Sturlunga öld

Sturlunga er áhugavert samsteypurit sem er sett saman úr mörgum sögum sem kalla má samtímasögur. Ég hef oft verið spurður að því af hverju ég hafi látið hernaðasögu Íslands (bók mína) hefjast um 1170 og ekki farið aftur á tíma víkinga sem ótvírætt eru spennandi tímar. Fyrir því er einföld ástæða. Ef ég hefði gert það, þá hefði ég farið út fyrir svið sagnfræðinnar og inn á svið bókmenntafræðinnar eða íslenskunnar. 

Ég hefði þurft að styðjast við niðurstöður íslenskra fornleifarannsókna en þær eru af skornum skammti hingað til til að geta skrifað ,,víkingasögu".

Þess má geta að um 1170 komu Sturlungar fram á sjónarsviðið og þeir hófu skipulegan hernað í skilningi herfræði (en ekki fæðar- og hefndarvíg einstaklinga og ætta sem er eiginleg félagssaga) og því eðliegt að miða við þann tíma. Hernaðarsagnfræði er í öðrum skilningi herfræði sem gerist á ákveðnu tímaskeiði en er eftir sem áður herfræði í sjálfu sér.

Hér kemur hins vegar efni um Sturlunga sem ég hef tekið saman á netinu. Sem sagt ekkert efni frá sjálfum mér nema að hluta til en samt frábær samantekt um þessa frábæru valdaætt sem voru mínir forfeður í móður- og föðurætt.

Ég hef reyndar unnið nokkrar ritgerðir tengdar Sturlungaöldinni, en læt þær liggja milli hluta hér og nú.

Hér kemur samantektin:

Þessar helstu valdaættir voru:

Haukdælir, sem voru staðsettir í Árnesþingi

Oddaverjar í Rangárþingi

Ásbirningar í Skagafirði

Svínfellingar á Austurlandi

Sturlungar sem eru kenndir við Sturlu Þórðarson í Hvammi í Dölum.

 

Persónur:

Sturlu Þórðarsonar (Hvamm-Sturlu) –Sturlungi.

Sighvatur Sturluson – Sonur Sturlu Þórðarsonar goða í Hvammi í Dölum

Sturla Sighvatsson- Sólveig Sæmundsdóttir

Þórður kakali Sighvatsson– sonur Sighvats Sturlusonar.

Snorri Sturluson - sonur Sturlu Þórðarsonar goða í Hvammi í Dölum.

Órækja Snorrason – sonur Snorra Sturlusonar.

ÞorgilsBöðvarsson skarði-af ætt Sturlunga, sonur Böðvars Þórðarsonar Sturlusonar.

SturlaÞórðarson sagnaritari – sonur Þórðar Sturlusonar.

-----------------------------------------------------------------------

Hrafn Oddsson hirðstjóri– Seldæli sem giftist inn í ætt Sturlunga.

Eyjólfur ofsi Þorsteinsson(d. 19. júlí 1255) var einn af foringjum Sturlunga eftir að Þórður kakali hvarfúr landi 1250. Kona hans, Þuríður, var óskilgetin dóttir Sturlu Sighvatssonarog frillu hans Vigdísar Gíslsdóttur.

-------------------------------------------------------------------------

Kolbeinnungi Arnórsson - Ásbirningur

Brandur Kolbeinsson – þremenningur Kolbeins unga.

-------------------------------------------------------------------------

GissurÞorvaldsson jarl – Haukverji.

-------------------------------------------------------------------------

ÞórðurAndrésson- Oddverji og óvinur Gissurs jarls.

 

Herfarir:

Sauðafellsför 1229, 310-315.

Apavatnsför 1238, 399-400.

Herhlaup þeirra Gissurar og Kolbeins unga í Dali, 403.

Reykholtsför 1241, Snorri veginn.

Reykhólaför 1244, 504-10.

Flugumýrabrenna 1253.

 

Orrustur um landsyfirráð:

Bæjarbardagi 1237, 390-93.

Örlygsstaðabardagi 21. ágúst 1238, 417-426.

Flóabardagi 25. júní 1244, 512-29.

Hauganesbardagi 19. apríl 1246.

Þverárbardagi 1255.

Sturlungaölder tímabil í sögu Íslands sem er venjulega talið ná frá 1220 þegar SnorriSturluson kom út til Íslands frá Noregi og hóf mikla eignasöfnun, til 1262 þegar Íslendingar gengu Noregskonungi á hönd með Gamla sáttmála.[1] Tímabiliðer kennt við Sturlunga, þá ætt sem var mest áberandi framan af. Það einkenndist af miklum átökum milli helstu höfðingjaætta Íslands um eignir og völd svo sumir höfundar hafa jafnvel gengið svo langt að tala um borgarastyrjöld í þvísamhengi.

Bakgrunnur. Þegarleið á 12. öld fór stöðugleiki og grunnur íslenska samfélagsins, sem byggðist ájafnvægi milli höfðingja, að raskast. Goðorð erfðust og gengu kaupum og sölum og völdin söfnuðust á færri hendur en áður. Þessi þróun hófst í Skagafirði og Árnesþingi og er hugsanlegt að stofnun biskupsstóla í þessum héröðum hafi haft einhver áhrif á það. Segja má að Ísland hafi smátt og smátt orðið samsafn laustengdra borgríkja, þó án skýrra landfræðilegra marka.

Bændur og búalið neyddust til að beygja sig undir vald stórbænda, sem seildust eftir æ meiri völdum. Um leið lenti höfðingjum æ oftar saman og átökin urðu víðtækari.Í erjum og orrustum sögualdar höfðu bardagamenn hverju sinni yfirleitt ekkiv erið nema nokkrir tugir en á Sturlungaöld voru háðar stórorrustur á íslenskan mælikvarða, þar sem hundruð eða jafnvel þúsundir manna börðust. Ýmiss konarbandalög urðu til og griðrof og svik urðu algeng.

Aðdragandi. Sturlungaöld er kennd við Sturlu og afkomendur hans, Sturlunga, sem framan af áttu heimkynni á Vesturlandi, en aðrar helstu ættir Sturlungaaldar voru Haukdælir í Árnesþingi, Oddaverjar í Rangárþingi, Svínfellingar á Austurlandi og Ásbirningar í Skagafirði, auk þess sem Vatnsfirðingar og Seldælir á Vestfjörðum eru oft nefndir til.

Hin eiginlega Sturlungaöld er raunar ekki talin hefjast fyrr en um 1220 en ræturnar liggja þó lengra aftur og segja má að fyrsta vísbendingin um rósturnar sem í vændum voru megi sjá í deilum Hvamm-Sturlu Þórðarsonar við Pál Sölvason um 1180. Sturla var höfðingi á uppleið sem ætlaði sér stóra hluti og lét ekki hlut sinn fyrir neinum. Hann þótti sýna mikla óbilgirni í deilum sínum við Pál en þeim lauk með því að Jón Loftsson í Odda, leiðtogi Oddaverja og mikillsáttasemjari, úrskurðaði í málum þeirra og bauðst um leið til að fóstra Snorra, yngsta son Sturlu.

Rétt eftir aldamótin 1200 lét svo Ásbirningahöfðinginn Kolbeinn Tumason kjósa Guðmund Arason til biskups á Hólum og taldi að hann yrði sér leiðitamur en það var öðru nær. Með þeim varð brátt fullur fjandskapur sem lauk með falli Kolbeins í Víðinesbardaga 1208. Ættmenn hans héldu þó áfram fjandskap við biskup og var hann á stöðugum hrakningi um landið og til útlanda næstu áratugi. Einnig má nefna víg Hrafns Sveinbjarnarsonar (1213), sem dró langan hefndarhala á eftir sér.

Snorri og Sturlungar

Hvamm-Sturla átti þrjá syni; Þórð, Sighvat og Snorra, sem allir urðu valdamiklir goðorðsmenn, Þórður á Snæfellsnesi, Snorri í Borgarfirði og Sighvatur fyrst í Dölum og síðar í Eyjafirði. Þeir voru mjög áberandi í átökum Sturlungaaldar,einkum Snorri og Sighvatur, ásamt Sturlu og Þórði kakala, sonum Sighvats ogKolbeini unga, leiðtoga Ásbirninga og Gissuri Þorvaldssyni, foringja Haukdæla.Kolbeinn og Gissur voru báðir tengdasynir Snorra um tíma.

Snorri var í Noregi á árunum 1218-1220, gerðist þar handgenginn Skúla jarli Bárðarsyni og tókst á hendur það hlutverk að gera Ísland að skattlandi Noregs. Upphaf Sturlungaaldar er gjarna miðað við heimkomu Snorra til Íslands 1220 en hann aðhafðist þó fátt til að sinna hlutverki sínu næstu árin, heldur stundaði ritstörf og er talið að hann hafi skrifað sín helstu stórvirki á þeim árum.

Sighvatur og Sturla.

Nóg var þó um átök: Sighvatur Sturluson og Sturla sonur hans fóru í Grímseyjarför 1222 til að hefna fyrir víg Tuma Sighvatssonar, sem fylgismenn GuðmundarArasonar biskups höfðu drepið en biskup hafði svo flúið til Grímseyjar. Björnbróðir Gissurar Þorvaldssonar var drepinn á Breiðabólstað í Fljótshlíð 1221 af Oddaverjum.

Synir Hrafns Sveinbjarnarsonar brenndu Þorvald Vatnsfirðing, tengdasonar Snorra Sturlusonar, inni árið 1228 til að hefna fyrir föður sinn og synir Þorvaldarreyndu svo að hefna hans í Sauðafellsför 1229 en voru sjálfir felldir nokkrum árum síðar.Eftir lát þeirra settist Órækja sonur Snorra að á Vestfjörðum og var yfirgangssamur mjög.

Sturla Sighvatsson fór í suðurgöngu til Rómar árið 1233 til að gera yfirbót fyrir sig og föður sinn vegna illrar meðferðar á Guðmundi Arasyni biskupi í Grímseyjarför og var þar leiddur fáklæddur á milli höfuðkirkja borgarinnar og hýddur fyrir framan þær. Á heimleið kom hann við í Noregi og var þá falið af Hákoni konungi að taka að sér það verk sem Snorri hafði ekki sinnt, sem sé að koma Íslandi undir konung. Sturla lét þegar til sín taka þegar heim kom, hóf þegar að auka við veldi sitt og tókst meðal annars að hrekja Snorra föðurbróður sinn og Þorleif Þórðarson frænda sinn úr landi eftir Bæjarbardaga 1237. Órækju hafði hann áður reynt að blinda og gelda og síðan rekið hann úr landi.

Örlygsstaðabardagi og dauði Snorra

Sturla lagði svo til atlögu við Gissur Þorvaldsson 1238 og tókst að ná honum á sitt vald í Apavatnsför og lét hann sverja sér hollustueið en sleppti honum svo. Gissur taldi sig ekki bundinn af nauðungareiðum. Þeir Kolbeinn ungi tóku höndum saman og í Örlygsstaðabardaga í Skagafirði, fjölmennasta bardaga sem háður hefur verið á Íslandi, féllu feðgarnir Sighvatur og Sturla, svo og fjórir aðrir synir Sighvats.

Síðan tóku Gissur og Kolbeinn á sitt vald Eyjafjörð, Þingeyjarsýslu og Vesturland, þar sem Sturlungar hðfðu áður ráðið öllu. Voru þeir valdamestu menn landsins næstu árin en Svínfellingar réðu Austur- og Suðausturlandi og Seldælir hluta af Vestfjörðum.

Snorri var í Noregi og var handgenginn Skúla jarli en þar höfðu orðið umskipti því Skúli jarl og Hákon konungur voru orðnir ósáttir. Eftir að fréttir bárust til Noregs af óförum Sturlunga í Örlygsstaðabardaga og dauða Sighvatar og sona hans vildi Snorri snúa heim en konungur bannaði það. „Út vil ek,“ sagði Snorri og fór heim sumarið 1239 þrátt fyrir bann konungs. Var sagt að Skúli hefði sæmt hann jarlsnafnbót en engar heimildir eru til sem sanna það.

Stuttu síðar, í nóvember 1239 gerði Skúli jarl misheppnaða uppreisn gegn Hákonikonungi, sem lauk með því að Skúli var veginn vorið eftir. Konungur taldi Snorra landráðamann við sig vegna vináttunnar við Skúla og sendi Gissuri Þorvaldssyni boð um að flytja hann til Noregs eða drepa hann ella. Gissur fór að Snorra í Reykholti og lét drepa hann þar haustið 1241. Var það Árni beiskur,liðsmaður Gissurar, sem greiddi honum banahöggið.

Flóabardagi, Haugsnesbardagi ogFlugumýrarbrenna

Þórður kakali, sonur Sighvats Sturlusonar, hafði verið í Noregi en sneri heim 1242 og á næstu árum tókst honum með skæruhernaði gegn Kolbeini unga, sem hafði lagt undir sig allt veldi föður hans og bræðra, að efla styrk sinn. Hápunktur þeirra átaka var Flóabardagi, eina sjóorrusta Íslandssögunnar, árið 1244. Kolbeinn lést ári síðar og gaf í banalegunni Þórði eftir veldi föður hans í Eyjafirði og Þingeyjarsýslu.

Þórður felldi svo frænda Kolbeins og arftaka, Brand Kolbeinsson, í Haugsnesbardaga árið 1246. Hann réði eftir það öllu Norðurlandi og frá 1247-1250 var hann valdamesti maður landsins því konungur hafði kyrrsett Gissur Þorvaldsson í Noregi.En árið 1250 kallaði konungur Þórð til Noregs og kyrrsetti hann en Gissur kom heim 1252.

Gissur vildi sættast við Sturlunga og samið var um giftingu Halls sonar hans og Ingibjargar dóttur Sturlu Þórðarsonar og var brúðkaup þeirra haldið á Flugumýrihaustið 1253, en óvinir Gissurar undir forystu Eyjólfs ofsa, sem var giftur dóttur Sturlu Sighvatssonar, reyndu að brenna Gissur inni í Flugumýrarbrennu en tókst ekki, þótt kona hans og synir létust í brennunni.

Áframhaldandi átök

Næstu árin gekk á með skærum og bardögum, vígum og níðingsverkum. Gissur fór til Noregs og setti hinn unga höfðingja Odd Þórarinsson af ætt Svínfellinga yfir ríki sitt á meðan en Eyjólfur ofsi og Hrafn Oddsson, sem giftur var annarri dóttur Gissurar, fóru að honum í Geldingaholti í Skagafirði í janúar 1255 og drápu hann. Um sumarið börðust svo Þorvarður Þórarinsson, bróðir Odds, ogÞorgils skarði, sonarsonur Þórðar Sturlusonar, við Eyjólf ofsa í Þverárbardaga og felldu hann.

Landsmenn voru orðnir mjög þreyttir á átökum höfðingja og sögðu jafnvel að þeir vildu helst engan höfðingja hafa yfir sér. Þórður kakali lést í Noregi 1256. Gissur kom heim með jarlsnafnbót sem konungur hafði veitt honum en hún dugði honum lítið. Þorgils skarði var drepinn 1258, síðastur af hinum herskáu leiðtogum Sturlunga, en föðurbróðir hans, Sturla Þórðarson sagnaritari, lifði eftir og skráði sögu Sturlungaaldar.

Gamli sáttmáli

Loks kom þar 1262 að Íslendingar samþykktu að ganga Noregskonungi á hönd og þar með lauk þjóðveldistímanum. Um leið sættust þeir Gissur og Hrafn Oddsson, sem þá var helstur andstæðinga hans. Austfirðingar samþykktu raunar ekki að verða þegnar Noregskonungs fyrr en 1264 en þó er alltaf miðað við 1262. Samningurinn sem þá var gerður hefur gengið undir nafninu Gamli sáttmáli og eru elstu varðveittu handrit hans frá 15. öld.

Á síðustu árum hefur komið fram sú kenning að Gamli sáttmáli, að minnsta kosti í þeirri mynd sem hann hefur varðveist, sé alls ekki frá 13. öld, heldur hafi hann verið saminn á 15. öld til að styrkja málstað íslenskra höfðingja vegna ágreinings um verslun við Noregskonung.

Sighvatur Sturluson (1170 – 1238) var einn helsti höfðingi Sturlunga á fyrri hluta 13. aldar. Hann var sonur Sturlu Þórðarsonar (Hvamm-Sturlu) og Guðnýjar Böðvarsdóttur konu hans og albróðir þeirra Þórðar og Snorra Sturlusona.

Sighvatur ólst upp í Hvammií Dölum og bjó þar framan af, á Staðarfelli, í Hjarðarholti og á Sauðafelli, en árið 1215 flutti hann til Eyjafjarðar, settist að á Grund og varð héraðshöfðingi Eyfirðinga og Þingeyinga.

Árið 1222 fór hann ásamt Sturlu syni sínum í herför til Grímseyjar, þar sem Guðmundur Arason biskup hafði þá búið um sig, til að hefna fyrir dráp elsta sonar síns, Tuma, sem biskupsmenn felldu á Hólum þá um veturinn. Kirkjan leit þá för alvarlegum augum og sættir náðust ekki fyrr en Sturla fór fyrir hönd þeirra feðga beggja í suðurgöngu til Rómarborgar í yfirbótarskyni fyrir Grímseyjarför.

