Stríð bændahöfðingja gegn sjávarútvegi fyrri alda og þéttbýlismyndunar

Fyrsta skrefið til að hamla sjávarútveg og verslun sem stigið var, var vistarbandið sjálft. Að tryggja aðgang að nánast ókeypis vinnuafl eftir að þrælahald af lagðist var forgangs verkefni íslenskra bænda höfðingja.

Vistarband má skilgreina á þessa leið skv. Gísla Gunnarssyni sagnfræðiprófessor (sjá Vísindavefinn og grein Gísla Gunnarssonar – slóð  https://www.visindavefur.is/svar.php?id=2377  ):

„Ef karl og kona réðu ekki eigin búi skyldu þau vera hjú á heimili bónda og eiga þar grið. Venjan var sú að fólk réði sig í ársvist í senn. (Gísli Gunnarsson, 1987, kafli 2.7).

Bóndi réði allri vinnu hjúa sinna og fékk af henni allan arð hvort sem vinnan var unnin á heimili hans eða utan þess. Ef vinnumaður fór til dæmis í verið langt burt frá bæ þeim sem hann var ráðinn til, fékk bóndi allan afla sem vinnumaðurinn dró úr sjó. Á móti bar bóndi ábyrgð á því að hjú hans fengju fæði, klæði og húsaskjól á ráðningartíma þeirra.

Hraustir karlmenn fengu að auki ákveðin árslaun, hálft til heilt kúgildi á ári, en konur fengu yfirleitt ekkert umfram nauðþurftir. Kaup vinnuhjúa var samt það lágt að þau gátu engan veginn séð afkomendum sínum farborða. Á 19. öld var til dæmis algengt að sveitin gæfi eitt kúgildi ár hvert með hverju barni sem var á framfæri hennar, sem var meira en duglegir vinnumenn fengu í árslaun. Því var það fátítt mjög að vinnuhjú væru í hjónabandi; slíkt tíðkaðist raunar varla fyrr en fór að losna um vistarbandið á sinni hluta 19. aldar. Vinnuhjú lifðu að jafnaði við aðstæður sem Magnús Stephensen lýsti sem erfiðu.

Öll lausamennska bönnuð 1783-1863 og var lauasamönnum gert að stofna annaðhvort eigið bú eða ráða sig í vist, það er fara undir vistaband. Lausamennska var aftur leyfð 1863 en einnig nú með ströngum skilyrðum og það var fyrst með nýjum lögum 1894 í kjölfar vaxandi sjósóknar í landinu að lausamennska fór að verða flestu búlausu fólki aðgengileg.“

Gunnar Karlsson ræddi um þéttbýlismynd á Íslandi og baráttuna gegn henni á Vísindavefnum:

„Á Íslandi kemur andúð á verslun fram strax í Íslendingasögum, einkum verslun sem er stunduð í ábataskyni. Á sama tíma er líka tekið að takmarka leyfi fólks til að stofna heimili án þess að hafa jarðnæði og búfé til að lifa á, og hefur því banni einkum verið stefnt gegn því að hafa fiskveiðar að aðalatvinnu. Í lögbókinni Grágás, sem er safn íslenskra laga, skráð á 13. öld, er þetta ákvæði:

Búðsetumenn skulu engir vera, þeir er búfjárlaust búi, nema hreppsmenn lofi. En ef hreppsmenn lofa búðsetuna, þá eru þeir skyldir að annast hann eða færa til framfærslu ef hann má eigi sjálfur bjargast.

Slíkar takmarkanir á öðrum búskap en sveitabúskap ganga í gegnum Íslandssöguna í dálítið ólíkum og misströngum myndum. Svo seint sem árið 1887 samþykkti Alþingi lög, sem gengu í gildi árið eftir, þar sem mönnum var bannað að setjast að í þurrabúð nema með skriflegu leyfi hreppsnefndar, eftir að hafa sannað með vottorðum tveggja skilríkra manna að þeir væru reglumenn og ráðdeildarsamir.....  Tvennt gat einkum vakað fyrir þeim sem vildu takmarka þéttbýlismyndun. Annars vegar var því trúað, með réttu eða röngu, að fiskveiðar væru stopulli atvinnuvegur en landbúnaður. Því væri meiri hætta á að fólk sem lifði á fiskveiðum yrði bjargþrota og lenti á ómagaframfæri hjá bændum. Þessi ótti endurspeglast í lagaákvæðum um að búðseta sé háð leyfi hreppsbúa eða fyrirliða þeirra og hreppsbændur ábyrgir ef búðsetumenn gætu ekki bjargað sér sjálfir.“

Svo heldur Gunnar áfram: „Hins vegar gera sagnfræðingar nú jafnan ráð fyrir að það hafi ráðið miklu um afstöðu efnaðra bænda, þeirra á meðal flestra embættismanna landsins, að þeir hafi óttast að missa vinnuafl til sjávarsíðunnar og að þurfa að keppa við sjávarútveg um vinnufólk. Bak við umhyggju löggjafans fyrir óforsjálu fólki sem elti svipulan sjávarafla út úr öryggi sveitanna þykjast fræðimenn greina ágjarna tilhneigingu til að einoka vinnuafl landsmanna í þágu landbúnaðar.

Að vísu gerðu margir auðugir bændur og embættismenn út fiskibáta á vertíðum, en þá gátu þeir notað vistarbandið til að láta vinnumenn sína róa á sjó, draga húsbændum sínum afla og fá aðeins brot af verðmæti hans greitt í laun. Aldrei verður skorið úr því með vissu hvort þessara tveggja sjónarmiða réði meiru um andúð ráðandi afla í samfélaginu á þéttbýlismyndun í sjávarþorpum.“

þetta er Sólómon dómur sem Gunnar kveður hér upp og reynir að koma með skýringu á óréttlátri samfélagsgerð fyrri tíðar. En vistarbandið stóð í margar aldir og oft var sjávarútvegurinn gjöfull (erlend eftirspurn var ótvíræð). Það var ljóst frá og með 14. öld þegar fiskútflutningur varð mikilvægur. Þannig að það gáfust mörg tækifæri í Íslands sögunni að fara í sjávarþorpsmyndanir. En það var aldrei gert vegna innlendrar andstöðu. Keppt var um fámennt vinnuafl. Erlendir menn borguðu betur en íslenskir höfðingjar. En íslenskir bændahöfðingjar réðu ekki við Danakonung og hann sá til þess að fiskur yrði fluttur út frá Íslandi. En þeir komu í veg fyrir að danskir kaupmenn hefðu hér vetursetur lengi vel og þar með varanlega búsetu í þéttbýli.

