlustið á orð mín verði stýrt, ekki af andstæðingi mínum - það væri að sönnu voðalegt! - heldur af lögum og dómstólaeiðnum, sem þið ert meðal annarra skuldbindinga, sóru að veita báðum aðilum hlutlausa yfirheyrslu. Tilgangur þess eiðs er, ekki aðeins að þið skulið hafna öllum fordómum, ekki aðeins að þið skulið sýna jafnan velþóknun, heldur einnig að þið skalt leyfa hverjum málsaðila að ráðstafa og raða málefnum sínum til varnar eftir eigin geðþótta og mati.

Meðal margra kosta, sem Aeschines hefur yfir mér í þessari deilu, eru tveir, menn frá Aþenu, af mikilli stundu. Í fyrsta lagi á ég stærri hlut í málinu; því að missir velþóknunar yðar er mér miklu alvarlegra en missir dóms yðar til hans. Fyrir mig, reyndar — en ég leyfi mér að segja ekkert óheillavænlegt í upphafi ræðu minnar: Ég ætla aðeins að segja að hann sakar mig um yfirburði. Í öðru lagi er það hin eðlilega tilhneiging mannkyns að hlusta fúslega á orðagjálfur og svívirðingar og angrað sjálfslof. Honum hefur verið falin sú viðunandi skylda; sá hluti sem er næstum alltaf móðgandi eftir sem áður fyrir mig. Ef ég forðast tengsl við eigin afrek, sem vörn gegn slíku broti, mun ég virðast ekki geta hrekjað ásakanir sem mér eru meintar á hendur mér, eða staðfesta tilkall mitt til opinberrar aðgreiningar. Samt, ef ég beini sjálfum mér að því sem ég hef gert, og til þess þáttar sem ég hef tekið í stjórnmálum, verð ég oft neyddur til að tala um sjálfan mig. Jæja, ég mun leitast við að gera það af öllum mögulegum hógværð; og lát manninn, sem hefur frumkvæði að þessari deilu, bera sökina á sjálfhverfu sem skilyrðin þvinga upp á mig.

Þið hljótið allir að vera sammála, Aþenumenn, að í þessum málaferlum er mér varðar jafnt um Ctesiphon, og að þær krefjist ekki síður alvarlegrar athugunar. Allt tjón, sérstaklega ef það er valdið af fjandskap einkaaðila, er erfitt að bera; en að missa velvild yður og góðvild er sársaukafullast af öllu tapi, enda er það besta af öllum kaupum að öðlast það. Þar sem málið er í húfi, bið ég ykkur öll að hlusta á vörn mína gegn ásökunum sem lagðar eru fram, í anda réttlætis. Þannig að lögin mæla fyrir um - lögin sem Solon, sem fyrst setti þau fram, góður lýðræðismaður og vinur fólksins, taldi rétt að staðfesta ekki aðeins með setningu þeirra heldur með eið kviðdóms, ekki að vantreysta þér, ef ég skil hann rétt, heldur skynja að enginn sakborningur geti sigrað þær sakargiftir og ávirðingar sem saksóknari kýs með ávinningi af fyrri ræðu, nema sérhver dómari taki með velvilja ákalli seinni ræðumannsins, sem trúrækniskyldu. þeim guðum, sem hann hefir svarið af, og myndar enga endanlega niðurstöðu um málið allt, fyrr en hann hefur veitt báða aðila sanngjarna og hlutlausa málflutning.

Svo virðist sem ég þurfi í dag að gera grein fyrir öllu einkalífi mínu sem og opinberum viðskiptum mínum. Ég verð því að endurnýja ákall mitt til guðanna; og í návist yðar bið ég þá, fyrst að ég megi finna í hjörtum yðar slíka velvild í minn garð eins og ég hef nokkurn tíma þótt vænt um Aþenu, og í öðru lagi að þeir muni leiðbeina yður til slíks dóms yfir þessari ákæru, sem endurspeglar góðan orðstír dómnefndar og góðri samvisku hvers og eins dómnefndarmanna.

Ef þá Aeschines hefði einskorðað ákærur sínar við þau atriði sem meint voru í ákæruvaldinu, hefði ég strax átt að beina vörn minni að ályktun ráðsins; en þar sem hann hefur eyðslusamlega helgað megninu af ræðu sinni óviðkomandi efni, aðallega röngum ásökunum, finnst mér það vera bæði sanngjarnt og nauðsynlegt, menn í Aþenu, að segja fyrst nokkur orð um þau mál, svo að enginn yðar verði afvegaleiddur. með óviðeigandi rökum, ætti að hlusta með virðingu á rökstuðning minn varðandi ákæruna.

Við móðgandi gagnrýrni hans á einkalífi mínu hef ég, sem þið munu sjá, heiðarlegt og beinskeytt svar. Ég hef aldrei búið annars staðar nema mitt á meðal ykkar. Ef þið haldið að persónu mína er eins og hann heldur fram, þá þolið ekki rödd mína, jafnvel þótt öll opinber hegðun mín hafi verið ofar lofi, en rís upp og fordæmdið mig óhemjulega. En ef ég er, að  ykkar mati og að ykkar viti, betri maður og betur fæddur en Aeschines, ef þið vitið að ég og fjölskylda mín eru, svo ekki sé sagt móðgandi, jafn góð og meðaltal virðulegra manna, þá neitið  allar fullyrðingar hans, því að þær eru greinilega allar skáldaðar, og komið fram við mig í dag með sama velvilja og þið hafið sýnt mér í gegnum lífið í mörgum fyrri deilum. Eins illgjarn og þú ert, Aeschines, varstu undarlega saklaus þegar þú ímyndaðir þér að ég ætti að snúa mér frá umræðunni um opinber viðskipti til að svara ásökunum þínum. Ég ætla ekki gera neitt slíkt: Ég er ekki svo hrifinn. Ég mun skoða rangar og svívirðilegar ásakanir þínar gegn pólitísku lífi mínu; en síðar, ef dómnefndin vill heyra í mér, mun ég snúa aftur til svívirðilegs ribbaldahátt þíns.

Glæpirnir sem hann hefur ákært mig fyrir eru margir og sumum þeirra hefur lögin úthlutað þungum og jafnvel dauðarefsingum. En tilgangur þessarar ákæru gengur lengra: hún felur í sér persónulega illgirni og ofbeldi, handrið og meiðyrði og þess háttar; og þó fyrir enga af þessum ásökunum, ef þær eru lagðar fram, er nokkurt vald í ríkinu til að beita fullnægjandi refsingu eða neitt slíkt. Það er ekki rétt að meina manni aðgang að þinginu og réttlátri málflutningi, enn síður að gera það af illsku og öfundsýki. Nei, við himnaríki sjálft, menn í Aþenu, það er hvorki réttlátt, né stjórnarskrárbundið, né heiðarlegt! Ef hann hafi einhvern tíma séð mig fremja glæpi gegn samfélaginu, sérstaklega slíkum skelfilegum glæpum eins og hann lýsti einmitt núna með svo stórkostlegum hætti, þá væri skylda hans að nýta sér lögfræðilegar refsingar um leið og þær voru framdar, ákæra mig og setja mig fyrir réttarhöld. frammi fyrir fólkinu, ef syndir mínar verðskulduðu ákæru, eða ákæra mig fyrir stjórnarskrárbrot, ef ég hefði lagt til ólöglegar ráðstafanir. Því auðvitað, ef hann kærir Ctesiphon núna fyrir mína hönd, þá er það útilokað að hann hefði ekki ákært mig, með vissri von um sannfæringu! En ef hann uppgötvaði mig í einhverju af þeim athöfnum sem hann hefur sagt mér til fordóma, eða í öðrum misgjörðum, þá eru til samþykktir sem fjalla um þessi brot, refsingar, réttarfar, réttarhöld sem fela í sér þungar refsingar og háar sektir; og eitthvað af þessum málum sem hann gæti hafa tekið. Hefði hann hagað sér þannig, hefði hann á þann hátt beitt þeim aðferðum sem gilda um mál mitt, þá hefðu fordæmingar hans verið í samræmi við framferði hans; en í rauninni hefur hann yfirgefið braut réttarins og réttlætisins, hann hefur hrökklast undan sönnuninni um nýlega sekt, og síðan, eftir langt hlé, greiðir hann kjaftshögg af ásökunum og þvættingi og skrumskælingu, og stendur á fölskum forsendum og fordæmir mig, en ákærir Ctesiphon. Hann setur á oddinn í deilunni einkadeilu sína við mig, þar sem hann hefur aldrei staðið gegn mér persónulega af sanngirni; samt er hann ólýjandi að reyna að svipta einhvern annan slíkt. Það eru mörg önnur rök, menn frá Aþenu, sem ber að færa fyrir hönd Ctesiphons, en þetta er vissulega fullkomlega sanngjarnt, að heiðarlega leiðin hafi verið að berjast út úr okkar eigin deilum einir, ekki að hverfa frá andstöðu okkar og reyna að finna einhverja aðra að ákæra. Það er að bera misgjörðir of langt!

Það er sanngjörn ályktun að allar ásakanir hans séu jafn óheiðarlegar og ósanngjarnar. Ég vil hins vegar skoða þær hverra af annarri, og sérstaklega ósannindin sem hann sagði mér til vanvirðingar um friðinn og sendiráðið, þar sem hann eignaði mér það sem raunverulega var gert af honum sjálfum með aðstoð Fílókratesar. Það er nauðsynlegt, Aþenumenn, og ekki óviðeigandi, að minna ykkur á stöðu mála í þá daga, svo að þið getið íhugað hverja viðskipti með viðeigandi tilliti til þess.