Þegar Sturla kom aftur heim 1235 hóf hann þegar tilraunir til að ná landinu öllu undir sig og faðir hans og bræður drógust inn í þá baráttu og átök Sturlu við Gissur Þorvaldsson og Kolbein unga, sem lauk með Örlygsstaðabardaga 1238. Þar féll Sighvatur og fjórir synir hans. Sighvatur, sem farinn var að nálgast sjötugt, féll sunnanvið gerðið á Örlygsstöðum, þar sem Kolbeinn ungi og menn hans unnu á honum.

Sighvatur var skáldmæltur enmjög lítið er varðveitt af kveðskap hans. Kona hans var Halldóra Tumadóttir, systir Kolbeins og Arnórs Tumasona og því föðursystir Kolbeins unga, og áttu þau sjö syni og tvær dætur, Steinvöru Sighvatsdóttur húsfreyju á Keldum ogSigríði Sighvatsdóttur húsfreyju á Grund. Elsti sonurinn, Tumi, var drepinn áHólum 1222 sem fyrr segir, Þórður kakali var í Noregi, en hinir fimm voru allir þátttakendur í Örlygsstaðabardaga. Sturla féll þar, Markús særðist til ólífis og var svo veginn á Víðivöllum, Þórður yngri og Kolbeinn flúðu í kirkju á Miklabæog voru teknir þaðan og höggnir með öxi föður síns, Stjörnu. Tumi yngri náði að flýja en var drepinn fáeinum árum síðar.

Sturla Sighvatsson (1199 – 1238) var íslenskur höfðingi á 13.öld. Hann var einn helsti foringi Sturlunga og tók við goðorði þeirra um 1220,en Sighvatur faðir hans fluttist þá í Eyjafjörð. Þeir feðgar áttu í deilum við Guðmund Arason Hólabiskup, og veturinn 1222 var Tumi Sighvatsson eldri, bróðirSturlu, veginn af mönnum biskups á Hólum. Biskup sigldi með lið sitt ti lGrímseyjar um vorið til að reyna að komast undan hefnd feðganna, en þeir Sighvatur og Sturla eltu hann þangað og náðu honum eftir mikið blóðbað og fóru hraklega með hann.

Sólveig Sæmundsdóttir Árið 1223 kvæntist Sturla Solveigu dóttur Sæmundar Jónssonar í Odda en Snorri Sturluson föðurbróðir hans mun einnig hafa haft hug á henni. Þau bjuggu á Sauðafelli í Dölum. Sturla liðsinnti sonum Hrafns Sveinbjarnarsonar þegar þeir brenndu Þorvald Vatnsfirðing inni 1228 tilað hefna fyrir föður sinn. Í janúar næsta vetur komu synir Þorvaldar að Sauðafelli að næturlagi, en Sturla var ekki heima. Þeir drápu og meiddu marga heimilismenn. Sturlu bárust fréttir af Sauðafellsför þar sem hann sat í laug á Reykjum í Miðfirði. „Sturla spurði, hvort þeir gerðu ekki Sólveigu. Þeir sögðuhana heila. Síðan spurði hann einskis.“

Suðurganga Sturlu. Á endanum fór svo að þeir Sturla og Guðmundur biskup sættust og var hluti af sættinni að Sturla skyldi fara til Rómar á fund páfa til að gera yfirbót vegna illrar meðferðar á biskupi í Grímseyjarför. Suðurganganhófst árið 1233 og eftir viðkomu í Noregi gekk Sturla suður til Rómar, þar sem hann skriftaði og var leiddur fáklæddur milli höfuðkirkna og hýddur. Tók hann þeirri meðferð karlmannlega en „flest fólk stóð úti og undraðist, barði á bjósts ér og harmaði þegar svo fríður maður var svo hörmulega leikinn og máttu eigi vatni halda bæði konur og karlar.“ Sturla kom við í Noregi á heimleiðinni og gerðist lendur maður Hákonar konungs og tók að sér að koma Íslandi undir veldi hans.

Örlygsstaðabardagi.Við heimkomuna hóf hann þegar að auka við veldi sitt og tókst meðal annars að bola Snorra föðurbróður sínum úr landi og leggja veldi hans undir sig. Þá sneri hann sér að Gissuri Þorvaldssyni, foringja Haukdæla, og sveik hann á Apavatnsfundi og þvingaði hann til að sverja sér trúnaðareið. Gissur taldi sig þó á enganhátt bundinn af eiðnum og gerði þegar bandalag við Kolbein unga, foringja Ásbirninga. Er Sturla hélt norður í Skagafjörð til að leggja undir sig ríki Kolbeins, ásamt föður sínum, söfnuðu þeir Gissur og Kolbeinn mun fjölmennaraliði sem einnig var betur búið. Þeir feðgar biðu ósigur í Örlygsstaðabardaga og féllu þar. Sturla hafði gamalt spjót sem hét Grásíða sér til varnar en það var svo lélegt að það bognaði hvað eftir annað og þurfti hann að stíga á það til aðrétta það. Margir menn unnu á honum en það var Gissur Þorvaldsson sem veittihonum banahöggið.

Með Solveigu konu sinni átti Sturla dæturnar Guðnýju húsfreyju í Garpsdal og Þuríði konu Hrafns Oddssonar og soninn Jón. Einnig átti Sturla dæturnar Þuríði, konu Eyjólfs ofsa, og Ingunni, konu Sæmundar Ormssonar Svínfellings.

Snorri Sturluson (1179 – 23. september, 1241) var íslenskur sagnaritari,skáld og stjórnmálamaður. Hann var mikilvirkur fræðimaður og meðal annarshöfundur Snorra-Eddu. Hann var einnig höfundur Heimskringlu er segir sögu norsku konunganna og hefst þar á hinni goðsagnakenndu Ynglinga sögu og rekur síðan sögu konunganna fram til samtíma síns. Einnig er talið líklegt að hann sé höfundur Egils sögu Skallagrímssonar. Snorri bjó lengst af í Reykholti í Borgarfirði.

Uppruni. Snorri var yngsti sonur Sturlu Þórðarsonargoða í Hvammi í Dölum og síðari konu hans Guðnýjar Böðvarsdóttur. Albræður hans voru þeir Þórður og Sighvatur og hann átti líka tvær alsystur og fjöldahálfsystkina. Þegar Snorri var þriggja ára bauð Jón Loftsson í Odda, sonarsonur Sæmundar fróða, honum fóstur eftir að hafa verið fenginn til að skera úr erfðadeilu sem Hvamm-Sturla átti í og ólst Snorri því upp á því mikla fræðasetri sem Oddi var á þeim tíma og hlaut þar menntun sína.

Auðsöfnun og völd. Jón, fóstri Snorra, dó þegar hann var 18 ára en hannv arð samt áfram í Odda. Sæmundur sonur Jóns og Þórður bróðir Snorra komu þvítil leiðar nokkru síðar að Snorri giftist Herdísi, dóttur Bersa auðga á Borg áMýrum og fékk hann með henni mikið fé í heimanmund og goðorð föður hennar þegarhann lést árið 1202. Þau bjuggu fyrst í Odda, frá 1202 á Borg á Mýrum en árið 1206 flutti Snorri í Reykholt en Herdís varð eftir á Borg.

Þegar Snorri komst yfir Reykholt jókst auður hans og áhrif og ekki síður þegar Þórður föðurbróðir hans lét honum eftir hálft goðorð sitt sem hann átti í Borgarfirði, og fleiri goðorð eignaðist hann að fullu eða hluta. Gerðist hann þá höfðingi mikill, því að eigi skorti fé, segir Sturla Þórðarson bróðursonur hans í Íslendinga sögu. Hann var lögsögumaður tvisvar, 1215-1218 og 1222-1231.

Sturlungaöld. Sumarið 1218 sigldi Snorri frá Íslandi til Noregs. Skúli jarl Bárðarson var þá valdamesti maður í Noregi, enda var Hákonkonungur aðeins 14 ára. Snorri dvaldi hjá Skúla jarli um veturinn og urðu þeirmiklir vinir. Var Snorri gerður að hirðmanni konungs og naut mikillar hylli.Einnig heimsótti Snorri Eskil Magnússon og konu hans Kristínu Njálsdóttur íSkara um sumarið 1219. Þau voru bæði skyld konungsættinni og gáfu Snorra góð asýn inn í sögu Svíþjóðar. Þegar Snorri fór heim 1220 gaf Skúli jarl honum skip og margar aðrar gjafir. Höfðu þeir Skúli og Hákon konungur þá farið fram á að Snorri leitaðist við að koma Íslandi undir vald Noregskonungs.

Heimkoma Snorra er vanalega talin marka upphaf Sturlungaaldar en þó virðist hann ekki hafa gert ýkja margtn æstu árin til að uppfylla óskir konungsins og jarlsins. Sennilega hefur mikið af starfsorku hans árin eftir heimkomuna farið í að skrifa stórvirkin sem einkum hafa haldið nafni hans á lofti, Eddu, Egilssögu og Heimskringlu. Hann var enginn ófriðarmaður þótt áhrifa hans gætti víða á bak við tjöldin í róstum þessa tímabils.

Sturla bróðursonur hans var aftur á móti orðinn fyrirferðarmikill, ekki síst eftir heimkomu sína úr suðurgönguárið 1235, þar sem hann kom við í Noregi og hafði þar gerst lendur maður Hákonar konungs og tekið að sér að koma Íslandi undir hann, enda þótti konungi Snorra lítið hafa orðið ágengt. Sturla hrakti Snorra frá Reykholti 1236 og árið eftir, þegar Snorri hafði yfirgefið Þorleif Þórðarson frænda sinn rétt fyrirBæjarbardaga, sigldi hann til Noregs.

Þar höfðu þó aðstæður breyst því Skúli jarl og Hákon konungur voru orðnir ósáttir. Snorri var í Noregi tvo vetur en 1239, eftir að frést hafði af óförum Sturlunga í Örlygsstaðabardaga,vildi Snorri snúa heim en konungur bannaði það. Út vil eg, sagði Snorri, hafðiorð konungs að engu og sneri heim.

Stuttu eftir heimför Snorragerði Skúli jarl misheppnaða uppreisn gegn Hákoni konungi, sem lauk með því að Skúli var veginn. Konungur taldi Snorra landráðamann við sig og fékk Gissur Þorvaldsson það hlutverk að senda Snorra út til Noregs eða drepa hann ella.Sumarið 1241 dó Hallveig kona Snorra og upphófust þá deilur um arf milli Snorra og sona Hallveigar, Klængs og Orms, sem voru jafnframt bróðursynir Gissurar.Klængur og Gissur fóru að Snorra í Reykholti og lét Gissur menn sína vega hann 23. september 1241. Var það Árni beiskur sem hjó Snorra banahöggið.

Fjölskylda. Snorri var tvíkvæntur. Fyrri kona hans (g. 1199) var Herdís Bersadóttir (d.1233), en eins og áður segir er talið að hún hafi orðið eftir á Borg þegarSnorri fór í Reykholt og skildu þau síðar. Börn þeirra voru Hallbera, sem fyrst giftist Árna óreiðu Magnússyni og síðar Kolbeini unga og skildi við báða menn sína, og Jón murti (eða murtur) Snorrason, sem þótti efnilegur en dó í Noregi21. janúar 1231 af áverka sem hann fékk í drykkjuróstum.

Seinni kona Snorra var Hallveig Ormsdóttir (um 1199 - 25. júlí 1241). Faðir hennar, Ormur Jónsson Breiðbælingur, var goðorðsmaður á Breiðabólstað í Fljótshlíð og sonur Jóns Loftssonar fóstra Snorra. Hún var ekkja er þau Snorri gerðu með sérhelmingafélag 1224 og átti tvo unga syni en börn þeirra Snorra dóu öll ung.

Snorri átti einnig nokkur börn með frillum sínum. Þar á meðal voru Órækja Snorrason, Ingibjörg fyrri kona Gissurar Þorvaldssonar og Þórdís, seinni kona Þorvaldar Snorrasonar íVatnsfirði.

Verk. Snorri var sagnfræðingur, skrásetjari goðsagna, rithöfundur og skáld. Ritverkhans eru:

Heimskringla er safn konungasagna og er þar fjallað um konunga Noregs frá Hálfdani svarta (um 850) fram til Sverris konungs, sem var við völd á seinustu áratugum 12. aldar. Heimskringla er helsta heimildin um sögu Noregs á þessum öldum og hefur haftmikil áhrif á þjóðarímynd Norðmanna. Talið er að Snorri hafi byrjað á verkinu þegar hann kom heim frá Noregi árið 1220.

Snorra-Edda er handbók eða kennslubók í skáldskaparlist og þar er fjallað um norræna goðafræði og goðsagnir og skiptist í Gylfaginningu, Skáldskaparmál og Háttatal. Í upphafi verksins er fjallað um sköpun heimsins og rætur ásatrúar.

Ólafs saga helga hinsérstaka er ævisaga Ólafs konungs helga Haraldssonar sem dó 1030.

Hugsanlega Egils saga. Þótt engar beinar sannanir séu um að Snorri sé höfundur Egils sögu Skallagrímssonar er margt talið benda til þess.

Kolbeinn Arnórsson (1208 – 22. júlí 1245), sem ætíð var kallaður Kolbeinnungi til aðgreiningar frá Kolbeini Tumasyni föðurbróður sínum, var skagfirskur höfðingi á 13. öld.

Hann var af ætt Ásbirninga, helstu valdaættar í Skagafirði á Sturlungaöld, sonur Arnórs Tumasonar goðorðsmanns á Víðimýri og konu hans, Ásdísar (eða Aldísar) Sigmundardóttur frá Valþjófsstað. Faðir hans lést í Noregi 1221 og varð Kolbeinn því mjög snemma höfðingi ættarinnar. Hann bjó í Ási, á Víðimýri og á Flugumýri.

Kolbeinn deildi við Guðmund Arason biskup eins og föðurbróðir hans og nafni hafði gert. Lét hann hneppa biskupinn í varðhald og sat hann þar uns hann dó 1237. Helstu óvinir Kolbeins voru þó Sturlungar. Eftir að Sturla Sighvatsson hóf valdabrölt sitt gengu þeir Kolbeinn og Gissur Þorvaldsson í bandalag gegn honum og Sighvati föður hans og mættu Sturlungar örlögum sínum í Örlygsstaðabardaga. Eftir bardagann var Kolbeinn allsráðandi norðanlands. En árið 1242 kom Þórður kakali, bróðir Sturlu, til landsins og sýndi brátt leiðtogahæfileika sína; þótt hann væri mjög fáliðaður fyrst í stað tókst Kolbeini ekki að vinna sigur á honum. Þeim laust saman í Flóabardaga 1244 og fór Þórður halloka, enda með meira en helmingifærri menn, en tókst þó að sleppa. Kolbeinn sigldi til Vestfjarða og tók eða eyðilagði öll skip sem hann fann þar. Hann náði þó ekki Þórði og lést sjálfur ári síðar, 22. júlí 1245. Sumarið eftir má segja að veldi Ásbirninga hafi lokið í Haugsnesbardaga. Þar féll foringi þeirra, Brandur Kolbeinsson, frændi Kolbeins unga.

Kolbeinnungi var fyrst giftur Hallberu, dóttur Snorra Sturlusonar og síðar Helgu, dóttur Sæmundar Jónssonar í Odda. Þeir Gissur Þorvaldsson voru því báðir fyrrverandi tengdasynir Snorra. Kolbeinn var barnlaus.

Brandur Kolbeinsson (1209 - 19. apríl 1246) var íslenskur höfðingi á 13. öld, goðorðsmaður á Reynistað í Skagafirði af ætt Ásbirninga.Faðir hans var Kolbeinn kaldaljós Arnórsson og móðir hans Margrét dóttirSæmundar Jónssonar í Odda. Voru þeir Brandur og Kolbeinn ungi þremenningar að ætt.

Kolbeinn ákvað á banabeði sumarið 1245 að Brandur frændi hans skyldi fá öll mannaforráð í Skagafirði og tók hann þar með við ríki Ásbirninga, það er Skagafirði og Húnaþingi. Vorið eftir kom Þórður kakali með mikið lið til Skagafjarðar en Brandur tók á móti með næstum jafnfjölmennt lið og mættust þeir í Haugsnesbardaga. Þar beið lið Brands lægri hlut og féllu um sjötíu manns en nærri fjörutíu úr liði Þórðar.

Brandur komst á hest enn áðist á milli Syðstu-Grundar og Mið-Grundar og var færður upp á grundina fyrir ofan Syðstu-Grund og höggvinn þar. Þar var síðar settur upp róðukross. Sumarið 2009 var aftur settur upp róðukross fyrir ofan Syðstu-Grund og var hann vígður 15. ágúst. Jón Adolf Steinólfsson skar krossinn út og hafði Ufsakrist sem fyrirmynd.

