Leiðarvísir um vöku hugtök (e. woke terms) - Vökumál (e. Wokespeak)

Slóð og heimild: A Guide to Wokespeak – National Review  í  National Review eftir Victor David Hanson: Woke Language: The Left’s New Terminology | National Review

Nú er í umræðunni nýyrði sem á taka upp í íslenskunni og það er eitt orð sem fer fyrir brjóstið á mörgum en það er nýyrðið fiskari sem á að koma í stað hugtakið sjómaður. Það síðarnefnda er gamalgróið orð en nýyrðið er í raun slanguryrði sem kemur úr norsku og dönsku og var notað á Íslandi fyrir 2-3 öldum síðar. Grínistar hafa hent gaman að þessu og komið með mörg fyndinn orð, eins og lagari (lögfræðingur), löggari (lögreglumaður) o.s.frv.

En á meðan menn gleyma sér í smáatriðunum varðandi ný orð, þá eru ekki margir sem átta sig á að hér er á ferðinni Vöku hreyfing (e. Woke movement) sem er hluti af ný-marxistanum en ætlunin er að breyta samfélaginu með nýyrðum samkvæmt kenningunni.

Það er eiginlega ekki til gott orð yfir woke (bókstafleg merking er það að vera vakandi). Velvakandi gæti verið gott orð, sbr. Velvakandi í Morgunblaðinu forðum. Mörg orð hafa komið inn sem hafa skipt um inntak og hugsun varðandi ýmis álitamál. Gott dæmi um nýyrði er þungunarrof, sem kemur í stað fóstureyðing. Það sjá allir að síðara hugtakið er beinskeytt og er ekki af skafa utan af hlutunum en nýyrðið er hliðrunarorð. Þungunarof gæti þýtt endir en möguleiki er á að taka upp þráðinn síðar, sem er ekki hægt í þessu tilfelli. Það þyrfti því að finna betra orð en þungunarrof, ef menn vilja ekki nota hugtakið fóstureyðing.

Hvað um það, þeir sem eru unnendur málfrelsis eru ekki alveg sáttir við að láta stýra orðum sínum og þar með hugsunum sínum. Sum gömlu hugtakanna eru lítillækkandi og ekkert að því að búa til ný hugtök sem eru jákvæðari en þau mega ekki breyta merkingu orðanna. Best er að umræða eigi sér stað í þjóðfélaginu og fólk almennt sé sammála um hvaða hugtök eigi að koma, ef á annað borð á að skipta um hugtök. En valdboð að ofan, að ríkið sé að stjórna hvaða hugtök komi inn í orðaforðann kann ekki góðri lukku að stýra. Orð verða yfirleitt til í daglegu máli.  Allir eða flestallir verða að vera sammála um nýyrðin, annars er hætt á deilum og sundrungar.

ÞEGAR uppgangur vinstrimanna verður óumflýjanlega á enda næstu tveimur árum ætti almenningur að kynnast hinu undarlega tungumáli vinstrimanna, Wokespeak. Ef það er ekki gert gæti það leitt til starfsloka og starfsferils. Eða útilokun. Þetta er vissulega fljótandi tungumál. Orð breyta oft um merkingu eftir því sem pólitískt samhengi krefst. Og það sem var rétttrúnaður gærdagsins er heterótrú dagsins í dag og villutrú morgundagsins. Svo hér er sitthvað af orðaforða vökuorðabókarinnar.

„And-rasismi“ (e. anti racism)

Það er miklu æskilegra að aðhyllast þennan almenna samsetta -isma en að saka tiltekið fólk um að vera „rasistar“ - og síðan ætlast til þess að þeir leggi fram sönnunargögn um raunverulegar gjörðir þeirra og orð til að sanna slíkar ákærur.

Þess í stað getur maður borið sig fram sem maður sem er að berjast fyrir „and-rasisma“ og þar með gefið í skyn að allir þeir sem maður er á móti, ósammála, séu í raun og veru með „rasisma“.

„Anti-rasismi“ er gagnlegt hjálpartæki fyrir nemendur, kennara, stjórnendur, opinbera starfsmenn, pólitíska skipaða og fjölmiðlafólk til að nota óspart: Lýstu því frá byrjun að þú sért að vinna fyrir „and-rasisma“ og síðan alla sem eru ósammála þér, sem  er eru þar með rasistar, eða, andstæðingur, "for-rasismi."

Skrýtið er að slík Wokespeak „and-“ lýsingarorð tákna andstöðu við eitthvað sem enginn segist vera fyrir. Fyrir hvern yfirlýstan „and-rasisti“, „and-heimsvaldastefnu“ eða „and-nýlendustefnu“, er nánast enginn sem vill vera „rasisti“ eða þráir að vera „nýlendumaður“ eða „heimsvaldasinni“. Þessir illmenni vakna að mestu leyti aðeins til lífsins með því að nota „and-“ lýsingarorð þeirra.

„Ójöfn áhrif“ (e. Disparate Impact”)

Þetta orð er að verða tímabundið - köllum það Wokespoke. Í fornri vinnulöggjöf fylgdi það oft hinu jafn kölkuðu hugtaki „óhófleg framsetning“. En í bandarísku vökumáli (e. Wokespeak) á 21. öld er það ekki lengur endilega ósanngjarnt, ólöglegt eða siðlaust að sumir kynþátta-, kyn- eða þjóðernishópar séu „ofur eftirsóttir“ í ákveðnum eftirsóttum inngöngu hópum og ráðningum.

Það getur því ekki verið nein skaðleg, þögul eða jafnvel óviljandi, heldur að öðru leyti meðfædd, hlutdrægni sem leiðir til óhóflegrar framsetningar sem nú er velkomin.

„Ójöfn“ verður því líklega skipt út fyrir réttari nýyrði eins og „jafnvægi“ eða „jákvætt“ áhrif til að gefa til kynna að „ofmynd“ eins hóps umfram annan er varla „ósamstæð“ heldur réttlát og nauðsynleg til að endurheimta „jafnvægi“ fyrir fyrri glæpi kynþáttafordóma og kynja mismuna.

Þannig að ólík áhrif hafa almennt ekki lengur nein kerfisbundin gagnsemi í málum sem varða kynþáttafordóma og verður brátt hætt. Það var einu sinni leið til að komast þangað sem við erum og víðar. Til dæmis, hjá um 12 prósent íbúanna, eru Bandaríkjamenn af afrískum uppruna óhóflega fulltrúar sem leikmenn í bæði Major League Baseball (8 prósent) og National Basketball Association (75–80 prósent), eins og "hvítir" sömuleiðis í báðum íþróttum, sem eru 65–70 prósent af almenningi, en eru aðeins 45 prósent af MLB og 15–20 prósent af NBA. Ekkert fast hugtak er hægt að tákna staðreyndir sem þessar.

„Menningarlegt eignarnám“ (e. “Cultural appropriation”)

Þessi lýsingarorð-nafnorð verður að innihalda samhengissetningu til að vera áhrifaríkt tæki í viðleitni vöku manneskjunnar í baráttu sinni gegn kynþáttafordómum.

Það þýðir ekki, eins og fáfróðir menn gætu ályktað af orðabókarfærslum þess, aðeins „að taka upp þátt eða þætti einnar menningar eða sjálfsmyndar af meðlimum annarrar menningar eða sjálfsmyndar."

Asískir Bandaríkjamenn tileinka sér ekki „hvíta“ eða „evrópska“ menningu með ballettdansi eða fiðluleik; „Hvítir“ eða „Evrópubúar“ vafalaust fikta við asíska menningu með því að nota ekki-asíska leikara í japönskum kabuki dansleikritum (ekki viðeigandi í augum vöku hetjunnar!).

Fyrir þá sem ekki eru afrískir Bandaríkjamenn eru dreadlocks eða að spila djass ekki viðeigandi hegðun. Svartur óperusópran er varla menningarlegur eignarnámsmaður (af því að hann kemur úr minnihluta) Að klæðast poncho, ef maður er ekki-mexíkósk-bandarískur ríkisborgari, er menningarþjófnaður að mati vöku hetja; Mexíkó-bandarískur ríkisborgari sem er í smóking er það ekki.

Aðeins þjálfaður menningarráðgjafi getur ákvarðað slík glæpi með margvíslegum viðmiðum. Venjulega er glæpurinn skilgreindur sem eignarupptaka af meirihlutanum frá fórnarlömbum úr minnihlutahópi. Viðunandi fjárveiting er fórnarlamb minnihlutahópur sem eignast fórnarlamb meirihluta. Önnur skýring myndi bæta því við að aðeins þjófnaður á dýrmætri menningu minnihlutahópsins er glæpur, en einstaka „drullu“ notkun á menningu meirihlutans er það ekki.

"Fjölbreytileiki" (e. “Diversity”)

Þetta hugtak felur ekki í sér tilraunir með falska meðvitund til að breyta framsetningu eftir stéttarbakgrunni, hugmyndafræði, aldri eða stjórnmálum. Í núverandi Wokespeak vísar það þess í stað aðallega til kynþáttar og kyns (sjá „Kynþáttur, stétt og kyn“), eða í raun, almenn 30 prósent íbúanna sem eru sjálfgreind sem ekki hvít – eða jafnvel 70 prósent ef það er meðtalið af ekki karlkyns ekki hvítum.

„Fjölbreytileiki“ hefur tilvísun til „jákvæða aðgerða“ – eldri hvíta/svarta tvíliðaleikurinn sem kallaði á „aðgerðir“ til að bæta úr alda þrælahaldi, Jim Crow, og stofnanabundna fordóma í garð afríska-Bandaríkjamanna – í ruslatunnu Wokespoke.

„Fjölbreytileiki“ kemur í veg fyrir fylgikvilla sem stafa af fyrri aðgerðum, eða áhyggjur af offramboð eða van framboð tiltekinna ættbálka, eða stétt eða auð hins fórnarlamba, sem er ekki hvítur.

Hinu endurkvörðuðu kynþátta- og þjóðernislegu fórnarlömb hafa stækkað úr 12 prósentum í 30 prósent íbúanna og þurfa ekki að hafa áhyggjur af því hvort þeir gætu tapað hagstæðari flokkun, ef tekjur þeirra og hrein eign eru um það bil eða meiri en meirihluta kúgandi stéttarinnar.

„Fjölbreytileiki, jöfnuður og án aðgreiningar" (e. “Diversity, equity, and inclusion”)

Þessi þríhyrningur er næstum alltaf notaður í fyrirtækja-, faglegum og fræðilegum stjórnunartitlum, svo sem í titlum deildarforseta, forstöðumanna eða prófessora í greiningu „fjölbreytileika, jafnrétti og aðgreiningu“.

Slíkir eftirsóttir keisarar, sem eru þekktari af kunnuglegum, skammstöfuðum orðum þeirra „fjölbreytileikakeisara“, eru venjulega ónæmir fyrir niðurskurði á fjárlögum og aðhaldi í efnahagsmálum. Oft eru slíkar nýstofnaðar keisarastöður niðurgreiddar á tímum mótmæla og fjárhagslegrar þvingunar með því að auka traust á arðrændu hlutastarfi eða hjá láglaunafólki, annaðhvort með því að skera niður eða frysta vinnutíma þeirra, fríðindi eða laun.

Enginn „hlutabréfakeisari“ hefur til dæmis efni á því opinberlega að hafa áhyggjur af hagnýtingu háskóla á öllum deildum í hlutastarfi. (Sjá einnig undir „Eigið fé“.)

„Fjölbreytileiki“ (e. “Diversity”) og „Þátttaka“ (e. inclusion) eru ekki samheiti eða óþarfa nafnorð. Þess vegna ætti að nota þau alltaf í takt: Maður getur talað fyrir „inntöku“ án þess að maður sé í raun „fjölbreytilegur“ eða maður getur verið „fjölbreytilegur“ en ekki „innifalinn“ aðra sem eru „fjölbreyttir“. Hins vegar, að þjóna bæði fjölbreytileika og þátttöku felur helst í sér að þeim sem ráðnir eru sem ekki hvítir karlmenn er falið að ráða fleiri ekki hvíta karlmenn.

"Eigið fé" (e. “Equity”)

Jafnrétti hefur nú komið í stað borgaralegra réttindamarkmiða „jafnréttis“ - orð sem er vikið undir Wokespoke. Eftir 60 ár var jafnrétti greinilega afhjúpað sem afturkallað borgaralegt samheiti yfir hlaðið „jafnrétti tækifæranna“ frekar en nauðsynlegt, boðað „jafnrétti í niðurstöðum“.

Þar sem það að leita jafnréttis tryggir ekki að allir verði eins, varð „jafnrétti“ sífellt óhjálplegra. Jafnrétti þýðir aftur á móti að við komum ekki bara „jafnt fram við“ fólk á þessum seinni tímum - þar sem flestir hafa áður verið fórnarlömb ýmissa -isma og -fræði sem krefjast endurbóta.

