Hvað getum við lært af seinni heimsstyrjöldinni?

Bók Victor Davis Hanson The Second World Wars fær hér ritdóm af  Matthew Continetti  og endursegi ég hann í megindráttum – sjá slóðina: https://freebeacon.com/columns/can-learn-world-war-ii/

Það hafði aldrei hvarflað að mér, segir Matthew Continetti, hversu einstakt og skelfilegt það er að Öxulveldin drápu fleiri karla og konur en bandamenn þrátt fyrir að hafa tapað stríðinu. Venjulega, segir Hanson, er þetta á hinn veginn. Hann leggur einnig áherslu á þá staðreynd að síðari heimsstyrjöldin var fyrsta nútímastríðið þar sem hermennirnir réðust meðvitað á almenna íbúa, með hernaðarsprengjuárásum, eldflaugum, napalm og kjarnorkuárásum, og í tilviki Öxulvelda þjóðernishreinsana og þjóðarmorðs.

Hanson vekur athygli lesandans á ákveðnum smáatriðum sem virðast augljós þegar litið er til baka en fá meiri þýðingu þegar þau eru skoðuð að nýju. Stóra-Bretland, til dæmis, „var eina bandalagsríkið sem háði allt stríðið gegn Þýskalandi og Öxul fylgdarríkja þess frá 3. september 1939 til formlegrar uppgjafar Japans 2. september 1945 í Tókýó-flóa. Og það var langveikasta bandamanna, sem gerir staðfestu þess enn merkilegri.

Af tveimur öðrum ríkjum bandamanna gengu Bandaríkin ekki inn í stríðið fyrr en í desember 1941 og þá aðeins gegn Japan þar til Þýskaland og Ítalía lýstu yfir stríði á hendur Bandaríkin fjórum dögum síðar. Hvað Sovétríkin varðar, þá hófu þau stríðið sem bandamaður Hitlers og skiptu ekki um hollustu fyrr en nasistar hófu kapphlaupið í áttina að Moskvu í júní 1941.  Öxulveldin voru jafn óstöðug. „Ólíkt bandalagi bandamanna,“ skrifar Hanson, „var Öxul-deildin ekki byggð sem viðbrögð við því sem óvinurinn hafði gert heldur algjörlega á þeirri skammvinnri skoðun á því að Þýskaland ynni stríðið og til að trygga hagstætt uppgjör eftir stríð.

Aðgreiningaraðferð Hansons, þráhyggja hans á að sjá stríðið með einni linsu áður en farið er yfir í aðra, hefur þau áhrif að sagan um seinni heimsstyrjöldina gefur kraft og ófyrirsjáanleika sem vantar í hefðbundnari sögu.

Rök hans eru þau að seinni heimsstyrjöldin hafi ekki verið ein átök heldur nokkur, um allan hnöttinn, hver um sig eftir komu og brottför háþróaðrar tækni, háþróaðrar hugmyndafræði, þjóðarhers og þjóðsagnakenndra stjórnmálamanna.

Það sem byrjaði sem landamærabarátta meðfram austurlandamærum Þýskalands umbreyttist í alheimsstríð með fullnaðarsigri með algjörlega óvæntum og ófyrirsjáanlegum atburðum Barbarossa-aðgerðarinnar, Pearl Harbor og stríðsyfirlýsingar Þýskalands og Ítalíu gegn Bandaríkjunum. „Þrátt fyrir stríðsáróðurinn sem fylgdi í kjölfarið voru fáar algengar brotalínur trúarbragða, kynþáttar eða landafræði til að fylgja eftir til að skilja þessi ruglingslegu átök – hvað þá sameiginlegar aðferðir til að stjórna átökum,“ segir Hanson. Týnd í þessari hringiðu hamfara voru sálir um 60 milljóna manna, flestir óbreyttra borgara, varpað á bálið.

Með stærsta og mannskæðasta stríði mannkynssögunnar virðast tvö þemu vera sérstaklega mikilvæg fyrir líðandi stund.

Í fyrsta lagi er mikilvægi tækninnar til sigurs í bardaga eða stríði. Kafli Hanson um yfirráðin í lofti er grípandi, ekki aðeins í því að vekja athygli á Stukas, Spitfires, Mustang, Zeros, Messerschmitts og B-17 vélum, heldur einnig í lýsingu á nýjungar og krafti yfirráða í lofti hvað varðar stríðsreksturinn.