Kona Brands var Jórunn Kálfsdóttir Guttormssonar. Kolbeinn ungi lét drepa föðurhennar og bróður fyrir það eitt að Kálfur var vinur Sighvatar Sturlusonar og var það talið til verstu níðingsverka Sturlungaaldar. Synir þeirra hjóna,Brandur og Þorgeir, voru barnungir þegar faðir þeirra féll.

Þórður Sighvatsson kakali (1210 – 1256) var íslenskur höfðingi á 13. öld, af ætt Sturlunga. Hann var einn sjö sona Sighvatar Sturlusonar.Þegar faðir hans og bræður voru felldir á Örlygsstöðum 1238 var hann í Noregi og hafði dvalist þar við hirð konungs.

Árið 1242 sneri hann heim og þótt Kolbeinn ungi hefði þá lagt ríki Sturlunga undir sig og réði öllu á Norðurlandi, fór Þórður þegar að safna liði gegn honum. Það gekk hægt í fyrstu en þó fékk hann smátt og smátt menn til fylgis við sig, einkum úr Dölunum og af Vestfjörðum. Í júní 1244 hélt hann með skipaflota frá Ströndum áleiðis til Eyjafjarðar til að reyna að ná föðurleifð sinni, en á sama tíma kom Kolbeinn ungi siglandi úr Skagafirði með mikið lið og mættust flotarnir á Húnaflóa. Upphófst þá Flóabardagi. Honum lauk með því að Þórður hörfaði undan en áður hafði Kolbeinn beðið afhroð.

Kolbeinn lést ári síðar og gaf í banalegunni Þórði eftir veldi föður hans í Eyjafirði og Þingeyjarsýslu. Átökum var þó ekki lokið. Brandur Kolbeinsson, frændi Kolbeins unga, tók við völdum í Skagafirði og tókust þeir Þórður kakali á í Haugsnesbardaga 1246.Þórður hafði betur en Brandur féll og lauk þar með veldi Ásbirninga. Þar með réði Þórður öllu Norðurlandi.

Gissur Þorvaldsson, höfðingi Haukdæla og valdamesti maður á Suðurlandi, var annar helsti óvinur Sturlunga en ekki kom þó til átaka á milli þeirra Þórðar, heldur varð það úr að þeir fóru til Noregs og skutu máli sínu til Hákonar konungs. Hann úrskurðaði Þórði í vil og sendi hann til Íslands til að reyna að ná landinu undir veldi Noregs, en kyrrsetti Gissur. Næstu þrjú árin bjó Þórður í Geldingaholti í Skagafirði og var valdamesti maður á Íslandi. Konungi þótti honum þó ganga seint að koma landinu undir krúnuna og var hann kallaður aftur til Noregs 1250, en Gissur sendur heim í staðinn. Þórður var næstu árin í Noregi og líkaði það illa, en konungur leyfði honum ekki að fara heim fyrr en árið 1256. Áður en til heimferðar kæmi varð Þórður þó bráðkvaddur (11. október 1256). Þórður giftist ekki en átti nokkur börn.

Viðurnefnið kakali er talið geta þýtt einhver sem klakar eða gaggar og gæti bent til þess að Þórður hafi stamað. Fleiri skýringar eru þó til á viðurnefninu.

Gissur Þorvaldsson (1208 – 1268), oft nefndur Gissur jarl, var íslenskur höfðingi á Sturlungaöld. Hann var af ætt Haukdæla, sonur ÞorvaldarGissurarsonar í Hruna og Þóru yngri Guðmundsdóttur, konu hans. Hann tók ungur við Haukdælagoðorði, varð helsti foringi Sunnlendinga og gerði bandalag viðKolbein unga, leiðtoga Ásbirninga í Skagafirði, gegn Sturlungum. Unnu þeir sigur á liði Sturlunga í Örlygsstaðabardaga 1238 og urðu við það valdamestu höfðingjar landsins, ekki síst eftir að Gissur lét drepa Snorra Sturluson 1241 að kröfu Hákonar Noregskonungs.

Gissur hafði gerst lénsmaðurkonungs og eins var um Þórð kakala Sighvatsson, sem var helsti höfðingi af ættSturlunga sem eftir lifði. Eftir Haugsnesbardaga 1246, þar sem Þórður vann sigur á Ásbirningum, héldu þeir Gissur og Þórður til Noregs um haustið og skutu máli sínu til konungs, sem úrskurðaði Þórði í vil og kyrrsetti Gissur í Noregi.Var hann sýslumaður í Þrándheimi næstu árin en fór þó í suðurgöngu til Rómar 1248. Þórður fór heim og var nær einráður á Íslandi næstu árin en 1250 kallaði konungur hann út aftur og nú var það hann sem var kyrrsettur. Gissur fór afturá móti heim 1252 ásamt Þorgils skarða Böðvarssyni og átti að reyna að koma landinu undir veldi Noregskonungs. Hann vildi reyna að sættast við óvini sínaen þeir voru ekki allir sama sinnis og haustið 1253 gerðu þeir aðför að honum á Flugumýri í Skagafirði, þar sem hann var þá sestur að, og reyndu að brenna hann inni. Gissur slapp úr Flugumýrarbrennu með því að fela sig í sýrukeri en missti alla fjölskyldu sína.

Konungur stefndi honum aftur til Noregs 1254 því að honum þótti seint ganga að koma Íslandi undir krúnuna.Gissur sneri aftur heim með jarlsnafnbót en varð ekkert ágengt og það var ekki fyrr en 1262 sem Íslendingar gengu Noregskonungi á hönd og samþykktu Gamla sáttmála,sem stundum var nefndur Gissurarsáttmáli. Hann átti í nokkrum erjum eftir a ðheim kom, einkum við Oddaverjann Þórð Andrésson, sem hann lét drepa 27.september 1264. Þar lýkur Sturlungu og er fátt vitað um síðustu ár Gissurar, sem þá bjó á Stað í Reynisnesi (Reynistað) og lést 12. janúar 1268. Hann mun hafa áform að að ganga í klaustur en lifði ekki svo lengi; gaf þó Reynistað til stofnunar nunnuklausturs fyrir dauða sinn.

Fyrri kona Gissurar, sem hann giftist 1224 þegar bæði voru 15-16 ára var Ingibjörg,dóttir Snorra Sturlusonar, og áttu þau einn son sem dó ungur. Þau skildu.Fylgikona Gissurar, sem hann kvæntist loks 1252, var Gróa Álfsdóttir og áttu þau synina Hall og Ísleif en einnig átti Gissur soninn Ketilbjörn. Gróa og synirnir þrír fórust öll í Flugumýrarbrennu. Eftir brennuna tók Gissur sem frillu Ingibjörgu Gunnarsdóttur frá Geitaskarði í Langadal og unni henni brátt mikið. Talið er að þau hafi eignast eina dóttur, Þóru.

Þorgils Böðvarsson skarði (1226 – 22. janúar 1258) var íslenskur höfðingi á 13. öld. Hann var af ætt Sturlunga, sonur Böðvars Þórðarsonar Sturlusonar og Sigríðar Arnórsdóttur Tumasonar, systur Kolbeins unga. Viðurnefnið kom til afþví að Þorgils var fæddur með skarð í vör en fyrr á öldum var ekki algengt að þeir sem þannig var ástatt um kæmust á legg.

Árið 1244 fór Þorgils til Noregs og var við hirð Hákonar konungs, sem lét lækni græða skarðið í vör Þorgils og er það fyrsta lýtaaðgerð sem vitað er til að gerð hafi verið á Íslendingi. Árið 1252 sendi konungur Þorgils til Íslands með Gissuri Þorvaldssyni og áttu þeir að reyna að koma landinu undir vald konungs. Þorgils reyndi að ná yfirráðum yfir ríki því sem Snorri Sturluson frændi hans hafði ráðið í Borgarfirði og settist að í Reykholti. Hann var óvæginn og harður, bakaði sér óvinsældir og hraktist á endanum út á Snæfellsnes á föðurleifð sína, Stað á Ölduhrygg.

Eftir að Gissur fór aftur til Noregs eftir Flugumýrarbrennu vildi Þorgils reyna að ná yfirráðum í Skagafirði, sem hann taldi sig eiga tilkall til þar sem hann var Ásbirningur í móðurætt, en Eyjólfur ofsi Þorsteinsson vildi einnig ná völdum í Skagafirði.Þeir börðust á Þveráreyrum í Eyjafirði 1255 og þar féll Eyjólfur. Nokkru síðar var Þorgils orðinn höfðingi yfir öllum Norðlendingafjórðungi. Hann lenti þó fljótt í deilum við Svínfellinginn Þorvarð Þórarinsson á Grund, tengdason Steinvarar Sighvatsdóttur á Keldum, sem gerði kröfu um arf eftir Þórð kakala bróður sinn. Deilunum lauk með því að Þorvarður tók Þorgils af lífi á Hrafnagili í Eyjafirði aðfaranótt 22. janúar 1258. Eftir víg hans hraktist Þorvarður burt úr Eyjafirði.

Þorgilsskarði var ókvæntur en átti dóttur, Steinunni, með Guðrúnu Gunnarsdóttur frillu sinni, systur Ingibjargar sem var fylgikona Gissurar Þorvaldssonar síðustu ár hans.

Sturla Þórðarson (29. júlí 1214 – 30. júlí 1284) var lögsögumaður,lögmaður, sagnaritari og skáld sem bjó á Staðarhóli í Saurbæ.

Uppruni og æska. Sturla var sonur Þórðar Sturlusonar og frillu hans Þóru og áttu þau fleiri börn saman, þar á meðal Ólafs Þórðarsonar hvítaskálds, en Sturla var yngstur.

Þórður átti einnig skilgetinn son, Böðvar, og fékk hann meirihluta arfs eftir föður þeirra er hann dó 1237, en Sturla hafði áður erft ömmu sína, Guðnýju Böðvarsdóttur, sem ól hann upp fyrstu árin, í Hvammi til 1218 og síðan í Reykholti. Snorri Sturluson,sonur Guðnýjar og föðurbróðir Sturlu, hirti þó þá fjármuni og urðu þeir bræðurnir, hann og Þórður, ósáttir út af arfinum en þeir sættust þó seinna og varð Sturla nemandi Snorra og ólst upp hjá honum að einhverju leyti.

Átök Sturlungaaldar. Sturla var talinn friðsemdarmaður en var þó þátttakandi í mörgum helstu viðburðum Sturlungaaldar. Hann barðist með Sighvati föðurbróður sínum og sonum hans í Örlygsstaðabardaga, hann var í liði Þórðarkakala er hann sneri heim frá Noregi.

Þegar Gissur Þorvaldsson kom til landsins 1252 og vildi leita sátta við Sturlunga var Sturla helsti leiðtogi þeirra og þeir sömdu um að Ingibjörg dóttir Sturlu, sem þá var 13 ára, skyldi giftast Halli syni Gissurar. Brúðkaupið var haldið á Flugumýri haustið 1253 en Sturla var farinn þegar brennumenn riðu í garð svo að hann varð ekki vitni að Flugumýrarbrennu.

Lögsögumaður, lögmaður og rithöfundur

Sturla var lögsögumaður 1251-1253, fékk Borgarfjörð að léni er Gissur varð jarl 1258 en missti hannskömmu síðar í hendur Hrafns Oddssonar. Hann átti síðan í erjum við Hrafn semlauk með því að Sturla hraktist til Noregs 1263. Þar var honum falið að skrifasögu Hákonar gamla. Hann fór heim árið 1271 með lögbókina Járnsíðu og kann aðhafa átt þátt í að semja hana en hún mætti mótstöðu og var ekki lengi í gildiog Jónsbók kom í staðinn áratug síðar.

Hann varð lögmaður allslandsins 1272-1276. Síðasta árið eða árin þótti mönnum hann vera afskiptalítill og leyfa Hrafni Oddssyni og Árna biskupi að fara sínu fram og skrifaðiÞorvarður Þórarinsson konungi umkvörtunarbréf. Úr varð að landinu var skipt ítvö lögmannsumdæmi og varð Sturla lögmaður norðan lands og vestan en JónEinarsson sunnan og austan. Árið 1277 fór Sturla aftur til Noregs og var þáfalið að skrifa sögu Magnúsar lagabætis. Hann kemur lítið við sögu næstu árinþótt hann væri lögmaður og er til dæmis að engu getið í sambandi við deilurnarsem urðu um Jónsbók. Eftir að hann sagði af sér lögmannsstarfi 1282 flutti hann út í Fagurey á Breiðafirði og dvaldi þar síðustu æviárin.

Hann skrifaði Íslendingasögu, rit sem síðar varð miðjuþáttur Sturlunga sögu. Hún er sjálfstætt verk og er oft birt sem slíkt. Einnig var hann konunglegur sagnaritari og skrifaði Hákonar sögu Hákonarsonar og sögu Magnúsar sonar hans. Hann skrifaði líka eina gerð Landnámabókar og orti kvæði og vísur sem sum hafa varðveist.

Fjölskylda. Kona Sturlu var Helga Þórðardóttir. Auk Ingibjargar áttu þau dótturina Guðnýju, sem giftist Kálfi Brandssyni á Víðimýri, syni Brands Kolbeinssonar, og synina Þórð,sem var hirðprestur Magnúsar lagabætis, og Snorra á Staðarhóli.

Hrafn var af ætt Seldæla, elsti sonur Odds Álasonar á Söndum, sem Órækja Snorrason drap, og konu hans Steinunnar, dóttur Hrafns Sveinbjarnarsonar. Hann bjó fyrst á Eyri í Arnarfirðien síðar á Sauðafelli, í Stafholti og seinast í Glaumbæ í Skagafirði. Hann var í liði Þórðar kakala í Flóabardaga og var á skipi með Svarthöfða Dufgussyni,mági sínum.

Hrafn var af ætt Seldæla, elsti sonur Odds Álasonar á Söndum, sem Órækja Snorrason drap, og konu hans Steinunnar, dóttur Hrafns Sveinbjarnarsonar. Hann bjó fyrst á Eyri í Arnarfirði en síðar á Sauðafelli, í Stafholti og seinast í Glaumbæ í Skagafirði. Hann varí liði Þórðar kakala í Flóabardaga og var á skipi með Svarthöfða Dufgussyni,mági sínum.

Hann kvæntist Þuríði (um1228 – 1288), dóttur Sturlu Sighvatssonar og Solveigar Sæmundardóttur árið 1245 og settust þau að á Sauðafelli í Dölum. Þá var Kolbeinn ungi fallinn frá, Þórður kakali hafði náð völdum og Hrafn gat fengið hluta af mannaforráðum Sturlu í Dalasýslu. Þegar Þórður fór til Noregs 1250 skipti hann umsjón með veldi sínu á milli stuðningsmanna sinna og réðu þeir Hrafn, Sturla Þórðarson og Þorleifur Þórðarson í Görðum fyrir Vesturlandi. Þegar Þorgils skarði kom til landsins 1252 kom til átaka um völd á milli hans, Hrafns og Sturlu.

Hrafn var boðinn til brúðkaups Ingibjargar Sturludóttur og Halls Gissurarsonar á Flugumýri haustið 1253 en þegar hann kom í Skagafjörð kom sendimaður Eyjólfs ofsa, svila hans, og sagði honum frá því að fyrirhugað væri að fara að Gissuri og vildi fá hann til að vera með. Hrafn neitaði og reyndi að hafa brennumenn ofan af áforminu en sagði heldur ekki Gissuri frá nema undir rós. Hann var kominn til Hóla þegar brennan var en hitti brennumenn þar á eftir og fór með þeim þaðan til Eyjafjarðar.

Hrafn og Gissur sættus tvorið 1254 en Gissur sagði seinna að hann vissi ekki hvað hefði hlíft Hrafni á þeim fundi því hann hefði áður verið ákveðinn í að meiða hann, blinda eða gelda. Gissur fór út þá um sumarið en um veturinn fóru svilarnir Hrafn og Eyjólfur ofsi að Oddi Þórarinssyni í Geldingaholti, sem Gissur hafði sett yfirNorðurland, og drápu hann. Þorvarður Þórarinsson bróðir Odds og Þorgils skarði söfnuðu liði og börðust við betur búið og fjölmennara lið Odds og Eyjólfs á Þveráreyrum í Eyjafirði í júlí 1255. Eyjólfur féll á Þverárfundi en Hrafn flúði og staðnæmdist ekki fyrr en í Skagafirði.

Um 1260 flutti Hrafn sig íStafholt og hrakti fyrst Snorra son Sturlu Þórðarsonar úr héraðinu og svo Sturlu sjálfan úr landi 1263. Gissur Þorvaldsson og Hrafn sættust endanlega á Alþingi 1262. 1270 gerði Magnús konungur Hrafn og Orm Ormsson Svínfelling handgengna menn sína og hirðstjóra og skipaði þeim allt Ísland en Ormur drukknaði við Noreg sama ár svo að Hrafn var einn hirðstjóri. Hann átti í hörðum deilum við kirkjuvaldið síðustu árin (staðamál síðari) og lét hvergi undan í þeirri baráttu. Árið 1288 fóru þeir Staða-Árni biskup saman til Noregs og þar dó Hrafn árið eftir.

Synir Hrafns og Þuríðar voru þeir Jón korpur í Glaumbæ í Skagafirði og Sturla riddari en dæturnar hétu Hallkatla, Valgerður og Þorgerður.