„Jafnrétti“ þýðir í staðinn að koma fram við fólk á nokkuð annan hátt, jafnvel með fordómum, til að jafna leikvöllinn fyrir fyrri syndir okkar um efnahagslegt, félagslegt, pólitískt og menningarlegt misrétti.

"Hatursræða" (e. „Hate speech“)

Megnið af hinu æsandi „frelsisorðræðu“ sem vernduð er samkvæmt fyrstu breytingunni er í raun „hatursorðræða“ og á því enga slíka vernd skilið. Ef Bandaríkin væri almennilega vöku samfélag, þá væri engin þörf á fyrstu breytingunni.

Eins og stór hluti af orðaforða Wokespeak er hugmyndin um „hatursorðræðu“ ekki samhverf. Það er ekki hægt að þynna það út, grafa undan og setja í samhengi með fölskum jafngildum. Þannig að hinir kúguðu, stundum á tímum skiljanlegrar þvingunar, geta notað almenn kynja- og kynþáttamerki til að koma höggi á kúgarann (sjá „Jafnvalið“).

Grófar staðalmyndir geta stundum verið gagnlegar áminningar fyrir fórnarlambið um hvernig eigi að koma jafnvægi á fyrirsjáanlegan meiðandi orðaforða þolandans. Á tímum tilfinningalegra áfalla getur notkun hinna kúguðu á áherslum og talmáli eins og „braskari“, „honky,“ „gringo,“ „hvítt“ eða „hvítt rusl“ verið gagnleg áminning um hvernig „orð skipta máli.

Almennt séð er sú sjaldgæfa og grátlega notkun eins kúgaðs hóps á meintri „hatursorðræðu“ gegn öðrum ekki endilega hatursorðræða, heldur venjulega mælikvarði á það hvernig orðatiltæki meirihlutans hefur jaðarsett hinn.

"Óbein hlutdrægni." „Óbeint“ er annað handhægt og æsandi lýsingarorð (sjá „Kerfisbundinn rasismi“). Óbein hlutdrægni er þó nokkuð frábrugðin „kerfisbundnum rasisma“. Það er hliðstætt almennu alhliða mótefni, gagnlegt gegn ekki aðeins einum sýkli heldur öllum sýkla, svo sem kynjamismun, hómófóbíu, nativisma, transfælni o.s.frv., sem mynda „hlutdrægni“, orð sem er nú sjaldan notað án magnað lýsingarorð.

Einnig bendir „óbeint“ á meðan það gefur til kynna „kerfisbundið“ að auki tímaröð varanleg, eins og á merkingunni „meðfædd hlutdrægni“.

Þannig táknar „óbein hlutdrægni“ fordóma sem erfitt er að greina í garð hins gagnkynhneigða, ekki hvíta og  ekki karlkyns sem er stundum eins ógagnsæ og það er meðfædd í DNA hins gagnkynhneigða hvíta karlmanns. Þjálfarar og vinnustofur fyrir fjölbreytni eru nauðsynleg til að bera kennsl á og sáð gegn vírusnum af "óbeinni hlutdrægni."

"Gengihlutfall" (e. “Intersectionality”)

Kynþáttur, stétt, kyn og önnur einstaklingseiginleikar eru álitin „skarast“ hvert við annað undir sameiginlega fórnarlambshyggju. Þannig er samfélag hinna kúguðu almennt þvers og kruss og því magnað upp með slíkum himnuflæði sameiginlegra umkvörtunar. Hið póstmóderníska „gatnamót“ hefur komið í staðinn fyrir hugtakið sem virðist nú leiðinlegt „regnbogabandalag“.

Í orði, því fleiri sameiginlegar fórnarlömbum, því hærra er röðunin sem maður nýtur innan gatnamótasamfélagsins.

Hins vegar, þegar víxlverkun leiðir til þrjóskra ættbálkadeilba og baráttu um sjálfsmyndar-pólitík leifa, kemur annað hvort tveggja í kjölfarið: Á hinn bóginn eru þær sem eru með mesta kúgun (t.d. samkynhneigðar litaðar konur) verðlaunaðar í samræmi við það. En á slæmu hliðinni er skurðarlínuritið óskýrt í raða balkanisma eða þaðan af verra.

"Að jafna leikvöllinn." (e. „level the playground“)

Íþróttaskilmálar geta orðið gagnlegir í Wokespeak. Svo að jafna leikvöllinn er að „jafna“ hann. Jafnrétti þýðir ekki að krefjast jöfnunar tækifæra (þ.e.a.s. að tryggja að fótbolta- eða ruðningsvöllur halli ekki í eina átt), miðað við eðlislægt misrétti. Þegar allt kemur til alls, þegar eitt lið hefur ekki haft aðgang að almennilegri æfingaaðstöðu, þá á það skilið að spila á hagstæðari halla.

Svo að „jafna“ þýðir örugglega að halla vellinum til hagsbóta fyrir eitt lið, sem í öðrum málum er að sögn þjást af fortíðaróhagræði sem stafar af hlutdrægni sem aðeins er hægt að leiðrétta með og bæta upp með forskoti í bruni - eða hlutdrægni.

"LGBTQ." Þetta er í augnablikinu mest notaða vakandi fræðin fyrir samkynhneigð og transgender samfélög (sjá „Intersectionality“), þó nánast enginn geti verið sammála um fyrir hvað bókstafurinn Q stendur í raun og veru.

Flestir klaufalegir stjórnmálamenn skírskota til samsettu skammstafana - en blanda oft saman bókstöfunum og blanda þeim saman - án þess að vita raunverulega hver á rétt á og ekki innan stærri hópsins. Hugtakið gerir ráð fyrir að það séu fáar ef einhverjar ólíkar dagskrár meðal samkynhneigðra, lesbía, tvíkynhneigðra og transgender - að minnsta kosti gæti það vegið þyngra en sameiginleg ótvíundar skyldleiki þeirra.

„Jaðarsett.“ (“Marginalized.”)

Jaðarsettir eru þeir sem eru afmennskaðir af hvíta meirihlutamenningunni á grundvelli kynþáttar, kynferðis og kynhneigðar. Í mjög sjaldgæfum tilfellum getur verið erfitt að orða flokkinn, í ljósi þess að óviðkomandi stéttarsjónarmiðum er komið inn á sem á að ráða bót á „jaðarsetningu“. Tekjur og auður eru hins vegar tímabundin viðmið; kynlíf og kynþáttur eru það ekki. Jay-Z, Barack Obama og LeBron James eru varanlega jaðarsettir á þann hátt sem atvinnulaus Pennsylvaníu íbúi er ekki.

"Míkró-árásargirni." (e. “Micro-aggression.”)

„Ör-eitthvað“ er annað hæfilegt lýsingarorð á fíngerðri öld okkar þar sem virkir kynþátta og kynbundnir fordómar eru nánast ómögulegt fyrir nýliði að koma auga á.

Þess í stað geta hæfileikaríkir örárásarsérfræðingar og færir fjölbreytileikaþjálfarar greint tvískinnung, bendingar, óútskýranlegar þögn, svipbrigði, tísku og venjur - „kóðann“ sem gefur manni frá sér sem móðgandi karlremba eða rasisti. Slíka hæfileika, líkt og dulritun, þar sem að ná tökum á handbendingum sértrúarsafnaðar er hægt að kenna almenningi í gegnum sérstakar vinnustofur til að gera þeim kleift að brjóta þessi þöglu kerfi lævísleg yfirgangs ofbeldismannsins.

"Hlutfallsleg framsetning." (e. “Proportional representation.”)

Þetta, og hinn neikvæði tvíburi, óhófleg framsetning þess, er annað beinbundið hugtak (sjá „Ójöfn áhrif“) sem hefur að mestu þjónað tilgangi sínum á tíunda áratugnum og er nú vísað til Wokespoke.

Upphaflega þýddi það að ýmsir minnihlutahópar áttu skilið að eiga fulltrúa í ráðningum og inngöngum og í dægurmenningu, í fjölda í samræmi við hlutfall þeirra meðal almennings.

En í Wokespeak 21. aldar getur markmiðið að tryggja „hlutfallsfulltrúa“ nú verið kynþáttafordómar, kynþáttafordómar og þaðan af verra - í ljósi þess að konur skrá sig í og útskrifast úr framhaldsskólum í mun meiri fjölda en hlutfall þeirra af almenningi, eða að Bandaríkjamenn ættaðir frá Afríku, allt frá ábatasömum atvinnuíþróttum til eftirsóttra alríkisstarfa eins og bandarísku póstþjónustunnar, eru fulltrúar þeirra í fjölda fleiri en hlutfall þeirra meðal almennings.

Til að endurspegla nýja lýðfræði er meðalhóf að verða vafasamt; óhófið er nú nánast gott.

"Kynþáttur, flokkur og kyn." (e. “Race, class, and gender.”)

Annað Wokespoke Neanderdalsmanna sem er þríhliða hugtak og er að detta út úr Wokespeak.

„Stétt“ (e. „Class“)

Stétt skiptir ekki lengur miklu máli í Bandaríkjunum. Milljarðamæringarnir Mark Zuckerberg og George Soros eru ekki óvinir fólksins; hvítir fátækir Hill-Billis í Vestur-Virginíu eru það vissulega. Oprah er fórnarlamb. Það eru Sheryl Sandberg, forstjóri Facebook og Michelle Obama, líka. Stétt er tímaleysi.

Til að tryggja fjarlægð frá hinum óþolandi og áhangendum mun Wokespeak líklega minnka trúfræðsluna í „kynþátt og kyn“.

„Öruggt svæði“ (e. „safe place“)

 Örugg rými á háskólasvæðum (sjá „Þemahús“) eru ekki bara aðgreind eftir kynþætti, kyni og kynhneigð; þeim er betur lýst sem opinberu bannsvæði fyrir auðþekkjanlega hvíta gagnkynhneigða karlmenn. Það væri umdeilt hvort tilteknir hópar sem ekki eru hvítir eða ekki gagnkynhneigðir eða karlkyns hópar geti ráðist inn í aðskilin rými annarra tiltekinna hópa. Almennt séð bjóða þessar aðskildu hella griðastað gegn „óbeinni hlutdrægni“ og „kerfisbundnum kynþáttafordómum“. Að merkja þau sem „aðskilin rými“ er sönnun um óbeina hlutdrægni og kerfisbundinn rasisma.

"Kerfisbundinn rasismi." (e. “Systemic racism.”)

„Kerfisbundið“ tilheyrir þessari nýrri fjölskyldu æsandi lýsingarorða (t.d. „ör,“ „óbeint“ o.s.frv.) sem eru nauðsynlegar til að setja fram meinafræði sem annars er erfitt að sjá, heyra eða upplifa.

Þegar ekki er hægt að benda á raunverulegar vísbendingar um „kynþáttafordóma“ getur maður einfaldlega sagt að það sé hvergi einmitt vegna þess að það er alls staðar - eins og loftið sem við öndum að okkur sem við treystum á, en getum oft ekki séð eða fundið. Þetta er mjög vinsælt um þessar munir í Bandaríkjunum að tala um kerfisbundna kynþáttafordóma.

„Óáunnin forréttindi hvítra“ (e. “Unearned white privilege”) - öfugt við „hvít forréttindi“.

„Óáunnin forréttindi hvítra“ eru öfugt við „hvít forréttindi“. Aukinn „óáunninn“ er venjulega játningarorð sem miðaldra hvítt fólk í stjórnunar- eða elítu faglegum og eftirsóttum stöðum sem vill tjá ýtrustu iðrun sína fyrir há laun sín, titla og áhrif.

„Óunnið“ á hins vegar ekki að rugla saman við „óverðskuldað“. Þess í stað bendir það á tilteknar hvítar elítur sem vilja opinberlega játa sekt sína fyrir að hafa staðið sig svona vel en án þess að þurfa að segja af sér og gefa til baka það sem þeir að vísu halda því fram að þeir hafi ekki unnið sér inn.

Þannig er háskólaforseti heimilt að játa að hafa notið „óunninna“ hvítra forréttinda sem engu að síður þýðir ekki að núverandi staða hans sé „óverðskulduð“.

Sverris saga konungs

Uppáhalds fornbókin mín er Sverris saga. Hún greinir frá ungum manni, líklega fæddum í Færeyjum en ungur að aldri og þá orðinn prestur, fékk þær fréttir frá móður sinni að hann væri launsonur Sigurðar Noregskonungs Haraldssonar. Hvernig Sigurður hafi átt eða getað sængað hjá mömmum hans, suður í Færeyjum veit ég ekki en þetta virðast Norðmenn trúa. Sumir segja að hann hafi verið fæddur í Björgvini og þar hafi mamman hitt Sigurð konung sem getið hafi drenginn á laun, væntanlega utan hjónabands. En þegar Sverrir var orðinn fimm ára fluttu foreldrar hans, Gunnhildur og Unás kambari, til Færeyja en þaðan var Unás. Bróðir hans var Hrói biskup í Kirkjubæ og ólst Sverrir upp hjá honum, lærði til prests og hlaut vígslu.