Hanson sýnir fram á að áróður Öxulvelda og metnaður byrgði muninn hvað varðar minni tækni- og framleiðslugetu en Bandamenn nutu jafnvel í upphafi stríðsins.

Framfarir í flugvélagerð og ratsjám veittu Bretum og síðar Bandaríkjamönnum forskotið. Ótrúlegur fjöldi bandarískra flugmóðurskipa færði enn meiri yfirburði. (Nasistar áttu enga.) Rannsóknir og þróunverk nasista voru dreifðar og hálfkærar, háð brjáluðu ímyndunarafli Hitlers og stormasamri ákvarðanatöku.

Þjóðverjar kunna að hafa sent fyrstu eldflaugaþotuna og langdræga eldflaugina á vettvang, en þeir skorti getu til viðvarandi stórframkvæmda eins og Manhattan-verkefnið.

Annað viðeigandi þema þessarar bókar er mikilfengleiki og brotkvæmni fælingarinnar.

„Í gegnum söguna,“ segir Hanson, „hafðu átök alltaf brotist út á milli óvina þegar útlit fælingar – efnislegar og andlegar líkur á að beita meiri hervaldi með góðum árangri gegn árásargjarnum óvini – hvarf. Við hugsum oft um fælingarmátt í megindlegu tilliti, sem fall af því hversu margar eldflaugar viðkomandi hefur, hversu marga hermenn í einkennisbúningi, hversu mörg flutningaskip eða kafbátar viðkomandi ríki hefur, hversu margar stórskotaliðseiningar það hefur o.s.frv.

En Hanson leggur jafnmikla áherslu á hina ósýnilegu hlið fælingarinnar, á baráttuanda þjóðarinnar. „Með öllum sanngjörnum mælikvarða,“ segir hann, „var Þýskaland árið 1939 – hvað varðar fjölda og gæði flugvéla, herklæði, mannafla og iðnaðarframleiðsla – ekki sterkara en sameinaðir herir Frakka og Breta – eða að minnsta kosti ekki nógu sterkt til að geta sigrað og hernumið bæði ríkin."

Samt leyfði breska ríkisstjórnin Hitler að hámarka stöðu sína og Frakkland gafst upp fyrir innrásarhernum nasistum á nokkrum vikum vegna þess að þeir voru of þreyttir á stríði.

„Sérhver siðmenning, ef hún á að lifa af, verður að vera reiðubúin og fús til að beita valdi gegn þeim sem snúa aftur til vegu villimennskunnar og hóta að tæra hana innan frá - alveg eins og hún verður að vera reiðubúin og fús til að beita valdi gegn þeim - annaðhvort villimennina eða skipað af annarri siðmenningu - sem hóta að eyðileggja hana utan frá,“ skrifaði James Burnham, sem starfaði á skrifstofu Stefnumótunarþjónustunnar (Office of Strategic Services), árið 1961.

Í dag, þegar efnahagsleg og menningarleg og hernaðarleg völd eru meiri en nokkurn sinni mannkynssögunni, hafa leiðtogar og valdastéttin í Bandaríkjunum vilja til að fæla óvini hennar frá því að fara yfir landamæri og brjóta fullveldi þjóðarinnar? Það er spurning sem þarf að velta fyrir sér þegar maður les í gegnum stórverk sögunnar, verk eins og Hnignun og fall rómverska heimsveldisins eftir Gibbons, bók Carlyle um  frönsku byltinguna eftir Carlyle og  bók Hanson um seinni heimsstyrjöldina.

Svo vil ég bæta við, ef við tengjum seinni lærdóm Hanson um heimsstyrjöldina síðari við nútímann, en það er að Pútín vanmat hina ósýnilegu hlið fælingarinnar, á baráttuanda þjóðarinnar í Úkraníu. Það er stundum ekki nóg að hafa stærri her en heldur skiptir beiting hans og baráttuvilji hersveitanna öllu máli, ásamt að hafa nóg af hergögnum. Þetta er gegnum gangandi þema í hernaðarsögu mannkyns.

Íslendingurinn og ríkið

Íslendingurinn varð til löngu áður en íslenska ríkið. Hér var ekkert skipulagt samfélag til fyrr en 930 og hafði einstaklingurinn þá haft það ágætt í 60 ár og lifað frjálst án ríkisafskipta. Engar sögur fara af hvernig menn leystu ágreining þessi ríkislausu ár en eflaust fóru menn eftir hefðum úr heimahögum.