Eyjólfur ofsi Þorsteinsson (d. 19. júlí 1255) var einn af foringjum Sturlunga eftir að Þórður kakali hvarf úr landi 1250. Hann var frá Hvammi í Vatnsdal og kona hans, Þuríður, var óskilgetin dóttir Sturlu Sighvatssonar og frillu hans Vigdísar Gíslsdóttur. Kolfinna Þorsteinsdóttir, systir Eyjólfs, var líka ein af frillum Þórðar kakala.

Þegar Gissur Þorvaldsson sneri heim frá Noregi 1252, vildi hann sættast við Sturlunga, meðal annars með því að gifta Hall son sinn Ingibjörgu Sturludóttur. Eyjólfur ofsi bjó þá í Geldingaholti í Skagafirði en Gissur kvaðst ekki vilja hafa hann í héraðinu. Flutti hann þá að Möðruvöllum í Hörgárdal og virtist í fyrstu ætla að sætta sig við veru Gissurar í Skagafirði. Kona hans manaði hann þá í votta viðurvist að hefna föður síns, og safnaði Eyjólfur þá liði. Nóttina eftir að brúðkaupsveislunni lauk kom hann með flokk manna úr Eyjafirði og brenndi bæ Gissurar á Flugumýri. Kona Gissurar og synir brunnu þar inni en hann slapp sjálfur. Gissur leitaði hefnda eftir Flugumýrarbrennu en tókst ekki að ná Eyjólfi.

Eftirað Gissur hvarf til Noregs 1254, deildu Eyjólfur og Þorgils skarði um yfirráð yfir Skagafirði. Þeim lauk með Þverárfundi, bardaga á Þveráreyrum í Eyjafirði 19. júlí 1255, þar sem Eyjólfur féll.

Þórður Andrésson (d. 27. september 1264) var íslenskur höfðingi í lok Sturlungaaldar og bjó á Stóruvöllum. Hann var af ætt Oddaverja, sonur Andrésar Sæmundssonar (um 1200 - 26. maí 1268) goðorðsmanns í Eyvindarmúla og Skarði, sonar Sæmundar Jónssonar í Odda, en móðir Þórðar er óþekkt. Þórður var helsti foringi Oddaverja upp úr miðri 13. öld en bræður hans, þeir Magnús Agnar,Eyjólfur og Brandur fylgdu honum að málum. Þórður átti í deilum við Gissur Þorvaldsson og reyndi oftar en einu sinni að brugga honum banaráð, sendi meðal annars sonum Brands Kolbeinssonar bréf og vildi fá þá til að ganga í bandalag við sig og bana Gissuri en þeir létu Gissur vita.

Bræður Þórðar sóttu að Gissuri haustið 1264 þar sem hann var fáliðaður á ferð við Hvítá (Þórður var sjálfur skammt undan) en Gissur slapp frá þeim og safnaði liði. Komið var á sáttafundi en Gissur afvopnaði bræðurna og fór með þá að Þrándarholti íGnúpverjahreppi. Þar var Þórður höggvinn en bræðrum hans gefin grið. Áður en Þórðurvar tekinn af lífi bað hann Gissur að fyrirgefa sér það sem hann hefði gert áhlut hans en Gissur svaraði: „Það skal ég gera þegar þú ert dauður.“

Þórður hefur verið kallaður síðasti Oddaverjinn því að þótt bræður hans lifðu eftir og margir aðrir af ættinnivar valdaskeiði hennar endanlega lokið við lát hans.

 

Deilur um Gamla sáttmála

Patricia Pires skrifaði doktorsritgerð við Cambridge-háskóla um Íslendinga og Noregskonunga og í samtali við Lesbók segir hún niðurstöðu sína þá, að Gamli sáttmáli sé tilbúningur; færður fyrst í letur á fimmtándu öld og í hennar tíðaranda en sé ekki frá 1262. Sjá slóðina: Mín köllun er að kynna íslenzkar miðaldir

Doktorsritgerð hennar heitir; Íslendingar og Noregskonungar í ljósi sagna og lagatexta.

Hún segir: "Þessi mynd breyttist heldur betur, þegar ég fór að rannsaka málið og þá sérstaklega Gamla sáttmála því niðurstöður mínar urðu þær, að sá Gamli sáttmáli, sem við þekkjum, sé alls ekki frá 13. öld, heldur saminn tveimur öldum síðar og efni hans þá byggt á minnum og því sem menn vildu að hefði verið í slíkum samningi!

Gamli sáttmáli er ekki samhljóma ástandinu á Íslandi á 13. öld. Af honum mætti ráða, að Íslendingar hafi verið fátækir og þurfandi og má í því sambandi benda á þá grein, sem segir að Noregskonungur skuli sjá til þess að sex skip gangi af Noregi til Íslands. Ekki er nú beðið um mikið fyrir landið allt! En Sturlunga gefur allt aðra mynd af Íslandi þessa tíma; Íslendingar voru ekki fátækir, heldur í góðum efnum og djarfhuga.

Hins vegar smellpassar Gamli sáttmáli við Ísland á 15. öld. Þá ríkti fátækt í landinu og menn vildu meðal annars opna fyrir viðskipti við Englendinga. Það hefur ábyggilega verið vopn í þeirri baráttu að draga fram Gamla sáttmála og segja við Noregskonung að hann hafi ekki uppfyllt samninginn, hvað skipin sex snerti!

Í lagatextum frá 13. og 14. öld er hvergi minnzt á Gamla sáttmála, það er ekki fyrr en á þeirri fimmtándu sem hann stekkur allt í einu alskapaður fram í dagsljósið."

Þessi kenning hennar finnst mér ekki standa dagsins ljós.  Athugið að ég er ekki að skrifa hér lærða ritgerð, aðeins blogg, en það eru nokkur atriði sem koma strax upp í hugann sem varpar rýr á kenningu hennar.

Í fyrsta lagi urðu hér tímamót 1262/64 þegar Sturlungaöld leið undir lok. Gissur sneri aftur heim eftir að hafa verið stefnt til Noregs en nú með jarlsnafbót en varð ekkert ágengt og það var ekki fyrr en 1262 sem Íslendingar gengu Noregskonungi á hönd og samþykktu Gamla sáttmála, sem stundum var nefndur Gissurarsáttmáli. 

Á Wikipedia segir að ,,...Framan af, það er að segja frá 13. öld og fram á miðja 15. öld, er oft mjög torvelt að greina hverjir voru eiginlegir hirðstjórar og hverjir umboðsmennn hirðstjóra eða fógetar, svo og hvort menn höfðu hirðstjórn yfir allt landið eða aðeins helming þess eða einstaka fjórðunga. Ketill Þorláksson er fyrsti maðurinn sem kallaður er hirðstjóri í konungsbréfi og á honum hefst Hirðstjóraannáll Jóns Halldórssonar í Hítardal Á undan honum höfðu ýmsir menn verið umboðsmenn konungs á Íslandi en óvíst er hvaða embættistitla þeir báru þótt hefð sé fyrir því að telja Hrafn Oddsson og Orm Ormsson fyrstu hirðstjórana."

Jafnframt segir um lögmenn Íslands að ,,...Bárður Högnason (d. 1311) var lögmaður á Íslandi árið 1301. Hann var norskur og hafði riddaratign. Hann hafði komið hingað áður 1295 sem sendimaður Eiríks konungs og hefur því verið eitthvað kunnugur landinu.

Vorið 1301 kom Bárður aftur með Loðni af Bakka og Álfi úr Króki, sendimanni Noregskonungs. Hafði Hákon konungur háleggur sent þá til landsins og útnefnt Bárð og Loðin lögmenn. Var það í fyrsta skipti sem konungur tók sér vald til að skipa íslenska embættismenn og tók hann ekkert tillit til þess að fyrir voru lögmenn sem Íslendingar höfðu sjálfir kosið ári áður. Áttu þeir meðal annars að sjá til þess að konungur yrði hylltur af Íslendingum."

Hvers vegna er ég að rekja hverjir voru hirðstjórar, umboðsmenn eða lögmenn Íslands á 13. öld? Jú, það segir að Noregskonungur hafi raunverulega náð ákveðnum völdum yfir Ísland á seinni helmingi 13. aldar og í upphafi 14. Hann náði meira segja tangurhaldi á lögmannsembættinu sem er íslenskt að uppruna og æðsta íslenska embætti landsins gagnvart framkvæmdarvaldinu (konungsvaldinu). Sýslumenn komu til sögunnar sen fulltrúar konungsvalds í héraði, eða réttara sagt landsfjórðungi (fjöldi sýslumanna og sýslna var þá fljótandi). Járnsíða og síðar Jónsbók fjölluðu um nýsett valdakerfi Noregskonungs.

Til þess að geta tekið völd á Íslandi, þarf að gera skrifleg plögg, sáttmála milli Íslendinga og Noregskonungs. Menn voru formfastir á þessum tíma og skriffinnskan söm við sig, hvort það er á 13. öld eða þeirri 21.

Patricia Pires Boulhosa segir að Íslendingar hafi verið fátækir á 15. öld samanborið við þá 13. Það er alfarið rangt. Fátæktin kom á seinni helmingi 16. aldar þegar Danakonungur hafði tæmt landið af fjársjóðum og bjargráðum fyrir alþýðuna.

Hver er munurinn á 13. og 15. öld? Hafði eitthvað breyst? Jú fiskveiðar og verslun.

Fiskveiðar eru sjaldan nefndar í 11. og 12. aldar heimildum. Á 13. og þó einkum á 14. öld varð Ísland frægt fyrir skreiðarútflutning. Á 13. og 14. öld varð Ísland frægt fyrir harðfiskútflutning og að sama skapi jukust fiskveiðar [Heimild: Landbúnaðarsaga Íslands].

Björn Þorsteinsson sagnfræðingur þekkir 15. öldina manna best og hefur skrifað um verslun og veiðar Englendinga frá 15. öld til þeirra 20. Hann segir að siglingar þeirra hafi hafist í upphafi aldarinnar, nánar til tekið 1412. Verslun bættist því við fiskveiðar Íslendinga og eins og allir vita, hefur sjávarútvegurinn alltaf staðið undir auka arði, sem landbúnaðurinn náði sjaldan eða aldrei. Íslenskir skreiðarfurstar riðu um héruð og gátu keypt af ensku duggunum lúxusvarning og einnig af Hansakaupmönnum þegar þeir komu til sögunnar.

Hvað um Noregskonung? Svarti dauði gekk frá honum um miðja 14. öld. Norska konungsvaldið barr ekki sinn barr eftir það. Með stofnun Kalmarsambandsins 1397 varð Ísland svo hluti af ríki Margrétar Valdimarsdóttur og því næst Eiríks af Pommern, sem náði yfir Danmörku, Svíþjóð og Noreg. Þá fluttist þungamiðja konungsvalds í Noregi til Danmerkur og tengsl Íslendinga við Noreg minnkuðu mikið og rofnuðu endanlega um 1428.

Hvers vegna í ósköpunum ættu Íslendingar að vilja gera sáttmála við Noregskonung á þeirri fimmtándu? Til að tryggja siglingu 6 skipa á ári? Þegar hér dóluðu tugir og jafnvel hundruði fiskidugga við strendur landsins, með vörur til sölu og kaupendur að fiski? Englendingar keyptu fisk af Íslendingum beint og svo gerðu Þjóðverjar og konungsvaldið gat ekkert gert í málinu.

Ákvæðið í gamla sáttmála um lágmarks siglingar úr Noregi passar einmitt um ástandið á íslenska skipaflotanum á þessum tíma, skortur var á góðum hafskipum. Frásögnin af Flóabardaga sýndir einmitt fram á þetta. Íslendingar skráðu skipakomur úr Noregi á 14. öld og ekki var fjöldinn mikill, samanborið við þá 15. Þeir hafa því vilja tryggja lágmark siglingar. Svo lögðust siglingarnar af að miklu leyti þegar svarti dauði gekk yfir Noreg.

Helsta verslunarhafnirnar voru á Gásum og í Hvalfirði. Ekki er vitað hvenær verslun hófst á Gásum en elstu heimildir um hana eru frá seinni hluta 12. aldar en sú yngsta frá 1394. Greinilegt er af heimildum að Gásir voru aðal kauphöfn Norðurlands á 13. og 14. öld og fornleifar sem þar hafa verið rannskaðar eru einkum frá þeim tíma.

Svarti dauði barst líklega til Íslands með farmanninum Hval-Einari Herjólfssyni, sem tók land í Maríuhöfn á Hálsnesi í Hvalfirði. Stór hluti þjóðarinnar lést í sóttinni en hún skapaði á sama tíma tækifæri fyrir fátæklinganna að komast í bændastéttina. Þótt mörg býli hafi farið í eyði og sjósókn minnkað næstu áratugi, þá hefur íslenska þjóðin ávallt verið fljót að ná upp í fyrri mannfjölda (miklar barnseignir og fleiri máttu giftast og gátu gifst) og að marki því sem landið ber miðað við þáverandi samfélagsskipan.

Niðurlag

Lögbækur, nýtt stjórnkerfi, hafskipafloti landsins lítill og lok Sturlungualdar, þar sem höfðingjar höfðu sannað að þeir gátu ekki tekið yfir landið og urðu að leita til þriðja aðila (konung sem æðsti dómari) bendir eindregið til að Gamli sáttmáli hafi verið gerður á þeirri þrettándu, ekki þá fimmtándu. Íslendingar höfðu engar ástæður að leita til Noregskonung á þeirri öld hvað þá að gera samningu við konung vegna ágreining um verslun á 15. öld.

Lýður Björnsson segir í sögu verslunar á Íslandi að ,,...Þýskir víkingar hertóku Björvin á árunum 1428–1429 og unnu þar mikil hervirki. Íslandsverslun Norðmanna lagðist af fyrir fullt og allt eftir þann atburð. Þá hafði raunar veruleg breyting átt sér stað á utanríkisverslun Íslendinga. Sjávarafurðir urðu aðal útflutningsvörur Íslendinga um 1340."

Ísland, Danmörk og Noregur  höfðu lotið einum og sama konungi frá árinu 1380. Sá konungur mun hafa setið í Danmörku frá árinu 1387 að minnsta kosti, fyrst í Hróarskeldu en frá og með árinu 1443 í Kaupmannahöfn. Enginn raunverulegur Noregskonungur var til í Noregi á 15. öld! Hann sat í Danmörku.

Ef menn vilja tengja Gamla sáttmála við annan tíma en lok þjóðveldisaldar, væri nær að tengja hann við ástandið á 14. öld. Lýður Björnsson segir að "Einokun Björgvinjarkaupmanna (einokunarverslun fyrri) var  ekki hagkvæm Íslendingum. Björgvinjarkaupmenn áttu í erfiðleikum með að byrgja landið nauðsynjum og einkaleyfi fleirra gaf þeim tækifæri til að hafa veruleg áhrif á verðlag." Íslendingar hefðu þá vilja tryggja hingað siglingar á 14. öld. Á þeirri 15. var engin nauðsyn að leita til Noregs. Ég held samt að Gamli sáttmáli sé rétt tímasettur og sé frá 13. öld.

Hér kemur Gamli sáttmálinn:

Í nafni föður ok sonar ok heilags anda.

Var þetta játað ok samþykt af öllum almúga á Íslandi á Alþingi með lófataki:

At vér bjóðum (virðuligum herra) Hákoni konungi hinum kórónaða vára þjónustu undir þá grein laganna, er samþykt er milli konungdómsins ok þegnanna, þeirra er landit byggja.

Er sú hin fyrsta grein, at vér viljum gjalda konungi skatt, ok þingfararkaup slíkt sem lögbók váttar, ok alla þegnskyldu, svá framt sem haldin er við oss þau heit, sem í móti skattinum var játað. Utanstefningar viljum vér aungvar hafa, utan þeir menn, sem dæmdir verða af várum mönnum á Alþingi í burt af landinu. Item at íslenzkir sé lögmenn og sýslumenn á landi váru af þeirra ættum, sem at fornu hafa goðorðin upp gefit. Item at sex hafskip gangi á hverju ári til landsins forfallalaust. Erfðir skulu ok upp gefast fyrir íslenzkum mönnum í Noregi, hversu lengi sem staðið hafa, þegar réttir arfar koma til eðr þeirra umboðsmenn. Landaurar skulu upp gefast. Slíkan rétt skulu hafa íslenzkir menn í Noregi sem þeir hafa beztan haft. Item at konungr láti oss ná íslenzkum lögum ok friði eptir því sem lögbók váttar ok hann hefir boðið í sínum bréfum, (sem guð gefr honum framast afl til). Jarl viljum vér hafa yfir oss meðan hann heldr trúnað við yðr, en frið við oss. Halda skulum vér ok vorir arfar allan trúnað við yðr meðan þér ok yðrir arfar halda við oss þessa sættargerð, en lausir, ef rofin verðr af yðvarri hálfu at beztu manna yfirsýn.

Anno M. ijc lxiij.

Hér eptir er eiðr Íslendinga.