Sjá slóð: https://www.visindavefur.is/svar.php?id=1754

Svo má bæta við að hnykkt var á vistarbandið 1404 rétt eftir svarti dauði reið yfir landið og skapaði vinnuaflsskort. Rétt er það að ekki má heimfæra útfærslu vistarbandið óbreytt yfir margar aldir en í hnotskurn var Ísland staðnað land og það vistar bandið haf lifað af til loka 19. aldar ber vitni um afturhaldssemi af verstu gerð. 

Frægt er þegar Baldur Hermannsson, undir handajaðri Gísla Gunnarssonar sagnfræðiprófessorar, skrifaði og gerði þáttaröðina Þjóð í hlekkjum hugarfarsins. Þar var dregin myrk mynd af hugarfari Íslendinga fyrr á öldum. Margir urðu sárir, ef ekki sármóðgaðir. En hvernig er hægt að skýra öðruvísi 1000 ára stöðnun þjóðar? Þjóðfélagsgerð sem bauð og vildi bara stöðnun. Ég sjálfur var í sveit sem unglingur og fólk á bænum var nýflutt úr torfbænum, árið áður, kunni ekki að búa í steinsteyptu húsi. Mest allur torfbærinn var þá enn í notkun, fjósið, hlaðan, skemman, nema hvað fólkið var nýflutt úr baðstofunni.

Mér fannst eins og ég væri að tala við 19. aldar fólk (sem það var næstum) þegar ég talaði við það.

Torfbærinn sem fyrirbrigði sem fékk andlitslyftingu á 19. öld en hafði að mestu staðið óbreyttur í 1000 ár.

En við erum að tala um hugarfar. Já, mikil var andúðin gagnvart verslun og fiskveiðar á Íslandi í gegnum aldir og snérist allt hagkerfi Íslands um hag konungs, embættismanna hans og bændahöfðingja. Sagt er að best er að venja hvolpa af að skíta inni í húsi með því að dýfa trýni þeirra í eigin skít og þá snarhætta þeir slíkri iðju.

En þótt tækifærin blöstu við trýni íslensku bændahöfðingjanna í fjörunni, þegar gaf á að líta hundruði erlendra duggna við veiðar rétt við landsteinanna, að aldrei datt þeim í hug að fara sjálfir út í slíka útgerð, ekki fyrr en á síðari hluta 18. aldar. Sjá má forheimskuna í lagasetningu Íslendinga og baráttuna gegn þéttbýlismyndun og sjávarútvegi. Kíkjum á alræmdan dóm, Píningsdóm (texti tekin af Wikipedia).

„Píningsdómur var ígildi laga og var samþykktur á Alþingi árið 1490. Píningsdómur ítrekaði bann sem verið hafði í gildi árin á undan og bannaði útlendingum að hafa hér vetursetu á Íslandi, nema í neyð og þeir mættu ekki taka Íslendinga í sína þjónustu. Auk þess hvorki gera héðan út skip né menn til sjós. Í þeim dómi var einnig tekið fram að engir búðsetumenn skulu vera á Íslandi sem ekki hafa búfé að fæða sig við sem þó sé ekki minna en 300. Var það gert til að skylda almenning til að vera í vist hjá bændum. Píningsdómur er kenndur við Diðrik Píning, sem var þýskur flotaforingi og höfuðsmaður Danakonungs á Íslandi frá 1478 til 1491.“

Og svo heldur sagan áfram með furðudóma yfirstéttarinnar

Duggaradómur Finnboga Jónssonar og Þorvarðar Erlingssonar á Alþingi 1. Júlí 1500 er eitt dæmið um að íslenskir bændahöfðingjar vildu sitja einir að fiskimiðum Íslands en dómurinn beintist að djúpmiðunum umhverfis Íslands og skildu Íslendingar hafa yfirráðaréttinn yfir þeim.

Sjá þetta frekar í skipadómi Óttó Stígssonar 1545 við erlenda fiskimenn þar sem erlendum duggumönnum var gert að greiða gjald fyrir fiskveiðileyfi á djúpmiðum hér við land. Þessi samningur var jafnframt staðfestur sem lög og voru þau ásamt duggudóminum í gildi alla 16. öldina. Komið var í veg fyrir útgerð útlendinga frá landi með þeim dómi og fasta búsetu. En á 15. öldinni og þeirri 16. komu sprungur í vörn bændahöfðingja gegn fiskveiðum og jafnvel búsetu útlendra manna. Réðu útlendingar um mislöng tímaskeið þéttbýlisstöðum, eins og Grindavík og Vestmannaeyjar.

Af hverju vildu íslenskir höfðingjar setja gjalda á útlendar fiskveiðar á djúpmiðum ekki sjálfir reyna fyrir sér við slíkar veiðar? Jú, afturhaldshugsunarháttur þeirra var algjör, að nota smábáta til útgerðar á sjó í stað þess að gera út þilskip, leiddi til þess að þeir gátu ekki veitt á djúpmiðum. Nú, úr því að það var ekki hægt að banna veiðar erlendra sjómanna, því ekki að setja veiðigjöld á þá?

Og hér koma dómar sem kom í veg fyrir að íslenskir alþýðumenn gætu komist til bjargálna og frelsis og halda sjávarútveginum í skefjum.

Marköngla dómur. Markönglar bannaðir 1567 á Alþingi með dómi en þeir eru önglar sem eru merktir vermenn og áttu þeir að fá þann fisk sem veiddist á markönglinn en á aðra, átti útgerðarbóndinn að fá.

Árið 1578 banna bændahöfðingjar notkun lóða, því vermenn kynnu að veiða of mikið!

Árið 1609 var bannað að nota orm til beitu, jú það kynni að leiða til ofveiði og vermaðurinn fengi of mikið af afla!