Það var ekki fyrr en þá sem Gunnhildur móðir hans sagði honum – eftir því sem segir í sögu Sverris – að hann væri ekki sonur Unáss, heldur væri faðir hans Sigurður munnur, sem var konungur Noregs 1136–1155. Nútíma sagnfræðingar telja þetta þó útilokað. Í Færeyjum er enn haldið á lofti þeirri sögn, að Sverrir sé fæddur í helli ofan við Kirkjubæ. Ég held aftur á móti að hann hafi bara verið bastarður sem hafi leitað til Noregs í ævintýraleit. Þar bættist hann í hóp margra manna sem gerðu kröfu til konungsdóms, enda var upplausnarástand í landinu, langvarandi borgarastyrjöld í gangi. Mörgum lukkuriddurum með sverð í hendi leist vel á slíkt og freistuðu að komast til valda með vopnavaldi. Einn slíkra var Íslendingur sem tókst að safna saman 300 manna liði áður en hann og menn hans voru yfirbugaðir.

Saga Sverris minnir mig dálítið á Þórð sögu kakala sem til var í sjálfstæðri gerð, sem var einnig ævintýramaður sem tókst að komast til valda með vopnavaldi. Ég byggði M.A. ritgerð mína að hluta til á Sverris sögu. Hann hóf uppreisn í Noregi árið 1177, náði þar völdum og ætt hans stýrði síðan Noregi fram til 1387. Þórðar kakala saga og Sverris saga voru samtímasögur og því nokkuð áreiðanlegar heimildir. Karl Jónsson á Þingeyrum fór til Noregs og hitti þar Sverri líklega að boði hins síðarnefnda. Hann hóf að skrifa sögu hans mitt í átökunum sem þá áttu sér stað. Virðist sagan einum þræði samin til að staðfesta tilkall Sverris til valda og skýra að hann sé konungur valinn af guði með mikla hæfileika og sonur konungs. Óvíst er hver eða hverjir kláruðu bókina og eru enn deildar meiningar um það.

Sverrir fór fyrir Birkibeinum en andstæðingar hans kölluðust Baglar. Völd hans voru aldrei ótvíræð og þurfti hann að berjast til dauðadags en hann féll í umsátri um borgarvirki 1202. Á ýmsu gekk í borgarastyrjöldinni en 18. júní 1199 vann Sverrir stórsigur á her Bagla í Strindafirði og leifarnar af Baglahernum flúðu til Danmerkur. Það voru þó ekki endalok átakanna. 

Einhver sem skrifar á Wikipedíu segir að Sverrir hafi dáið á sóttarsæng í Björgvin 9. mars 1202. Það finnst mér undarlega orðað því að Sverrir og her hans sultu heilu hungri í umsátrinu og næringarskortur, vosbúð og erfiðleikar hafa dregið hann til dauða, það er það sem ég get lesið af lestri Sverris sögu. Umsátrið stóð í um fimm mánuði um hávetur. Sverrir var aðeins 51 árs þegar hann dó og því varla dáið úr hárri elli, fæddur um 1151 og dó 1202. Baglar nutu forystu Nikulási Árnasonar biskupi með stuðningi Eiríks erkibiskups. Konungsefni þeirra var Ingi, sem sagður var launsonur Magnúsar Erlingssonar. Ingi Baglakonungur gat þó ekki nýtt sér það færi sem skapaðist við dauða Sverris því hann dó sama ár.

Grípum nú niður í M.A. ritgerð mína þar sem ég fjalla um endalok Sverris en hér er ég að fjalla um mikilvægi borga (kastala) í norsku borgarastyrjöldinni:

,,Nýir andstæðingar komu ávallt í kjölfar þeirra sigruðu og nú þurfti Sverrir að berjast við flokk þann er nefndist Eyjaskeggjar. Sverrir hafði látið gera borg í Björgvin á berginu upp frá biskupsgarði, og höfðu Birkibeinar þar um veturinn mikla sveit. Hófu Eyjaskeggjar umsátur um borgina og veittu borgarmönnum jafnan atsókn en gátu lítið annað að gert en að skjóta á þá og þeir á móti. Dró Sverrir saman lið og kom Björgvinjarmönnum til bjargar. Afléttu eyjaskeggjar umsátrinu og voru sigraðir í sjóorrustu.

Öflugustu andstæðingar Sverris stormuðu nú inn á sjónarsviðið undir forystu Nikulásar Árnasonar, biskups í Ósló, árið 1196 og lögðu undir sig Víkina og Upplöndin. Sverrir fór að þeim og sigraði þá í mikilli orrustu í Ósló en eftirlifandi Baglar flýðu norður og réðust á borgina (Sverrisborg eða Síon öðru nafni, reist 1182-83) á Steinbjörgum í Niðarósi í Þrándheimi. Þar var fyrir 80 manna varnarlið og skorti það hvorki vopn, vistir né mat. Böglum tókst ekki að taka borgina þrátt fyrir ítrekaðar tilraunir og brugðu þeir þá á það ráð að hóta að ræna bú fyrirliða borgarmanna. Sveikst hann þá undan merkjum og lét opna leynidyr á borginni og komust Baglar þar inn samkvæmt frásögn Sverris sögu. Var borgin brotin niður í kjölfarið og sýnir það hversu mikill þyrnir hún var í augum sigurvegaranna en það var mikið verk að brjóta niður borg. Hún hefur verið endurreist.

Enn sannaði borgin við Björgvin sig er Baglar réðust á hana. Nú var Aura-Páll forráðamaður hennar en Sverrir var þá í herleiðangri og því aðeins borgarmenn til varnar. Það voru kænskubrögð sem afléttu umsátrinu. Skömmu eftir þetta kom Sverrir í bæinn með liðsauka og Baglaherinn á eftir. Hófst nú umsátursástand sem Baglar áttu erfitt með að fylgja eftir vegna vistaskorts og urðu þeir að leita undan eftir vistum. Þegar þeir komu aftur stóð borgin enn í veginum fyrir þeim og tóku þeir þá til bragðs að brenna Björgvin en þrátt fyrir það náðu þeir ekki borginni heldur urðu að hörfa frá.

Var Sverrir nú kominn í sóknarham og færðist orrustuvöllurinn æ sunnar. Fór floti hans að Böglum er réðu fyrir Túnsbergi en þar var Hreiðar sendimaður við mikla sveit Vestfylda og höfðu þeir gert þar til varnar tvo kastala, annan norður á berginu en annan suður yfir götunni er upp liggur frá Lafranzkirkju. Sverrir varð frá að hverfa og sat um veturinn í Björgvin en fór um vorið til Túnsbergs og settist um bergið. Bjó Sverrir sig undir langt umsátur og lét flytja til sín leiðangra og vistir úr héruðum. Hann reyndi ítrekað að taka kastalana tvo en án árangurs.

Leitaði Sverrir margra bragða til að vinna bergið með bellibrögðum en tókst það ekki og hófst þá langt umsátur. Stóð umsátrið um kastalana fram á vetur en þá fóru Birkibeinar að kvarta um vistaskort en bændur gerðust tregir til að láta af birgðum sínum. Svo var einnig farið um kastalabúa en Hreiðar sendi bréf til Inga „konungs“ og þóttist ekki geta haldið lengra út en til Nikulásmessu og þá með hörðum kosti.

Sverrir sat um Túnsberg í 20 vikur eða fimm mánuði og fór þaðan um leið og hann vann það. Hann veiktist veturinn sem hann dvaldist í Túnsbergi og fór sjúkur til Björgvinjar, lá þar veikur og dó að lokum.

Nokkru síðar var barist um borgina við Björgvin en þar sat um nærri tvö hundruð manna setulið. Baglar réðust á borgina og skutu á en fengu ekki tekið hana en Birkibeinar gerðu skyndiárásir úr borginni í bæinn. Fóru Baglar úr bænum vegna vistaskorts en sneru aftur eftir þrjár vikur. Fór viðureign þeirra svo að liðsauki Birkibeina kom til bæjarins og var umsátrinu aflétt.

Áður en Birkibeinar fóru úr Björgvin var það ætlunin að borgin yrði varin með tvö hundruð manna setuliði en ákveðið var að það væri of fjölmennt og sæst var á hundrað manna setulið. Sýnir þetta hversu setuliðið var fámennt í köstulunum og svo fámennt lið talið duga móti stórum umsátursher. Baglaherinn kom þar aftur að og réðst á borgina en Birkibeinar gerðu útrás, þeir voru færri og hrukku inn af veggjunum og hlupu inn í meginborgina.

Baglar komust upp á útveggina og unnu útborgina, en er þeir sáu að þeir gátu ekki unnið meginborgina brenndu þeir útborgina og skipuðu sínum mönnum í kastalann. Birkibeinarnir í borginni urðu fljótlega vistalausir og gáfust upp og fengu þeir grið. Borgin í Björgvin var brotin niður eins og sú í Niðarósi.

Samkvæmt ofangreindum lýsingum má ætla að borgin við Björgvin hafi verið af þeirri kastalagerð er hlotið hefur heitið motte and bailey á ensku. Þetta voru meðal fyrstu gerða kastala. Slík hernaðarmannvirki voru gerð úr viði og steinum og stóðust betur umsátur en fyrri gerðir (sbr. trékastalar, e. wooden palisade). Þessir kastalar voru venjulega umkringdir kastala- eða borgardíki eða öðrum náttúrulegum hindrunum og staðsettir á hæðum. Kastalarnir höfðu tvo varnaveggi. Hinn ytri var utan um hallargarðinn eða forgarðinn en til þess að komast inn í hann varð að fara yfir brú sem lá yfir díkið. Inn af forgarðinum var innri varnarveggurinn sem myndaði hluta af húsaröð og lá oftast í ferhyrningi en þetta var rammgerðasti hluti kastalans. Til að komast inn í þennan innri hluta kastalans varð árásarliðið að fara yfir enn aðra brú. “

Sverrisborg í Þrándheimi, við Niðurós, aðalvígi Sverris. Í Sverris sögu er hún kölluð Síon eftir borg Davíðs í Jerúsalem. Barist var um borgina 1197 og áttust þar við Baglar og Birkibeinar. Sverrir var ekki á staðnum. Lauk umsátrinu með að það féll það í hendur Bagla. Var hún jöfnuð við jörðu í kjölfarið með aðstoð heimamanna sem skyldaðir voru til verksins. 

ATHUGIÐ: Til voru tvær Sverrisborgir, önnur við Niðurós en hin við Björgvin.

Sverrisborg við Niðurós, Þrándheimi, var byggð af konungi Sverri Sigurdssyni um 1182 eins og áður sagði, 250 metra norðaustur af Björgvinahús (Bergenhus) virki. Árið 1188 var ráðist á bærinn Niðarós, sem hafði verið yfirgefinn af konungmönnum Sverris. Mótherjar hans strunsuðu inn í bæinn og blóðbað fylgdi í kjölfarið. Þá var borgin sem var að mestu trévirki, rifin niður og borgin brend og lögð í rúst. Það er ekki vitað nákvæmlega hvenær hún var endurreist, en Sverris saga segir á að borgin hafði verið endurreist eftir 1197. Sverrisborg er síðast nefnd í valdatíð, Hákonar Hákonarsonar konungs árið 1263 þegar hann leyft að veggir Sverresborg væru brotnir niður.

Konungur Sverre Sigurðsson átti einnig Sverresborg byggða við Björgvin í Þrándheimi. Það er talið að vígi hafði ytri vegg úr steini og innri byggingar úr tré (kastalagerð). Sagan nefnir að 600 karlar og 40 göfugar konur bjuggu í víginu um 1207. Þessi Sverrisborg var vettvangur nokkurra bardaga í borgarastyrjöldinni. Kastalinn féll í hendur Bagla og var eytt, en var endurbyggð af Hákoni jarli. Baglar brutu hana í annað sinn en hún hefur verið endurbyggð nokkrum sinnum.

Fornleyfauppgröftur staðfestir frásögn Sverris sögu: http://ruv.is/frett/bein-i-brunni-stadfesta-sverris-sogu

 

 

Heimspeki stríðs

Það eru fáir sem vita af þessari hlið stríðsfræða (e. philosophy of war) sem kallast stríðsheimspeki.  Stríð eru flókið fyrirbæri en hægt er að fjalla um herfræði frá ólíklegustu hliðum.  Sjálfur stundaði ég nám í hernaðarsagnfræði á miðöldum (e. military history) og herminjafræði (e. military archaeology). 