Þegar fókíska stríðið hófst - ekki mér að kenna, því ég var enn utan stjórnmálanna - varstu í fyrstu tilbúin til að vona að Fókíkar myndu sleppa við glötun, þó að þið vissuð að þeir höfðu rangt fyrir sér, og að fagna yfir hvers kyns ógæfu sem gæti lendir á Þebönum, sem þið voruð með réttu og sæmilega reiði vegna þeirrar óhóflegu notkunar sem þeir höfðu nýtt sér það forskot sem þeir náðu í Leuctra. Pelópsskaga var skipt. Óvinir Lacedaemoníumanna voru ekki nógu sterkir til að eyða þeim; og aðalsmennirnir sem Lacedaemoníumenn höfðu komið til valda höfðu misst stjórn á hinum ýmsu ríkjum.

Í þessum ríkjum og alls staðar annars staðar var óviðjafnanleg deilur og rugl. Filippus, sem fylgdist með þessum aðstæðum, sem voru nógu áberandi, eyddi peningum frjálslega í að múta svikulum einstaklingum í öllum borgum og reyndi að ýta undir flækjur og óreiðu. Hann byggði ráðagerð sinni á villum og heimsku annarra og vöxtur valds hans var okkur öllum hættulegur. Þegar ljóst var að Þebanar, sem nú eru fallnir úr leik vegna hroka og til hörmunga, og mjög í neyð vegna framlengingar stríðsins, myndu neyðast til að leita verndar Aþenu, bauð Filippus frið til að koma í veg fyrir slíka ákall og bandalag, þeim til hjálpar. Nú, það sem stuðlaði að velgengni hans, þegar hann fann ykkur tilbúnna að falla í gildru hans næstum ákaft, var lágkúra, eða ef þið viljð orðalagið, heimska, eða hvort tveggja, í hinum grísku ríkjunum. Þið urðu að berjast í langan og stanslausan ófrið fyrir tilgangi, sem þeir áttu allir við, eins og atburðurinn hefur sannað, og þó hjálpuðu þeir ykkur hvorki með peningum né mönnum né öðru; og svo, í réttlátri og eðlilegri reiði ykkar, samþykktið þið tillögu Filippusar fúslega. Sá friður, sem honum var veittur á þeim tíma, stafaði af þeim orsökum, sem ég hef nefnt, en ekki, eins og Aeschines fullyrðir  af illgirni mér; og misgjörðir og spilling Aeschines og flokks hans meðan á þeim friði stóð munu vera sanna orsök vandræða okkar í dag, við hverja heiðarlega fyrirspurn. Þessar aðgreiningar og útskýringar býð ég upp eingöngu vegna nákvæmni; því ef þið skylduð ætla, að það hafi verið einhver sekt, eða alltaf svo mikil sekt, í þeim friðarviðskiptum, þá kemur mér sá grunur ekki við. Fyrsti maðurinn sem varpaði fram spurningunni um frið í ræðu var Aristodemus, leikarinn, og maðurinn sem tók til máls, flutti ályktunina og gerðist með Aeschines ráðinn umboðsmaður Filippusar, var Philocrates of Hagnus - bandalagsríkin þín, Aeschines, ekki mitt, þó þið ljúgið þangað til þið eruð svartir í framan. Stuðningsmenn þeirra í kappræðunum voru Eubúlus og Sefísófón — um hvers vegna ég hef ekkert að segja eins og er. Ég talaði aldrei fyrir friði.

 

Og þó að staðreyndirnar séu slíkar og sýnt fram á að þær séu slíkar, þá hefur hann þá ótrúlegu frekju að segja þér að ég eigi sök á friðarskilmálum og að ég hafi stöðvað borgina frá því að skipuleggja skilmálana í tengslum við þing grísku þjóðarríkin. Hvers vegna, þið, þið — en ég get ekki fundið nógu slæmt orðbragð fyrir ykkur — var eitthvert tilvik þar sem þið, eftir að hafa horft á mig í návist ykkar reyna að ræna ríkið samningaviðræðum og bandalagi sem þið hefur nýlega lýst sem mikilvægasta, annaðhvort mótmælt eða reis upp til að gefa fólkinu einhverjar upplýsingar um það mál sem þið fordæmið núna? En ef ég hefði raunverulega haft áhuga á Filippusi til að stöðva panhellenska bandalagið, þá var það ykkar mál að þegja ekki, heldur að gráta upphátt, mótmæla, upplýsa fólkið. Þið gerðið ekkert slíkt. Enginn heyrði þessa góðu rödd ykkar. Auðvitað ekki; því að á þeim tíma var ekkert sendiráð að heimsækja nein grísk ríki, en öll fylki voru fyrir löngu hljóðuð, og er ekki heiðarlegt orð í allri sögu hans.

Þar að auki eru lygar hans versta rógburðurinn yfir Aþenu. Ef þið væruð í einu og sama tíma að bjóða Grikkjum í stríð og sendir sendimenn til Filippusar til að semja um frið, þá voruð þið að gegna hlutverki sem verðugur var Eurybatusi svikaranum, ekki stórborgar eða heiðarlegra manna. En það er rangt; það er rangt! Í hvaða tilgangi hafðið þið getað kallað þá í þá kreppu? Fyrir frið? Þau nutu öll friðar. Fyrir stríð? Þið voruð þegar að ræða friðarskilmála. Þess vegna er ljóst að ég ýtti ekki undir, og bar á engan hátt ábyrgð á, upprunalega friðinum, og að allar aðrar ásakanir hans eru jafn rangar.

Athugið nú hvaða stefnu við tókum upp hver fyrir sig eftir friðargerð. Þið munið þar með ganga úr skugga um hver gegndi starfi sínu sem umboðsmaður Filippusar og hver þjónaði hagsmunum þínum og leitaði vel í borginni. Ég lagði til í ráðinu, að sendiherrarnir skyldu sigla án tafar til hvers staðar, þar sem þeir kynnu að vita, að Filippus væri að finna, og fá þar af honum fullgildingareiðinn; en þrátt fyrir ályktun mína neituðu þeir að fara. Hver var ástæða þessarar synjunar? Ég mun segja ykkur það. Það hentaði tilgangi Filippusar að bilið væri eins langt og okkar að það væri sem stutt; því að þið hafið stöðvað allan undirbúning ykkar til stríðs, ekki aðeins frá fullgildingardegi, heldur frá þeim degi sem þið byrjuðu fyrst að búast við friði. Það var bara það sem Filippus var að búa til allan tímann, og bjóst við því með góðri ástæðu að hann myndi halda öruggum eignum frá Aþenu sem hann gæti náð fyrir fullgildingu, þar sem enginn myndi brjóta friðinn til að endurheimta þær. Þar sem ég sá fyrir þá niðurstöðu og gerði mér grein fyrir mikilvægi hennar, bað ég að sendiráðið ætti að gera við staðinn þar sem þeir myndu finna Filippus og sverja hann tafarlaust, til þess að eiðurinn yrði sverður á meðan bandamenn þínir Þrakíumenn héldu stöðum um svo Aeschines var svo kaldhæðinn um - Serrium, Myrtenum og Ergisce - og að Filippus gæti ekki náð tökum á Þrakíu með því að grípa til forskotsstöðu og útvega sjálfum sér ríkulega menn og peninga til að efla útlitshönnun sína. Sú skipun Aeschines hvorki vitnar í né les; þó að hann minnist á það til óvirðingar að ég hafi lagt til í ráðinu að makedónsku sendiherrarnir yrðu kynntir. Hvað hefði ég átt að gera? Mótmæltu þið kynningu á mönnum sem höfðu beinlínis komið til að ræða við ykkur? Skipaði leigutakanum að gefa þeim ekki frátekin sæti í leikhúsinu? En þeir hefðu getað setið í þriggja eyri sætunum, ef ég hefði ekki flutt ályktun mína. Eða var það mitt mál að sjá um almenningspeninginn og setja ríkið á sölu, eins og Aeschines og vinir hans? Svo sannarlega ekki. Vinsamlegast takið og lesið þessa tilskipun, sem saksóknari sleppti, þó hann viti það vel.

[Í forsætisráði Mnesiphilusar, á þrítugasta degi Hecatombaeon, lagði ættkvísl Pandionis, sem þá gegndi formennsku, Demosthenes, sonur Demosthenesar, frá Paeania, til að þar sem Filippus hefði sent sendiherra og samþykkt friðarákvæði, þá yrði það leyst. af ráðinu og fólkinu í Aþenu, með það fyrir augum að fullgilda friðinn eins og hann var samþykktur með atkvæðum fyrsta þingsins, að velja í einu fimm sendiherra úr öllum borgurunum; og að þeir sem þannig eru útvaldir gera tafarlaust við hvar sem þeir ganga úr skugga um að Filippus sé og sverja og veita honum eiðana með allri sendingu samkvæmt þeim greinum sem samið var um milli hans og Aþenubúa, þar á meðal bandamenn hvorum megin. Sendiherrarnir sem voru valdir voru Eubulus frá Anaphlystus, Aeschines frá Cothocidae, Cephisophon frá Rhamnus, demókratar frá Phlya, Cleon frá Cothocidae.]“

Lengra ætla ég ekki að fara og ekki býst ég við nokkur hafi lesið þetta nema ég!