Færalengd styttist með tímanum, 1482 var færalengdin 320 metrar, 17.öld 90 metra en á 18. öld 50 metrar.

Menn notuðu ekki einu sinni net til veiða fyrr en á seinni helmingi 18. aldar.  Sérstök fiskimannastétt myndaðist ekki fyrr en á 19. öld. Þá voru gerðir út tæplega 2.500 bátar. 6- og 8 æringar. Hins vegar ef það hefðu myndast bæir á Íslandi á síðmiðöldum og árnýöld, hefðu það annað hvort verið enskir eða þýskir bæir að stofni til. Með íslenskri undirstétt og kaupmenn réðu ferðinni um stjórn bæjanna. Þróun sjávarþorpa hefði byrjað á 15. aldar í stað þeirra 19. aldar. Mannfjöldi Íslendinga væri líklega kominn yfir 1 milljón talsins. Við sjáum stöðuga fólksfjölgun frá seinni helmingi 18. aldar þegar innréttingarnar, þilskipaútgerð og kaupstaðaleyfi voru gefin út. Íbúafjöldi landsins sveiflaðist hins vegar á milli um 30.000 og 80.000 við hefðbundinn efnahag í bændasamfélagi fyrri alda.

Sömu sögu má segja af hvalveiðar á Íslandi. Íslenskir menn veiddu ekki hval. Kíkjum á Wikipedia.

Hvalveiðar erlendra manna við Ísland

"Hvalir voru verðmætt veiðifang frá því að Ísland tók að byggjast. Framan af voru hvalveiðar Íslendinga tækifærisveiðar fremur en atvinnuveiðar. Íslendingar nýttu að mestu hvalreka og veiddu aðeins hvali í litlum mæli fram á 20. öld. Lengst af voru það erlendar þjóðir sem veiddu hvali í atvinnuskyni við Íslandsstrendur. Fyrst voru það Baskar og Hollendingar á 17. Öld og síðan Norðmenn 200 árum seinna. Íslendingar fóru hins vegar ekki að veiða hvali í atvinnuskyni fyrr en eftir fyrri heimsstyrjöldina.

Hvalveiðar erlendra manna á tímabilinu 1600-1915 hafði áhrif á íslenskt samfélag. Gátu Íslendingar til að mynda stundað ólöglega verslun við erlenda hvalveiðimenn á tímum einokunarinnar og kynntu Baskar og Hollendingar Íslendingum meðal annars fyrir tóbaksreykingum. Þegar Norðmenn hófu hvalveiðar við Ísland á 19. öld kenndu þeir Íslendingum t.d. að reka stórútgerð. Þeir höfðu jafnframt menningarleg og pólitísk áhrif á líf fólks á Íslandi.“ Sjá slóð: https://is.wikipedia.org/wiki/Hvalvei%C3%B0ar

Sjá einnig slóð: https://www.ifaw.is/is/saga-hvalveida/

Vistarbandið, sem sumir kalla vistaránauð, lauk 1893 en samt ekki alveg, og hélt íslenska yfirstéttin að níða á verkafólki langt fram eftir 20. öld nema hvað það var gert í þéttbýlinu.

Er einhver búinn að gleyma húsagatilskipunina frá 1746?

Lokaorð

Við sem búum hér á þessu kalda skeri, jafnvel í þægindum nútímans, vitum að landið er kalt og hart. Hvað þá í köldum torf kofum, stöðuga hungursneyð yfirvofandi og náttúru sem ræðst reglulega á byggðir landsins, að ekki var á bætandi harðneskjulegt samfélag sem refsaði viðstöðulaust fyrir hinar jafnvel minnstu syndir. Með lögin sem bakhjarl gátu hrottarnir leikið lausum hala. Auðvitað var þá, eins og á öllum tímum, til gott fólk og húsbændur sem fóru vel með heimafólk. En það verður ekki mælt á móti, að samfélagið var harðneskjulegt og heimilisofbeldið lítið heft.

Er ástandið í sjávarútveginum orðið eðlilegt í dag? Kunnum við að umgangast auðlindir sjávar af viti? Er það ekki svo að í stað erlendra skeiðarfursta, eru komnir íslenskir auðmenn sem greiða ekki nema sýndargjald fyrir mestu auðlind Íslands, fiskinn? Er íslenska þjóðfélagið t.a.m. að fá arðinn af fiskeldi á Íslandi?

Stundum dettur manni í hug að íslenskir ráðamenn, frá upphafi Íslandsbyggðar, voru ekki færir um stjórna sjálfum sér, hvað þá heilu samfélagi. Eru við Íslendingar orðnir færir um að vera sjálfstæð þjóð? Það var efi um það rétt fyrir lýðveldisstofnun.

Er íslenska lýðveldið bara tilraun í langri sögu Íslendinga og við dæmdir til að mistakast? Að þetta sé bara stutt tímabil í Íslandssögunni. Er það tilviljun að erlent vald (Noregs- og Danakonungsvaldið) og erlend herseta (Bretar og Bandaríkjamenn) þurfti til að stýra þessu landi? Við vitum að einstaklingar hafa rangt fyrir sér en svo á líka við um heilu samfélögin.

Þjóð í hlekkjum hugarfarsins - varnarmál

Það er athyglisverð fullyrðing Pútíns um að Þýskaland sé ekki fullvalda ríki, þar sem það hefur verið hersetið síðan í seinni heimsstyrjöldinni. Að vísu hafa Bretar, Frakkar og Sovétmenn allir farið en ennþá hefur Bandaríkjaher umtalsverðan herafla á þýskri grundu.

Sama má segja um Ísland, það hefur meira eða minna verið hersetið síðan 1940 af erlendum herjum. Hvernig getur fullvalda þjóð haldið fram að hún sé fullvalda, þegar hún getur ekki einu sinni sjálf tryggt ytri varnir ríkisins á friðartímum?

Mér sýnist þetta vera síðasti angi sjálfsstæðisbaráttu Íslendinga en ekki þorskastríðin sem voru ótvírætt hluti af sjálfstæðisbaráttu Íslendinga, að losna við erlenda fiskveiðiþjófa af Íslandsmiðum.   Það er eins og íslenskir stjórnmálamenn þori ekki að standa í lappirnar og taka af skarið. Þingmenn eru í hlekkjum hugarfarsins.