Nútíma íslenskan er ekki eins stöðug í hugtakanotkun hvað varðar nútíma her- og vopnafræði (e. war and weapon science eða weopanary) og miðaldar íslenskan en í rannsóknum mínum hef ég þurft að koma upp hugtakasafni með nýyrðum.

Maður sér þýðingar, t.d. í bíómyndum, að hugtakið liðsforingi (e. lieutenant, getur líka verið officer sem er víðtækara) er á reiki hjá þýðendum og stundum reyna þeir ekki einu sinni að þýða hugtökin og birta þau hrá. Dæmi um slík hugtök er liðþjálfi og riðilsstjóri, menn hafa ekki einu sinni þessi hugtök á hreinu.

En nú er ég kominn aðeins út fyrir umfjöllunarefni mitt, vill þó benda á að hægt er að fjalla um herfræðina (sem lærð er sem slík í herskólum eins og Sandhurst og West Point), en einnig frá sjónarhorni, sagnfræðinnar, lögfræðinnar, hagfræðinnar, félagsfræðinnar og stjórnmálafræðinnar, svo einhver fræði séu nefnd.

Kenna mætti t.d. hernaðarsagnfræði í sagnfræðideild (-skor er víst ekki lengur notað) Háskóla Íslands og þá frá sem flestum sjónarhornum. Þessi námskeið eru geysivinsæl við erlenda háskóla. 

Stríð eru svo mikill áhrifaþáttur að það er næsta ótrúlegt að fáir Íslendingar stunda herfræðin en þekkingin er nauðsynlegt. Þótt Ísland er herlaust, eru við í hernaðarbandalagi, höfum herstöð og erlendar hersveitir hafa viðveru hér reglulega og við þurfum að taka ákvarðanir um stríð í innan vébanda þess. Jafnvel þótt við væru ekki í bandalagi, er þekkingin nauðsynleg.

Heimspeki stríðs

Byrjum á skilgreiningu. Stríðsheimspeki er svið heimspeki sem varið er til að skoða málefni eins og orsakir stríðs, samband stríðs og mannlegs eðlis og siðfræði stríðs. Ákveðnir þættir stríðsheimspekinnar skarast við söguheimspeki, stjórnmálaheimspeki, alþjóðasamskipti og réttarheimspeki.

Nokkrir herspekingar

All margir fræðimenn fortíðarinnar hafa reyna að greina eðli stríðs og hvers vegna stríð hefjast og enda. Victor David Hanson, einn virtasti hernaðarsagnfræðingur samtímans, segir að strax á forsögulegum tíma hafi menn stundað ættbálka stríð (e. tribal war) og sjá má skipulagðan "hernað" hjá simpösum og bonobo öpum. Stríð og ófriður hefur því fylgt mannkyninu frá örófi  alda. Maðurinn er því stríðsapi í eðli sínu. Þetta gætu friðarsinnar nútímans haft í huga.

Tökum fyrir tvo eða þrjá frægustu herfræðinga sögunnar. Byrjum á Carl von Clausewitz.

Kannski er stærsta og áhrifamesta verkið í heimspekistríði um stríð eftir Carl von Clausewitz, sem kom út árið 1832. Það sameinar athuganir á stefnumótun og spurningum um mannlegt eðli og tilgang stríðs. Clausewitz skoðar sérstaklega fjarfræði stríðs: hvort stríð sé leið að markmiði utan frá sjálfs sig eða hvort það geti verið markmið í sjálfu sér (fara í stríð án ástæðu). Hann kemst að þeirri niðurstöðu að hið síðarnefnda geti ekki verið svo og að stríð sé "pólitík með öðrum hætti"; þ.e.a.s. að stríð má ekki vera til eingöngu vegna þess sjálfs. Það hlýtur að þjóna einhverjum tilgangi fyrir ríkið og samfélagið. Meira segja mannapar eins og bonobo (simbasa tegund) taka ákvörðun um að ráðast á yfirráða svæði annars apahóps ef hópurinn er lítill eða hlutfallið er 1 á móti 10.

Þó að stríðslistin eftir Sun Tzu (5. öld f.Kr.), beinist að mestu leyti að vopnum og stefnu í stað heimspeki, hafa ýmsir skýrendur útvíkkað athuganir hans í heimspeki sem beitt er við aðstæður sem ná langt út fyrir stríð sjálft, svo sem samkeppni eða stjórnun (sjá helstu Wikipedia grein um The Art of War fyrir umfjöllun um beitingu heimspeki Sun Tzu á önnur svið en stríð).

Snemma á 16. öld fjalla hlutar af meistaraverki Niccolò Machiavellis Prinsinn (ásamt orðræðum hans) og hlutar eigin verks Machiavellis, sem ber heitið Stríðslistin, um nokkur heimspekileg atriði sem tengjast stríði, þó að hvorug bókin gæti talist vera verk innan rana stríðsheimspeki.

Kenning um réttlát stríð

Hugmyndafræðin um réttlátt stríð setur fram kenningu um hvaða hliðar stríðs séu réttlætanlegar samkvæmt siðferðilega viðurkenndum meginreglum. Réttláta stríðskenningin byggir á fjórum grunnviðmiðum sem þeir sem eru staðráðnir í að fara í stríð fylgja eftir.

Jus Ad Bellum skilgreiningin. Reglurnar um réttlæti stríðs eru almennt taldar vera: að hafa réttmæta málstað, vera síðasta úrræði, vera lýst yfir af réttu yfirvaldi, hafa réttan ásetning, eiga sanngjarna möguleika á að ná árangri og að markmiðið sé í réttu hlutfalli við þær leiðir sem notaðar eru.

Meginreglurnar fjórar eru sem hér segir: Réttlát valdbeiting; réttlát orsök/ástæða; réttur ásetningur; síðasta úrræði.

Réttlát heimild til að hefja stríð:

Viðmiðið um réttlátt vald vísar til ákveðins lögmætis þess að fara í stríð og hvort stríðshugtakið og að stunda það hafi verið löglega afgreitt og réttlætanlegt (yfirleitt af hendi löggjafavalds eða framkvæmdarvalds).

Réttlát orsök (ákvörðun)

Réttlát orsök er réttlætanleg ástæða fyrir því að stríð er viðeigandi og nauðsynleg viðbrögð. Ef hægt er að forðast stríð, verður að ákvarða það fyrst, samkvæmt heimspeki réttlátrar stríðskenningar.

Réttur ásetningur

Til að fara í stríð verður maður að ákveða hvort áformin um að gera það séu réttar samkvæmt siðferði. Rétt ásetningsviðmiðun krefst ákvörðunar um hvort stríðsviðbrögð séu mælanleg leið til að bregðast við átökum eða ekki.

Síðasta úrræði

Stríð er síðasta úrræði, sem þýðir að ef það er átök milli ósammála aðila, og markmiðið er að það verður að reyna allar lausnir áður en gripið er til stríðsaðgerða.

Heimspekingar um stríð

Ef við förum í hreina heimspeki og kíkjum forn heimspekinga, þá er viðeigandi að byrja á Plató. Hann heldur því í stuttu máli fram að það sé í eðli sínu erfitt, ef ekki ómögulegt, að ná sannri dyggð í stríðsmálum án þess að huga að dyggð góðrar manneskju sem slíkrar. Óbeint gagnrýnir hann leitina að hernaðardyggðum sem sérstakri leit.

Aristóteles leit á stríð sem athöfn, sem væri í samræmi við alheiminn, ef það væri gert fyrir rétta telos. Það eru áhyggjur Aristótelesar af telos stríðsins sem gerði honum kleift að byrja að útlista siðfræðikerfi fyrir algjöru stríði.

Thomas Aquinas komst að þeirri niðurstöðu að réttlátt stríð gæti verið móðgandi og að óréttlæti ætti ekki að líðast og forðast eigi stríð. Engu að síður hélt Aquinas því fram að ofbeldi yrði aðeins beitt sem síðasta úrræði. Á vígvellinum var ofbeldi aðeins réttlætanlegt að því marki sem það var nauðsynlegt.

Nietzsche  sagði að hernaður væri faðir allra góðra hluta, hann er líka faðir góðs prósa! Í hjarta mínu er ég stríðsmaður. Maður hefur afsalað sér hinu mikla lífi þegar maður afsalar sér stríði.

Frá sjónarhóli Konfúsíusar hefur áherslan á mannúð og siðferðilega hegðun oft þýtt að stríð hefur verið litið á sem óeðlilegt félagslegt fyrirbæri sem stafar af blindu mannlegu eðli: „stríð hverfur með leiðsögn mannúðar, kærleika og góðra verka“.

Sókrates sagði að stríð, byltingar og bardagar eru einfaldlega og eingöngu vegna líkamans og langana hans. Öll stríð eru háð til að afla auðs; og ástæðan fyrir því að við verðum að eignast auð er líkaminn, því við erum þrælar í þjónustu hans.

Heilagur Ágústínus taldi að eina réttmæta ástæðan til að fara í stríð væri friðarþráin. Við leitum ekki friðar til að vera í stríði, heldur förum við í stríð til að fá frið. Vertu því friðsamur í stríðinu, svo að þú megir sigra þá, sem þú stríðir gegn, og koma þeim til farsældar friðar.

---

Fróðleikur

Í sjálfu stíðinu eru nokkrar meginreglur.

1. Markmið (e. objective)

2. Sókn (e. offensive).

3. Massi (e. mass).

4. Aflhagkvæmni (e. Economy of Force).

5. Hreyfing (e. maneuver).

6. Eining herstjórnar (e., Unity of Command).

7. Öryggi (e. security).

8. Koma á óvart (e. surprise).

9. Einfaldleiki (e. Simplicity).

Herforingjar læra fyrst af þessum meginreglum sem liðsforingjar og leitast við að betrumbæta skilning sinn á ferlinum.

 

 

Er Írafárið að byrja upp á nýtt?

Svo virðist vera að Írabullið sé byrjað upp á nýtt. Þessi alþýðu kenning var vinsæl á sínum tíma hjá sjálflærðum grúskurum og maður hefði haldið að nóg væri komið. En svo er ekki. Má hér nefna Landnámið fyrir landnám eftir Árna Óla.  Svo breiða fjölmiðlar út vitleysuna.

Kíkjum aðeins á bók Þorvalds Friðrikssonar sem er að vekja svo mikla athyglis, að hún nær út fyrir landsteinanna (sjá slóð hér að neðan). Hún ber heitið Keltar - Áhrif á íslenska tungu og menningu.

"Í þessari bók er boðið upp á nýja sýn á Íslandssöguna, innsýn í það sem hefur að miklu leyti verið hulið; hina miklu hlutdeild Kelta í íslenskri menningarsögu. Nýlega kom í ljós með greiningu erfðaefnis að meira en helmingur íslenskra landnámskvenna voru Keltar. Hér er fjallað um önnur stórtíðindi, það keltneska í íslenskri tungu og í örnefnum á Íslandi. Fjöll, firðir, dalir og víkur, hreppar og sýslur skarta keltneskum nöfnum. Nöfn húsdýra, fugla, fiska og blóma á Íslandi sem eru ekki norræn heldur keltnesk. Framburður íslenskrar tungu er ekki norrænn heldur keltneskur. Þá er fjallað um keltneska kristni og fyrsta hellamálverkið sem fannst á Íslandi; helgimynd í papahelli sem er eldri en norrænt landnám. Þessi bók sætir því miklum tíðindum.

Þorvaldur Friðriksson er menntaður fornleifafræðingur og starfaði um árabil á fréttadeild Ríkisútvarpsins." Svo mörg voru þau orð.

"Í kenn­ing­unni, sem tekið er fram að sé um­deild, er dreg­in í efa sú viðtekna sögu­skýr­ing að Ísland sé al­farið nor­rænt að upp­runa og að því hafi verið komið á fót fyr­ir um 1.100 árum eft­ir út­breiðslu fólks frá Skandi­nav­íu." Sjá slóð: Umdeild kenning um Ísland vekur athygli erlendis

Hver hefur nokkurn tímann sagt að landnámið á Íslandi hafi alfarið verið norrænt? Strax frá upphafi sagnaritunar á Íslandi og með fyrsta íslenska "sagnfræðinginum" eða réttara sagt sagnaritaranum Ara fróða Þorgilssyni, var því slegið föstu að hér hafi komið keltneskt fólk með norrænu fólki eða að minnsta kosti hér verið keltneskir papar. Svo hefur einnig háttað um Noreg, Svíþjóð og Danmörk, að þeir hafa tekið með sér hertekið og stundum frjálst fólk frá Bretlandseyjum öllum. Hvaða nýju sannindi eru þetta?  