Svo tók við tímabil Þjóðveldisins en þjóðveldisöld eða goðaveldið er tímabil í Íslandssögunni frá stofnun Alþingis árið 930 til undirritunar gamla sáttmála árið 1262/64. Þá var ekkert framkvæmdarvald til (engin ríkisstjórn) og dómsvaldið og löggjöfin í höndum einstaklingana.

Þegar Noregskonungur komst til valda 1262/64 á Íslandi, var vald hans afar takmarkað. Hann gerði bókstaflega ekki neitt til framkvæmda en stillti til friðar. Völdin lágu enn og aftur hjá íslenskum valdhöfum.

Svo var fram til siðbreytingar, konungsvaldið var takmarkað. En það breyttist með siðbreytingunni og sérstaklega þegar konungur komst yfir auðævi kirkjunnar í kjölfarið. Efnahagslegt vald (verslun, skattar og landeign) hans jókst og lítið kom til baka, engar framkvæmdir eða úrbætur til landsins. Nú fór yfirstéttin að vera háð konungi og sjá má það af bréfaskiptum þess tíma, að undirlægjuhátturinn jókst. Mesta eymdartímabil sögunnar fór í hönd næstu tvær aldir. Valdið lá í Kaupmannahöfn og peningarnir fóru þangað.

Það var ekki fyrr en með upplýsingunni og gjaldþrota land, sem dönsk stjórnvöld urðu að gera eitthvað. Valdið til innlendra stjórnvalda kom smá saman til baka sem og efnahagslegt frelsi. Framfaratíð hefur ríkt hér frá byrjun 19. aldar með sínum áföllum inn á milli en stefnan hefur verið upp á við.

Valdið hefur verið að færast niður á sveitarstjórnarstig síðastliðna áratugi og er það vel. Staðarbúar vita betur hvað hentar sínum aðstæðum en fjarlægt Reykjavíkurvald / Kaupmannahafnarvald. Farið er betur með fé og frelsi einstaklingsins er meira.

Ríkisvaldið hefur aldrei kunnað að búa til peninga, aðeins eyða þeim. Það beitir valdi til að hrista peninga úr vösum borgaranna til framkvæmda, sumar góðar en aðrar arfavitlausar. Við höfum ekkert um það að segja hvernig peningunum er eytt.

Þar sem einstaklingurinn hefur fengið að vera í friði fyrir stjórnvöldum og hann fengið að sinna sínum viðskiptum, hefur verið efnahagsleg velgengni. Frelsið til athafna helst í hendur við lýðræði. Við erum íbúar þessa lands, ekki þegnar en einnig borgarar. Valdið kemur frá meirihluta borgaranna, ekki Alþingis eða ríkisstjórn.

Nú ætti að færa valdið meira niður á sveitarstjórnarstigs / landshlutastigs og helst beint í hendur borgaranna með beinu lýðræði. Almenningur er óvitlaus og er fullfær um að taka upplýstar ákvarðanir enda velmenntaður. Með auðkenningu í farsíma er jafn auðvelta að taka fjárhæðir úr netbanka og kjósa um lands- eða sveitarstjórnarmál. Kannski ættu sveitarstjórnir að riða á vaðið og leyfa beinar íbúakosningar?

Þetta ættu stjórnvöld að hafa í huga, að skipta sér sem minnst af einkahögum einstaklingsins og ekki binda hendur hans með alþjóðlegum skuldbindingum nema með sameinuðu samþykki meirihluta einstaklinga í þessu samfélagi sem kallað Ísland!

Kartaflan hjálpaði til við að halda lífinu í Íslendingum á 19. öld

Er það tilviljun eður ei að engar hungursneyðar voru á Íslandi á 19. öld en hungrið svarf að þjóðinni á 17. og 18. öld? Veit ekki hvort matjurtir hefði bjargað Íslendingum í móðuharðindum enda lá landið undir eiturlofti langtímum saman eða a.m.k tvö eða þrjú ár og olli uppskerubresti víða um Evrópu og sumir segja leitt óbeint til frönsku byltingarinnar vegna uppskerubrest.

En í öðrum tilfellum hefðu matjurtagarðarnir og sérstaklega kartaflan, komið í veg fyrir hungursneyð og bætt kolvetni í mataræði Íslendinga sem samanstóð að mestu af fiskneyðslu, kjötáti og neyðslu mjólkurafurða. Korn (kolvetni) var flutt inn en hvort það hafi verið nægilegt veit ég ekki. 