Það er ógleymileg setningin í Íslandsklukkunni þegar þessi fleygja orð voru sögð:

„En þegar á íslandsströnd eru risnir þýskir fiskibæir og þýsk kauptún, hve leingi mun þess að bíða að þar rísi og þýskir kastalar með þýskum kastalaherrum og málaliði. Hver er þá orðinn hlutur þeirrar þjóðar sem skrifaði frægar bækur? Þeir íslensku mundu þá í hæsta lagi verða feitir þjónar þýsks leppríkis. Feitur þjónn er ekki mikill maður. Barður þræll er mikill maður, því í hans brjósti á frelsið heima."

(Eldur í Kaupinhafn. 13. kafli. Arnas Arnæus.)

Það sama á við um herstöðvar og fiskibæi og kauptún. Viljum við vera feitir þjónar erlends leppríkis?

Uppfærsla fyrir Trump hatara

Það er mikil andúð, jafnvel hatur á Trump meðal ákveðins hóps Íslendinga. Þeir lesa og trúa bandarískum fjölmiðlum (sem CIA hefur haft fulltrúa innan síðan stofnun) um að bera fram sannleikann. Bandarískir fjölmiðlar er hins vegar bara málpípur eigenda sinna sem flestir er í eigu vinstri sinnaða auðkýfinga og fylgja Demókrataflokknum að máli. Þeir hafa vægast sagt ekki verið hliðhollir Trump.

Veruleikinn er flóknari en við sjáum með berum augum. Stjórnmála klækibrögðin í bandarískum stjórnmálum eru með ólíkindum. Pólitískt skítkast  bæði frá vinstri og hægri, er komið alla leið inn í virtar stofnanir eins og FBI og herinn og misbeiting valdsins sem því fylgir.

Mikill klofningur er innan bandarískt samfélags, sem hefur ekki verið síðan í Víetnam stríðinu. Árásir á hefðbundin gildi, komnar frá vinstri sinnuðum háskólum, hafa staðið látlaust í áratugi. Enginn tók á móti (ekki síðan Ronald Regan var og hét) þar til Donald Trump birtist á sjónarsviðið. Skoðanir hans eru ekki umdeildari en það en flestir demókrata forsetar á 20. öldin gætu tekið undir orð hans.

En það breyttist með Obama og Biden, sérstaklega þann síðarnefnda sem hefur hreinlega raðað umdeildum sósílistum inn í ríkisstjórn sína. Við sjáum svart á hvítu hvernig ástandið er í Bandaríkjunum í dag, óðaverðbólga, ríkisskuldir upp í rjáfur, bankakrísa, álitshnekkir í utanríkismálum og bandamenn þeirra snúa baki við Bandaríkin. Síðasta dæmið er Sádi Arabía.

Það er erfitt að trúa því að öflugasta lýðræðisríki heims, skuli snúa baki við kapitalisma og boða alræði ríkisvaldsins (Bandaríkin eru lausbundin ríkjasamband - alríkisstjórn kallast yfirstjórn Bandaríkjanna, þar sem hvert ríki hefur eiginn ríkisstjóra, ríkisstjórn, ríkisþing og hæstarétt).

Bandaríska stjórnarskráin er beinlínis uppbyggð þannig að hverjum valdhafa er settur skorður. Sjá má þetta á Bandaríkjaþing þar sem fulltrúadeildin og öldungadeildin hafa jafnt vægi og ofan á það kemur forsetavaldið.

Varðandi atlöguna að Donald Trump, sem ég er ekki að verja sem persónu, heldur sem fyrrum forseta Bandaríkjanna og hugsanlegan framtíðar forseta. Þá er hún með ólíkinum, og ef sagan er rakin lið fyrir lið, og allar atlögurnar að honum skoðaðar, þá hefur komið í ljós að þær hafa allar reynst byggðar á sandi og beinlínis lygi. Demókratar eru svo hræddir við hann að þeir beinlínis beita ofbeldi og þvinganir gegn stuðningsmönnum hans og hann sjálfan. Þeir hafa meira segja notað FBI til skítverkanna og fyrir vikið hefur sú stofnun beðið álitshnekki sem ekki sér fyrir endan á.

Þegar stjórnmálin eru komin á þetta stig, óttast maður um lýðræðið í Bandaríkjunum og ef það fellur, en lýðræðisríki hafa margoft fallið í mannkynssögunni, er hætt við keðjuverkun innan hins frjálsa heims.

Nýjustu fréttir af forsetaframbjóðanum Donald Trump

Menn þurfa að lesa aðeins betur bandaríska fjölmiðla, a.m.k. að leita annað en til CNN til að komast að sannleikanum.  Það kemur skýrt fram í fjölmiðlum að saksóknarinn í New York hefur haft samband við leyniþjónustuna vegna "handtöku" eða "innköllun" Trumps. Lögreglumenn geta ekki bara handtekið fyrrverandi forseta, leyniþjónustan sem gætir hans myndi taka hraustlega á móti, ef ekki til skotbardaga kæmi. Samkvæmt því sem ég hef lesið á að taka hann inn í "safe Space", í myndatöku og fingrafaratöku og honum svo sleppt gegn tryggingu. Rannsóknin á hendur hans og hugsanleg handtaka er eins og allar aðrar uppdiktaðar ásakanir, byggðar á mjög hæpnum forsendum samkvæmt bandarískum lögum. Sem dæmi, er saksóknari að sækja Trump fyrir dómsstól fyrir alríkisbrot sem hann hefur enga lögsögu yfir, aðeins alríkisdómsstólar geta dæmt í slíku máli. Svo er málið fyrnt og það gerðist fyrir tveimur árum. Skil ekki hvað þessi málshöfðum á að áorka, kasta meir skít á Trump?