 

Demosthenes with an English translation by C. A. Vince, M. A. and J. H. Vince, M.A. Cambridge, MA, Harvard University Press; London, William Heinemann Ltd. 1926.

Sjá alla ræðuna – í fullri lengd á þessari slóð: Demosthenes, On the Crown, section 1 (tufts.edu)

 

Afstæðiskenningin og skammtakenningin um veruleika alheimsins

Meginvandi vísindamanna 21. aldar er að í kennilegri eðlisfræði höfum við því sem stendur ekki eina kenningu um náttúruna heldur tvær: afstæðiskenninguna og skammtafræðina og þær eru  reistar á tveimur ólíkum hugmyndum um tíma. Höfuðvandi kennilegrar  eðlisfræði um þessar mundir er að sameina almennu afstæðis­kenninguna og  skammtafræðina í eina kenningu um náttúruna sem geti endanlega leyst af  hólmi kenningu Newtons sem var kollvarpað í upphafi þessarar aldar. 

Um langt skeið hafa verið deilur um hvort að alheimurinn sé í grundvallaatriðum efnisheimur (efniseiningar eða orkueiningar háðar tíma og rúmi)  eða lífsheild (e.k. vitund í sínu innsta eðli). Tvær sýnir eða stefnur eðlisfræðinga tókust harkalega á í byrjun 20. aldar um þessi álitamál.  Annars vegar Afstæðiskenning Alberts Einsteins sem margir líta á sem hina sígilda heimsmynd og svo skammtakenningin. Ég hef verið á báðum áttum hvorri ég eiga að trúa en nú hef ég komist að niðurstöðu; ég segi kannski ekki endanlegri enda væri það rangt, því að heimurinn og þekkingin er í sífelldri breytingu.  En hvað um það, þessum kenningum ber ekki saman í grundvallaratriðum. Deilt var um grundvallareðli efnisins. Ákveðið var að ráðstefna færi fram um málið í Brussel 1927 til að leysa deilumálið. 

Einstein mætti sjálfur til að verja sína kenning en Niels Bohr og Wernir Heisenberg voru talsmenn skammtakenningarinnar. Sem sagt, deilt var um og það sem Einstein sætti sig ekki við, er að aðskildir hlutir kerfis væru tengdir þannig, að tenging þeirra væri hvorki háð tíma né rúmi.  Stöldrum aðeins við hér: TÍMA OG RÚMI, sem sagt utan veruleikans. Að eitthvað gæti gerst án staðbundinnar orsaka.  Að A leiði til B..... Talsmenn skammtakenningarinnar sýndu hins vegar fram á að sumar breytingar gerðust án staðbundinnar orsakar. Á móti hafnaði Niels Bohr gömlu efnafræðilegu heimsmynd þar sem öll starfsemi alheimsins var álitin gerast í tíma og rúmi.   Eftir ráðstefnuna reyndi Einstein ásamt félögunum  Podolski og Rosen (EPR) standslaust í 8 ár að afsanna skammtakenninguna en ekkert gekk. Tækni til að skera út um þetta var ekki til á þessum tíma. Loks gerðist það 1982 að Alain Aspect gerðu tilraunir sem átti að gera út um málið og tæknilega var hægt að sannreyna niðurstöðuna. Eftir margítrekaðar tilraunir sem sýndu ávallt það sama; Einstein og co. höfðu rangt fyrir sér og að ,,grundvallareiginleikar veruleikans“ voru ekki sjálfgefnir.

Tilraun sem gerði út málið var rannsókn á hegðun ljóseinda.  Samkvæmt Einstein var allt efni til úr geislun eða árekstra ljóseinda og þær væru grundvallarefni efnisins. Aspect tilraunin sýndi að þegar rafeind rekst á andefni sitt, geta myndast tvær ljóseindir.

Í tilrauninni eru tvær ljóseindir skotnar í sitthvoru áttina samtímis í gagnstæða átt frá sama stað. Það virðist háð tilviljun hvet þær fara og hver braut þeirra verður. Svo lendir önnur þeirra á fyrirstöðu og þá fær hún fyrst fastan ,,tilgang“, fasta braut og ákveðna eiginleika. En hér kemur það allra mikilvægasta: á nákvæmlega sama tíma og breytingin varð á þeirri sem varð fyrir mótstöðu varð einnig breyting á hinni síðarnefndri sem einnig fékk sína ákveðnu eiginleika, fasta braut og ákveðinn stað í tilverunni. Þær urðu m.ö.o. algjör spegilmynd af hvorri annarri.   Breyting á annarri ljóseindinni leiddi til breytingu á hinni án þess að hreyft væri við hina og gerist þetta samtímis óháð fjarlægðum (rúmi) og þess vegna einnig óháð tíma. Kenning Einsteins var afsönnuð.

Hvað þýðir þetta? Efnishyggjan var afsönnuð og sumir þykjast sjá samhengi milli heimsmyndar trúmannsins og nútíma efnafræðinga sem sýnt hafa fram á hið TÍMALAUSA og hið RÚMLAUSA eðli ljóssins og innsta eðli efnisins, þ.e.a.s. að grundvöllur veruleikans er ekki efnislegur í venjulegri merkingu þess orðs. Það sem tengir alheiminn saman er ekki hægt að skilgreina á efnafræðilegum grundvelli en einnig að skammtakenningin sýnir veruleikann sem heildarmynd en ekki hið einstaka og einangraða fyrirbrigði.  Í hinni nýju heimsmynd, sem flestir efnafræðingar í dag aðhyllast, eru hlutirnir ekki afmarkaðir staðir né stundir. Það sem mótar heildina er eitthvað sem hvorki er háð tíma né rúmi og sem skapar efni, rúm og tíma og gefur öllu ákveðið frelsi innan lögmálsins.

Hér kemur viðbót sem varpa frekari ljósi á tilurð alheimsins og þar með efnisins:

Hér  er ég að vísa í bók Gunnars Dals ,,Einn heimur og fimm heimsmyndir"  Kenningarnar um upphaf og endir alheimsins eru þrjár. Þær eru: 1)  Kyrrstæðan, eilífðan og í aðalatriðum óumbreytanlegan alheim sem  einkennist af varanlegu ástandi og líkir þessu við stórfljót sem er á  sífelli hreyfingu en er samt kyrrstætt í farvegi sínum. 2) Alheimur sem  þenst út endalaust. Sá heimur líður undir lok á löngum tíma. 3) Þriðja  kenningin er um heim sem þenst út og dregst saman til skiptis. Fyrsta  kenningin stenst ekki af þeirri einföldu ástæðu að stjörnurnar eru að fjarlægast okkur. Alheimurinn er því ekki kyrrstæður.  Kenning tvö um  stórahvell og alheim sem þenst út endalaust stenst ekki. Af hverju?  Hreinlega vegna efnismagnið í heiminum. Ef það er undir ákveðnu marki  hafa vetrarbrautirnar ekki nægjanlegt aðdráttarafl hver á aðra til að  hægja á sér og útþenslan verður endalaus. Ef efnismagnið fer yfir þetta  ákveðna magn, þá ætti útþenslan að hægja á sér með tímanum og dragast  saman að lokum. Árið 1974 komu vísindamenn með niðurstöðu útreikninga og  rannsókna sem sögðu að efnismagnið í alheiminum væri undir mörkunum sem  styddi þá kenningu að alheimurinn væri í eilífri útþenslu. Samkvæmt nýjustu rannsóknum er efnismagnið meira og það þýðir samdrátt að lokum  og alheim sem er lokaður með útþenslu og samdrætti.

Afstæðiskenning Einsteins gengur aðeins upp að hluta til. Vegna þess að  alheimurinn er sístækkandi, þ.e.a.s þenst út sífellt hraðar, og tími og  rúm hverfur að lokum (a.m.k. mun rúmið hverfa en óvíst með tíma) þá  gengur afstæðiskenningin ekki upp. Hún er góð og gild sem slík og er  formúla fyrir gangverki alheimsins eins og við þekkjum hann en  vísindamenn 21. aldar hallast frekar að skammtaþyngdarafli sem  útskýringu. Þetta þarfnast frekari skýringa sem koma síðar meir. 

Skammtafræðin sem var upphaflega mótuð til að skýra eiginleika  frumeinda og sameinda, leysti hugmynd Newtons um algildan fullkominn  tíma algerlega af hólmi.  Frumherjar skammtafræðinnar (N Bohr o.fl.) sýndu fram á að tvíeðlið  (þ.e. annarsvegar bylgjueiginleikar en hinsvegar eindaeiginleikar)  útilokuðu hvor annan. Við mælikringumstæður sem framkalla bylgjuhliðina  hverfur eindahliðin og öfugt. Þannig er ekki nein innri mótsögn. Ef við  skoðum pappírsblað sem er blautt öðrum megin, en rautt hinum megin má  segja að pappírinn sé hvorki blautur né rauður í heild. Ef við skoðum  aðra hliðina á útilokum við jafnframt skoðun hinnar hliðarinnar. Kannski  má segja að pappírinn sé blauður, skoðaður sem heild. 

Nýlega uppgötvuðu vísindamenn þyngdaraflsbylgjur frá tveimur svartholum. Þær eru n.k. gárur í efninu sem samanstendur  af rúmi og tíma. Þetta er rúmtíminn sem undið hefur verið upp á.  ,,Þetta er í fyrsta sinn sem bein rannsókn á þyngdarsviðsbylgjur leiðir eitthvað í ljós. Þar með er  þetta staðfesting á almenna afstæðiskenningu Alfreðs Einsteins vegna þess að eiginleikar þessara tveggja svarthola fellur nákvæmlega við það sem Einstein spáði næstum nákvæmlega 100 árum síðan."