Lítum á sögu kartöflunnar og matjurtagarða. Ég ætla ekki að finna upp hjólið og gríp því í grein af Vísindavefnum. Nota bene, það vantar í greinina sú staðreynd að matjurða- og landbúnaðartilraunir Íslendinga á seinni helming 18. aldar má rekja til upplýsingarinnar sem hvatt stjórnvöld og almenning víða um Evrópu til framþróunar. Það er því engin tilviljun að þessar tilraunir hófust á Íslandi á þessum tíma.

Byrjum nú:

"Árið 1758 uppskar Hastfer barón á Bessastöðum fyrstu „íslensku“ kartöflurnar. Tveimur árum síðar ræktaði séra Björn Halldórsson í Sauðlauksdal í Barðastrandasýslu fyrstur Íslendinga jarðepli, eins og kartöflur nefndust þá. Í hvatningarskyni fékk Björn verðlaunapening frá konungi fyrir framtakið. Björn varð, líkt og forveri hans Vísi-Gísli, fyrirmynd Íslendinga á sviði matjurtaræktar á sinni tíð.

Þrátt fyrir boð yfirvalda var það ekki fyrr en í upphafi 19. aldar að garðyrkja, og þar með talin kartöflurækt, varð almenn í landinu. Íslenskum bændum var illa við að stinga upp tún sín til að rýma fyrir matjurtagörðum. Á dögum Napóleonstyrjalda varð breyting á þessu viðhorfi. Þá komu fá kaupskip til Íslands og innflutningur dróst saman. Íslendingar voru enn á ný hvattir til þess að færa sér matjurtaræktina í nyt.

Á tíu ára tímabili, frá árinu 1801 til 1810, fjölgaði matjurtagörðum í landinu úr 270 í 1.194. Árið 1813 voru garðarnir orðnir 1.659 og árið 1817 voru þeir 3.466 talsins. Görðunum fór fjölgandi alla 19. öldina. Helsta hvatning íbúa landsins var án efa skorturinn sem fylgdi í kjölfar Napóleonsstyrjaldanna. Þá þurftu Íslendingar að nýta sér öll tiltæk ráð til þess að komast lífs af."

Af vísindavefnum: Valgerður G. Johnsen sagnfræðingur

Donald Trump - Mesti alríkisforseti Bandaríkjanna?

Hvað er átt við? Hér er verið að tala um að hann sendi mál ítrekað í gegnum Bandaríkjaþing, í stað þess að stjórna eingöngu með forsetatilskipunum. Það gékk ekki vel og voru málin sem hann sendi, ítrekað felld, sérstaklega eftir að Demókratar náðu valdi á Fulltrúadeildinni.

Sjá þetta myndband: The Two Words That Reveal Why Trump Failed in His Battle With The Deep State.

Annars kemur sífellt betur í ljós að stjórn Bandaríkjanna undir hans forystu var fádæma góð. Efnahagurinn blómstraði, friður saminn í Miðausturlöndum, Kínverjum sett mörk, nýr Norður-Ameríku samningur í efnahagsmálum saminn og lengi mætti telja. Samanburðurinn við núverandi stjórn er sláandi. Efnahagskreppa, stríð og minnandi áhrif Bandarikjanna í heiminum.

En það sem markaði stjórnartíð hans voru stanslausar árásir fjölmiðla og Demókrata á hann og hans fólk. Reynt var að klína á hann alls konar hneyksli og tvisvar reynt að koma honum frá völdum (meira segja eftir að hann lét af embætti) en nú er að koma betur í ljós að öll hneykslin koma í raun frá Demókrötum sem hafa ógnarsterk áhrif á leyniþjónustukerfi landsins og fjölmiðla.

Allar ljótustu aðferðir var beitt til að koma Trump frá völdum, meira segja njósnað um hann í sjálfu Hvíta húsinu. Allar málsóknir og rannsóknir (en Trump er mest rannsakaðisti forseti frá upphafi) hafa fallið um sjálft sig. Hann hefur verið sýknaður í hverju máli eftir öðru og nú er Durham rannsóknin að leiða í ljós að glæpurinn lá allan tímann hjá Demókrötum.

En það fáum við engar fréttir af hér á Íslandi. Hér er bara einblítt á neikvæðar fréttir af Trump. Íslenskir fjölmiðlar eru copy/paste fjölmiðlar á erlendar fréttir.