Svo má benda á að ekki rifist um greiðslurnar til Stormi í sjálfu sér, bara hvort notaður hafi verið peningur sem fara átti í kosningabaráttuna eða hvort hann hafi greitt úr eigin vasa. Ef úr eigin vasa, er þá er honum velkomið að eyða peningum sínum að eigin geðþótta. Hann getur þess vegna kveikt í þeim eða sk. sig á þeim. Menn hafa greitt þöggunargreiðslur áður, saklausir eða sekir.

Svo er það DeSantis. Ef hann bíður sig á móti Trump og vinnur, mun hann baka sér mikla andstöðu Trump aðdáenda sem eru gríðarlega margir og Repúblikanaflokksins sjálfs, en hann hefur í raun umbreytt flokknum í Trump flokk. Þessi kjósendur repúblikanaflokksins munu ekki kjósa hann. Menn hafa líka bent á að hann hafi ekki beina skírskotun til kjósenda allra ríkja, þannig að hætt er á hann tapi í lykil ríkjum nema með yfirlýstan stuðningi Trumps. Ef hann væri séður, og ætlar sér ekki að fremja pólitískt sjálfsmorð, biði hann í fjögur ár í viðbót og tæki forsetaembættið með trompi og Trump að baki sér.

Að lokum. Bandaríkjamenn geta sjálfum sér kennt um hvernig er komið fyrir þeim. Arfavitlaus efnahagsstefna, woke hugsanaháttur, opin landamæri og yfirgangssemi BNA gagnvart óvinum og vinum, hefur búið til óþol gegn þeim. Sjá má þetta í Úkraníu stríðinu en mörg Afríkuríki og Asíuríki styðja ekki stefnu BNA. BRIC er beinlínis stefnt gegn bandaríkja dollara.

Er bandaríska öldin á enda? Hvar standa Íslendingar þá? Förum við niður með Titanic?

 

 

Tvískiptur framhaldsskóli?

Skilin á milli framhaldsskóla og háskóla á Íslandi

Nokkuð hefur verið kvartað yfir styttingu framhaldsskólans úr fjórum árum í þrjú.  Talað er um meira álag á nemendur og skorið sé niður kennslu í sumum fögum. 

Annað sem er mjög óeðlilegt en það er að nemendahópurinn sem skiptist í tvo hópa, annars vegar börn/unglinga, ólögráða og hins vegar fullorðið og lögráða fólk komið yfir 18 ára aldur, er látið læra undir sama menntakerfi. Þetta gerir samskipti heimila og framhaldsskóla erfiðara fyrir og staða nemenda breytist við 18 ára aldurs. Síðasta árið klárar nemandinn sem fullorðinn einstaklingur. Áður síðustu tvö árin.

Þriðja atriðið er að háskólar á Íslandi kvarta yfir illa undirbúna nemendur sem koma í háskólanna.

Það er því góð spurning hvort það megi ekki skipta framhaldskólanum í tvennt, svipað og er í Bandaríkjunum, sem skiptir aldurshópnum 16-20 ára í tvo hópa.

Þar eru krakkar í "high school" (miðskólar) fyrstu tvö árin frá grunnskólanámi en þau sem eru orðin 18 ára (og lögráða) eru í "junior collages" (forháskóli). Framhaldsskólar í Bandaríkjunum eru nefndir forháskólar og miðskólar. Forháskólar eru oft staðsettir í sameiningu við háskóla með gráðu kerfi.  

Íslenski framhaldsskólinn getur verið áfram undir sama þaki, þótt hann sé tvískiptur, sbr. grunnskólinn sem sameinar gagnfræðiskólann og barnaskólann oft undir sama þak.

Með öðrum orðum er hægt er að gera meiri kröftur til nemenda og undirbúið þá betur undir almennt háskólanám í forháskóla og komið fram við þá eins og þeir eru, fullorðið fólk. Nemendur fá betri undirbúning undir almennt háskólanám í tveggja forháskólanámi og álagið á þá er minna.

 

 

 

 

Enn ein mistök Biden stjórnarinnar í utanríkismálum (og Katrínar)

Nýverið, og það því sem virðist upp úr þurru fyrir áhorfendur, höfðu Kínverjar milligöngu milli erkióvinina, Saudi Arabíu og Íran, sem hafa háð staðgöngustríð í Jemen, um frið. Við fyrstu sýn virðist þetta vera frábærar fréttir og þar með væri afstýrt nýju alsherjarstríði í Miðausturlöndum.

En fíllinn í herberginu hverfur ekki við þetta.  Hann er að Íran er orðið að kjarnorkuríki eða ígildis þess. Þótt menn slíðri sverðin um stundarsakir, þá getur þetta leitt til kjarnorkuvopna kapphlaups milli Írans og Ísraels og beins stríðs. Saudi Arabía gæti bæst í hópinn sem keppast að eignast kjarnorkuvopn. Nógu ríkir eru þeir til þess.

Öll þessi þróun má rekja til algjörar vanhæfni Biden stjórnarinnar sem hefur vanvirt Sáda með illa ígrundaðar athugasemdir um mannrétti en Biden þurfti svo að skríða á hnjánum (eftir að hafa dottið á hausinn í þriðja sinn) til þeirra seinna og grátbiðja um olíu, af því að hann kemur í veg fyrir eigin olíuframleiðslu í Bandaríkjunum. Sáar skelltu hurðina á nef Biden og hann fékk enga olíu úr Sáda heimsókninni. Það hefði átt að vera viðvörurunarmerki til Bandaríkjanna um að stefna þeirra í Miðausturlöndum hefur beðið skipbrot.

Þetta er mikið áhyggjuefni fyrir hinn frjálsa heim að algjörir fáv...stjórna Bandaríkin í dag og enn meira hrollvekjandi er að strengjabrúðan Biden verður við völd næstu tvö árin. Það er nægur tími til að hefja nýja heimsstyrjöld vegna vanhæfni elliærs manns.

Og nú stefnir í bankakrísu í Bandaríkjunum. Maður er alveg bit á fréttum hvernig komið er fyrir þessa mesta hernaðarveldi heims.

Nú óskýrist staðan í Miðausturlöndum. Hvað gera Ísraelar nú? Fara þeir í Íran?  Og hvað fá Sádar út úr því að semja við erkióvininn? Íranir sem verða óvinir eftir sem áður í raun, ef þó það væri ekki nema vegna þess að íslamski heimurinn skiptir milli súnníta og shíta, og bæði ríkin eru forysturíki beggja stefnanna.