Til þess legg ek hönd á helga bók ok því skýt ek til guðs at ek sver herra Hákoni konungi ok Magnúsi konungi land ok þegna ok æfinlegan skatt með slíkri skipan ok máldaga sem nú erum vér á sáttir orðnir ok sáttmálsbréf várt váttar.

Guð sé mér hollr, ef ek satt segi, gramr ef ek lýg.

 

 

 

 

 

Ný-marxismi leynist víða í dulargervi

Ég hef margoft skrifað um marxisma hér á blogginu og varað við honum. Málið er að hann leynist alls staðar og oft veit fólk ekki af því að það er verið að heilaþvo það með marxískum eða ný-marxískum áróðri.

Sjá má þetta í háskólum, líka hér á Íslandi. Þegar ómótaðir hugar framhaldsskólanema mæta í háskólanám, halda þeir að allt sé satt og rétt sem kennt er í háskólum landsins, jú, þetta eru eftir allt, æðstu menntastofnanir landsins. Þessi bábiljufræði seytla um allt háskólasamfélagið, í uppeldisfræði, kennslufræði, félagsfræði, stjórnmálafræði, mannfræði, hagfræði, sagnfræði og heimspeki svo eitthvað sé nefnt.

Byrjum á skilgreiningu hvað marxismi er og muninn á hinum hefðbundna marxisma og ný-marxisma.

Marxismi er settur fram af hinum goðsagnakennda Karl Marx en ný-marxismi er algengt hugtak sem notað er fyrir nokkrar aðrar hugmyndafræði sem mynduðust síðar byggðar á marxisma. Þetta er aðalmunurinn á hugtökunum tveimur. Marxismi miðar að því að koma á eins konar jöfnuð meðal fólksins, sérstaklega milli ríkra og fátækra.

Munurinn á ný-marxisma og marxisma er að á meðan marxismi einbeitir sér að ríkisfangslausu samfélagi, leggja nýmarxistar áherslu á heimsvaldastefnu og hernaðarhyggju til að koma í veg fyrir samþjöppun umframfjármagns í höndum viðskiptaelítunnar - Kína má meira og minna líta á sem dæmi. Marxismi er nær yfir pólitiska sviðið en efnahagslega líka og nú með ný-marxisma innan menningarsviðsins. Byrjum fyrst á efnahagssviðinu.

Hver er hin ný-marxíska kenning um kapítalisma?

Í stað þess að nota marxíska kenningu um fjármagn, gæti nýmarxisti notað Max Webers greiningu á kapítalisma í staðinn. Eða ný-marxisti getur byggt marxisma sinn á firringarkenningunni og byggt á henni, sameinað aðra sósíalíska hugmyndafræði inn í hana og hafnað hinum marxísku formunum.

Menningarlegur ný-marxismi

Þrátt fyrir ruglingslega orðræðu og mismunandi deilna og merkingar sem honum er gefið, á menningarmarxismi (hugtakið og hreyfingin) sér sér djúpa, flókna sögu í kenningunni. Orðið „kenning“ (með stóru K) er almenn yfirskrift rannsókna innan túlkunargreina hugvísinda sem kallast menningar- og gagnrýnin fræði, bókmenntagagnrýni og bókmenntafræði – sem hver um sig felur í sér margvíslegar nálganir, allt frá fyrirbærafræðilegum til sálgreininguna. Í Bandaríkjunum eru kenningar almennt kenndar og beittar í enskum deildum, þó að áhrif þeirra séu sýnileg í hugvísindum.

Stutt ættartala yfir mismunandi kenningarskóla – sem eru upprunnir utan ensku deilda, meðal heimspekinga og félagsfræðinga til dæmis, en urðu hluti af grunnnámskrám ensku deildanna – sýnir ekki aðeins að menningarmarxismi er nafngreinanlegt, lýsanlegt fyrirbæri, heldur einnig að honum fjölgar fyrir utan akademíuna.

Fræðimenn, sem þekkja til kenninga, eru hæfilega tortryggnir um grófar, tilhneigingulegar lýsingar á sínu sviði. Engu að síður halda þessi svið í sér þætti marxisma sem, að mínu mati krefst aukinnar og viðvarandi eftirlits.

Miðað við áætlanir um að kommúnismi hafi drepið yfir 100 milljónir manna, verðum við að ræða opinskátt og heiðarlega um þá strauma marxismans sem ganga í gegnum mismunandi túlkunarmáta og hugsunarskóla. Til að forðast meðvirkni verðum við enn fremur að spyrja hvort og hvers vegna marxískar hugmyndir, þó þær séu veikar, hvetji enn leiðandi fræðimenn til að breiða þessa hættulega kenningu út í víðtækari menningasamfélaga. En eins og ég taldi upp hér að ofan leynist marxisminn alls staðar í fræðunum og þess sér merki alls staðar í dægurmenningu okkar, svo sem kvikmyndagerð o.s.frv.

Hugtök ný-marxismans er sífellt beint að okkur með sínum undirförla áróður án þess að við gerum ekki grein fyrir því. Við förum því að trúa vitleysunni eins og heilagan sannleika.

Woke-fræðin og woke-menningin er hluti af ný-marxisma og því verðum við að vera á verði ef við höldum að woke-istar eru að reyna að heilaþvo okkur.

 

Er alheimurinn kirkjugarður? Þessi kenning bendir til þess að mannkynið gæti verið eitt og sér

Hér er jafna, og hún frekar ömurleg: N = R*× fP × ne × f1 × fi × fc × L. Þetta er Drake-jafnan og hún lýsir fjölda framandi siðmenningar í vetrarbrautinni okkar sem við gætum verið með og fær um samskipti. Hugtök þess samsvara gildum eins og hluta stjarna með plánetum, hluta pláneta sem líf gæti myndast á, hluta pláneta sem geta haldið uppi vitrænu lífi og svo framvegis. Með varfærnu mati er lágmarksniðurstaða þessarar jöfnu 20. Það ættu að vera 20 "siðmenningar" með greind í Vetrarbrautinni sem við getum haft samband við og sem geta haft samband við okkur. En það eru engir sem hafa samband við okkur, að því virðist.

Drake-jafnan er dæmi um víðtækara mál í vísindasamfélaginu - miðað við mikla stærð alheimsins og vitneskju okkar um að vitsmunalíf hefur þróast að minnsta kosti einu sinni, ættu að vera sannanir fyrir framandi lífi. Þetta er almennt nefnt Fermi þversögnin, eftir eðlisfræðingnum Enrico Fermi sem fyrst skoðaði mótsögnina á milli mikillar líkur á framandi siðmenningum og augljósri fjarveru þeirra. Fermi tók þetta frekar stuttlega saman þegar hann spurði: „Hvar eru allir“?

En kannski var þetta röng spurning. Betri spurning, að vísu erfiðari, gæti verið "Hvað kom fyrir alla?" Ólíkt því að spyrja hvar líf sé til í alheiminum, þá er til skýrara svar við þessari spurningu: Stóra sían.

Hvers vegna alheimurinn er tómur?

Líf geimvera er líklegt, en það er ekkert sem við getum séð. Þess vegna gæti það verið svo að einhvers staðar á þróunarferli lífsins sé stórfelld og sameiginleg áskorun sem bindur enda á framandi líf áður en það verður nógu gáfað og nógu útbreitt til að við sjáum - frábær sía.

Þessi sía gæti tekið á sig margar myndir. Það gæti verið að það að hafa plánetu á Gulllokkasvæðinu - mjóa bandið í kringum stjörnu þar sem það er hvorki of heitt né of kalt til að líf geti verið til - og að plánetan innihaldi lífrænar sameindir sem geta safnast saman í líf er afar ólíklegt. Við höfum horft á fullt af plánetum á svæði Gulllokksins af mismunandi stjörnum (talið er að það séu 40 milljarðar í Vetrarbrautinni), en kannski eru skilyrðin enn ekki til staðar fyrir líf.

Stóra sían gæti átt sér stað á allra fyrstu stigum lífsins. Þegar maður var í líffræði í menntaskóla gætirðu látið bora viðkvæðið í höfuðið á þér „hvatberar eru orkuver frumunnar. Hins vegar voru hvatberar á einum tímapunkti sérstök baktería sem lifði sína eigin tilveru. Einhvern tíma á jörðinni reyndi einfruma lífvera að éta eina af þessum bakteríum, nema í stað þess að vera melt, gekk bakterían í lið með frumunni og framleiddi auka orku sem gerði frumunni kleift að þróast á þann hátt sem leiddi til æðri lífsforma. Atburður sem þessi gæti verið svo ólíklegur að hann hafi aðeins gerst einu sinni í Vetrarbrautinni.

Eða sían gæti verið þróun stórra heila, eins og við höfum. Þegar öllu er á botninn hvolft lifum við á plánetu fullri af lífverum og sú greind sem menn hafa hefur aðeins komið fram einu sinni. Það kann að vera yfirgnæfandi líklegt að lífverur á öðrum plánetum þurfi einfaldlega ekki að þróa orkuþörf taugamannvirki sem nauðsynleg eru fyrir greind.

Hvað ef sían er á undan okkur?

Þessir möguleikar gera ráð fyrir því að Mikla sían sé að baki okkur - að mannkynið sé heppin tegund sem sigraði hindrun næstum allt, allt annað líf hefur ekki náð framhjá. Þetta gæti þó ekki verið raunin; lífið gæti þróast á okkar stig allan tímann en þurrkast út af einhverjum óþekkjanlegum hörmungum. Uppgötvun kjarnorku er líklegur atburður fyrir sérhvert þróað samfélag, en það hefur líka möguleika á að eyðileggja slíkt samfélag. Að nýta auðlindir plánetu til að byggja upp háþróaða siðmenningu eyðileggur líka plánetuna: núverandi ferli loftslagsbreytinga er gott dæmi. Eða það gæti verið eitthvað algjörlega óþekkt, mikil ógn sem við getum ekki séð og munum ekki sjá fyrr en það er of seint.

Harkan, gagnsæja tillaga Stóra síunnar er að það væri slæmt merki fyrir mannkynið að finna framandi líf, sérstaklega framandi líf með svipaðri tækniframförum og okkar eigin. Ef vetrarbrautin okkar er sannarlega tóm og dauð verða meiri líkur á að við höfum þegar farið í gegnum síuna miklu. Vetrarbrautin gæti verið tóm vegna þess að allt annað líf tókst ekki að fara í gegnum áskoruna sem mannkynið stóðst.

Ef við finnum aðra framandi siðmenningu, en ekki alheim sem er fullur af margs konar framandi siðmenningum, þá er vísbendingin um að Stóra sían sé á undan okkur. Vetrarbrautin ætti að vera full af lífi, en hún er það ekki; eitt annað lífstilvik myndi benda til þess að hinar fjölmörgu aðrar siðmenningar sem ættu að vera þarna hafi verið þurrkaðar út af einhverjum hörmungum sem við og framandi hliðstæða okkar eigum enn eftir að horfast í augu við.

Sem betur fer höfum við ekki fundið neitt líf. Þó að það gæti verið einmana, þýðir það að líkur mannkyns á langtímalifun eru aðeins meiri en ella.

En svo gætu geimverurnar verið beint fyrir framan okkur, ef marka má allar frásagnir af fljúgandi furðuhlutum og af geimverum sem taka jarðabúa sem n.k. tilrauna- og eða rannsóknardýr. Þær gætu hugsað sem svo, að maðurinn, sem er óneitanlega gáfaður, er líka villidýr sem drepur allt og étur á jörðinni. Best að halda sig fjarri slíku villidýri.

Heimild:

https://bigthink.com/surprising-science/great-filter-theory/#Echobox=1663006365

Um krúnuna

"Varðandi krúnuna" er frægasta réttar málflutningur hins merka aþenska stjórnmálamanns og ræðumanns, Demosþenes, flutt árið 330 f.Kr.

Sögulegur bakgrunnur

Þrátt fyrir árangurslausar mótmæli gegn Filippusi II frá Makedóníu og Alexander mikla, virti og dáði aþenska þjóðin enn Demosþenes, jafnvel meira en stjórnmálamenn hliðhollir Makedóníu, sérstaklega Demades og Phocion, sem réðu borginni á þessu tímabili. Árið 336 f.Kr. lagði ræðumaðurinn Ctesiphon til að Aþena heiðraði Demosþenes fyrir þjónustu hans við borgina með því að afhenda honum, samkvæmt venju, gullkórónu. Þessi tillaga varð pólitískt mál árið 330 f.Kr., og Aeschines kærði Ctesiphon fyrir að hafa brotið lög á þremur atriðum:

• Fyrir að koma með rangar ásakanir í ríkisskjali.
• Fyrir að veita embættismanni ríkisins (Demosthenes) kórónu með ólögmætum hætti sem ekki hafði enn skilað skýrslu um embættistímabil sitt.
• Fyrir að hafa ólöglega boðið krúnuna í Dionysia.

Innihald ræðunnar

Í Um krúnuna, sem er talin ein glæsilegasta pólitíska bón eða ræða sem skrifuð hefur verið, varði Demosthenes ekki aðeins Ctesiphon heldur réðst hann einnig harkalega á þá sem hefðu kosið frið við Makedóníu.

Í þessum réttarhöldum var allur pólitískur ferill Demosthenesar til umræðu, en ræðumaðurinn hafnaði engu því sem hann hafði gert. Hann byrjar á almennri sýn á ástand Grikklands þegar hann fór í stjórnmál og lýsir stigum baráttu hans gegn Filippusi. Hann fjallar síðan um frið Fílókratesar og kennir Aeschines um hlutverk sitt í samningaviðræðum og fullgildingu sáttmálans. Hann gerir líka persónulega árás á Aeschines, sem hann hæðast að þar sem hann var fæddur af lágum og illræmdum foreldrum. Við þetta bætir hann ásökunum um spillingu og landráð og rekur hörmung Chaeronea til framkomu pólitísks andstæðings síns, þegar hann var fulltrúi Aþenu í deildarráði Amfictyonic. Hann undirstrikar að hann einn hafi staðið upp til að stuðla að bandalagi við Þebu. Ræðumaðurinn fullyrðir að þótt Aþena hafi verið sigruð, þá væri betra að vera sigraður í glæsilegri sjálfstæðisbaráttu en að gefa upp arfleifð frelsisins.

Demosthenes sigraði Aeschines að lokum með yfirgnæfandi meirihluta atkvæða. Fyrir vikið var Ctesiphon sýknaður og Aeschines sektaður og neyddur í útlegð.

Margir fræðimenn hafa komist að þeirri niðurstöðu að ræða Aeschines hafi sett fram mjög trúverðugt, þó ekki óumdeilanlegt, lagalegt mál.

Hér kemur fyrsti hluti ræðunnar. Þar sem hún er geysi löng, sé ég mér ekki fært að þýða hana alla. Hún hlýtur að vera til einhvers staðar á íslensku.  En það er alltaf gaman að fá a.m.k. glefsu úr ræðu, til að fá nasasjónir af mælskulist viðkomandi…

Varðandi krúnuna

Leyfðu mér að byrja, menn í Aþenu, á því að biðja alla himnavalda um að við þessa réttarhöld megi ég finna í hjörtum Aþenu slíka velvild í minn garð en ég hef alltaf þótt vænt um borgina og íbúa Aþenu. Næsta bæn mín er fyrir ykkur, og fyrir samvisku ykkar og heiður. Megi guðirnir hvetja ykkur svo til að skapið sem þið hlustið á orð mín verði stýrt, ekki af andstæðingi mínum - það væri að sönnu voðalegt! - heldur af lögum og dómstólaeiðnum, sem þið ert meðal annarra skuldbindinga, sóru að veita báðum aðilum hlutlausa yfirheyrslu. Tilgangur þess eiðs er, ekki aðeins að þið skulið hafna öllum fordómum, ekki aðeins að þið skulið sýna jafnan velþóknun, heldur einnig að þið skalt leyfa hverjum málsaðila að ráðstafa og raða málefnum sínum til varnar eftir eigin geðþótta og mati.

Meðal margra kosta, sem Aeschines hefur yfir mér í þessari deilu, eru tveir, menn frá Aþenu, af mikilli stundu. Í fyrsta lagi á ég stærri hlut í málinu; því að missir velþóknunar yðar er mér miklu alvarlegra en missir dóms yðar til hans. Fyrir mig, reyndar — en ég leyfi mér að segja ekkert óheillavænlegt í upphafi ræðu minnar: Ég ætla aðeins að segja að hann sakar mig um yfirburði. Í öðru lagi er það hin eðlilega tilhneiging mannkyns að hlusta fúslega á orðagjálfur og svívirðingar og angrað sjálfslof. Honum hefur verið falin sú viðunandi skylda; sá hluti sem er næstum alltaf móðgandi eftir sem áður fyrir mig. Ef ég forðast tengsl við eigin afrek, sem vörn gegn slíku broti, mun ég virðast ekki geta hrekjað ásakanir sem mér eru meintar á hendur mér, eða staðfesta tilkall mitt til opinberrar aðgreiningar. Samt, ef ég beini sjálfum mér að því sem ég hef gert, og til þess þáttar sem ég hef tekið í stjórnmálum, verð ég oft neyddur til að tala um sjálfan mig. Jæja, ég mun leitast við að gera það af öllum mögulegum hógværð; og lát manninn, sem hefur frumkvæði að þessari deilu, bera sökina á sjálfhverfu sem skilyrðin þvinga upp á mig.