Miklu meiri vandi er að koma saman skammtakenninguna og tímann saman.  Ljóst er að vandinn er fólginn í því að koma hugmynd Leibniz um afstæðan  tíma inn í skammtakenninguna, nema maður vilji fara aftur á bak og  grundvalla þessa sameiningu á hinu gamla tímahugtaki Newtons.   Vandinn er sá að skammta­fræðin leyfir margar ólíkar og að því er  virðist gagnstæðar aðstæður samtímis, svo framarlega sem þær eru til í  eins konar skuggaveruleika eða mögulegum veruleika.   Sem sagt, ef til væri skammtakenning um tíma yrði hún ekki aðeins að  fjalla um frelsi til að velja ólíkar efnislegar klukkur til að mæla  tíma, heldur um samtímis tilvist margra, að minnsta kosti mögulega  ólíkra klukkna. Hvernig á að gera hið fyrra höfum við lært af Einstein;  hið síðara hefur, enn sem komið er, verið ímyndunarafli okkar ofviða.  Ráðgáta tímans hefur því ekki enn verið leyst. En vandamálið er  alvarlegra en þetta vegna þess að afstæðiskenningin virðist þarfnast  þess að aðrar breytingar séu gerðar á tímahugtakinu. Ein þeirra snertir  spurninguna  hvort tíminn geti byrjað eða endað, eða  hvort hann streymi endalaust. Því afstæðiskenningin er kenning þar sem  tíminn getur vissulega byrjað og endað.

Svarthol er enn ráðgáta. Þegar efnismikil stjarna fellur saman,  tekur það alla stjörnuna aðeins stuttan tíma að þjappast saman að því  marki sem hún hefur óendanlegan efnisþéttleika og óendanlegt  þyngdarsvið.  Talið er að þá stöðvist tíminn inni í  sérhverju svartholi. Vegna þess að um leið og stjarnan kemst í það  ástand að verða óendanlega þétt og þyngdarsvið hennar verður óendanlegt  þá geta engar frekari breytingar átt sér stað og ekkert efnisferli getur  haldið áfram sem mundi gefa tímanum merkingu. Þess vegna heldur  kenningin því einfaldlega fram að tíminn stöðvist.

Vandamálið er reyndar  enn alvarlegra en þetta því að almenna afstæðiskenningin gerir ráð fyrir  að heimurinn allur falli saman líkt og svarthol, og ef það gerist  stöðvast tíminn alls staðar en afstæðiskenningin gerði ráð fyrir að tíminn hefðjist með miklahvelli en getur hann þá stöðvast í svartholi?

Hver er merkasti vísindamaður sögunnar?

Sir Isaac Newton (f. 4. janúar 1643, d. 31. mars 1727) var enskur stærðfræðingur, eðlisfræðingur, stjarnfræðingur, náttúruspekingur og gullgerðarmaður.

 

Hann bar höfuð og herðar yfir flesta samtímamenn sína og gjörbylti stærðfræði og eðlisfræði 17. aldar. Framlög hans til þessara fræða voru meðal annars örsmæðareikningur, aflfræðin, þyngdarlögmálið, lögmálið um hreyfingu reikistjarna á braut, tvíliðuröðin (binomial series), aðferð Newtons í tölulegri greiningu auk mikilla fræða um lausnir jafna og fleira. Hann var mikilvægur boðberi upplýsingarinnar.

 

Hin frægu þrjú lögmál Newtons, sem hann setti fram í Principia, leggja grunninn að klassískri aflfræði, en 2. lögmálið gefur tengsl krafts og hröðunar á þann veg að kraftur sé jafn margfeldi massa og hröðunar, þ.e. F = ma. (Lögmál Newtons stóðu óhögguð í rúm 200 ár, en afstæðiskenningin sýndi að breyta þurfti þeim þegar fengist var við hluti sem fara með hraða, sem er nærri ljóshraða.).

 

Svo má geta að menn halda að greindarvísitala hans hafi verið um 190 en til samanburðar var Einstein með 160. Hvor er merkilegri vísindamaður? Þeir sem þekkja til segja Newton, enda sat hann ekki á öxlum risa eins og Einstein gerði óneitanlega (en margir samtímamenn hans gerðu tímamótauppgötvanir sem hjálpuðu honum að komast áleiðis) en að sjálfsögðu er enginn einn merkilegri en annar.

 

Hvert einasta þekkingabrot sem hver fræðimaður kemur með, er enn eitt púslið í púsluspilinu um gangverk alheimsins. Þekkingin verður til með verknaði margra.

Er Joe Biden versti forseti Bandaríkjanna frá upphafi?

Er Joe Biden versti forseti Bandaríkjanna frá upphafi?

Það hafa margir Bandaríkjaforsetar verið afleiddir í starfi en nú er Joe Biden helst líkt við hörmungartíð Jimmy Carters Bandaríkjaforseta en eftirmæli hans í sögunni eru döpur. Á innan við fimm mánuðum hefur Joe Biden komið Bandaríkin á vonarvöl.

Eftir margra ára heilun landsins undir forystu Donalds Trumps eru hryðjuverk aftur komin á dagskrá í heiminum. Friður í Miðausturlöndum, eitt glæsilegasta afrek Trumps, er nú úti. Eitt fyrsta verk Bidens var að leysa út einfaldlega milljarða dala sem Íran á og sem búið var að frysta á bankareikningum og bætti við 135 milljóna dollara í hálfgerðri múturgjöf. Það leið ekki langur tími frá innsetningarathöfn Joe Biden þar til eldflaugum Hamas ringdi yfir Ísrael og ráðist var á gyðinga á götum bandarískra borga. Fjögur ár í friði undir stjórn Trump var þar með úti. Palestínumenn vita sem er, að Demókratar styðja síður Ísrael en Rebúblikanar og var stjórnmálasamband BNA og Ísraels í stjónartíð Obama mjög stirt. Einstakt er í sögunni er að Ísrael samdi frið við fjölmörg Arabaríki og átti Donald Trump stóran þátt í því ferli.  

Fyrir suma gyðingahatara í Demókrataflokki Bidens var dánartíðni í Ísrael ekki nægilega góð. Greinahöfundur, sem starfaði fyrir CNN, tísti: „Heimurinn í dag þarf Hitler.“ Eftir þrýsting annarra fjölmiðla lauk CNN sjö ára sambandi sínu við greinahöfundinn. Twitter, sem bannaði fyrrverandi forsetann Donald Trump að nota samfélagsmiðilinnn, og hafði  ritskoðar hann áður,  finnst allt í lagi að leyfa 17.000 tíst hliðholl Hitler og leyfir allatollanna í Íran að halda sínum reikningum.

 

Ekki er árangurinn í efnahagsmálum glæsilegur.   Verðbólga er í fullum vexti og með einu pennastriki lamaði Biden orkusjálfstæði landsins með því að hætta lagningu Keystone leiðslunnar og um það bil 11.000 störf. Sex forsetar höfðu í örvæntingu leitað orkusjálfstæðis áður en Trump tókst loksins að ná árangri. Bandaríkjamenn eru byrjaðir að flytja inn olíu. Annað ,,afreksverk“ hans var að gefa eftir refsiaðgerðir vegna lagningu gasleiðslunnar frá Rússlandi til Þýskalands með þeim orðum að það væri hvort sem er búið að byggja meirihlutann. Hann sem sakaði Trump um að hygla Rússa og væri undir hæl þeirra.

Sagt er að rússneskir tölvuþrjótar hafi haft leyfi til að loka Colonial Oil leiðslunni sem veitir gas til austurströnd Ameríku og þurft hafi að borga þeim hundruð milljóna dollara til að fá þá til að hætta því. Biðraðir við bensínstöðvar, sem höfðu ekki sést síðan 1973, mynduðust um stóran hluta Bandaríkjanna. Þegar bensínskortur olli því að bílaraðirnar mynduðust við bensínstöðvum á austurströndinni í fyrsta skipti síðan Jimmy Carter ríkti, fagnaði Hvíta húsið því og sagði: Fólk ætti hvort eð er að kaupa rafbíla. Það er betra fyrir umhverfið.

Lítil fyrirtæki finna ekki starfsmenn til að ráða. Þeir  fá greitt af ríkisstjórninni fyrir að gera ekki neitt. Það var að halda stóru fjölþjóðlegu einokunarfyrirtækjunum feitum. Fylgismenn Biden, studdir af fylgisspökum fjölmiðlum voru heimspekilegir. „Hver þarf störf hvort sem er?“ góluðu þeir. Já, kommúnismi virkar. Eða, að minnsta kosti, ameríska fyrirtækjaútgáfan af kommúnisma virkar.

Kennarasambandið í Bandaríkjunum krafðist meiri peninga fyrir félagsmenn sína, jafnvel þó að það leiddi til þess að allir skólar væru áfram lokaðir.

Svo kom í ljós að bensínskorturinn olli því að verð á öllu öðru hækkaði. Enn og aftur, eins og  í tíð Jimmy Carter, byrjuðu Bandaríkjamenn að upplifa verðbólgu. 4,2% fyrir aprílmánuð 2021. Loforð Biden um að aðeins þeir ríku yrðu skattlagðir hljómar ósannfærandi. Það eru fátæklingar og eldri borgarar sem eru að verða verst úti af verðbólgunni.