Þorvaldur dregur miklar álykanir af byggingalagi húsa og mannvirkja á Íslandi. "Loka­verk­efni Þor­vald­ar í forn­leifa­fræði, sem hann lærði í Svíþjóð, var um kelt­nesk­ar bygg­ing­ar á Íslandi, borg­hlaðin hús eins og til dæm­is fisk­byrgi, fjár­borg­ir og sælu­hús. „Þessi bygg­ing­ar­stíll er mjög al­geng­ur á Írlandi, Skotlandi og eyj­un­um þar um slóðir en nán­ast óþekkt­ur í Skandi­nav­íu." Getur verið önnur skýring? Getur verið að staðhættir og ný heimkynni hafi ráði hér málum? Til dæmis eru íslensku torfbæirnir einstakir og byggingastíll þeirra, þótt t.d. bandarískir landnemar og Skandinavar hafi einnig reist slík hús, þá er hinn íslenski einstakur og aðstæður réðu hér miklu um efnisval og byggingalag. Hvort sem er á sléttum Bandaríkjanna eða Norður-Skandinavíu, þar sem skort var á timbri, þá fóru menn þessa leið. Þetta er kenning eða vísbending, ekki staðreynd.

Enn reynir Þorvaldur, eins og margir á undan honum, að tengja saman gelíska menningu við hina íslensku með orðsifjum. Ef keltnesk menning hefur verið svona öflug, afhverju var töluð hér hreinræktuð norræna á ritunartíma Íslendingasagnanna og annarra fornbóka? Og minjarnar eru norrænar. Hér var hreinræktuð germönsk menning af skandinavískum uppruna. Það er fáranlega fá orð sem koma úr keltnesku og það þrátt fyrir að við vitum að margir landnámsmanna komu úr eyjaklöskum norðanverðum Bretlandseyjum og mikinn samgangur milli Norðurlanda og Bretlandeyja í um þrjár aldir. Af hverju?

Skýringin er einföld og ég hef rakið hana hér áður á blogginu.

Eyjan hans Ingólfs - nokkur umhugsunarefni

Í grein minni sagði ég: "Ásgeir segir að keltar hafi verið meðal fyrstu landnámsmanna og komið í fyrri af tveimur bylgjum fólksflutninga til landsins. Í síðari bylgju hafi fólk frá Vestur-Noregi verið undirstaðan, svo mjög að til landauðnar horfði og Noregskonungs setti á brottfaraskatt. Þetta þarfnast frekari rannsókna. Fólksflutningar úr Noregi hafa ekki hætt við ákveðið ártal og rannsaka þarf hvað gerðist frá árinu 930 til 1000. 

Írland, Skotland, Wales og England lokuðust að miklu leyti fyrir norrænt fólk á 10. öld nema eyjarnar fyrir strönd Skotlands. Engir fólksflutningar keltneskt fólk hafa átt sér þá stað til Íslands. Aðeins fólk úr þessum eyjum og Noregi hafa getað flutt til Íslands. Í greininni: Raðgreindu erfðamengi úr 25 landnámsmönnum á vef RÚV (31.05.2018) segir: "Fleiri Íslendingar voru af keltneskum uppruna við landnám en greina má af erfðaefni Íslendinga nú á dögum. „Við erum að sjá 43 prósent keltneskan uppruna meðal landnámsmanna, versus í dag þá erum við að sjá 30 prósent." Þetta kemur saman við þá kenningu að lokað hafi verið fyrir flutning keltneskt fólks til landsins og síðari hópar norræna manna hafi minnkað hlutfallið niður."

Niðurstaða

Niðurstaðan eins og hún er í dag, að fleiri en ein bylgja landnámsmanna hafi komið til Íslands á landnámsöld og eftir hana. Í fyrstu bylgjunni voru landnámsmennirnir blandaðir Keltum með sifjum eða írsku þrælahaldi. Einhver orð hafa lifað af frá þessu landnámi en það sem skipti sköpum um að hér varð hreinræktuð norræn menning var seinni landnámsbylgjur, sem komu úr Noregi og samanstóð af bændum sem "sníktu sér far" vestur á bóginn en fyrr samanstóð af norrænum höfðingjum úr Bretlandseyjum ásamt fylgdarliði, norrænu og keltnesku.

Margar vísbendingar eru um þessa þróun. Svo sem í upphafi hafi verið hér keltnesk áhrif og byggð Kelta eins og sjá má af Kjalnesinga sögu og í upphafi hafi kristni verið á landinu. En landið varð heiðið um miðbik 10. aldar. Afhverju? Norrænir menn voru orðnir það fjölmennir að þeir liðu ekki kristni eða hún dáið út vegna þess að keltnesku þrælarnir voru að hverfa úr sögu vegna samkeppni við nýkomna bændur úr Noregi (eða þeir hurfu vegna þess að þeir eignuðust ekki afkvæmi) en hinir sem voru með keltneskt blóð, runnið saman við meginfjöldann.

Það þurfti að koma á kristni aftur um árþúsundið 1000, með látum að því virðist vera (tvær andstæðar fylkingar) og það vegna kristinboðs úr Noregi og trúboða þaðan.

En það verður að eiga sér stað frekari fornleifarannsóknir og sérstaklega á beinagrindum eftir 1000 og bera þær saman við beinagrindur fyrir þúsund (og greftunarsiðum sem sjá má úr gröfum). DNA rannsóknir ættu að varpa ljósi á hvernig íslenski kynstofninn þróaðist fyrstu þrjár aldirnar. Fornleifarannsóknir á Íslandi styðja ekki kenningar um keltneska menningu á Íslandi. Ef svo væri, væru til aragrúa minjar til um slíkt. Ekki einu sinni til minjar um papa, sem þó ætti að vera einhverjar líkur á að þeir hefðu komið til Íslands, en var það í það miklu mæli að það er mælanlegt?

Ef til vill ættu fornleifafræðingar að einbeita sér meira að vísindarannsóknum sínum sem fornleifafræðin er óneitanlega og leyfa sagnfræðingunum um að draga misgáfulegar ályktanir um hvað ber fyrir augum? Ég er heldur ekki með svarið og þetta sem ég er að segja er líka kenning. 

Og svo til fróðleiks:

Deilur um upphaf landnáms Íslands – byggðist landið fyrst sem veiðistöð sem breyttist svo í landbúnaðarsamfélag?

 

 

 

 

Féll Róm nokkurn tímann?

Á 5. öld e.Kr., var Róm hertekin tvisvar sinnum: fyrst af Gotunum árið 410 og síðan Vöndölum árið 455. Lokaatlagan kom svo árið 476 þegar síðasti rómverska keisarinn, Romulus Augustus, neyddist til að segja af sér og germanski hershöfðinginn Ódóakers(Odoacer) tók við borginni. Ítalía varð að lokum germanskt austurgotaríki.

Á 5. öld e.Kr. takmarkaðist vald vestrómverskra keisara við Ítalíu og jafnvel hér var það aðeins skuggi sjálf síns. Barbararnir voru hið raunverulega vald á bak við hásætið.

Rómverska herinn var að mestu skipaður villimönnum, undir stjórn barbara herforingja; og jafnvel stjórn mála í höfuðborginni var í höndum villimannshöfðingja (germanna).

Staðurinn sem Vandalinn Stilicho hafði haft undir stjórn Honoríusar var nú undir stjórn gotans Ricimer á síðustu árum heimsveldisins. Þessi höfðingi skipaði erlendu herliðinu í launum Rómar. Hann hlaut rómverska titilinn „patrician“ sem á þessum tíma jafngilti stjórnandi (regent) heimsveldisins. Í sautján ár (455-472) beitti Ricimer algeru valdi sínu, setti og steypti keisara að eigin vilja. Rómaveldi á Vesturlöndum var í raun þegar fallið frá og ekkert var nú eftir nema að skipta um nafn. [Heimild: „Outlines of Roman History“ eftir William C. Morey, Ph.D., D.C.L. New York, American Book Company (1901), forumromanum.org \~]

En það er ekki þar með sagt að marka megi fall siðmenningar með yfirtöku Germanna sem sjálfir voru undir miklum rómverskum áhrifum. Veikir keisarar 5. aldar megnuðu ekki að stöðva hnignun ríksins og 22. ágúst árið 476 sagði síðasti keisara Vestrómverska ríkisins, Rómúlus Ágústúlus, af sér. Ítalíu var stjórnað sem býsansk nýlenda með gotneskum stjórnendum (489-554) og síðan með beinni stjórn í suðri og af hinu þýsku Langbörðum í norðri (568-774). Með kjöri Gregoríusar páfa (590-604) var völdum skipt á milli páfadæmis og Býsansveldis.

Umskipti Rómar yfir í nýja germanska siðmenningu

Austgotar (réðu yfir Róm 454-93) og Langbarðar (réðu yfir Róm 566-68) réðust inn frá stöðum á Balkanskaga og fluttu inn til Rómar frá því sem nú er Norður-Ítalía. Þegar Róm hnignaði, vex völd austurhéraðanna í hið sterka Býsansveldi. Fólk í Róm talaði enn austgotnesku svo seint sem árið 1780.

Hvernig er hægt að skilgreina tengslin milli austurs og vesturs eftir að Rómulus Augústúlus var afsettur? Þar sem Ódóakers (Odoacer) var gerður að rómverskum höfðingja undir titlinum patrisíumaður, og þar sem hann viðurkenndi vald austurkeisarans, gætum við sagt að vestræna heimsveldið hafi ekki verið eytt, heldur einfaldlega sameinað aftur austurveldinu. Þetta ætti við að svo miklu leyti sem það vísaði eingöngu til lögforms.

En sem söguleg staðreynd markar þessi atburður ekki afturhvarf til hins gamla kerfis sem var fyrir dauða Þeodosíusar, heldur markar hún raunverulegan aðskilnað milli sögu Austurlanda og sögu Vesturlanda. [Heimild: „Outlines of Roman History“ eftir William C. Morey, Ph.D., D.C.L. New York, American Book Company (1901), forumromanum.org \~]

Innan Vesturlanda höfðu smám saman fjölgað ýmsum þýskum ættbálkum. Í Afríku voru Vandalarnir; á Spáni og Suður-Galíu, Vestgotar; í norðvesturhluta Spánar, Suevi; í suðaustur Gallíu, Búrgundar; í Bretlandi, Saxar og Jótar; á Ítalíu, Herúlar.

Aðeins í norðurhluta Gallíu var skuggi rómverska yfirvaldsins varðveittur af landstjóranum, Syagríus, sem hélt sér á floti enn í tíu ár lengur gegn innrásarhernum, en var að lokum sigraður af Frönkum undir stjórn Klóvíks (Clovis (486 e.Kr.)).

Höfðingjar hins nýja þýska konungsríkis voru farnir að fara með sjálfstætt vald og rómversku borgara voru orðnir háðir nýjum höfðingjum. Siðir Rómverja, lög þeirra og tunga, voru enn varðveitt, en á þeim græddust nýir siðir, nýjar hugmyndir og nýjar stofnanir. Þar sem fall gamla lýðveldisins var umskipti yfir í heimsveldið, og þar sem hnignun fyrri heimsveldisins var umskipti yfir í nýjan áfanga heimsvaldastefnu; þannig að nú var fall Rómaveldis á Vesturlöndum í raun umskipti yfir í nýtt ástand hlutanna sem hefur vaxið til nútímamenningu okkar.

Ýkjurnar af falli Rómar og rómverskrar menningu er ofsögðum sagt. Wikipedia kemur inn á þetta (og stað þess að nota orðlag minn í fyrri greinum, sjá hér að neðan), tek ég orðrétt upp úr Wikipedíu um fall Rómar: Róm

"Fólksfækkun í borginni stafaði meðal annars af minnkandi kornflutningum frá Norður-Afríku, frá 440, og skorti á vilja yfirstéttarinnar til að styrkja korngjafir til almennings. Samt sem áður var lögð töluverð vinna í að viðhalda stórbyggingum í miðborginni, á Palatínhæð og stærstu böðunum sem héldu áfram starfsemi fram að umsátri Gota árið 537. Böð Konstantínusar á Kvirinalhæð voru löguð árið 443 og skemmdir á þeim ýktar í frásögnum. Samt hafði borgin á sér yfirbragð hnignunar vegna fólksflótta sem skildi eftir stór óbyggð svæði. Íbúafjöldi var komin niður í 500.000 árið 452 og 100.000 árið 500. Eftir umsátur Gota árið 537 hrundi íbúafjöldinn niður í 30.000 en hafði aftur vaxið í 90.000 þegar Gregoríus miklu varð páfi. Fólksfækkunin fór saman við hrun borgarlífs í Vestrómverska ríkinu á 5. og 6. öld, með örfáum undantekningum. Dreifing á korni til fátækra hélt áfram á 6. öld og kom líklega í veg fyrir að fólksfækkunin yrði meiri."

Það sem ég er að segja að fall heimsveldis Rómar var ekki einn tveir og þrír, heldur langvarandi þróun. Árið 537 e.Kr. markaði meiri tímamót en árið 476 e.Kr. fyrir rómverska menningu í Vestur-Evrópu en gífurlegar hungursneyðar (vegna náttúruhamfara) og farsóttir gerðu frekar út um leifarnar en árásir Germanna. Rómversk menning er ekki dauðari en það að hún lifði góðu lífi innan kaþólsku kirkjunnar fram á daginn í dag og mikið af þekkingu Rómverja lifir enn góðu lífi og hefur áhrif á menningu nútímamanna.