Þið hljótið allir að vera sammála, Aþenumenn, að í þessum málaferlum er mér varðar jafnt um Ctesiphon, og að þær krefjist ekki síður alvarlegrar athugunar. Allt tjón, sérstaklega ef það er valdið af fjandskap einkaaðila, er erfitt að bera; en að missa velvild yður og góðvild er sársaukafullast af öllu tapi, enda er það besta af öllum kaupum að öðlast það. Þar sem málið er í húfi, bið ég ykkur öll að hlusta á vörn mína gegn ásökunum sem lagðar eru fram, í anda réttlætis. Þannig að lögin mæla fyrir um - lögin sem Solon, sem fyrst setti þau fram, góður lýðræðismaður og vinur fólksins, taldi rétt að staðfesta ekki aðeins með setningu þeirra heldur með eið kviðdóms, ekki að vantreysta þér, ef ég skil hann rétt, heldur skynja að enginn sakborningur geti sigrað þær sakargiftir og ávirðingar sem saksóknari kýs með ávinningi af fyrri ræðu, nema sérhver dómari taki með velvilja ákalli seinni ræðumannsins, sem trúrækniskyldu. þeim guðum, sem hann hefir svarið af, og myndar enga endanlega niðurstöðu um málið allt, fyrr en hann hefur veitt báða aðila sanngjarna og hlutlausa málflutning.

Svo virðist sem ég þurfi í dag að gera grein fyrir öllu einkalífi mínu sem og opinberum viðskiptum mínum. Ég verð því að endurnýja ákall mitt til guðanna; og í návist yðar bið ég þá, fyrst að ég megi finna í hjörtum yðar slíka velvild í minn garð eins og ég hef nokkurn tíma þótt vænt um Aþenu, og í öðru lagi að þeir muni leiðbeina yður til slíks dóms yfir þessari ákæru, sem endurspeglar góðan orðstír dómnefndar og góðri samvisku hvers og eins dómnefndarmanna.

Ef þá Aeschines hefði einskorðað ákærur sínar við þau atriði sem meint voru í ákæruvaldinu, hefði ég strax átt að beina vörn minni að ályktun ráðsins; en þar sem hann hefur eyðslusamlega helgað megninu af ræðu sinni óviðkomandi efni, aðallega röngum ásökunum, finnst mér það vera bæði sanngjarnt og nauðsynlegt, menn í Aþenu, að segja fyrst nokkur orð um þau mál, svo að enginn yðar verði afvegaleiddur. með óviðeigandi rökum, ætti að hlusta með virðingu á rökstuðning minn varðandi ákæruna.

Við móðgandi gagnrýrni hans á einkalífi mínu hef ég, sem þið munu sjá, heiðarlegt og beinskeytt svar. Ég hef aldrei búið annars staðar nema mitt á meðal ykkar. Ef þið haldið að persónu mína er eins og hann heldur fram, þá þolið ekki rödd mína, jafnvel þótt öll opinber hegðun mín hafi verið ofar lofi, en rís upp og fordæmdið mig óhemjulega. En ef ég er, að  ykkar mati og að ykkar viti, betri maður og betur fæddur en Aeschines, ef þið vitið að ég og fjölskylda mín eru, svo ekki sé sagt móðgandi, jafn góð og meðaltal virðulegra manna, þá neitið  allar fullyrðingar hans, því að þær eru greinilega allar skáldaðar, og komið fram við mig í dag með sama velvilja og þið hafið sýnt mér í gegnum lífið í mörgum fyrri deilum. Eins illgjarn og þú ert, Aeschines, varstu undarlega saklaus þegar þú ímyndaðir þér að ég ætti að snúa mér frá umræðunni um opinber viðskipti til að svara ásökunum þínum. Ég ætla ekki gera neitt slíkt: Ég er ekki svo hrifinn. Ég mun skoða rangar og svívirðilegar ásakanir þínar gegn pólitísku lífi mínu; en síðar, ef dómnefndin vill heyra í mér, mun ég snúa aftur til svívirðilegs ribbaldahátt þíns.

Glæpirnir sem hann hefur ákært mig fyrir eru margir og sumum þeirra hefur lögin úthlutað þungum og jafnvel dauðarefsingum. En tilgangur þessarar ákæru gengur lengra: hún felur í sér persónulega illgirni og ofbeldi, handrið og meiðyrði og þess háttar; og þó fyrir enga af þessum ásökunum, ef þær eru lagðar fram, er nokkurt vald í ríkinu til að beita fullnægjandi refsingu eða neitt slíkt. Það er ekki rétt að meina manni aðgang að þinginu og réttlátri málflutningi, enn síður að gera það af illsku og öfundsýki. Nei, við himnaríki sjálft, menn í Aþenu, það er hvorki réttlátt, né stjórnarskrárbundið, né heiðarlegt! Ef hann hafi einhvern tíma séð mig fremja glæpi gegn samfélaginu, sérstaklega slíkum skelfilegum glæpum eins og hann lýsti einmitt núna með svo stórkostlegum hætti, þá væri skylda hans að nýta sér lögfræðilegar refsingar um leið og þær voru framdar, ákæra mig og setja mig fyrir réttarhöld. frammi fyrir fólkinu, ef syndir mínar verðskulduðu ákæru, eða ákæra mig fyrir stjórnarskrárbrot, ef ég hefði lagt til ólöglegar ráðstafanir. Því auðvitað, ef hann kærir Ctesiphon núna fyrir mína hönd, þá er það útilokað að hann hefði ekki ákært mig, með vissri von um sannfæringu! En ef hann uppgötvaði mig í einhverju af þeim athöfnum sem hann hefur sagt mér til fordóma, eða í öðrum misgjörðum, þá eru til samþykktir sem fjalla um þessi brot, refsingar, réttarfar, réttarhöld sem fela í sér þungar refsingar og háar sektir; og eitthvað af þessum málum sem hann gæti hafa tekið. Hefði hann hagað sér þannig, hefði hann á þann hátt beitt þeim aðferðum sem gilda um mál mitt, þá hefðu fordæmingar hans verið í samræmi við framferði hans; en í rauninni hefur hann yfirgefið braut réttarins og réttlætisins, hann hefur hrökklast undan sönnuninni um nýlega sekt, og síðan, eftir langt hlé, greiðir hann kjaftshögg af ásökunum og þvættingi og skrumskælingu, og stendur á fölskum forsendum og fordæmir mig, en ákærir Ctesiphon. Hann setur á oddinn í deilunni einkadeilu sína við mig, þar sem hann hefur aldrei staðið gegn mér persónulega af sanngirni; samt er hann ólýjandi að reyna að svipta einhvern annan slíkt. Það eru mörg önnur rök, menn frá Aþenu, sem ber að færa fyrir hönd Ctesiphons, en þetta er vissulega fullkomlega sanngjarnt, að heiðarlega leiðin hafi verið að berjast út úr okkar eigin deilum einir, ekki að hverfa frá andstöðu okkar og reyna að finna einhverja aðra að ákæra. Það er að bera misgjörðir of langt!

Það er sanngjörn ályktun að allar ásakanir hans séu jafn óheiðarlegar og ósanngjarnar. Ég vil hins vegar skoða þær hverra af annarri, og sérstaklega ósannindin sem hann sagði mér til vanvirðingar um friðinn og sendiráðið, þar sem hann eignaði mér það sem raunverulega var gert af honum sjálfum með aðstoð Fílókratesar. Það er nauðsynlegt, Aþenumenn, og ekki óviðeigandi, að minna ykkur á stöðu mála í þá daga, svo að þið getið íhugað hverja viðskipti með viðeigandi tilliti til þess.

Þegar fókíska stríðið hófst - ekki mér að kenna, því ég var enn utan stjórnmálanna - varstu í fyrstu tilbúin til að vona að Fókíkar myndu sleppa við glötun, þó að þið vissuð að þeir höfðu rangt fyrir sér, og að fagna yfir hvers kyns ógæfu sem gæti lendir á Þebönum, sem þið voruð með réttu og sæmilega reiði vegna þeirrar óhóflegu notkunar sem þeir höfðu nýtt sér það forskot sem þeir náðu í Leuctra. Pelópsskaga var skipt. Óvinir Lacedaemoníumanna voru ekki nógu sterkir til að eyða þeim; og aðalsmennirnir sem Lacedaemoníumenn höfðu komið til valda höfðu misst stjórn á hinum ýmsu ríkjum.

Í þessum ríkjum og alls staðar annars staðar var óviðjafnanleg deilur og rugl. Filippus, sem fylgdist með þessum aðstæðum, sem voru nógu áberandi, eyddi peningum frjálslega í að múta svikulum einstaklingum í öllum borgum og reyndi að ýta undir flækjur og óreiðu. Hann byggði ráðagerð sinni á villum og heimsku annarra og vöxtur valds hans var okkur öllum hættulegur. Þegar ljóst var að Þebanar, sem nú eru fallnir úr leik vegna hroka og til hörmunga, og mjög í neyð vegna framlengingar stríðsins, myndu neyðast til að leita verndar Aþenu, bauð Filippus frið til að koma í veg fyrir slíka ákall og bandalag, þeim til hjálpar. Nú, það sem stuðlaði að velgengni hans, þegar hann fann ykkur tilbúnna að falla í gildru hans næstum ákaft, var lágkúra, eða ef þið viljð orðalagið, heimska, eða hvort tveggja, í hinum grísku ríkjunum. Þið urðu að berjast í langan og stanslausan ófrið fyrir tilgangi, sem þeir áttu allir við, eins og atburðurinn hefur sannað, og þó hjálpuðu þeir ykkur hvorki með peningum né mönnum né öðru; og svo, í réttlátri og eðlilegri reiði ykkar, samþykktið þið tillögu Filippusar fúslega. Sá friður, sem honum var veittur á þeim tíma, stafaði af þeim orsökum, sem ég hef nefnt, en ekki, eins og Aeschines fullyrðir  af illgirni mér; og misgjörðir og spilling Aeschines og flokks hans meðan á þeim friði stóð munu vera sanna orsök vandræða okkar í dag, við hverja heiðarlega fyrirspurn. Þessar aðgreiningar og útskýringar býð ég upp eingöngu vegna nákvæmni; því ef þið skylduð ætla, að það hafi verið einhver sekt, eða alltaf svo mikil sekt, í þeim friðarviðskiptum, þá kemur mér sá grunur ekki við. Fyrsti maðurinn sem varpaði fram spurningunni um frið í ræðu var Aristodemus, leikarinn, og maðurinn sem tók til máls, flutti ályktunina og gerðist með Aeschines ráðinn umboðsmaður Filippusar, var Philocrates of Hagnus - bandalagsríkin þín, Aeschines, ekki mitt, þó þið ljúgið þangað til þið eruð svartir í framan. Stuðningsmenn þeirra í kappræðunum voru Eubúlus og Sefísófón — um hvers vegna ég hef ekkert að segja eins og er. Ég talaði aldrei fyrir friði.

 

Og þó að staðreyndirnar séu slíkar og sýnt fram á að þær séu slíkar, þá hefur hann þá ótrúlegu frekju að segja þér að ég eigi sök á friðarskilmálum og að ég hafi stöðvað borgina frá því að skipuleggja skilmálana í tengslum við þing grísku þjóðarríkin. Hvers vegna, þið, þið — en ég get ekki fundið nógu slæmt orðbragð fyrir ykkur — var eitthvert tilvik þar sem þið, eftir að hafa horft á mig í návist ykkar reyna að ræna ríkið samningaviðræðum og bandalagi sem þið hefur nýlega lýst sem mikilvægasta, annaðhvort mótmælt eða reis upp til að gefa fólkinu einhverjar upplýsingar um það mál sem þið fordæmið núna? En ef ég hefði raunverulega haft áhuga á Filippusi til að stöðva panhellenska bandalagið, þá var það ykkar mál að þegja ekki, heldur að gráta upphátt, mótmæla, upplýsa fólkið. Þið gerðið ekkert slíkt. Enginn heyrði þessa góðu rödd ykkar. Auðvitað ekki; því að á þeim tíma var ekkert sendiráð að heimsækja nein grísk ríki, en öll fylki voru fyrir löngu hljóðuð, og er ekki heiðarlegt orð í allri sögu hans.

Þar að auki eru lygar hans versta rógburðurinn yfir Aþenu. Ef þið væruð í einu og sama tíma að bjóða Grikkjum í stríð og sendir sendimenn til Filippusar til að semja um frið, þá voruð þið að gegna hlutverki sem verðugur var Eurybatusi svikaranum, ekki stórborgar eða heiðarlegra manna. En það er rangt; það er rangt! Í hvaða tilgangi hafðið þið getað kallað þá í þá kreppu? Fyrir frið? Þau nutu öll friðar. Fyrir stríð? Þið voruð þegar að ræða friðarskilmála. Þess vegna er ljóst að ég ýtti ekki undir, og bar á engan hátt ábyrgð á, upprunalega friðinum, og að allar aðrar ásakanir hans eru jafn rangar.

Athugið nú hvaða stefnu við tókum upp hver fyrir sig eftir friðargerð. Þið munið þar með ganga úr skugga um hver gegndi starfi sínu sem umboðsmaður Filippusar og hver þjónaði hagsmunum þínum og leitaði vel í borginni. Ég lagði til í ráðinu, að sendiherrarnir skyldu sigla án tafar til hvers staðar, þar sem þeir kynnu að vita, að Filippus væri að finna, og fá þar af honum fullgildingareiðinn; en þrátt fyrir ályktun mína neituðu þeir að fara. Hver var ástæða þessarar synjunar? Ég mun segja ykkur það. Það hentaði tilgangi Filippusar að bilið væri eins langt og okkar að það væri sem stutt; því að þið hafið stöðvað allan undirbúning ykkar til stríðs, ekki aðeins frá fullgildingardegi, heldur frá þeim degi sem þið byrjuðu fyrst að búast við friði. Það var bara það sem Filippus var að búa til allan tímann, og bjóst við því með góðri ástæðu að hann myndi halda öruggum eignum frá Aþenu sem hann gæti náð fyrir fullgildingu, þar sem enginn myndi brjóta friðinn til að endurheimta þær. Þar sem ég sá fyrir þá niðurstöðu og gerði mér grein fyrir mikilvægi hennar, bað ég að sendiráðið ætti að gera við staðinn þar sem þeir myndu finna Filippus og sverja hann tafarlaust, til þess að eiðurinn yrði sverður á meðan bandamenn þínir Þrakíumenn héldu stöðum um svo Aeschines var svo kaldhæðinn um - Serrium, Myrtenum og Ergisce - og að Filippus gæti ekki náð tökum á Þrakíu með því að grípa til forskotsstöðu og útvega sjálfum sér ríkulega menn og peninga til að efla útlitshönnun sína. Sú skipun Aeschines hvorki vitnar í né les; þó að hann minnist á það til óvirðingar að ég hafi lagt til í ráðinu að makedónsku sendiherrarnir yrðu kynntir. Hvað hefði ég átt að gera? Mótmæltu þið kynningu á mönnum sem höfðu beinlínis komið til að ræða við ykkur? Skipaði leigutakanum að gefa þeim ekki frátekin sæti í leikhúsinu? En þeir hefðu getað setið í þriggja eyri sætunum, ef ég hefði ekki flutt ályktun mína. Eða var það mitt mál að sjá um almenningspeninginn og setja ríkið á sölu, eins og Aeschines og vinir hans? Svo sannarlega ekki. Vinsamlegast takið og lesið þessa tilskipun, sem saksóknari sleppti, þó hann viti það vel.

[Í forsætisráði Mnesiphilusar, á þrítugasta degi Hecatombaeon, lagði ættkvísl Pandionis, sem þá gegndi formennsku, Demosthenes, sonur Demosthenesar, frá Paeania, til að þar sem Filippus hefði sent sendiherra og samþykkt friðarákvæði, þá yrði það leyst. af ráðinu og fólkinu í Aþenu, með það fyrir augum að fullgilda friðinn eins og hann var samþykktur með atkvæðum fyrsta þingsins, að velja í einu fimm sendiherra úr öllum borgurunum; og að þeir sem þannig eru útvaldir gera tafarlaust við hvar sem þeir ganga úr skugga um að Filippus sé og sverja og veita honum eiðana með allri sendingu samkvæmt þeim greinum sem samið var um milli hans og Aþenubúa, þar á meðal bandamenn hvorum megin. Sendiherrarnir sem voru valdir voru Eubulus frá Anaphlystus, Aeschines frá Cothocidae, Cephisophon frá Rhamnus, demókratar frá Phlya, Cleon frá Cothocidae.]“

Lengra ætla ég ekki að fara og ekki býst ég við nokkur hafi lesið þetta nema ég!

 

Demosthenes with an English translation by C. A. Vince, M. A. and J. H. Vince, M.A. Cambridge, MA, Harvard University Press; London, William Heinemann Ltd. 1926.