Bandarísku landamærunum við Mexíkó var breytt í dramaþátt um mansal barna og börn allt niður í fjögurra ára, skilin eftir án vatns í eyðimörkinni. Fólk sem hafði sýnt af sér umhyggju fyrir ólöglegum innflytjendum í búrum hunsaði nú stöðu þúsunda. Landamæraeftirlitið tilkynnti að þeir hefðu gert upptækt þrjú ár af fíkniefnum á einum mánuði. Áætlað er að um 2 miljónir ólöglegra innflytjenda fari yfir landamæri á þessu ári. Kamala Harris, sem var sett yfir verkefnið, hefur ekki látið sjá sig við landamærin.

Samt kenndi Biden Donald Trump um þetta allt, jafnvel þó að Biden sjálfur hefði boðið vandamálinu heim með því að stöðva byggingu múrsins, boða stefnu sína um „opin landamæri“ og batt enda á samkomulagið  „áfram í Mexíkó.“ Þúsundir ólöglegra innflytjenda mættu strax við landamærin klæddir „Biden“ bolum.

Forseti sem áberandi notaði grímu við  zoom símafundi og kom í veg fyrir að börn færu í skólann leyfði nú innflytjendum með COVID að koma óhindrað til landsins. Þeir voru settir í flugvélar og rútur og sendir til staða víðsvegar um Bandaríkin. Við verðum að breyta Arizona og Texas með nýjum kjósendum er slagorðið. Við verðum að taka aftur Hæstaréttinn.

Biden var spurður um andstæðinginn, repúblikana árið 2024. „Ég veit ekki hvort það verður Repúblikanaflokkur,“ svaraði hann. Svo er FBI notað á pólitíska andstæðinga og allir lögfræðingar Trumps hafa lent í höndum þess.

Sumt sem Trump gerði, hefur verið látið halda sér. Biden mun t.d. láta hið stórkostlega smíðaða USMCA vera í friði. Hið nýja NATO er enn eitt afrek Trumps sem er of gott til að klúðra því. Og ekki lagast andleg heilsa Biden með hverjum mánuði sem líður og mismælin og hrein ruglmæli halda áfram að streyma frá honum, þrátt fyrir að textavélin eigi að halda honum við efnið. Dagleg dagskrá minni á dagskrá vistmanns á elliheimili, mikið af pásum og lítið vinnuálag. Borist hafa fregnir af skapofsaköstum Bidens og hann eigi erfitt með að ákveða sig í málum.

 

Hér er hin þunnskipaða dagskrá valdamesta manns heims - sjá mynd

 

Trúin á sálina er vísindaleg

Henry P. Stapp sem er eðlisfræðingur við Kaliforníuháskóla í Berkeley sem er þekktur fyrir að hafa unnið með nokkrum af stofnendum skammtafræðinnar. Hann er ekki að reyna að sanna að sálin er til, en hann er að segja að tilvist sálarinnar falli innan lögmál eðlisfræðinnar. Það er ekki satt að segja trú á sálina sé óvísindaleg, er haft eftir vísindamanninn Stapp.

Hér er átt við orðið,,sál" sem vísar til persónuleika sem er óháð heilastarfsemi eða restina af líkamanum og getur lifað handan dauða. Í grein sinni, "Compatibility of Contemporary Physical Theory With Personality Survival," skrifaði hann: ,,Sterkir efasemdir eru um að persónuleiki lifi af byggist eingöngu á þeirri trú að komast af eftir-dauða séu ósamrýmanlegt lögmálum eðlisfræðinnar, þær efasemdir eru hins vegar ástæðulausar."

Strapp vinnur út frá vísindatúlkun Kaupmannahafnamanna svokölluðu um skammtafræði – sem er meira eða minna túlkun sem er notuð af sumum af stofnendum skammtafræðinnar, Niels Bohr og Werner Heisenberg. Jafnvel Bohr og Heisenberg voru ósáttir um hvernig aflfræði skammtafræðinnar virkar og skilningurinn á kenningunni allt frá þeim tíma hefur einnig verið fjölbreyttur.

Ritgerð Stapps skv. túlkun Kaupmannahafnarbúana hefur haft mikil áhrif. Hún var skrifuð árið 1970 og Heisenberg skrifaði viðauka hennar. Stapp hélt einnig fram eigin hugmyndir: ,,Það hefur ekki verið vísbending í fyrri lýsingum mínum (eða getnaðar) þessarar rétttrúnaðar skammtafræði um hugmyndina um að persónuleikinn lifi af."

Hvernig skammtakenningin gefur vísbendingu um líf eftir dauðann

Stapp segir að stofnendur skammtafræðikenninginnar krefjist þess af vísindamönnum í raun að aðgreina eða skera heiminn í niður tvo hluta. Efri skurðurinn, sem er hin klassíska stærðfræði, gæti lýsa hinum líkamlegum ferli út frá hagnýtri reynslu. Neðri skurðurinn, sem er skammtafræðistærðfræðin lýsir svið "sem ekki felur í sér fulla líkamlega determinism."

Hvernig gera vísindamenn skoðað hið ósýnilega? Þeir velja tiltekna eiginleika skammtafræðikerfisins og setja upp tæki til að skoða áhrif þeirra á eðlisfræðilegum aðferðum ,,á yfirskurðinn." Lykillinn er val á tilrauninni.

Þegar unnið er með skammtafræðikerfi, er það val athugandinn sem hefur verið sýnt fram á að líkamlegnast áhrif það vott og má skoða sem ofanskurður. Stapp vitnað í líkingar Bohr fyrir þessa víxlverkun milli vísindamaður og tilraunaniðurstöður : "[Það er eins og] blindur maður með staf: þegar reyrinn er haldið lauslega, eru mörkin milli manns og ytri veröld bilið milli hendinni og reyrsins ; en þegar haldið þétt reyrinn verður hann hluti af leitinni sjálfri: að viðkomandi aðili finnist eins og hann framlengist fram á enda reyrstafsins. Hið líkamlega og andlega eru tengd á síbreytilegan hátt.

Hvað varðar sambandsins milli hugans og heila, það virðist athugandinn getur haldið á sínum stað með valið heilastarfsemi sem annars væri hverful. Þetta er valkostur sem svipar til vals er vísindamaður gerir þegar tekin er ákvörðun um eiginleika skammtafræðikerfisins sem á að stúdera. ,,Skammtafræðiskýringin á því hvernig hugur og heili geta verið aðskilin eða öðruvísi, er enn sem komið tengd við lögmál eðlisfræðinnar "er kærkomin opinberun," skrifaði Stapp. "Það leysa vandamál sem hefur verið plága bæði fyrir vísindi og heimspeki um aldir – með hinu ímynduðu vísindakröfu þarf annaðhvort að leggja að jöfnu huga við heila, eða gera heilann algjörlegan óháðan huga."

Stapp sagði að það sé ekki andstætt lögmálum eðlisfræðinnar að persónuleiki látinnar manneskju kunni að festa sig við lifandi manneskja, eins og í tilviki svokallaðra andaeignar. Það myndi ekki krefja undirstöðubreytingar á hefðbundnum kenningum, þó það ,,krefðist slökun á þeirri hugmynd að líkamleg og andleg atburðir eiga sér stað aðeins þegar paraðir eru saman." Hin sígilda líkamlegskenningin getur aðeins komast hjá vandamálinu, og eðlisfræðingar geta aðeins ófrægjað innsæið sem sem eins konar afurð mannlegs ruglings, sagði Stapp. Vísindi ætti í staðinn, sagði hann, að viðurkenna "líkamlega áhrif meðvitundar sem líkamlega vandamál sem þarf að svara sem hreifihugtök eða breytileg hugtök."

Hvernig þessi skilningur hefur áhrif á siðferðilegan grundvöll samfélagsins

Enn fremur er mikilvægt hafa í huga og þegar við erum að tala um að viðhalda mannlegu siðferði, að fólk er meira eins konar vélar af holdi og blóði. Í annarri grein, sem heitir ,,Attention, Intention, and Will in Quantum Physics " segir Stapp: ,,Það er orðið nú almennt viðurkennt að ef almenningur er farinn að líta aðeins ,,vísindalegum "augum hvernig mannveran sé í raun, þ.e.a.s að hver mannvera sé í grundvallaratriðum aðeins vélrænnt vélmenni, og muni það líklega hafa veruleg og eyðandi áhrif á siðferðilegan grunnvöll samfélagsins."

Stapp skrifaði um ,,...vaxandi tilhneigingu fólks til að afsaka sjálft sig með þeim rökum að það er ekki ,,mér", sem er að kenna, en það séu sumir vélrænnir eða eðlislegir innan gena minna sem segja mig að gera þetta; eða "...hár blóðsykur minn fær mig til að gera það. Sökinni er varpað á genin eða líffræðilega eiginleika mannsins."

Heimild:

http://www.theepochtimes.com/n3/757910-a-physicists-explanation-of-why-the-soul-may-exist/

 

Hvað er póstmódernismi?