Heimurinn er við suðupunkti, stríð geysar í Úkraníu og hætta á stríði í Taívan og í Miðausturlöndum.

Heimurinn virðist vera steypt á hvolf, þegar tvær íslenskar friðardúfur flugu til Kænugarðs og hittu og kysstu spillta sjálfstæðishetju. Þær fóru ekki í nafni herlaus Íslands til að boða frið, heldur til að hjálpa til við að viðhaldi stríðinu. Á sama tíma er miðfingrinum veifað í rússneska björninn sem gleymir ekki glatt misgjörðir.

Er þetta skynsamleg utanríkisstefna Íslendinga og höfum við hæft fólk til að stjórna landinu og utanríkisstefnunni? Er ríkisstjórn Katrínu nokkuð hæfari en ríkisstjórn Bidens.Hvort eru friðardúfurnar að gæta hagsmuni Íslendinga eða Bandaríkjanna með þessari ferð? Reka Íslendingar sjálfstæða utanríkisstefnu?

 

 

 

 

 

Hvað er blogg?

Vinsælasti bloggarinn á mbl.is/blogg.is kemur með skemmtilega útfærslu á hvað blogg er í blogggrein sinni. Hann segir að blogg sé fjölmiðill. En er bloggið fjölmiðill? Hvað segir blogg.is? Í spurt og svarað er eftirfarandi lýsing:

• Hvað er blogg?
  Blogg eru pistlar sem skrifaðir eru reglulega á Vefnum. Stundum eru blogg persónuleg lýsing og þá einskonar dagbók. En oft er blogg almennt sem nútíma annáll og ræðir þá um það sem er að gerast í samfélaginu, vinnunni, pólitíkinni o.s.frv.
• Hvað er Blogg.is?
  Blogg.is er vettvangur fyrir þá sem vilja halda úti persónulegu bloggi á íslensku á einfaldan máta. Ekki er leyfilegt að nota þjónustuna í atvinnuskyni.

Eru við ekki komin hérna að kjarnanum, að flestir, ef ekki allir bloggarar skrifa pistla út frá persónulegu sjónarhorni, eru skoðanapistlar (sbr. Tucker Carlson á Foxnews) en ekki fréttir. En munurinn á Tucker og venjulegum bloggara er að hann er launaður starfsmaður formlegs fjölmiðils. 

Bloggarar er einstaklingar, ólaunaðir, sem skrifa um skoðanir sínar en blogg.is segir skýrum orðum að "Ekki er leyfilegt að nota þjónustuna í atvinnuskyni."

En allir bloggarar þurfa að lúta lögum og getað staðið fyrir máli sínu fyrir dómstólum og það á reyndar við um alla borgara sem fara fram í opinberum fjölmiðlum (og jafnvel samfélagmiðlum).

En umræddur bloggari hefur rétt fyrir sér að því leitinu til að mörkin milli fjölmiðla og þess sem einstaklingar segja hafa nánast þurrkast út. Einstaklingur getu sett upp vefsetur og búið til sinn eigin fjölmiðill. blogg.is segir að þeir haldi úti vettvangi fyrir þá sem vilja vera með persónulegu bloggi á íslensku og ekki megi nota þennan vettvang í atvinnuskyni. blogg.is er með öðrum orðum ekki fjölmiðill.

 

 

Bandaríska öldin í sögu Íslands

Ég held að fæstir geri sér grein fyrir að síðastliðin 82 ár höfum við Íslendingar verið á áhrifasvæði Bandaríkjanna. Sú saga byrjaði rétt áður en Bandaríkin drógust inn í seinni heimsstyrjöldina þegar Íslendingar "báðu" Bandaríkjaher um að taka við þeim breska en raun var sú að það voru Bretar sem grátbáðu Kanann að taka við af sér, því þeir voru svo uppteknir sjálfir í stríði við Þjóðverja.

Allar götur síðan höfum við verið á áhrifasvæði Bandaríkjanna og þeir í raun ráðið utanríkisstefnu okkar, a.m.k. að hluta til. Þeir eru ástæðan fyrir því að við erum í NATÓ.

Áður vorum við á áhrifasvæði breska heimsveldisins, síðan í Napóleonstyrjöldunum þegar ljóst var að Danir réðu engu um yfirráðin yfir norðurhöfin. Bresk áhrif voru úr sögunni 1941 þegar Kaninn tók við. Það liðu ekki mörg ár þar til breska heimsveldið var liðið undir lok.

En við þurftum að sparka "herverndarliðin" tvö, Breta og Bandaríkjamenn úr landinu eftir stríð (strangir samningalotur) og síðustu hermennirnir hurfu ekki fyrir en 1947 af Reykjavíkurflugvelli. Við tóku bandarískir, "borgaralegir" starfsmenn á Keflavíkurflugvelli sem störfuðu þar til Bandaríkjaher steig aftur á íslenska grundu í skjóli nætur 1951.

Herseta Bandaríkjahers stóð samfleytt í 55 ár eða þar til þeir sögðu bless, kvöttu hvorki kóng né prest, þrátt fyrir að íslenskir ráðamenn hefðu farið á hnéin. Áður þóttumst við hafa ráð Bandaríkjamanna í hendi okkar, þar sem Ísland væri svo mikilvægt fyrir varnir Bandaríkjanna í kalda stríðinu (en ekkert var hugsað út í íslenska hagsmuni). Bara gefið svo að Ísland yrði sjálfkrafa varið.

Sagnfræðingar hafa verið duglegir að skoða heilu tímabilin og gefa þeim heiti. Sumt hafa staðist tímans tönn, önnur ekki. Til dæmis var tímabilið eftir íslenska þjóðveldið gefið heitið "norska öldin", en öld getur þýtt tímabil frekar en hundrað ár. Svo var einnig farið með 15. öldina og sú öld kölluð enska öldin í sögu Íslands. Íslenskir sagnaritarar þessa tíma kölluðu þetta tímabil sveinaöld. Næsta tímabil þýska öld o.s.frv.