Sjá alla ræðuna – í fullri lengd á þessari slóð: Demosthenes, On the Crown, section 1 (tufts.edu)

 

Afstæðiskenningin og skammtakenningin um veruleika alheimsins

Meginvandi vísindamanna 21. aldar er að í kennilegri eðlisfræði höfum við því sem stendur ekki eina kenningu um náttúruna heldur tvær: afstæðiskenninguna og skammtafræðina og þær eru  reistar á tveimur ólíkum hugmyndum um tíma. Höfuðvandi kennilegrar  eðlisfræði um þessar mundir er að sameina almennu afstæðis­kenninguna og  skammtafræðina í eina kenningu um náttúruna sem geti endanlega leyst af  hólmi kenningu Newtons sem var kollvarpað í upphafi þessarar aldar. 

Um langt skeið hafa verið deilur um hvort að alheimurinn sé í grundvallaatriðum efnisheimur (efniseiningar eða orkueiningar háðar tíma og rúmi)  eða lífsheild (e.k. vitund í sínu innsta eðli). Tvær sýnir eða stefnur eðlisfræðinga tókust harkalega á í byrjun 20. aldar um þessi álitamál.  Annars vegar Afstæðiskenning Alberts Einsteins sem margir líta á sem hina sígilda heimsmynd og svo skammtakenningin. Ég hef verið á báðum áttum hvorri ég eiga að trúa en nú hef ég komist að niðurstöðu; ég segi kannski ekki endanlegri enda væri það rangt, því að heimurinn og þekkingin er í sífelldri breytingu.  En hvað um það, þessum kenningum ber ekki saman í grundvallaratriðum. Deilt var um grundvallareðli efnisins. Ákveðið var að ráðstefna færi fram um málið í Brussel 1927 til að leysa deilumálið. 

Einstein mætti sjálfur til að verja sína kenning en Niels Bohr og Wernir Heisenberg voru talsmenn skammtakenningarinnar. Sem sagt, deilt var um og það sem Einstein sætti sig ekki við, er að aðskildir hlutir kerfis væru tengdir þannig, að tenging þeirra væri hvorki háð tíma né rúmi.  Stöldrum aðeins við hér: TÍMA OG RÚMI, sem sagt utan veruleikans. Að eitthvað gæti gerst án staðbundinnar orsaka.  Að A leiði til B..... Talsmenn skammtakenningarinnar sýndu hins vegar fram á að sumar breytingar gerðust án staðbundinnar orsakar. Á móti hafnaði Niels Bohr gömlu efnafræðilegu heimsmynd þar sem öll starfsemi alheimsins var álitin gerast í tíma og rúmi.   Eftir ráðstefnuna reyndi Einstein ásamt félögunum  Podolski og Rosen (EPR) standslaust í 8 ár að afsanna skammtakenninguna en ekkert gekk. Tækni til að skera út um þetta var ekki til á þessum tíma. Loks gerðist það 1982 að Alain Aspect gerðu tilraunir sem átti að gera út um málið og tæknilega var hægt að sannreyna niðurstöðuna. Eftir margítrekaðar tilraunir sem sýndu ávallt það sama; Einstein og co. höfðu rangt fyrir sér og að ,,grundvallareiginleikar veruleikans“ voru ekki sjálfgefnir.

Tilraun sem gerði út málið var rannsókn á hegðun ljóseinda.  Samkvæmt Einstein var allt efni til úr geislun eða árekstra ljóseinda og þær væru grundvallarefni efnisins. Aspect tilraunin sýndi að þegar rafeind rekst á andefni sitt, geta myndast tvær ljóseindir.

Í tilrauninni eru tvær ljóseindir skotnar í sitthvoru áttina samtímis í gagnstæða átt frá sama stað. Það virðist háð tilviljun hvet þær fara og hver braut þeirra verður. Svo lendir önnur þeirra á fyrirstöðu og þá fær hún fyrst fastan ,,tilgang“, fasta braut og ákveðna eiginleika. En hér kemur það allra mikilvægasta: á nákvæmlega sama tíma og breytingin varð á þeirri sem varð fyrir mótstöðu varð einnig breyting á hinni síðarnefndri sem einnig fékk sína ákveðnu eiginleika, fasta braut og ákveðinn stað í tilverunni. Þær urðu m.ö.o. algjör spegilmynd af hvorri annarri.   Breyting á annarri ljóseindinni leiddi til breytingu á hinni án þess að hreyft væri við hina og gerist þetta samtímis óháð fjarlægðum (rúmi) og þess vegna einnig óháð tíma. Kenning Einsteins var afsönnuð.

Hvað þýðir þetta? Efnishyggjan var afsönnuð og sumir þykjast sjá samhengi milli heimsmyndar trúmannsins og nútíma efnafræðinga sem sýnt hafa fram á hið TÍMALAUSA og hið RÚMLAUSA eðli ljóssins og innsta eðli efnisins, þ.e.a.s. að grundvöllur veruleikans er ekki efnislegur í venjulegri merkingu þess orðs. Það sem tengir alheiminn saman er ekki hægt að skilgreina á efnafræðilegum grundvelli en einnig að skammtakenningin sýnir veruleikann sem heildarmynd en ekki hið einstaka og einangraða fyrirbrigði.  Í hinni nýju heimsmynd, sem flestir efnafræðingar í dag aðhyllast, eru hlutirnir ekki afmarkaðir staðir né stundir. Það sem mótar heildina er eitthvað sem hvorki er háð tíma né rúmi og sem skapar efni, rúm og tíma og gefur öllu ákveðið frelsi innan lögmálsins.

Hér kemur viðbót sem varpa frekari ljósi á tilurð alheimsins og þar með efnisins:

Hér  er ég að vísa í bók Gunnars Dals ,,Einn heimur og fimm heimsmyndir"  Kenningarnar um upphaf og endir alheimsins eru þrjár. Þær eru: 1)  Kyrrstæðan, eilífðan og í aðalatriðum óumbreytanlegan alheim sem  einkennist af varanlegu ástandi og líkir þessu við stórfljót sem er á  sífelli hreyfingu en er samt kyrrstætt í farvegi sínum. 2) Alheimur sem  þenst út endalaust. Sá heimur líður undir lok á löngum tíma. 3) Þriðja  kenningin er um heim sem þenst út og dregst saman til skiptis. Fyrsta  kenningin stenst ekki af þeirri einföldu ástæðu að stjörnurnar eru að fjarlægast okkur. Alheimurinn er því ekki kyrrstæður.  Kenning tvö um  stórahvell og alheim sem þenst út endalaust stenst ekki. Af hverju?  Hreinlega vegna efnismagnið í heiminum. Ef það er undir ákveðnu marki  hafa vetrarbrautirnar ekki nægjanlegt aðdráttarafl hver á aðra til að  hægja á sér og útþenslan verður endalaus. Ef efnismagnið fer yfir þetta  ákveðna magn, þá ætti útþenslan að hægja á sér með tímanum og dragast  saman að lokum. Árið 1974 komu vísindamenn með niðurstöðu útreikninga og  rannsókna sem sögðu að efnismagnið í alheiminum væri undir mörkunum sem  styddi þá kenningu að alheimurinn væri í eilífri útþenslu. Samkvæmt nýjustu rannsóknum er efnismagnið meira og það þýðir samdrátt að lokum  og alheim sem er lokaður með útþenslu og samdrætti.

Afstæðiskenning Einsteins gengur aðeins upp að hluta til. Vegna þess að  alheimurinn er sístækkandi, þ.e.a.s þenst út sífellt hraðar, og tími og  rúm hverfur að lokum (a.m.k. mun rúmið hverfa en óvíst með tíma) þá  gengur afstæðiskenningin ekki upp. Hún er góð og gild sem slík og er  formúla fyrir gangverki alheimsins eins og við þekkjum hann en  vísindamenn 21. aldar hallast frekar að skammtaþyngdarafli sem  útskýringu. Þetta þarfnast frekari skýringa sem koma síðar meir. 

Skammtafræðin sem var upphaflega mótuð til að skýra eiginleika  frumeinda og sameinda, leysti hugmynd Newtons um algildan fullkominn  tíma algerlega af hólmi.  Frumherjar skammtafræðinnar (N Bohr o.fl.) sýndu fram á að tvíeðlið  (þ.e. annarsvegar bylgjueiginleikar en hinsvegar eindaeiginleikar)  útilokuðu hvor annan. Við mælikringumstæður sem framkalla bylgjuhliðina  hverfur eindahliðin og öfugt. Þannig er ekki nein innri mótsögn. Ef við  skoðum pappírsblað sem er blautt öðrum megin, en rautt hinum megin má  segja að pappírinn sé hvorki blautur né rauður í heild. Ef við skoðum  aðra hliðina á útilokum við jafnframt skoðun hinnar hliðarinnar. Kannski  má segja að pappírinn sé blauður, skoðaður sem heild. 

Nýlega uppgötvuðu vísindamenn þyngdaraflsbylgjur frá tveimur svartholum. Þær eru n.k. gárur í efninu sem samanstendur  af rúmi og tíma. Þetta er rúmtíminn sem undið hefur verið upp á.  ,,Þetta er í fyrsta sinn sem bein rannsókn á þyngdarsviðsbylgjur leiðir eitthvað í ljós. Þar með er  þetta staðfesting á almenna afstæðiskenningu Alfreðs Einsteins vegna þess að eiginleikar þessara tveggja svarthola fellur nákvæmlega við það sem Einstein spáði næstum nákvæmlega 100 árum síðan."

Miklu meiri vandi er að koma saman skammtakenninguna og tímann saman.  Ljóst er að vandinn er fólginn í því að koma hugmynd Leibniz um afstæðan  tíma inn í skammtakenninguna, nema maður vilji fara aftur á bak og  grundvalla þessa sameiningu á hinu gamla tímahugtaki Newtons.   Vandinn er sá að skammta­fræðin leyfir margar ólíkar og að því er  virðist gagnstæðar aðstæður samtímis, svo framarlega sem þær eru til í  eins konar skuggaveruleika eða mögulegum veruleika.   Sem sagt, ef til væri skammtakenning um tíma yrði hún ekki aðeins að  fjalla um frelsi til að velja ólíkar efnislegar klukkur til að mæla  tíma, heldur um samtímis tilvist margra, að minnsta kosti mögulega  ólíkra klukkna. Hvernig á að gera hið fyrra höfum við lært af Einstein;  hið síðara hefur, enn sem komið er, verið ímyndunarafli okkar ofviða.  Ráðgáta tímans hefur því ekki enn verið leyst. En vandamálið er  alvarlegra en þetta vegna þess að afstæðiskenningin virðist þarfnast  þess að aðrar breytingar séu gerðar á tímahugtakinu. Ein þeirra snertir  spurninguna  hvort tíminn geti byrjað eða endað, eða  hvort hann streymi endalaust. Því afstæðiskenningin er kenning þar sem  tíminn getur vissulega byrjað og endað.

Svarthol er enn ráðgáta. Þegar efnismikil stjarna fellur saman,  tekur það alla stjörnuna aðeins stuttan tíma að þjappast saman að því  marki sem hún hefur óendanlegan efnisþéttleika og óendanlegt  þyngdarsvið.  Talið er að þá stöðvist tíminn inni í  sérhverju svartholi. Vegna þess að um leið og stjarnan kemst í það  ástand að verða óendanlega þétt og þyngdarsvið hennar verður óendanlegt  þá geta engar frekari breytingar átt sér stað og ekkert efnisferli getur  haldið áfram sem mundi gefa tímanum merkingu. Þess vegna heldur  kenningin því einfaldlega fram að tíminn stöðvist.

Vandamálið er reyndar  enn alvarlegra en þetta því að almenna afstæðiskenningin gerir ráð fyrir  að heimurinn allur falli saman líkt og svarthol, og ef það gerist  stöðvast tíminn alls staðar en afstæðiskenningin gerði ráð fyrir að tíminn hefðjist með miklahvelli en getur hann þá stöðvast í svartholi?

Hver er merkasti vísindamaður sögunnar?

Sir Isaac Newton (f. 4. janúar 1643, d. 31. mars 1727) var enskur stærðfræðingur, eðlisfræðingur, stjarnfræðingur, náttúruspekingur og gullgerðarmaður.

 

Hann bar höfuð og herðar yfir flesta samtímamenn sína og gjörbylti stærðfræði og eðlisfræði 17. aldar. Framlög hans til þessara fræða voru meðal annars örsmæðareikningur, aflfræðin, þyngdarlögmálið, lögmálið um hreyfingu reikistjarna á braut, tvíliðuröðin (binomial series), aðferð Newtons í tölulegri greiningu auk mikilla fræða um lausnir jafna og fleira. Hann var mikilvægur boðberi upplýsingarinnar.

 

Hin frægu þrjú lögmál Newtons, sem hann setti fram í Principia, leggja grunninn að klassískri aflfræði, en 2. lögmálið gefur tengsl krafts og hröðunar á þann veg að kraftur sé jafn margfeldi massa og hröðunar, þ.e. F = ma. (Lögmál Newtons stóðu óhögguð í rúm 200 ár, en afstæðiskenningin sýndi að breyta þurfti þeim þegar fengist var við hluti sem fara með hraða, sem er nærri ljóshraða.).

 

Svo má geta að menn halda að greindarvísitala hans hafi verið um 190 en til samanburðar var Einstein með 160. Hvor er merkilegri vísindamaður? Þeir sem þekkja til segja Newton, enda sat hann ekki á öxlum risa eins og Einstein gerði óneitanlega (en margir samtímamenn hans gerðu tímamótauppgötvanir sem hjálpuðu honum að komast áleiðis) en að sjálfsögðu er enginn einn merkilegri en annar.

 

Hvert einasta þekkingabrot sem hver fræðimaður kemur með, er enn eitt púslið í púsluspilinu um gangverk alheimsins. Þekkingin verður til með verknaði margra.

Er Joe Biden versti forseti Bandaríkjanna frá upphafi?

Er Joe Biden versti forseti Bandaríkjanna frá upphafi?

Það hafa margir Bandaríkjaforsetar verið afleiddir í starfi en nú er Joe Biden helst líkt við hörmungartíð Jimmy Carters Bandaríkjaforseta en eftirmæli hans í sögunni eru döpur. Á innan við fimm mánuðum hefur Joe Biden komið Bandaríkin á vonarvöl.

Eftir margra ára heilun landsins undir forystu Donalds Trumps eru hryðjuverk aftur komin á dagskrá í heiminum. Friður í Miðausturlöndum, eitt glæsilegasta afrek Trumps, er nú úti. Eitt fyrsta verk Bidens var að leysa út einfaldlega milljarða dala sem Íran á og sem búið var að frysta á bankareikningum og bætti við 135 milljóna dollara í hálfgerðri múturgjöf. Það leið ekki langur tími frá innsetningarathöfn Joe Biden þar til eldflaugum Hamas ringdi yfir Ísrael og ráðist var á gyðinga á götum bandarískra borga. Fjögur ár í friði undir stjórn Trump var þar með úti. Palestínumenn vita sem er, að Demókratar styðja síður Ísrael en Rebúblikanar og var stjórnmálasamband BNA og Ísraels í stjónartíð Obama mjög stirt. Einstakt er í sögunni er að Ísrael samdi frið við fjölmörg Arabaríki og átti Donald Trump stóran þátt í því ferli.  

Fyrir suma gyðingahatara í Demókrataflokki Bidens var dánartíðni í Ísrael ekki nægilega góð. Greinahöfundur, sem starfaði fyrir CNN, tísti: „Heimurinn í dag þarf Hitler.“ Eftir þrýsting annarra fjölmiðla lauk CNN sjö ára sambandi sínu við greinahöfundinn. Twitter, sem bannaði fyrrverandi forsetann Donald Trump að nota samfélagsmiðilinnn, og hafði  ritskoðar hann áður,  finnst allt í lagi að leyfa 17.000 tíst hliðholl Hitler og leyfir allatollanna í Íran að halda sínum reikningum.

 

Ekki er árangurinn í efnahagsmálum glæsilegur.   Verðbólga er í fullum vexti og með einu pennastriki lamaði Biden orkusjálfstæði landsins með því að hætta lagningu Keystone leiðslunnar og um það bil 11.000 störf. Sex forsetar höfðu í örvæntingu leitað orkusjálfstæðis áður en Trump tókst loksins að ná árangri. Bandaríkjamenn eru byrjaðir að flytja inn olíu. Annað ,,afreksverk“ hans var að gefa eftir refsiaðgerðir vegna lagningu gasleiðslunnar frá Rússlandi til Þýskalands með þeim orðum að það væri hvort sem er búið að byggja meirihlutann. Hann sem sakaði Trump um að hygla Rússa og væri undir hæl þeirra.

Sagt er að rússneskir tölvuþrjótar hafi haft leyfi til að loka Colonial Oil leiðslunni sem veitir gas til austurströnd Ameríku og þurft hafi að borga þeim hundruð milljóna dollara til að fá þá til að hætta því. Biðraðir við bensínstöðvar, sem höfðu ekki sést síðan 1973, mynduðust um stóran hluta Bandaríkjanna. Þegar bensínskortur olli því að bílaraðirnar mynduðust við bensínstöðvum á austurströndinni í fyrsta skipti síðan Jimmy Carter ríkti, fagnaði Hvíta húsið því og sagði: Fólk ætti hvort eð er að kaupa rafbíla. Það er betra fyrir umhverfið.