Skilgreining og inngangur:

Kíkjum á skilgreiningu wikipedia (ásamt viðbætum mínum): ,,Póstmódernismi er breiðfylking (fræði)manna sem þróaðist um miðja og lok 20. aldar og nær yfir heimspeki, listir, arkitektúr og margvíslega gagnrýni og markar frávik frá módernisma. Hugtakið hefur verið almennt notað til að lýsa sögulegu tímabili sem sagt er að fylgi nútímanum og tilhneigingu þess tíma.“

Wikipedia kemur svo með nánari skilgreiningu: ,,Póstmódernismi er almennt skilgreindur með afstöðu efasemda, kaldhæðni eða höfnunar gagnvart því sem hún lýsir sem stórfrásagnir og hugmyndafræði sem tengist módernisma og gagnrýnir oft skynsemi upplýsinga og einbeitir sér að hlutverki hugmyndafræðinnar við að viðhalda pólitísku eða efnahagslegu valdi. Póstmódernískir hugsuðir lýsa kröfum um þekkingu og gildiskerfi oft sem háðum eða félagslega skilyrðum og ramma þær sem afurðir pólitískra, sögulegra eða menningarlegra umræðna og stigvelda. Algeng markmið póstmódernískrar gagnrýni fela í sér alhliða hugmyndir um hlutlægan veruleika, siðferði, sannleika, mannlegt eðli, skynsemi, vísindi, tungumál og félagslegar framfarir. Í samræmi við það einkennist póstmódernísk hugsun í stórum dráttum af tilhneigingu til sjálfsmeðvitundar, sjálfsvísunar, þekkingarfræðilegrar og siðferðilegrar afstæðishyggju, fjölhyggju og lotningar.“

Póstmódernískar gagnrýnar aðferðir náðu mestum vinsældum á níunda og tíunda áratug síðustu aldar og hafa verið samþykktar í ýmsum fræðigreinum og fræðigreinum, þar með talið menningarfræðum, vísindaspeki, hagfræði, málvísindum, arkitektúr, femínískum kenningum og bókmenntagagnrýni, svo og listahreyfingum. á sviðum eins og bókmenntum, samtímalist og tónlist. Póstmódernismi er oft tengdur við hugsunarskóla eins og afbyggingu, eftirstrúktúralisma og stofnanagagnrýni, svo og heimspekingum eins og Jean-François Lyotard, Jacques Derrida og Fredric Jameson.

Svo virðist sem póstmódernískar hugmyndir séu að ganga endurnýjaða daga í Bandaríkjunum með þeirri vinstri sveiflu sem á stað með valdatöku Demókrata á Bandaríkjaþingi og á forsetaembættinu.

Gagnrýni á póstmódernisma:

Póstmódernismi hafnar sögulegum framförum. Hugmyndin um að sagan taki framförum er mikilvæg fyrir módernismann. Póstmódernismi hafnar þessari hugmynd, aðallega vegna þess að hún byggir á frásögn, og póstmódernismi hafnar frásögnum, eins og einhver annar er að tala um. ... Þessi stétt hefur sagt frásögn um nútímann.

Póstmóderískir heimspekingar og félagsfræðingar, sem eru að uppruna kommúnistar og marxistar af gamla skólanum, haf frá því um 1960 hafa byggt á og framlengt líf ákveðnar grundvallaratriði marxismans og kommúnisma, en á sama tíma afneitað báðar hugmyndarfræðirnar.  Þeir urðu að skipta um taktík þegar illverki og mannvonska kommúnismans í Sovétríkjunum og Kína komu sífellt betur í ljós.

Fræðimenn í hugvísindum eru sagðir hafa skipt um taktík og í stað þess að egna verkalýðinn, hina vinnandi stétt, gegn borgarastéttina, hafi þeir byrjað að egna ,,hinu undirkúguðu gegn drottnurum“ sem er afar víð skilgreining.  Hún opnar þar með möguleikan á að skilgreina hvaða hópa sem er, sem hóp hins kúgaða og aðra sem kúgara (drottnara). Þannig er hægt að endurvekja og viðhalda kenningar marxista og kommúnista en bara undir öðru nafni.

Fólkið sem heldur fram þessari kenningu - þessa róttæku, póstmóderísku, samfélagslegu kenningu, keyrir áfram á hugtökum eins og kynþáttasjálfsmynd (racial identity), kynferðissjálfsmynd (sexual identity) eða kynjasjálfsmynd (genter identity) eða einhvers konar sjálfsmynd ákveðins hóps - þetta er fólkið sem nú í krafti menntun sinnar stjórnar ýmsum opinberum stofnunum og jafnvel ríkisstjórnum. Sumir fræðimenn tala um að póstmódernismi sé ,,tribalism“ eða ættbálkahyggja endurborin og sé að skapa óeiningu í samfélaginu, einmitt þegar kynþættirnir í Bandaríkjunum virðast byrja að starfa og lifa saman í friði og spekt.

Nokkrum spurningum svarað um póstmódernisma:

Hvað segir póstmódernismi um sjálfsmynd(arpólitík)?

Póstmódernísk manneskja er þannig séð nokkuð konar blendingur. Hún hefur ekki einn fastan kjarna, varanlegt sjálf, heldur mörg sjálf. Sjálfið - og sjálfsmynd þeirra - er ekki fast, heldur stöðugt í vinnslu, þar sem samið er um mörkin milli sín og annarra og milli mismunandi hluta sjálfra þeirra. Sjálfsmyndarpólitík þeirra er því ansi ruglingsleg en þumalfingurreglan er að alltaf þessar pósmóderískum manneskjur finna nýjan hóp til að ,,verja“, jafnvel þann sem enginn vissi af að væri til áður, þá fer apparatus þeirra strax í gang og þær eru komnar með nýjan ,,skjólstæðing“ í vinnu.

Hafnar póstmódernismi nútímann?

Póstmódernismi hafnar sögulegum framförum. Hugmyndin um að sagan taki framförum er mikilvæg fyrir módernismann. Póstmódernismi hafnar þessari hugmynd, aðallega vegna þess að hún byggir á frásögn, og póstmódernismi hafnar frásögnum, eins og einhver annar er að tala um. ... Þessi bekkur hefur sagt frásögn um nútímann.

Hvað segir póstmódernismi um samfélagið?

Póstmódernismi er nálgun sem reynir að skilgreina hvernig samfélagið hefur þróast til tímabils utan nútímann. Innan þessa tímabils er líklegra að einstaklingar hafi meira vægi sett á vísindi og skynsamlega hugsun þar sem hefðbundnar frásagnir veita ekki lengur eðlilegar skýringar á póstmódernísku lífi.

Hvað er póstmódernísk félagsleg hugsun?

Póstmódernískir hugsuðir lýsa oft þekkingarkröfum og gildiskerfum sem háðum eða félagslega skilyrðum og lýsa þeim sem afurðum pólitískra, sögulegra eða menningarlegra umræðna og stigvelda. ... Póstmódernismi er oft tengdur við hugsunarskóla eins og afbyggingu og eftirstrúktúralisma (deconstruction and post-structuralism).

Virkið á Hrafnseyri

 

 

 

Tilgátumynd af virkinu hans Snorra Sturlusonar

Ég skrifaði þetta fyrir fimm árum og Fésbókin minnti mig á þessi skrif. Læt þetta birtast á blogginu.

 

Fundist hafa að því virðist virkisveggur og leynigöng á Hrafnseyri, Arnarfirði frá 12. öld samkvæmt kvöldfréttum Stöðvar 2.

 

Ég fjallaði um átök sem voru um virkið í bók minni Hernaðarsaga Íslands. Þegar ég kynnti handrit að bókinni fyrir einni bókaútgáfunni og ein kerlingaugla átti að gefa álit sitt (án þess að vita nokkuð um efnið eða vera sérfræðingur í hernaðarsögu), sagði hún að þetta þætti hún vera ólíklegt að virkisgerð væri almenn á Íslandi á miðöldum. Rétt eins og íslenska miðaldarsamfélagið hafi orðið til í tómarúmi og ekki haft nein tengsl við meginland Evrópu! 

 

Skömmu seinna tilkynntu fornleifafræðingar að þeir grafið upp virkisvegginn í Reykholti frá 13. öld og Snorri Sturluson lét gera. Ég fór sjálfur á vettvang og talaði við fornleifafræðinga sem voru við störf á staðnum. Þeir sýndu mér virkisveggina.

 

Þótt maður myndi dýfa nefið á svona fólki niður í fornminjarnar sem sanna samtíðarsögurnar frá þessu tímabili, þá myndi það ranghvorfa í sér augun og neita staðreyndir og segja að sólin snúist nú um kringum jörðina.

 

Margrét Hrönn Hallmundsdóttir, fornleifafræðingur, stýrir fornleifarannsóknum á Hrafnseyri í Arnarfirði en hún sagði eftirfarandi: ,,Við héldum áfram að grafa þennan þykka vegg sem við fundum í fyrra, stækkuðum það svæði og það kom fram áframhaldandi tveggja metra þykkur torfveggur með stórgrýti í grunninum í ljós. Það er óvenjulega breytt fyrir túngarð. Ef þetta er túngarður nær hann utan um túnið, ef hann er minni er þetta eitthvað annað. Við erum að vona að fjarkönnun leiði stærðina á veggnum í ljós og hvernig hann liggur,“ segir Margrét. Eflaust eru minjar innan hringsins en það er stærðin á honum sem gefur til kynna hvaða not hafa verði af honum."

 

Ég tel að ef veggurinn sé hringur utan um bæjarhús, en ekki til dæmis tún, þá er þetta hreinræktað bæjarvirki (sem voru mörg á þessum tima) eða með öðrum orðum hringvirki. Svo bíður maður spenntur að sjá hvað kemur upp úr uppgreftrinum, þ.e.a.s. fræðilegar niðurstöður, en þess ber að geta borið 4 metra háan virkisvegg, þarf breiðar undirstöður eða um 2 metra í þvermáli sem passar við þessar lýsingar.