En það er ekki fjarri sanni að kalla tímabilið eftir 1941 "bandarísku öldina" og hún er ekki enn liðin. Við lifum á henni enda enn undir hernaðarhæl Bandaríkjanna sem og efnahagslegum. Kannski nær Monroe kenningin líka yfir Ísland?

En heimveldi koma og fara. Svo er einnig farið með þjóðríki. Það er ekki einu sinni öruggt að landið Ísland haldist undir einni stjórn (sjá Írland). Gæta verður hagsmuni Íslands frá degi til dags og síðan en ekki síst að horfa á stóru myndina, horfa aftur í tímann og reyna að rýna í framtíðina. Tíminn stendur ekki í stað.

Er íslenskur her sjálfstæðismál?

Fyrir þá sem hefur fundist ég reka þetta mál, stofnun íslensks her, af harðfylgni, og það beri keim af stríðsæsingi eða tindáta aðdáun, þá fer það víðs fjarri. 

Ég hef alltaf talið að smiðshöggið á sjálfstæðisbaráttu Íslendinga hefði aldrei verið slegið. Fullvalda ríki, ekki leppríki eða fylgdar hnöttur erlends stórveldis, sinnir öryggi borgara sinna innanlands með lögreglu og út á við með herafla.

Hlutleysi ríkis í heiminum í dag, sem er svo samtvinnaður, að hægt er að komast í kringum hnöttin á 45 klst, er vonlaust. Það þýðir að Ísland er ekki lengur eyland. Við sjáum það á fjölda útlendinga sem eru búsettir hérna og útlendra ferðamanna sem skaga hátt í 2,5 milljónir.

A.m.k. þrír sérfræðingar úr utanríkisráðuneytinu, tveir frá HÍ, þrír fyrrverandi ráðherrar og fyrrum forseti Íslands hafa gagnrýnt núverandi varnarstefnu. Tveir ráðherrar hafa varið hana á veikum grunni og ekki efnislega. Svo má benda á Mbl. sem fór á stúfanna og til utn. og spurði um raunverulegar fyrstu varnir. Það var fátt um svör. En voru gömlu Íslendingarnir svona grandvaralausir?

Jón Sigurðsson, sjálfstæðishetja okkar gerði sér grein fyrir mikilvægi hers í sjálfstæðisbaráttu sinni, að hann hvatti til stofnun íslensks hers. En þá voru Íslendingar með vísi að her, Herfylkinguna í Vestmannaeyjum með 103 manns undir vopnum.

Kíkjum á tvo helstu íslenska sjálfstæðissinna, Jón Sigurðsson og Valtý Guðmundsson.

Varnarmál voru Jóni hugleikinn af ýmsum ástæðum.

Fyrir hið fyrsta er að hann áleit að sérhvert ríki þyrfti á góðum vörnum að halda og sjálfstjórnað land þýddi varið land.

Í öðru lagi kynntist hann hermennsku af eigin raun og vissi út á hvað slík þjónusta gengur enda var það skylda hvers stúdents að ganga í stúdentahersveitir konungs. Þessum hersveitum var komið á fót árið 1807 til að verja Kaupmannhöfn fyrir Bretum.

Í þriðja lagi voru Napóleon styrjaldirnar Íslendingum ferskar í huga enda hafi fámennur hópur undir forystu Jörund hundadagakonung sýnt veikleika danskra varna á Íslandi og getuleysi Dana gagnvart flotaveldi Breta.

Jón Sigurðsson skrifaði einmitt um meinta getuleysi Dana í fyrsta tölublaði Nýrra félagsrita árið 1841 og ályktaði að landsmönnum væri hætta búin af þessu getuleysi Danakonungs.

Hann sagði:

Þess er einkum að gæta að mér virðist um varnir á Íslandi, að þar er ekki að óttast aðsóknir af miklum her í einu, og þar þarf að eins fastar varnir á einstöku stöðum, þar sem mestar eignir og flest fólk er saman komið. Það bera sumir fyrir, að ekki stoði mikið varnir á stöku stöðum, þegar óvinir geti farið á land hvar sem stendur annarstaðar, en þess er að gæta, að útlendir leita fyrst og fremst á hafnir, eða þá staði sem landsmönnum eru tilfinnanligastir, einsog menn sáu á ófriðarárunum seinustu að þeir leituðu á Reykjavík og Hafnarfjörð...

Hann lagði einnig til Íslendingar hefðu smáflokka hermanna dreifða um landið réðust til atlögu þar sem óvinaher kæmi að landi.

Sjá fyrra blogg mitt um Jón Sigurðsson.

Jón Sigurðsson og varnir Íslands

Hér komum við að þætti Valtýs Guðmundssonar.

Á lokaspretti sjálfstæðisbaráttunnar um 1900 fóru íslenskir ráðamenn að huga af alvöru að vörnum landsins samfara því að landið fengi fullt sjálfstæði.

Þorvaldur Gylfason segir í Fréttablaðinu þann 19. júní 2003 að rök þeirra, sem töldu Ísland ekki hafa efni á því að slíta til fulls sambandinu við Dani fyrir 100 árum, lutu meðal annars að landvörnum og vitnar hann í Valtý Guðmundsson sem sagði árið 1906 að fullveldi landsins stæði í beinu sambandi við getuna til varnar og sagði m.a. að þó að þjóðin

,,gæti það í fornöld [staðið sjálfstæð], þá var allt öðru máli að gegna. Þá var ástandið hjá nágrannaþjóðunum allt annað, og meira að segja hefði engin þeirra þá getað tekið Ísland herskildi, þó þær hefðu viljað. Það var ekki eins auðgert að stefna her yfir höfin þá eins og nú.”

Þorvaldur telur að þarna hafi Valtýr reynst forspár að því leyti að Íslendingar hafi aldrei þurft eða treyst sér til að standa straum af vörnum landsins. Lýðveldi var ekki stofnað á Íslandi fyrr en útséð var um hvernig vörnum landsins yrði fyrir komið enda þótt nokkur ár liðu frá lýðveldisstofnuninni 1944 þar til varnarsamningurinn var gerður við Bandaríkin 1951.