Lítil fyrirtæki finna ekki starfsmenn til að ráða. Þeir  fá greitt af ríkisstjórninni fyrir að gera ekki neitt. Það var að halda stóru fjölþjóðlegu einokunarfyrirtækjunum feitum. Fylgismenn Biden, studdir af fylgisspökum fjölmiðlum voru heimspekilegir. „Hver þarf störf hvort sem er?“ góluðu þeir. Já, kommúnismi virkar. Eða, að minnsta kosti, ameríska fyrirtækjaútgáfan af kommúnisma virkar.

Kennarasambandið í Bandaríkjunum krafðist meiri peninga fyrir félagsmenn sína, jafnvel þó að það leiddi til þess að allir skólar væru áfram lokaðir.

Svo kom í ljós að bensínskorturinn olli því að verð á öllu öðru hækkaði. Enn og aftur, eins og  í tíð Jimmy Carter, byrjuðu Bandaríkjamenn að upplifa verðbólgu. 4,2% fyrir aprílmánuð 2021. Loforð Biden um að aðeins þeir ríku yrðu skattlagðir hljómar ósannfærandi. Það eru fátæklingar og eldri borgarar sem eru að verða verst úti af verðbólgunni.

Bandarísku landamærunum við Mexíkó var breytt í dramaþátt um mansal barna og börn allt niður í fjögurra ára, skilin eftir án vatns í eyðimörkinni. Fólk sem hafði sýnt af sér umhyggju fyrir ólöglegum innflytjendum í búrum hunsaði nú stöðu þúsunda. Landamæraeftirlitið tilkynnti að þeir hefðu gert upptækt þrjú ár af fíkniefnum á einum mánuði. Áætlað er að um 2 miljónir ólöglegra innflytjenda fari yfir landamæri á þessu ári. Kamala Harris, sem var sett yfir verkefnið, hefur ekki látið sjá sig við landamærin.

Samt kenndi Biden Donald Trump um þetta allt, jafnvel þó að Biden sjálfur hefði boðið vandamálinu heim með því að stöðva byggingu múrsins, boða stefnu sína um „opin landamæri“ og batt enda á samkomulagið  „áfram í Mexíkó.“ Þúsundir ólöglegra innflytjenda mættu strax við landamærin klæddir „Biden“ bolum.

Forseti sem áberandi notaði grímu við  zoom símafundi og kom í veg fyrir að börn færu í skólann leyfði nú innflytjendum með COVID að koma óhindrað til landsins. Þeir voru settir í flugvélar og rútur og sendir til staða víðsvegar um Bandaríkin. Við verðum að breyta Arizona og Texas með nýjum kjósendum er slagorðið. Við verðum að taka aftur Hæstaréttinn.

Biden var spurður um andstæðinginn, repúblikana árið 2024. „Ég veit ekki hvort það verður Repúblikanaflokkur,“ svaraði hann. Svo er FBI notað á pólitíska andstæðinga og allir lögfræðingar Trumps hafa lent í höndum þess.

Sumt sem Trump gerði, hefur verið látið halda sér. Biden mun t.d. láta hið stórkostlega smíðaða USMCA vera í friði. Hið nýja NATO er enn eitt afrek Trumps sem er of gott til að klúðra því. Og ekki lagast andleg heilsa Biden með hverjum mánuði sem líður og mismælin og hrein ruglmæli halda áfram að streyma frá honum, þrátt fyrir að textavélin eigi að halda honum við efnið. Dagleg dagskrá minni á dagskrá vistmanns á elliheimili, mikið af pásum og lítið vinnuálag. Borist hafa fregnir af skapofsaköstum Bidens og hann eigi erfitt með að ákveða sig í málum.

 

Hér er hin þunnskipaða dagskrá valdamesta manns heims - sjá mynd

 

Trúin á sálina er vísindaleg

Henry P. Stapp sem er eðlisfræðingur við Kaliforníuháskóla í Berkeley sem er þekktur fyrir að hafa unnið með nokkrum af stofnendum skammtafræðinnar. Hann er ekki að reyna að sanna að sálin er til, en hann er að segja að tilvist sálarinnar falli innan lögmál eðlisfræðinnar. Það er ekki satt að segja trú á sálina sé óvísindaleg, er haft eftir vísindamanninn Stapp.

Hér er átt við orðið,,sál" sem vísar til persónuleika sem er óháð heilastarfsemi eða restina af líkamanum og getur lifað handan dauða. Í grein sinni, "Compatibility of Contemporary Physical Theory With Personality Survival," skrifaði hann: ,,Sterkir efasemdir eru um að persónuleiki lifi af byggist eingöngu á þeirri trú að komast af eftir-dauða séu ósamrýmanlegt lögmálum eðlisfræðinnar, þær efasemdir eru hins vegar ástæðulausar."

Strapp vinnur út frá vísindatúlkun Kaupmannahafnamanna svokölluðu um skammtafræði – sem er meira eða minna túlkun sem er notuð af sumum af stofnendum skammtafræðinnar, Niels Bohr og Werner Heisenberg. Jafnvel Bohr og Heisenberg voru ósáttir um hvernig aflfræði skammtafræðinnar virkar og skilningurinn á kenningunni allt frá þeim tíma hefur einnig verið fjölbreyttur.

Ritgerð Stapps skv. túlkun Kaupmannahafnarbúana hefur haft mikil áhrif. Hún var skrifuð árið 1970 og Heisenberg skrifaði viðauka hennar. Stapp hélt einnig fram eigin hugmyndir: ,,Það hefur ekki verið vísbending í fyrri lýsingum mínum (eða getnaðar) þessarar rétttrúnaðar skammtafræði um hugmyndina um að persónuleikinn lifi af."

Hvernig skammtakenningin gefur vísbendingu um líf eftir dauðann

Stapp segir að stofnendur skammtafræðikenninginnar krefjist þess af vísindamönnum í raun að aðgreina eða skera heiminn í niður tvo hluta. Efri skurðurinn, sem er hin klassíska stærðfræði, gæti lýsa hinum líkamlegum ferli út frá hagnýtri reynslu. Neðri skurðurinn, sem er skammtafræðistærðfræðin lýsir svið "sem ekki felur í sér fulla líkamlega determinism."

Hvernig gera vísindamenn skoðað hið ósýnilega? Þeir velja tiltekna eiginleika skammtafræðikerfisins og setja upp tæki til að skoða áhrif þeirra á eðlisfræðilegum aðferðum ,,á yfirskurðinn." Lykillinn er val á tilrauninni.

Þegar unnið er með skammtafræðikerfi, er það val athugandinn sem hefur verið sýnt fram á að líkamlegnast áhrif það vott og má skoða sem ofanskurður. Stapp vitnað í líkingar Bohr fyrir þessa víxlverkun milli vísindamaður og tilraunaniðurstöður : "[Það er eins og] blindur maður með staf: þegar reyrinn er haldið lauslega, eru mörkin milli manns og ytri veröld bilið milli hendinni og reyrsins ; en þegar haldið þétt reyrinn verður hann hluti af leitinni sjálfri: að viðkomandi aðili finnist eins og hann framlengist fram á enda reyrstafsins. Hið líkamlega og andlega eru tengd á síbreytilegan hátt.

Hvað varðar sambandsins milli hugans og heila, það virðist athugandinn getur haldið á sínum stað með valið heilastarfsemi sem annars væri hverful. Þetta er valkostur sem svipar til vals er vísindamaður gerir þegar tekin er ákvörðun um eiginleika skammtafræðikerfisins sem á að stúdera. ,,Skammtafræðiskýringin á því hvernig hugur og heili geta verið aðskilin eða öðruvísi, er enn sem komið tengd við lögmál eðlisfræðinnar "er kærkomin opinberun," skrifaði Stapp. "Það leysa vandamál sem hefur verið plága bæði fyrir vísindi og heimspeki um aldir – með hinu ímynduðu vísindakröfu þarf annaðhvort að leggja að jöfnu huga við heila, eða gera heilann algjörlegan óháðan huga."

Stapp sagði að það sé ekki andstætt lögmálum eðlisfræðinnar að persónuleiki látinnar manneskju kunni að festa sig við lifandi manneskja, eins og í tilviki svokallaðra andaeignar. Það myndi ekki krefja undirstöðubreytingar á hefðbundnum kenningum, þó það ,,krefðist slökun á þeirri hugmynd að líkamleg og andleg atburðir eiga sér stað aðeins þegar paraðir eru saman." Hin sígilda líkamlegskenningin getur aðeins komast hjá vandamálinu, og eðlisfræðingar geta aðeins ófrægjað innsæið sem sem eins konar afurð mannlegs ruglings, sagði Stapp. Vísindi ætti í staðinn, sagði hann, að viðurkenna "líkamlega áhrif meðvitundar sem líkamlega vandamál sem þarf að svara sem hreifihugtök eða breytileg hugtök."

Hvernig þessi skilningur hefur áhrif á siðferðilegan grundvöll samfélagsins

Enn fremur er mikilvægt hafa í huga og þegar við erum að tala um að viðhalda mannlegu siðferði, að fólk er meira eins konar vélar af holdi og blóði. Í annarri grein, sem heitir ,,Attention, Intention, and Will in Quantum Physics " segir Stapp: ,,Það er orðið nú almennt viðurkennt að ef almenningur er farinn að líta aðeins ,,vísindalegum "augum hvernig mannveran sé í raun, þ.e.a.s að hver mannvera sé í grundvallaratriðum aðeins vélrænnt vélmenni, og muni það líklega hafa veruleg og eyðandi áhrif á siðferðilegan grunnvöll samfélagsins."

Stapp skrifaði um ,,...vaxandi tilhneigingu fólks til að afsaka sjálft sig með þeim rökum að það er ekki ,,mér", sem er að kenna, en það séu sumir vélrænnir eða eðlislegir innan gena minna sem segja mig að gera þetta; eða "...hár blóðsykur minn fær mig til að gera það. Sökinni er varpað á genin eða líffræðilega eiginleika mannsins."

Heimild:

http://www.theepochtimes.com/n3/757910-a-physicists-explanation-of-why-the-soul-may-exist/

 

Hvað er póstmódernismi?

Skilgreining og inngangur:

Kíkjum á skilgreiningu wikipedia (ásamt viðbætum mínum): ,,Póstmódernismi er breiðfylking (fræði)manna sem þróaðist um miðja og lok 20. aldar og nær yfir heimspeki, listir, arkitektúr og margvíslega gagnrýni og markar frávik frá módernisma. Hugtakið hefur verið almennt notað til að lýsa sögulegu tímabili sem sagt er að fylgi nútímanum og tilhneigingu þess tíma.“

Wikipedia kemur svo með nánari skilgreiningu: ,,Póstmódernismi er almennt skilgreindur með afstöðu efasemda, kaldhæðni eða höfnunar gagnvart því sem hún lýsir sem stórfrásagnir og hugmyndafræði sem tengist módernisma og gagnrýnir oft skynsemi upplýsinga og einbeitir sér að hlutverki hugmyndafræðinnar við að viðhalda pólitísku eða efnahagslegu valdi. Póstmódernískir hugsuðir lýsa kröfum um þekkingu og gildiskerfi oft sem háðum eða félagslega skilyrðum og ramma þær sem afurðir pólitískra, sögulegra eða menningarlegra umræðna og stigvelda. Algeng markmið póstmódernískrar gagnrýni fela í sér alhliða hugmyndir um hlutlægan veruleika, siðferði, sannleika, mannlegt eðli, skynsemi, vísindi, tungumál og félagslegar framfarir. Í samræmi við það einkennist póstmódernísk hugsun í stórum dráttum af tilhneigingu til sjálfsmeðvitundar, sjálfsvísunar, þekkingarfræðilegrar og siðferðilegrar afstæðishyggju, fjölhyggju og lotningar.“

Póstmódernískar gagnrýnar aðferðir náðu mestum vinsældum á níunda og tíunda áratug síðustu aldar og hafa verið samþykktar í ýmsum fræðigreinum og fræðigreinum, þar með talið menningarfræðum, vísindaspeki, hagfræði, málvísindum, arkitektúr, femínískum kenningum og bókmenntagagnrýni, svo og listahreyfingum. á sviðum eins og bókmenntum, samtímalist og tónlist. Póstmódernismi er oft tengdur við hugsunarskóla eins og afbyggingu, eftirstrúktúralisma og stofnanagagnrýni, svo og heimspekingum eins og Jean-François Lyotard, Jacques Derrida og Fredric Jameson.

Svo virðist sem póstmódernískar hugmyndir séu að ganga endurnýjaða daga í Bandaríkjunum með þeirri vinstri sveiflu sem á stað með valdatöku Demókrata á Bandaríkjaþingi og á forsetaembættinu.

Gagnrýni á póstmódernisma:

Póstmódernismi hafnar sögulegum framförum. Hugmyndin um að sagan taki framförum er mikilvæg fyrir módernismann. Póstmódernismi hafnar þessari hugmynd, aðallega vegna þess að hún byggir á frásögn, og póstmódernismi hafnar frásögnum, eins og einhver annar er að tala um. ... Þessi stétt hefur sagt frásögn um nútímann.

Póstmóderískir heimspekingar og félagsfræðingar, sem eru að uppruna kommúnistar og marxistar af gamla skólanum, haf frá því um 1960 hafa byggt á og framlengt líf ákveðnar grundvallaratriði marxismans og kommúnisma, en á sama tíma afneitað báðar hugmyndarfræðirnar.  Þeir urðu að skipta um taktík þegar illverki og mannvonska kommúnismans í Sovétríkjunum og Kína komu sífellt betur í ljós.

Fræðimenn í hugvísindum eru sagðir hafa skipt um taktík og í stað þess að egna verkalýðinn, hina vinnandi stétt, gegn borgarastéttina, hafi þeir byrjað að egna ,,hinu undirkúguðu gegn drottnurum“ sem er afar víð skilgreining.  Hún opnar þar með möguleikan á að skilgreina hvaða hópa sem er, sem hóp hins kúgaða og aðra sem kúgara (drottnara). Þannig er hægt að endurvekja og viðhalda kenningar marxista og kommúnista en bara undir öðru nafni.

Fólkið sem heldur fram þessari kenningu - þessa róttæku, póstmóderísku, samfélagslegu kenningu, keyrir áfram á hugtökum eins og kynþáttasjálfsmynd (racial identity), kynferðissjálfsmynd (sexual identity) eða kynjasjálfsmynd (genter identity) eða einhvers konar sjálfsmynd ákveðins hóps - þetta er fólkið sem nú í krafti menntun sinnar stjórnar ýmsum opinberum stofnunum og jafnvel ríkisstjórnum. Sumir fræðimenn tala um að póstmódernismi sé ,,tribalism“ eða ættbálkahyggja endurborin og sé að skapa óeiningu í samfélaginu, einmitt þegar kynþættirnir í Bandaríkjunum virðast byrja að starfa og lifa saman í friði og spekt.

Nokkrum spurningum svarað um póstmódernisma:

Hvað segir póstmódernismi um sjálfsmynd(arpólitík)?

Póstmódernísk manneskja er þannig séð nokkuð konar blendingur. Hún hefur ekki einn fastan kjarna, varanlegt sjálf, heldur mörg sjálf. Sjálfið - og sjálfsmynd þeirra - er ekki fast, heldur stöðugt í vinnslu, þar sem samið er um mörkin milli sín og annarra og milli mismunandi hluta sjálfra þeirra. Sjálfsmyndarpólitík þeirra er því ansi ruglingsleg en þumalfingurreglan er að alltaf þessar pósmóderískum manneskjur finna nýjan hóp til að ,,verja“, jafnvel þann sem enginn vissi af að væri til áður, þá fer apparatus þeirra strax í gang og þær eru komnar með nýjan ,,skjólstæðing“ í vinnu.

Hafnar póstmódernismi nútímann?

Póstmódernismi hafnar sögulegum framförum. Hugmyndin um að sagan taki framförum er mikilvæg fyrir módernismann. Póstmódernismi hafnar þessari hugmynd, aðallega vegna þess að hún byggir á frásögn, og póstmódernismi hafnar frásögnum, eins og einhver annar er að tala um. ... Þessi bekkur hefur sagt frásögn um nútímann.

Hvað segir póstmódernismi um samfélagið?

Póstmódernismi er nálgun sem reynir að skilgreina hvernig samfélagið hefur þróast til tímabils utan nútímann. Innan þessa tímabils er líklegra að einstaklingar hafi meira vægi sett á vísindi og skynsamlega hugsun þar sem hefðbundnar frásagnir veita ekki lengur eðlilegar skýringar á póstmódernísku lífi.

Hvað er póstmódernísk félagsleg hugsun?

Póstmódernískir hugsuðir lýsa oft þekkingarkröfum og gildiskerfum sem háðum eða félagslega skilyrðum og lýsa þeim sem afurðum pólitískra, sögulegra eða menningarlegra umræðna og stigvelda. ... Póstmódernismi er oft tengdur við hugsunarskóla eins og afbyggingu og eftirstrúktúralisma (deconstruction and post-structuralism).