 

Síðari myndin prýðir forsíðu rits um niðurstöður fornleifarannsókna í Reykholti

 

Sagnfræði og sagnfræðingar (Birgir Loftsson)

Með þessari grein líkur þessari umfjöllun minni um sagnfræði og sagnfræðinga. Ég mun byrja á öðrum flokk sem ber heitið söguritun og sagnaritarar. Fer ekki best á að enda á sjálfum sér og hvaða hugmyndir maður hefur sem sagnfræðingur?

Hvort mótar eða býr umhverfið til stórmennið eða öfugt?

Ýmsir hafa haldið fram þá kenningu að stórmennið móti umhverfið. Ég held hins vegar að þetta séu gagnkvæm áhrif.

Tökum dæmi úr íslenskri sögu: Guðmundur Arason Hólabiskup var ótvírætt stórmenni á sinni tíð, hann var talinn það af sínum samtímamönnum og hann er enn talinn vera mikill leiðtogi af nútímamönnum.

Guðmundur hafði mikið persónufylgi, mestöll alþýðan fylgdi honum að máli en höfðingjar ekki. Hann fylgdi ákveðinni kirkjuvaldsstefnu sem hefði getað umbreytt íslensku samfélag þess tíma ef honum hefði tekist ætlunarverk sitt. Ef kenning þeirra sem halda þessu fram væri rétt, þ.e. að stórmenni sé stýriafl sögunnar, hefði hann átt að umbreyta samfélaginu en það gerði hann ekki.Umhverfisaðstæður voru á móti honum. Honum tókst ekki að móta umhverfið í sína mynd.

Annað dæmi er af Jóni Arasyni Hólabiskupi. Hann var einnig mikill leiðtogi og honum tókst að móta eða hefja andstöðu gegn ,,yfirráð” Dana um siðbreytingu. Hann bjó til umhverfi uppreisnar en siðbreytingin (umhverfisaðstæður) hvatti hann áfram til mótstöðu. En með fráfall Jóns féll öll andstaða niður.

Ef umhverfið býr til stórmenni hefði einhver annar átt að taka upp merki Jóns, vegna þess að aðstæður voru hagstæðar fyrir uppreisn, en það gerði hins vegar enginn. Ég held að vissar kringumstæður skapi umhverfi fyrir stórmenni en ef stórmennið er ekki til staðar, þá gerist ekki neitt í stöðunni eins og gerðist þegar Jón Arason féll frá.

Það voru kjöraðstæður fyrir uppreisn (og hún var hafin undir forystu Jóns) m.a. vegna það meginþorri landsmanna var fylgjandi kaþólskum sið. Það kom hins vegar enginn leiðtogi fram sem leitt gat áframhaldandi andstöðuöfl gegn siðbreytingu. Með þessum tveimur dæmum sést að áhrifin er gagnkvæm, leiðtoginn kemur ekki fram nema að aðstæður krefjist þess eða leyfi (sbr. Jón sem gerðist n.k. leiðtogi andstöðunnar gegn siðbreytingu) og hann getur haft gífurleg áhrif á framvindu mála en ef réttu aðstæður séu ekki fyrir hendi (eins og var hjá Guðmundi) getur leiðtoginn lítið gert. M.ö.o.; umhverfið kemur með leiðtogann ef hann sé fyrir hendi. Ef ekki, þá verður enginn ,,turning point in history” eða umsnúningur í sögunni.

Endurtekur sagan sig?

Sagan endurtekur sig ekki, þ.e.a.s. hún gerir það a.m.k. ekki í smáatriðum. Líkir atburðir geta gerst og með tímanum, þegar æ fleiri atburðir eiga sér stað, aukast líkurnar á því að svipaðir atburðir gerðist, því að maðurinn og samfélag hans fer að vissu leiti eftir ákveðnum brautum og reglum. En einstakur atburður gerist aðeins einu sinni og verður ekki endurtekinn.

Sagan fer því eftir ákveðinni línu en ekki í hlykkjum, stoppum, hringum eða öðrum ferlum. Önnur lína, ekki ósvipuð þessari línu, getur gerst, í öðrum tíma (einnig stundum samtímis) og rúmi og af öðrum aðilum en þessi lína verður ekki endurtekin eða tekin upp af öðrum (ef svo virðist vera, þá er það ekki svo, því að þessir aðilar tengjast í gegnum þessa línu þótt tími og rúm skilji þá að, og því getur ekki verið um aðra línu að ræða. Svo verður að hafa eitt í huga og það er að þekking getur glatast eða týnst að öllu eða einhverju leyti (líkt og gerðist með menningu Rómverja og Grikkja). Það verða auðljóslega engar framfarir eða þróun þegar slíkt gerist. Þegar sögulínan rofnar, getur það gerst að hún hefjist ekki að nýju. Þetta þýðir að stundum verðum við að uppgötva hjólið tvisvar eða oftar.

Er sagan fræðigrein (e. art) eða vísindi?

Ég held að hún sé hvort tveggja. Það er að hún byggir á vísindalegri aðferðafræði (raunvísinda), hægt er að sannreyna kenninguna eða atriði sagnfræðilegra heimilda aftur og aftur, eins og hægt er að gera í vísindatilraunum. Það gerir hana vísindalega. En hún er ekki vísindaleg að því leytinu til að hægt sé að endurtaka atburðurinn aftur líkt og hægt er að gera í náttúru- og raunvísindum. Hægt er hins vegar að endurtaka og gera tilraun með vitneskjuna um atburðinn aftur og aftur. Þetta meginmunurinn á sagnfræði og öðrum húmanískum greinum og raunvísindagreinum.

Sagnfræðin er því hálfvísindaleg, þ.e. styðst við vísindaleg vinnubrögð en er í eðli sínu ekki vísindaleg; er einstak fyrirbrigði sem ekki er hægt að leggja mælistiku á ef ekki eru varðveitt gögn (heimildir) um einstak atburði hennar, því ef það er ekki gert, hverfur hið einstak fyrir fullt og allt og verður ekki endurtekið.

Það sem einnig skilur sagnfræðinginn frá til dæmis félagsfræðinginn er að hann tekst á við lifandi manneskjur í tilteknu og einstöku samfélagi (sem verður ekki endurtekið) og að því leytinu til getur hann ekki verið óhlutbundinn vísindamaður sem skoðar ópersónulega formgerð. Að því leytinu til er hann óvísindalegri en félagsfræðingurinn.

Hlutdrægni sagnfræðingsins

Sagnfræðingurinn á ekki að standa vörð um eitthvað, því að þá er stutt í lygina til verndar málstaðar. Hann á að vera áhorfandi en ekki þátttakandi. Um leið og hann verður þátttakandi tapar hann hlutleysi sínu og breglar mynd sína af mönnum og málefnum.

Sagnfræðingurinn á að nálgast viðfangsefni sitt hlutlaust, á þó að vera áhugasamur og með fullan vilja til þess að setja sig inn í hugarfar, tíðaranda og aðstæður þess sem hann er að rannsaka. Hann á ekki að koma með fyrirfram ákveðna niðurstöður sem eigi að sanna eitthverja tiltekna fullyrðingu, né koma með félagsfræðilega kenningu sem reyna á að láta eiga við raunveruleikann.

Raunveruleikinn verður ekki bundinn í kenningu eða kennikerfi því að hann er síbreytilegur þótt ákveðin regla virðist vera í honum. Sagnfræðingurinn á heldur ekki að skálda inn í frásagnir, einungis að halda sig við staðreyndir.

Er ég var í sagnfræðinámi, voru háskólasagnfræðingarnir svonefndu, háskólakennarnir, upp til hópa marxistar, þeir lærðu sín fræði þegar hippamenningin og ný-marxisminn réði ríkjum í vestrænum háskólum og ræður sennilega enn. Þeir voru sumir hverjir ekki að fela það.

Menn eins og Björn Þorsteinsson (fyrir minn tíma), Gísli Gunnarsson, Helgi Þorláksson, Sveinbjörn Rafnsson, Gunnar Karlsson og Loftur Guttormsson (allt mætir menn) mótuðust af þessum hugmyndum og ég held að svo sé ennþá í sagnfræðinni innan veggja Háskóla Íslands, meirihluti kennaranna eru á vinstri væng stjórnmálanna og aðhyllast marxismann á einn eða annan hátt.

Erfitt er að staðsetja fræðimenn eins og Ingimund Valsson og Þór Whitehead en út frá skrifum þeirra má ætla að þeir hafi hallast til hægri, án þess að ég viti það fyrir vísu. Þeir hafa þá verið í minnihluta.

Hópur sagnfræðikennara þyrfti að vera fjölbreyttari en ofangreind lýsing gefur til kynna. Ef til vill er þetta eitthvað breytt en ég efa það.

Fræðimaðurinn Sigurður Gylfi Magnússon gerðist uppreisnarmaður og réðist á ríkjandi hugmyndafræði innan sagnfræðiskorsins, þegar ég var í námi með sinni einsögu og sitt ,,Sögustríð".

Það eru tískustraumar í sagnfræðinni og nú er vinsælt að kenna hliðarsögu, dæmi um þetta er til dæmis saga Ingibjargar Einarsdóttur, eiginkonu Jón Sigurðssonar sjálfstæðishetju. Það er svo sem gott og blessað en er hreinlega útúrdúr.