Uppkast að lögum um ríkisréttarsamband Íslands og Danmerkur var samþykkt 1908. Samkvæmt þriðju grein uppkastsins áttu ,,[h]ervarnir á sjó og landi ásamt gunnfána" að vera sameiginleg málefni þjóðanna tveggja, að undanskildum sjálfsvörnum Íslendinga eftir 57. grein stjórnarskrár Íslands.

Sjá blogg mitt um Valtýr Guðmundsson:

Hlutleysisstefna Íslands deyr og þróun erlendrar hersetu frá 1940 til 1951

S

Pólitík strútsins. 6-2 fræðimönnum í vil

Ég kalla þetta pólitík strútsins, að stinga höfuðinu í sandinn þegar stjórnmálamenn vilja ekki viðurkenna neinn vanda í varnarmálum.

En núna, ef ég hef talið rétt, hafa sex fræðimenn og sérfræðingar gagnrýnt stefnu íslenskra stjórnvalda í varnarmálum og vilja kanna hvort þörf sé á breytingar og hverjar raunverulegar varnir Íslands eru. Tveir stjórnmálamenn hafa svarað og telja engar breytinga þörf, annar þeirra sjálfur utanríkisráðherra landsins.

Og mbl.is fór á stúfana og spurði utanríkisráðuneytið hver eru eiginlega raunverulegar varnir landsins. Það var fátt um svör og borið var við "hernaðarleyndarmál".

Pia Hans­son, for­stöðumaður Alþjóðamála­stofn­un­ar Há­skóla Íslands er nýjasti fræðimaðurinn sem bættist í landslið fræðimanna á sviði öryggis- og varnarmála. Viðtal við hana í Morgunblaðinu ber heitið "Hrein­skil­in umræða um ör­ygg­is- og varn­ar­mál ætti að telj­ast eðli­leg í sjálf­stæðu og full­valda ríki."

Og hún segir: "Ísland er eft­ir­bát­ur annarra ríkja þegar kem­ur að þekk­ingu og rann­sókn­um á ör­ygg­is- og varn­ar­mál­um. Nauðsyn­legt er að breyta þessu svo stuðla megi að yf­ir­vegaðri umræðu um mála­flokk­inn. Um of langt skeið hef­ur op­in­ber umræða ein­kennst af tak­markaðri þekk­ingu."

Vandi Íslendinga í varnarmálum eru sjálfir stjórnmálamennirnir. Þeir vilja ekki einu sinni vita hver staðan er í varnarmálum og vilja ekki sækja sér þekkingu þar sem hún er að finna.

Hér er nýjast grein mín í Morgunblaðinu í dag um varnarmál Íslands.

Varnir Íslands í höndum Íslendinga í ýmsum sviðsmyndum

Tucker Carlson og sannleikurinn um uppþotið 6. janúar 2021 í Capitol Hill

Líkt og Arnór Sigurjónsson gerði allt "vitlaust" með hugmyndir sínar um íslenskan her hér á Íslandi, þá er þáttastjórnandinn Tucker Carlsson á Foxnews að gera stjórnmálaelítuna brjálaða í Washington. Af hverju?

Jú, hann fékk aðgang að video upptökum frá 6. janúar þegar uppþotið átti sér stað í Washington og hópur fólks ruddist inn í þinghúsið 2021. Starfslið hans hefur farið yfir þúsundir klst. af upptökum frá þessum degi í samtals þrjár vikur.

Í ljós hefur komið að frásögnin sem þingmenn demókrata (og sumra repúblikana) af atburðum dagsins hefur reynst vera hugarburður einn. Meira en það, helber lýgi. Fjölmiðlar sem flestir eru á bandi demókrata hafa lepið upp hráa lýgina sem hefur verið borið á borð fyrir þá, engin rannsóknarvinna unnin, bara copy/paste blaðamennska (líkt og á Íslandi).

Ég skrifaði um þetta á sínum tíma, birti hér atburðarásina frá klst. til klst og lýsti atburðum. Mér varð strax ljóst að frásögn demókrata stóðst ekki. T.d. að fimm lögreglumenn hefðu verið drepnir. Það er lýgi. Einn dó einhverjum dögum síðar (heilablóðfall) og sjá má hann sprelllifandi á göngum þinghússins allan daginn. Hinir fjórir létust einnig löngu síðar, allir vegna sjálfsmorða. Og aðallýgin, frásögnin af seiðmanninum með hornin, sýnir á svart á hvítu hversu viljugir menn voru að ljúga. Allan tímann, hægt er að fylgjast með honum mínútu til mínútu, var hann friðsamur, var í lögreglufylgd (þeir sýndu honum þinghúsið) og aldrei lyfti hann hendi nema til að reisa upp bandaríska fánann! Svo er það meintur FBI maðurinn sem kvatti fólk utandyra til að fara inn í þinghúsið og fólkið í kringum hann, hrópaði að hann væri á vegum FBI, hann hefur ekki setið eina mínútu í fangelsi.  Er það ekki undarlegt?

Demókratar og vinir þeirra (sem eru nokkrir) í Repúblikanaflokknum, hafa viljað gera sem mest úr þessum óróa, sem var í mesta lagi uppþott, ekki uppreisn, til að koma sökina á Donald Trump. Já, hann á óvini í Repúblikanaflokknum. Á meðan situr hundruð manna saklaus í fangelsi fyrir meinta uppreisn og árás á þinghúsið.  Það skal taka fram að slagsmál áttu sér stað og lögreglumenn meiddust, það er á hreinu, en uppreisn og þetta er mesta árás á Bandaríkin, meiri en Pearl Harbor 1941...eru mestu ýkjur sem til er.  Eina manneskja sem drepin var þennan dag var fyrrverandi hermaður, kona sem var skotin af færi vopnlaus.

Hvaða lærdóm getum við dregið af þessu? Jú, það er stöðugt verið að ljúga að okkur, sbr. um uppruna covid veirunnar.

Ef 99 manns segir að sólin snúist í kringum jörðina en 1 segir að því sé öfugt farið. Hver hefur rétt fyrir sér? Verum óhrædd að vera í minnihluta og segja meiningu okkar, við gætum haft rétt fyrir okkur!

Tucker Carlson tonight