Sjá fyrri greinar mínar um Rómaveldis, kannski eru þarna fleiri en ég nenni ekki að leita í greinasafni mínu:

Grunnástæður falls Rómaveldis

Fall siðmenningar í Evrópu - London og Róm um 500 e.Kr.

 

 

 

Fyrirlesturinn Á sögustöðum: Söguskoðun og dýrlingar

Ég hef skrifað tvær greinar um sagnfræði í röð og nú bætist sú þriðja við. Þessi grein er meira tengd fyrri greina sem ber titilinn Sagnfræði prófisor úti á túni. Þar gagnrýndi ég bókina Á sögustöðum.

Seinni greinin var almenn gagnrýni á söguskoðun sumra sagnfræðinga innan sagnfræðideildarinnar, en að sjálfsögðu fara ekki allir sagnfræðingar þar innandyra undir sama hattinn. Það væri ósanngjarnt. Fyrir utan að stétt sagnfræðinga er nokkuð fjölmenn og margir þeirra starfandi utan háskólasamfélagsins og allir með einstaklingsbundnar skoðanir.

Í þessari þriðju grein er útgangspunkturinn fyrirlestur Helga Þorlákssonar, sem fór fram fimmtudaginn 8. desember í Lögbergi og heitir Á sögustöðum: Söguskoðun og dýrlingar. Ég missti af þeim fyrirlestri og útgáfu samnefndrar bókar, þar til ég sá höfund kynna hana í Silfrinu. Hvað um það. Á vef Háskóla Íslands kynnir prófessorinn emeritus innhald fyrirlestursins. Sjá slóðina: Á sögustöðum: Söguskoðun og dýrlingar

Þar segir: "Fyrirlesari telur að kaþólsk kirkja og kaþólsk trú á miðöldum séu sérstaklega vanækt eða mistúlkuð í sögu fjögurra af stöðunum sex og rekur það til hinnar gömlu söguskoðunar. Hann ræðir einkum um Þorlák helga og Skálholt og Odda, biskupinn og dýrlinginn Guðmund góða og Hóla og Ólaf helga og Þingvelli. Fyrirlesari telur að dýrlingarnir Þorlákur og Guðmundur séu ekki aðeins að miklu leyti vanæktir í umfjöllun um tilgreinda staði heldur njóti þeir lítt sannmælis. Um verndardýrling Þingvalla, Ólaf helga, hefur ríkt þögn. Fyrirlesari grefst fyrir um það af hverju umfjöllun um dýrlingana Guðmund og Þorlák er eins og nefnt var og þögn ríkir um Ólaf og tengir við „söguskoðun sjálfstæðisbaráttunnar“."

Hér er Helgi að ræða um "hina gömlu „söguskoðun sjálfstæðisbaráttunnar“, sem svo hefur verið nefnd, og fyrirlesari telur að móti skilning landsmanna almennt á hinum merku og þekktu sögustöðum sem einkum er fjallað um í bókinni; þeir eru sex,  Bessastaðir, Skálholt, Oddi, Reykholt, Hólar og Þingvellir. Bókin er tilraun til að koma að gagnrýni á hina gömlu söguskoðun með því að tiltaka einstök þekkt dæmi um hvernig hún mótar skilning á sögu staðanna sex."

Byrjum á það auðljósasta, hvers vegna er verið að gagnrýna "söguskoðun sjálfstæðisbaráttunnar", þegar þeir sem skrifuðu þá sögu eru löngu fallnir frá og rétt eins og ég hef bent á, hefur orðið bylting í sagnfræðinni á þessum 104 árum sem Ísland hefur verið sjálfstætt ríki. Uppgjörið hefur átt sér stað. Punktur.

Hinn punkturinn sem Helgi tekur fyrir er athyglisverðari. Og hér kemur að eina atriðinu sem við erum sammála um, verndardýrlingur Þingvalla, Ólafur helgi, er að nokkru leyti gleymdur nútímafólki. Þetta er athyglisvert í ljósi aðdáunar Færeyingja á sama kappa en á íslensku Wikipedíu segir:

"Ólafsvaka er þjóðhátíð Færeyja. Ólafsvaka er haldin hátíðleg 28. og 29. júlí ár hvert en 29. júlí er dánardagur Ólafs Haraldssonar og er þjóðhátíðardagurinn kenndur við hann. Ólafur féll í orrustunni við Stiklastað í Noregi árið 1030. Ári seinna var Ólafur Haraldsson tekinn í dýrlingatölu og fékk nafnið Ólafur helgi. Dánardags hans hefur verið minnst í tæp þúsund ár. Þennan dag er Færeyska lögþingið jafnan sett á ári hverju." Ólafur er mjög tengdur valdatöku Noregs í Færeyjum sem er miðuð við 1035 er Þrándur í götu lést.

Kannski er Snorri Sturlusyni fyrst um að kenna en í Heimsskringlu er hann kallaður Ólafur hinn feiti eða réttara sagt digri. "Ólafur konungur hinn digri snýr austur með landi..."

En íslensku kaþólikkarnir fram til 1550 hafa ekki gleymt honum og reist honum líkneski. Hann var því ekki vanræktur, hvorki í Færeyjum og Íslandi fram til siðaskipta. Siðaskiptin skiptu miklu máli um framhaldslíf dýrlinga á Íslandi sem var ansi lítið enda landið orðið mótmælendatrúar en sögur þessara kappa lifðu þó í fornbókmenntunum næstu aldir.

Af hverju við ræðum ekki meira um verndardýrling Þingvalla, Ólaf hinn helga, veit ég ekki. Ekki þvældist hann fyrir sagnfræðinga aldamótanna 1900. Kannski af því að hann var Norðmaður og afskiptasamur um málefni Íslands og Færeyja, eða kannski vegna þess að Þingvellir eru ekki lengur þingstaður Íslendinga. Ef til vill væri minning hans meira á lofti ef Alþingi Íslendinga væri staðsett á Þingvöllum.

Hinn dýrlingurinn Þorlákur helgi er ekki vanræktur. Í hinu lúterska ríki samtímans, er haldið upp á Þorláksmessu síðari og hún beintengd við jólahald mótmælenda á Íslandi. Þor­láks­messa er dán­ar­dagur Þor­láks Skál­holts­bisk­ups Þór­halls­son­ar, sem var útnefndur heil­agur maður árið 1198, fimm árum eftir dauða sinn og er hann eini dýr­lingur Íslend­inga. Eini íslenski dýrlingurinn viðurkenndur af kaþólsku kirkjunni, Þorlákur Þórhallsson sem Þorláksmessa er kennd við. Að auki telst Jón Ögmundsson helgur maður.

Jóhannes Páll páfi annar hafði fyrir því að koma hingað til Íslands og staðfesti helgi íslenska dýringsins Þorlák það árið 1987 ef ég man rétt en ég hitti hann sjálfur í tvö skipti. Í postullegu bréfi Jóhannesar Páls II. páfa dagsettu 14. janúar 1984, staðfesti stjórnardeild sakramenta og guðrækni, "að hinn heilagi biskup Þorlákur sé verndardýrlingur íslensku þjóðarinnar hjá Guði". Þannig að Þorlákur verður seint gleymdur og grafinn af Páfagarði né þeim fjölmörgu kaþólikkum á Íslandi.

Að auki teljast Jón Ögmundsson og Guðmundur Arason vera helgir menn sem er skrefið undan því að vera dýrlingar. Hvers vegna Helgi Þorláksson segir að Guðmundur sé dýrlingur í fyrirlestri sínum er mér hulin ráðgáta. Nafn hans er enn haldið á lofti, enda til ótal þjóðsögur um hann og skrifuð var sérstök saga um hann. Fáum við t.a.m. ekki vatnið okkur úr Gvendabrunnum í Heiðmörk?

Hvað með "sjálfstæðishetjur" Íslendinga í siðbreytingarbaráttunni, biskupanna Ögmund Pálsson og Jón Arason. Er þeirra minning eitthvað meira haldið á lofti?

Niðurlag

Helgi segir að Þorlákur og Guðmundur njóti lítils sammælis. Því getur ekki verið fjarri sanni eins og ég hef rakið hér að ofan. Hann hefur aftur á móti eitthvað fyrir sér um Ólaf hinn helga. Ástæðan gæti verið einhver af þeim sem ég hef hér rakið hér að ofan. En því fer samt víðs fjarri að hann sé gleymdur eða hunsaður á Íslandi þótt aldarmótamenn hafi kannski ekki haldið sérstaklega upp á hann. Íslenskir kaþólikkar hafa ekki gleymt honum. Engin sérstök breyting á söguskoðun á Ólafi er þörf. Bara að kenna Íslandssöguna meira í grunn- og framhaldsskólum. Það er eiginlega til skammar hvað íslensk börn vita lítið um eigin sögu.

 

Þjóðernisrómantík Íslendinga lifir ennþá?

Hvað kemur til, árið 2022, að nú eigi að fara í krossferð gegn þjóðernisrómantíkur 19. aldar? Tímasetningin er undarleg, nú þegar við eru komin nokkuð inn á 21. öld. Þetta vekur undrun, þegar haft er í huga að þessi stefna er bundin ákveðnu tímabili sem var um miðja 19. öld og fram á 20. öld.  Eins og allar stefnur, eru þær bundnar tíma og rúmi. En rifjum aðeins upp hvað þjóðernisrómantík er og hver hugmyndaheimur sagnfræðinga var frá miðja 19. aldar  til sjálfstæðis Íslands 1918 áður en ég svara spurningunni.

Það má segja að tímabil þjóðernisrómantíkur hafi lifað nokkuð lengi á Íslandi, ef til vill vegna þess hversu seint nýjar menningarstefnur bárust til Íslands (og fáir fræðimenn voru til á Íslandi), en líklegri skýring er að við Íslendingar voru að heyja sjálfstæðisbaráttu einmitt frá miðri 19. öld og henni lauk ekki fyrr en 1918.

Þjóðernisrómantík snýst um að upphefja allt þjóðlegt. Tungumál, sögu og þjóðsögur. Einstaklingar sem töluðu sama tungumál skilgreindu sig sem þjóð. Íslensku fornbókmenntirnar og íslenskan (með tengsl sín við miðaldir) voru eitt af fáu sem Íslendingar gátu státað sig af, í raun montað sig af og réttlætti tilveru örþjóðar langt norður í ballarhafi. Hvað annað gátu Íslendignar montað sig af eða myndað þjóðarsamstöðu um í sjálfstæðisbaráttunni? Hér voru engir kastalar, vegir, brýr, borgir eða annað áþreifanlegt sem hægt var að benda á með stolti.

En þessi áhugi á íslensku miðaldaritunum á 17. og 18. öld var fyrst og fremst sagnfræðilegur í upphafi (Árni Magnússon) en átti sér þó þjóðernispólitískar hliðar, Svíakonungur og Danakonungur vildu fá glæsta mynd af forverum sínum á konungsstól og sóttust eftir íslenskum miðaldarhandritum.

Á ofanverðri 18. öld og fram á 19. öld byrjuðu einnig forrómantísk og rómantísk skáld að dýrka fornöldina, sem þau að miklu leyti fundu í íslenskum miðaldatextum og helst þetta í hendur við myndun þjóðríkja.

Á 19. öld komst stefna þjóðernisrómantíkar á Norðurlöndum á fullan skrið; þá var reynt að endurreisa fornöldina í andlegum skilningi og til þess voru notaðar íslenskar miðaldaheimildir enda var ekki um auðugan garð að gresja annars staðar á Norðurlöndum.