Ég fékk leiðsögn um byggðasafn um daginn, af sagnfræðingi, ágætri konu, en hún vildi leggja áherslu á sögu konu einnrar sem gerðist formaður á bát og vildi helst að hafa gínu af henni fyrir framan bát sem er þarna til sýningar. Ég benti á að það væri sértæk saga, ekki almenn, en svona sögusýning á einmitt að reyna að varpa ljósi á almenna sögu byggðarlagsins sem er þarna í forgrunn.

Sagan er þannig ,,afskræmd", eindæmið verður algilt og almenningur sem veit ekki betur, heldur að svona hafi þetta verið! Söguritarar fyrr á öldum voru einmitt frægir fyrir svo nefnda útúrdúra en ekki útúrsnúninga!

Hvar ég stend í öllu þessu? Best að láta kennisetningar ekki ráða ferðinni, því þá taka þær yfir eigin hugrenningar og stjórna í raun ferðinni. Aldrei verður hægt að endurskapa söguna og segja 100% rétt frá. Hálfsannleikurinn, þ.e.a.s. hluti sögunnar og líkindi birtist okkur og við getum sett okkur að einhverju leyti inn í sögusviðið og tímann. 

Athyglisverð er sú sagnfræði og fornleifafræði sem kallast tilraunafræði en hún felst annað í að sagnfræðingarnir endurskapa nákvæmlega aðstæður, t.d. Viktoríutímabilsins, lifa og búa eins og einstaklingar frá þessum tíma um ákveðinn tíma (oft allt upp í ár). Þeir uppgötva marga óvænta hluti í þessum leiðangrum um kjör og aðbúnað fólk þessa tíma.

Eins er með tilrauna fornleifafræðina. Ég sá t.d. um daginn þáttaröð um fornleifafræðinga sem eru að búa til kastala frá grunni og nota til þess tæki og tól og aðferðir þess tíma en þeir hafa verið að byggja kastalann í mörg ár. Margt óvænt kom í ljós eins og vænta mátti.

Nokkrar góðar spurningar:

- Hvað er sannindi? Er sannleikurinn afstæður eða háður túlkunum?

- Er sagnfræðin ímyndasköpun? Já, að einhverju leiti, því að hún verður að geta fangað tíðarandann sem frásögn nær utan um.

- Er sagnfræðin sannleiksleit? Eru sagnfræðingar t.d. að vinna í þágu einhverja?

Á miðöldum unnu sagnaritarnir í þágu fursta og þannig var það háttað fram á 18. öld. En hvað með nútímasagnfræðinga? Spurning er hvort að sagnfræðingar séu varðmenn valdhafa eins og Nietsche sagði.

Atvinnusagnfræðingar – háskólasagnfræðingar eru a.m.k. óbeint háðir ríkisvaldinu, vegna þess að þeir þiggja stöður sínar frá því og laun ( og skrifa því um t.d. íslenska ríkið en ekki um sögu Svalbarða svo eitthvað sé nefnt).

Íslensk sagnritun er e.t.v. hluti af hugmyndafræði íslenskt samfélags eða stjórnvalda. Svo er einnig farið með þá sagnfræðinga sem skrifa fyrir sveitarfélög, hagsmunasamtök sem kosta þá til verka. Geta þessir sagnfræðingar skrifað hlutlaust? Það er a.m.k. mjög erfitt og ljóst er að þeir, sumir hverjir, beita ósjálfráða ritskoðun á sjálfa sig.

 

Versti óvinur sagnfræðingsins er ef til vill hann sjálfur, þ.e.a.s. ef hann beitir á sjálfan sig ritskoðun.

,,Sannleikurinn" er oft mjög erfiður viðureignar og erfitt getur reynst fyrir einstaklinga, þjóðir og heilu ríkin að horfast í augun við fortíðina. Sjá má þetta t.d. í þrjósku Tyrkja í að horfast í augun við eigin fortíð en einnig meðal stofnana og fyrirtækja (sjá t.d. baráttu íslenskt sjávarútvegsfyrirtækis eitt við fjölmiðla) en verst er þó, eins og áður sagði, sjálfsritskoðun fræðimannsins sem á þó að endursegja og endurskapa söguna fyrir okkur hin og segja rétt og satt frá.

Sagnfræði og sagnfræðingar (Friedrich Nietzsche)

Nietzsche skrifaði um söguna, fræðigreinina sjálfa. Að hans mati þörfnumst við sögu, en of mikil áhersla er þó lögð á hana í samfélaginu (a.m.k. þýska samfélaginu). Við þörfnumst söguna vegna lífsins og aðgerða (e. action) en ekki til þess að forðast það.

Nietzsche segir að sagan eigi að þjóna okkur, en við ekki henni. Nietzsche er algjörlega á móti svo kallaðri sögustofnun sem hann telur að sé að halda okkur/sögunni frá lífinu og það sé ekki rétt. Hann telur að fræðin eigi að hafa áhrif á samtíðina sem og framtíðina. Hún eigi að varpa rýrð á viðvarandi gildi sem eru röng.

Nietzsche segir að maðurinn sé sögulegur. Maðurinn leggi meir og meir áherslu á fortíðina þótt hann reyni stundum að afneita henni. Dýrin séu hins vegar ekki söguleg. Þau geta lifað í augnablikinu og hvorki hugsað um fortíðina né framtíðina. Hann segir að fortíðin heftir okkur eftir því sem við eldumst en hins vegar verðum við að læra að gleyma, því ekki er hægt að lifa án þess að gleyma. Hann segir: There is a degree of insomnia of rumination of historical sense which injures every living thing and finally destroys it, be it a man, a people or a culture. Með öðrum orðum: Endalaust jórtur á fortíðinni er skaðleg og eyðir manni, fólki eða menningu. Fortíðin getur grafið nútíðina eða m.ö.o. heft hana og komið í veg fyrir framfarir. Hann spyr; hvar á að setja mörkin?

Nietzsche segir að galdurinn sé að geta gleymt á réttum tíma og munað á réttum tíma eða hvenær sé þörf á að vera sögulegur eða ósögulegur (e. unhistorical). Hann segir: ,,...the unhistorical and the historical are equally necessary for the health of an individual, a people and a culture”. Hann segir að við eigum að halda lífi í söguna sem er þjóðfélaginu til góðs eða gagns.

Nietzsche ber saman tvo menn. Annar hefur takmarkaða sögulega sýn á fortíðina en standi þó uppréttur og ánægður en við hlið hans stendur annar maður, lærður mjög. Hans sýn er sífellt á flökti (er breytileg) og því getur hann ekki verið hamingjusamur.

Nietzsche heldur því fram að sagan verði að vera gagnleg, fortíðin verði að þjóna samtíðinni. Við eigum að halda lífi í sögu sem er þjóðfélaginu til góðs eða gagns. Hann skiptir manninum í tvo flokka:

1. Sögulegir menn (e. historical men). Þeir líta á fortíðina sem hvetur þá áfram til framtíðar. Fortíðin hvetur þá til hugrekkis og til að taka þátt í lífinu. Þeir telja að meira ljósi sé varpað á tilgangi tilverunnar með því að skoða þróunarferilinn (course of its process) og þeir líta aðeins á þróunina til þess að skilja nútíðina betur og til læra að þrá framtíðina enn meir. Þeir vita hins vegar ekki hversu ósögulegir þeir eru og hegða sér blátt áfram þrátt fyrir alla sögu sína. Hjá þeim þjónar sagnaritunin lífinu, ekki hreinni þekkingaröflun.

2. Yfirsögulegir menn (e. superhistorical men). Þeir hafa aldrei getað komið sér saman um hvort að kennsla sé hamingja eða hömlun. Þeir sjá ekki frelsunina í þróuninni. Hjá þeim er heimurinn fullkominn og fær sinn endir sérhvert augnablik.

Nietzsche segir að svo fremur sem að sagan þjóni lífinu, þjóni hún ósögulegu afli. Á meðan hún er svo undirlægð undir hinu sögulega afli, gæti hún aldrei verið hrein vísindi líkt og til dæmis stærðfræði.

Sagan tilheyrir manninum á þrjá mögulega vegu: á meðan hann er athafnasamur og leggur sig allan fram; á meðan hann varðveitir og er aðdáandi; og á meðan hann þjáist og þarfnast frelsi.

Nietzsche talar um þrjár gerðir af sögu:

1. Minningasaga (e. monumental history): Saga sem yfirvöld eða samfélagið býr til og er ætluð til að styrkja ríkjandi sjálfsmynd. Þeir sem aðhyllast þessari gerð af sögu hugsa of mikið er um samtíðina og eru of gagnrýnislausir.

2. Varðveislusaga (e. antiquarian history): Þeir sem aðhyllast þessa stefnu, tilbiðja söguna hennar vegna. Þeir eru í hreinni þekkingarleit og huga ekki að gagnsemi hennar fyrir samfélagið. Hjá þeim fer engin úrvinnsla fram á hinu sögulega efni; allt skiptir máli hjá þeim. Því er hætta á að menn einblíni um og of á sérhvert smáatriði og heildarmyndin glatast fyrir vikið.

3. Gagnrýnissaga (e. critical history): Þeir sem aðhyllast þessari stefnu, stunda hana til þess að gagnrýna eitthvað ástand í samfélaginu. Þessi söguaðferð felur í sér dóm á fortíðina. Hjá þeim sem aðhyllast þessari sögustefnu er markmiðið að fortíðin eigi að þjóna einhverjum málstað í samtíðinni. Í þessu sambandi segir Nietzsche beri að forðast áróður.