Í þessu ljósi er ekki skrýtið að íslenskir sagnfræðingar á ofanverðri 19. öld, við getum kallað þá sagnfræðinga þar sem þeir lærðu í háskólum sagnfræði eins og til dæmis Jón Jónsson Aðils. Jón rak sögu Íslands frá landnámi í röð vinsæla fyrirlestra og þar setur hann fram ákveðna söguskoðun um eðli og uppruna Íslendinga. Við stofnun Háskóla Íslands 1911 varð hann fyrsti sögukennari hans; dósent þar til 1919. Eigum við að kalla hann föður íslenskrar sagnfræði eða Jón Sigurðsson sem lærði við Kaupmannahafnarháskóla? Hvað um það, hann bendir skýrt á mikilvægi þjóðernisins fyrir sjálfbjargarviðleitni  Íslendinga og sjálfsímynd og tengir þjóðernisstefnuna við sjálfstæðisbaráttuna.  Af hverju skildi það vera? Í abstackt af bók Kristjönu Vigdísi Ingvadóttur: Þrautseigja og mikilvægi íslenskrar tungu: Um notkun dönsku og erlend áhrif á íslensku, er komið inn á þetta. Þar segir:

„Árið 1771 skrifaði rektor Skálholtsskóla bréf til danskra yfirvalda þar sem hann lagði til að íslenska yrði lögð niður. Íslendingar skyldu taka upp dönsku, tungumál herraþjóðarinnar. Íslenskir mennta- og embættismenn notuðu mest dönsku en alþýðan notaði nær eingöngu íslensku. Rektor vildi meina að íslenskan væri ekki aðeins orðin gagnslaus heldur beinlínis skaðleg ímynd þjóðarinnar.“

Það var þetta sem málið snérist um, ekki bara sjálfstæði þjóðarinnar heldur einnig íslensk tunga og menningararfur, sem Jón J. Aðils og Jón Sigurðsson voru að berjast fyrir. Jón vitnar í störf Eggert Ólafssonar, Jónasar Hallgrímsson og Fjölnismanna sem fyrirmynd hvað varðar varðveislu íslensku og íslenskrar menningar. En einnig á mikilvægi íslenskrar þjóðernistilfinningar, sjálfstæðisviðleitni í sjálfstæðisbaráttu Íslendinga. Þetta voru tvö meginstef Jóns J. Aðils. Íslensk tunga og þjóðerni.

Í blaðaviðtali mbl.is við Sigríði Matthíasdóttur sagnfræðing (Karlmennska, kvenleiki og íslenskt þjóðerni, sjá slóð: https://www.mbl.is/greinasafn/grein/801022/ ) segir hún eftirfarandi er hún ræddi um gerð doktorsritgerðar sinnar:

"Í byrjun aldarinnar breytast þjóðernishugmyndir Íslendinga meira en menn hafa almennt gert sér grein fyrir eða rannsakað öllu heldur í sagnfræðinni. Þetta eru hugmyndir sem voru fyrir hendi áður í íslensku samfélagi en þær styrkjast og eru bræddar saman í heilsteyptara sögulegt hugmyndakerfi heldur en áður var og þær eru breiddar út til fólks miklu markvissar en nokkru sinni fyrr. Sagnfræðingurinn Jón Jónsson Aðils leikur lykilhlutverk í þessari þróun. Hann skrifaði og flutti alþýðufyrirlestra um íslenskt þjóðerni, sem höfðu gríðarleg áhrif. Fyrirlestrarnir voru gefnir út á þremur bókum á árunum 1903-1910, undir titlunum Íslenskt þjóðerni, Gullöld Íslendinga og Dagrenning. Hann var á styrk frá ríkinu til að semja og flytja þessa fyrirlestra í tíu ár þar til hann varð fyrsti kennarinn í sagnfræði við Háskóla Íslands þegar hann var stofnaður 1911. Jón Aðils var í þeim hópi menntamanna sem gegndu mjög mikilvægu hlutverki í löndum Evrópu á þessum tíma við uppbyggingu þjóðernishugmynda. Sérstaklega er greinilegt að hlutverk þeirra var mikilvægt meðal smáþjóða eins og Íslendinga, Tékka og Íra þar sem nauðsyn var á uppbyggingu hugmyndafræði um þjóðerni fyrir þjóðríkin sem voru í fæðingu. Þetta eru þjóðir sem hafa ekki mikla borgarlega menningu til að byggja á og þær fara allar aðra leið; þær fara í söguna til að skapa þjóðernið, skapa goðsögn um gullöld þjóðarinnar.“

Hún segir einnig: "Þótt þetta sé ekki rannsóknarverkefni mitt eru íslenskar íhaldssamar þjóðernishugmyndir skyldar evrópskum þjóðernishugmyndum en þær þróuðust sums staðar út í fasisma. Yfirburðahugmyndir eru almennt einkenni þjóðernishugmynda eins og sagnfræðingar hafa sýnt fram á og eru sterkar í þjóðernishugmyndum smáþjóða. Íslenska þjóðin er hluti Evrópu að þessu leyti. Tékkar hafa t.d. mjög svipaða vísun í gullöld sína og byggja sérstöðu sína á henni. Þjóðir vísa gjarnan til einhverra sérstakra þátta í sögu sinni til að rökstyðja að þær standi öðrum þjóðum framar. Okkar hugmyndafræði um yfirburði vísar til þeirrar sérstöku blöndu Norðmanna og kelta, sem leiddi af sér þetta sérstaka stjórnskipulag og lýðræði, fæddi af sér einstakar bókmenntir og gerir okkur æðri og merkilegri en aðrar þjóðir."

Blaðamaðurinn, Hávar Sigurjónsson spurði þá í framhaldinu: „Getur verið að þessi hugmyndafræði sem þú ert að lýsa og er enn í dag kjarninn í þjóðernishugmyndum okkar, standi okkur fyrir þrifum í því fjölmenningarlega samfélagi sem hér er að mótast?“

Þetta er frábær spurning og spurning hvort að ný-marxistarnir við sagnfræðideild Háskóla Íslands séu á þessari vegferð? Að vera brautryðjendur og leggja línur fyrir fjölmenningarsamfélag á Íslandi?  Þess vegna eigi að ganga á milli bols og höfuðs á gömlu sagnfræðinganna sem voru að sjálfsögðu börn síns tíma og voru undir áhrifum hugmyndafræði þjóðernisstefnunnar. Það fer í taugarnar á þeim þessi svokallaði þjóðernisrembingur Jóns J. Aðils og fleiri á þessum tíma sem og Jónasar frá Hriflu. En nú eru nýir tímar og nú skulum við sagnfræðingar leiða sýn og söguskoðun sem hæfir fjölmenningarsamfélag samtímans!

Athyglisvert er að andstaðan við baksýnisspegil Jón J. Aðils og Jónas frá Hriflu kom strax upp úr 1930 þegar einstaka kommúnistar mótmæltu þessari hugmyndafræði og ný kynslóð vinstri sinnaðra rithöfunda eins og Halldór K. Laxness og Þórberg Þórðarson. Er undarlegt að ný-marxistarnir taki upp þráðinn þar sem hann féll, þótt meira en hundrað ár séu liðin og pólitík og söguritun síðan hefur snúist meira um stéttarbaráttu og þær þjóðfélagsbreytingar sem áttu sér stað, þegar þjóðin fór úr sveitarsamfélagi í borgarsamfélag. Nú eigum við fræðingar 21. aldar að vera sömu brautryðjendurnir fyrir samfélagsbreytingar og fyrstu íslensku sagnfræðingarnir en bara á öndverðu meiði!

Það er alveg auðljóst að þjóðernisrómantíkin er löngu dauð eins og hún var í höndum Jóns J. Aðils og Jónasar frá Hrifu, og þar með svara ég spurningunni í titli greinarinnar, en á að rústa til að byggja upp á nýtt? Þurfum við að trampa á verk gömlu meistaranna sem gerðu þó stórkostlegt gagn í sjálfstæðisbaráttu Íslendinga? Bjuggu til þjóðarímynd. Hvaða þjóðarímynd ætla menn í dag að byggja á eða má ekki lengur tala um "þjóðar"ímynd? Eigum við að vera samansafn einstaklinga með óljós tengl sín á milli; með "ímynd íbúa" ekki "ímynd þjóðar" í Ísalandinu kalda?

 

Blóð, sviti og tár eftir Winston Churchill

Fyrsta ræða Winstons Churchills í neðri deild breska þingsins sem nýr forsætisráðherra Bretlands fór vel af stað. Móttökur hans á þingið voru frekar lúnar, á meðan fráfarandi forsætisráðherra Neville Chamberlain var fagnað ákaft (heimurinn vissi ekki enn hversu hörmulegar friðþægingarstefna hans myndi reynast og treysti ekki Churchill). En fyrsta ræða Churchills, sú fyrsta af þremur öflugum ræðum sem hann flutti vegna orrustunnar um Frakkland,  sönnuðu að England væri meira en í færum höndum. Hitler sem virtist óstöðvandi fór hratt fram um Evrópu og Churchill sóaði engum tíma í að kalla fólk sitt til vopna. Þrátt fyrir að TR hafi í raun verið fyrstur til að segja setninguna, "blóð, sviti og tár," var það notkun Churchill á þessum orðum sem myndi skilja eftir ótvíræð og hvetjandi áhrif á hug umheimsins.

 

“Blood, Sweat, and Tears” eftir Winston Churchill

13. maí, 1940 

Herra þingforseti,

Síðasta föstudagskvöld fékk ég umboð hans hátignar til að mynda nýja stjórn. Það var augljós ósk og vilji þings og þjóðar að þetta yrði hugsað á sem breiðustum grunni og að það næði til allra flokka, bæði þeirra sem studdu hina látnu ríkisstjórn og einnig flokka stjórnarandstöðunnar.

Ég hef lokið mikilvægasta hluta þessa verkefnis. Stríðsstjórn hefur verið mynduð með fimm þingmönnum, sem eru fulltrúar, ásamt frjálslyndu stjórnarandstöðunni, fyrir einingu þjóðarinnar. Flokksleiðtogarnir þrír hafa samþykkt að gegna embætti, annað hvort í stríðsráðinu eða í háttsettu framkvæmdastjórninni. Búið er að ráða í hereiningarnar þrjár. Nauðsynlegt var að þetta yrði gert á einum degi, vegna þess hversu brýnir og strangir atburðir voru. Ráðið var í fjölda annarra lykilstarfa í gær og ég legg frekari lista fyrir hans hátign í kvöld. Ég vonast til að ljúka skipun helstu ráðherranna á morgun. Skipun hinna ráðherranna tekur yfirleitt aðeins lengri tíma, en ég treysti því að þegar þing kemur saman að nýju verði þessum hluta verkefnis míns lokið og að stjórnsýslan verði fullgerð í alla staði.

Herra, ég taldi almannahagsmuni að leggja til að þingið yrði boðað til fundar í dag. Herra þingforseti féllst á það og tók nauðsynlegar ráðstafanir í samræmi við það vald sem honum var falið í ályktun þingsins. Að loknum afgreiðslu málsins í dag verður lögð til þingfrestun til þriðjudagsins 21. maí, með því að sjálfsögðu gert ráð fyrir fyrri fundi ef á þarf að halda. Viðskiptin sem á að taka til athugunar í þeirri viku verða tilkynnt meðlimum við fyrsta tækifæri. Ég býð nú þinginu, með ályktuninni sem stendur í mínu nafni, að skrá samþykki sitt á þeim skrefum sem gripið hefur verið til og lýsa yfir trausti sínu á nýju ríkisstjórninni.

Herra, að mynda stjórn af þessari stærðargráðu og flókna er alvarlegt verkefni í sjálfu sér, en það verður að hafa í huga að við erum á frumstigi einnar mestu bardaga sögunnar, að við erum í verkefnum á mörgum stöðum í Noregi og í Hollandi, að við verðum að vera viðbúin fyrir Miðjarðarhafinu, að loftbardaginn sé samfelldur og að mikill undirbúningur þurfi að fara fram hér heima. Í þessari kreppu vona ég að það afsakist ef ég ávarpa ekki þingið í langan tíma í dag. Ég vona að einhver af vinum mínum og samstarfsmönnum, eða fyrrverandi samstarfsmönnum, sem verða fyrir áhrifum af pólitískri endurreisn, geri allt ráð fyrir skort á athöfn sem nauðsynlegt hefur verið að bregðast við. Ég myndi segja við þinghúsið, eins og ég sagði við þá sem hafa gengið til liðs við þessa ríkisstjórn: „Ég hef ekkert fram að færa nema blóð, strit, tár og svita.

Fyrir okkur liggur þrautagangur af hræðilegasta tagi. Við höfum fyrir okkur marga, marga langa mánuði af baráttu og þjáningu. Þið spyrjið, hver er stefna okkar? Ég segi: Það er að heyja stríð, á sjó, á landi og í lofti, af öllum mætti og með öllum þeim styrk sem Guð getur gefið okkur; að heyja stríð gegn ægilegri harðstjórn, sem aldrei hefur farið fram úr í myrkri og grátbroslegu skránni um mannlega glæpi. Það er stefna okkar. Þið spyrjið, hvert er markmið okkar? Ég get svarað í einu orði: sigur. Sigur hvað sem það kostar, sigur þrátt fyrir alla skelfingu, sigur, hversu löng og erfið leiðin er; því án sigurs lifir ekkert af. Látum það verða að veruleika; engin afkoma breska heimsveldisins, engin afkoma fyrir allt það sem breska heimsveldið hefur staðið fyrir, engin upplifun fyrir hvöt og hvatningu aldanna, að mannkynið muni halda áfram að markmiði sínu.

En ég tek að mér verkefnið af yfirvegun og von. Ég er viss um að málstaður okkar verði ekki fyrir því að misheppnast meðal manna. Á þessum tíma finnst mér ég eiga rétt á að krefjast aðstoðar allra og ég segi: „Komið þá, við skulum halda áfram með sameinuðum krafti okkar.

Fall siðmenningar í Evrópu - London og Róm um 500 e.Kr.

Ég hef alltaf verið heillaður af hvernig siðmenning getur fallið og "villimennskan" tekið yfir. Að þekkingin sem fylgir siðmenningunni geti horfið og frumstæðara samfélag tekið við.

Gott dæmi um þetta er fall Rómaveldis en það er bara eitt af mörgum siðmenningarsamfélögum sem hafa fallið og horfið í gegnum aldirnar. Talandi um þjóðir og ríki sem hafa horfið í aldanna rás. Sagan er ekki alltaf línuleg framþróunarsaga, heldur stundum eitt skref áfram og stundum skref aftur á bak.

Örlög Rómaveldis er áminning til okkar um að okkar siðmenning getur einnig fallið. Ég held reyndar meira þurfi til að þekkingin hverfi í dag, því að allt mannkynið deilir þessa þekkingu en ein öflug kjarnorkustyrjöld getur samt sent mannkynið aftur á steinaldarstig og fáir lifað af.

Það sem hefur komið mér á óvart að sjálf borgin Róm féll raunverulega ekki árið 476 e.Kr., heldur héldu "villimennirnir" borginni við næstu 60 árin eða til 536 e.Kr.  Borgin eilífa var rænd þrisvar sinnum á 5. öld en árásaliðin rændu bara öllu lauslegu en leyfðu byggingunum að standa. Germanarnir sem stjórnuðu borginni reyndu meira segja að laga og endurreisa frægar byggingar eins og Colosseum og aðrar byggingar. Íbúarnir höfðu fækkað en voru enn milli 100-150 þúsund talsins. Germanarnir héldu við rómversk tignarheiti og stjórnkerfi. Þannig var þetta til ársins 536 e.Kr. En þá var setið enn á ný um borgina.

Fyrsta umsátrinu um Róm í Gotneska stríðinu stóð yfir í eitt ár og níu daga, frá 2. mars 537 til 12. mars 538. Borgin var umsetin af austurgotíska hernum undir stjórn Vitiges konungs þeirra; Austur-Rómverjar sem vörðust voru undir stjórn Belisarius, einn frægasti og farsælasti hershöfðingi Rómverja.

En það var ekki bara innrásarlið sem ógnaði borginni eilífu.

Árið 536 e.Kr. var tímamótaár í sögu mannkyns. Þá myrkvaði stór hluti heimsins í heila 18 mánuði, þegar dularfull þoka lagðist yfir Evrópu, Miðausturlönd og hluta Asíu. Þokan eða hulu slæða blokkaði sólina og olli því að hiti lækkaði, uppskera brást og fólk dó. Þá hófst, mætti segja, hin bókstaflega myrka öld miðalda.

Nú hafa vísindamenn uppgötvað eina helsta uppsprettu þeirrar þoku. Hópurinn greindi frá því í fornöld að eldgos á Íslandi snemma árs 536 hafi hjálpað til við að dreifa ösku um norðurhvel jarðar og skapa þokuna. Líkt og eldgosið í Mount Tambora árið 1815 - mannskæðasta eldgos sem sögur fara af - var þetta eldgos nógu stórt til að breyta loftslagsmynstri á heimsvísu og olli hungursneyð í áratug. Já, eldgos á Íslandi voru örlagavaldar og ekki erum við búin að gleyma móðuharðindum 1783-85 sem kom frönsku byltingunni af stað.

Hvernig nákvæmlega litu fyrstu 18 mánuðir myrkurs út? Býsanska sagnfræðingurinn Procopius skrifaði að „sólin gaf frá sér ljós sitt án birtu, eins og tunglið, allt þetta ár.“ Hann skrifaði líka að svo virtist sem sólin væri stöðugt í myrkva; og að á þessum tíma „varu menn hvorki lausir við stríð né drepsótt né neitt annað sem leiddi til dauða." Drepsóttin sem kom 541 e.kr.  er talin hafa eytt helming íbúa austrómverska ríkisins. Plágan skall fyrst á Konstantínópel árið 541. Þaðan breiddist hún út um Miðjarðarhafið og hafði áhrif á margar strandborgir.

Síðan lá leiðin um Evrópu og inn í Asíu. Fyrsta bylgja plágunnar, Justinianusplágan, stóð frá 541 til 549, en það var ekki endirinn. Smitin vörðu í raun í hundruðir ára. Þetta var plága sem fólk þurfti að lifa með, af og til, frá einni öldu til annarrar, allt sitt líf. Það tók ekki enda fyrr en um miðja áttundu öld.

Erfitt er að áætla hversu margir dóu í plágu Justinianusar, þó nokkrar tölur hafi verið skráðar. Konstantínópel þjáðist mikið af heimsfaraldrinu og missti 55–60% íbúanna. Milli fimm og tíu þúsund manns dóu á hverjum degi í plágunni, sem að lokum drap milljónir manna.

En þetta er önnur saga og við erum að fjalla um afdrif Rómaborgar. Eftir umsátur Gota árið 537 hrundi íbúafjöldinn niður í 30.000 en hafði aftur vaxið í 90.000 þegar Gregoríus mikli varð páfi. Stríð og náttúruhamfarir til samans er ávísun á fall siðmenningar.

Hér er slóðin fyrir sögu Rómar til ársins 536 e.Kr.

Róm um 476 e.Kr.

En merkilegra er hversu hratt fall veldis Rómar var á Bretlandseyjum og hversu menn börðust hart við að halda í "siðmenninguna" þrátt fyrir allt.

Um 500 e.Kr. hafði rómverska heimsveldið yfirgefið Bretland næstum öld áður (410 e.Kr.) og rómversk siðmenning tilheyrði fortíðinni.

Bretland hafði sloppið við verstu vandræði þriðju aldar, þegar stór hluti afgangsins af rómverska heimsveldinu hafði þjáðst af hendi innrásarherja og uppreisnarmanna. Fyrri hluti fjórðu aldar var tímabil friðar og velmegunar - sum af stærstu og fallegustu rómversk-bresku einbýlishúsunum eru frá þessum tíma.

Árið 367 yfirgnæfðu innrásir bæði frá Skotlandi og Írlandi landamæravarnir, en virðast ekki hafa komist í gegn til suðurs. Velmegun hélst þar til rómversk stjórnvöld drógu landvernd sína til baka árið 410. Skömmu síðar olli blanda af endurnýjuðum innrásum Pikta, Íra og nú Engilsaxa  mikilli eyðileggingu, sem rómversk-bresk siðmenning, alltaf bundin við bæi og einbýlishús (villas), náði sér aldrei á strik eftir.

Upp úr miðri fimmtu öld tóku engilsaxneskir ættbálkar að flytjast mikið til suður- og austurhluta Englands. Með alvarlegri truflun á viðskiptum, og gamla rómverska stjórnsýslukerfið dauðvona og nýliðarnir sem voru fjandsamlegir borgarmenningunni, féllu einkenni rómversks lífs – bæir, einbýlishús, latneska tungumálið, læsi, kristindómur – í verulegri hnignun. Þessi einkenni höfðu nánast horfið um 500.

London á sama tíma var komin í rúst, ríkustu íbúarnir lifðu í "gate communities" en allt umfang borgarinnar og ásýn var komið niður í svaðið og lítið að umfangi. Mestu mistök landstjóra Englands var að fara með allan her Rómverja á meginland Evrópu og til Rómar að berjast um keisarasætið.Þetta gerðist nokkrum sinnum og alltaf skildu þeir eftir íbúanna upp á náð og miskunn óvina en herlið Rómverja í Bretlandi var eitt það öflugasta innan rómverska hersins.

Skotar og Engilsaxar sem notuðu tækifærið til að rupla og rænda og eyðileggja. En samt má segja að rómversk menning hafi smá saman fjarað út, byggingar og menning horfið hægt og rólega.

Þeir sem tóku yfir reyndu að stæla "rómversku risanna" sem bjuggu til leifarnar sem þeir sáu en skildu ekki. Þeir höfðu heldur ekki baklandið né getu til að halda siðmenningunni við. Segja má að Rómaveldi hafi fallið fyrr á Bretlandi en á sjálfri Ítalíu. Austrómverska ríkið Býsant lifði svo af næstu 1000 árin en það er önnur saga að segja frá.

London um 500 e.Kr.

 

Írafárið endurvakið

Hvernig fara saman erfðarannsóknir við fornbókmenntir okkar um uppruna Íslendinga? Hvers vegna er hér ráðandi norræn menning en keltnesk hverfandi? Enn er verið að deila um þetta. Fornleifarnar sýna norræna menningu sem og bókmenntirnar en erfðafræðin er blandin málum.

Kíkjum á vef Íslenskrar erfðagreiningar. Þar segir:

"Vísindamenn Íslenskrar erfðagreiningar hafa raðgreint erfðamengi úr tönnum 25 einstaklinga frá landnámsöld.  Niðurstöðurnar, sem birtast í vísindatímaritinu Science í dag setja upphaf Íslandsbyggðar í nýtt ljós.

Með samanburði við arfgerðir úr núlifandi íbúum Íslands, Bretlandseyja, Skandinavíu og annarra Evrópuþjóða, var í fyrsta sinn hægt að meta beint uppruna einstaklinga frá landnámsöld. Erfðaefni var raðgreint úr 27 líkamsleifum sem geymdar eru á Þjóðminjasafni Íslands, þar af 25 frá fyrstu kynslóðum Íslandsbyggðar (870 til 1100).

Niðurstöðurnar sýna að í landnámshópnum voru sumir af norrænum uppruna, aðrir af keltneskum og enn aðrir af blönduðum uppruna. Líklegt er að slík blöndun hafi átt sér stað á Bretlandseyjum. Alls var norrænn uppruni einstaklinganna frá landnámsöld um 57%, en er 70% í núlifandi Íslendingum. Ein möguleg skýring á þessum mun er að við upphaf Íslandsbyggðar hafi fólk af keltneskum uppruna eignast færri börn en fólk af norrænum uppruna, líklega vegna þrælahalds og stéttskiptingar. Einnig gæti blöndun við Dani á síðustu öldum haft áhrif.

Rannsóknin sýnir skýrt að umtalsverður hluti af þeim erfðabreytileika sem kom til Íslands með landsnámsfólki hefur tapast á undanförnum 1100 árum. Við þetta hafa Íslendingar orðið erfðafræðilega einsleitari og að þeim sökum ólíkir upprunaþjóðunum frá Skandinavíu og Bretlandseyjum."

Ég veit ekki hvort kerfisbundið hefur verið rannsakaðar beinagrindur eftir 1100 og athugað með keltneskan uppruna. En ef við lítum á sögu landnáms Íslands, þá er ljóst að fyrsta bylgja landnámsmanna kom bæði frá Noregi og Bretlandseyjum (Írland meðtalið). Keltarnir í hópnum voru flestir af undirstétt, þ.e.a.s. þrælar en aðrir blandaðir norrænum mönnum í yfirstétt. Við vitum alveg að þrælar fjölga sig ekki (þetta var vandamál í Bandaríkjunum á 19. öld) og þeir því dáið út en keltneska blóðið lifað áfram í þeim sem voru af yfirstétt sem hafði rétt á að fjölga sér. 

Svo er annar þáttur, næsta bylgja landnámsmanna voru norrænir bændur sem komu beint frá Skandinavíu. Það réði úrslitum um að hér varð norræn menning ráðandi, norræn tunga og trúarbrögð (kristni dó að mestu út á 9. öld). Það er því ekkert óeðlilegt norræn uppruni fari frá 57% upp í 70% með tímanum. 

Það þýðir því ekkert að einblína á fyrsta landnámshópinn og segja, við erum (þá erum við að tala um keltneskar konur) Keltar að hálfu og láta söguna stoppa þar. Það verður að líta á tímabilið frá 874-1100 allt til að fá heildarmynd, jafnvel lengra tímabil, því samgangur var mikill við Noreg eftir 1100 þegar hann hætti alveg að mestu við Bretlandseyjar(nema við Orkneyjar og aðrar eyjar). Hingað héltu Norðmenn áfram að sigla og blanda blóði við heimamenn og öfugt.

Annars er það stórfurðulegt hversu keltnesku áhrifin er þó það lítil, því miður. Menn hafa komið með langsóttar kenningar eins og íslensk bókmenning hafi átt uppruna sinn til Írlands, bara vegna þess að kristin bókmenning var öflug þar (önnur bókmenning þar lítil). Bókmenning getur verið sjálfsprottin og svo virðist vera á Íslandi, samanborið við Bretlandseyjar og Norðurlönd. Hér var öll flóra bókmennta iðkuð, ekki bara kristin fræði og það markar sérstöðu íslenskra bókmennta.