En nú hafa vinstri fjölmiðlar vestan hafs snúið baki við Biden og hafa leyft hluta af skítum að koma upp á yfirborðið. Ástæðurnar eru tvær. "Laptop from hell" málið sem líklega sendir Hunter Bdien í fangelsið og fjölmiðlar vilja vera réttum megin sannleikans þegar það fer í gengum dómskerfið. Fjölmiðlarnir hafa allan tíma verið röngum megin sannleikans og jafnvel leynt honum. En íslenskir fjölmiðlar munu kannski skipta um gír, eftir forskrift hinu erlendu.

Væntanlegur yfirburðasigur Repúblikanna í midterm kosningunum en þeir hafa heitið því að rannsóknir á meintum misgjörðum Demókrata og stjórn Bidens fari fram. Líklegt er að Biden verði ákærður fyrir embættisbrot (landamærin, Afganistan eða glæpastarfsemi fjölskyldu hans koma allir til greina sem ákæruatriði) eða hann dæmur úr embætti vegna elliglapa. Repúblikanar segjast þegar byrjaðir að safna gögnum.

Hvar endar Trump í sögubókunum? Síðast kaflinn hefur ekki verið skrifaður. Vinsældir hans hafa ekki verið meiri þessa stundina og rallí hans geysivinsæld. Trump er eins og annað fólk, með sína galla og kosti.  Elskaður og hataður í senn (og óttað af óvinum sínum). Og Trump er enginn kórdrengur, kjaftfor, hefnigjarn og kvennaflagari.

Ég hef lært af sögunni að dæma stórmenni eða snillinga ekki eftir persónum þeirra, heldur af verkum þeirra. Í ljós hefur einmitt komið eftir á að sum stórmennina voru kannski ekki barnanna best en verk þeirra lifir, löngu eftir dauða þeirra.

Eigum við til dæmis að hætta að hlusta á verk Wagners vegna gyðingahaturs hans? Erfið ákvörðun sem Ísraelmenn þurftu að taka og þeir ákváðu á endanum að leyfa tónlisttaflutning á verkum hans. Eða Michael Jackson, var hann barnaníðingur eða fullorðinn maður með barnshjarta? Eigum við að hætta að hlusta á tónlist hans?

Við Íslendingar eigum bara að meta erlenda stjórnmálamenn eftir því hvernig þeir koma fram við okkur. Gordon Brown, forsætisráðherra Bretlands fyrrverandi, er til að mynda enginn Íslandsvinur. Biden og Trump vissu og vita varla af Íslandi og er alveg sama um land okkar, sem er kannski hið besta mál. Trump hafi áhuga á Grænlandi á sínum tíma, til kaupa.

Nú er ég kominn aðeins út fyrir efnið, en samt er kjarninn sá að við eigum að dæma fólk eftir gerðum þess, ekki innantómum orðum. Verkin tala.

 

 

 

 

 

 

 

Jón Sigurðsson ,,den hvide"

Til er sögn um það að danska herliðið, sem var hérna um þjóðfundartímann, hafi haft fyrirskipun um að skjóta þrjá þjóðfundarmenn ef til óreirða kæmi, eins og danska stjórnin óttaðist.

Menn þessir voru ekki nafngreindir en nefndir den hvide, den tykke og den halte, en allir vissu við hverja var átt. Den hvide var Jón Sigurðsson, den tykke var Hannes Stephensen, prófastur á Ytri-Hólmi og den halte Jón Guðmundsson ritstjóri.

 

 

 

 

 

Færøernes Kommando - Eyjaherstjórn Færeyja

Færøernes Kommando - Eyjaherstjórn Færeyja

Eyjaherstjórn Færeyja (á dönsku: Færøernes Kommando; ISCOMFAROES) var hereining í Færeyjum. Það var herstjórn Færeyja fyrir lofthelgi Færeyja og landhelgi Færeyja. Það studdi heimastjórna með hernaðarráðgjöf auk leitar- og björgunarstarf. Eyjaherstjórn Færeyjar var sameinuð Eyjaherstjórn Grænlands í sameiginlega norðurskautsstjórn þann 31. október 2012.

Saga

Færeyska sjósvæðið (danska: Færøernes Marinedistrikt) var stofnað 5. september 1951 í Þórshöfn.

Þann 1. júní 1961 var umdæmisheitinu breytt í Færeyjarherstjórn og sama dag var flotastöð Þórshafnar stofnuð sem yfirvald.

Árið 1963 var hafnarstöðin að Hoyvíksvegi 58 reist og varð hún nýtt heimili Færeyjaherstjórnar, sem til ársins 1979 samanstóð af yfirstjórninni (Færeyjarherstjórn), sjóherstöðinni og flotaútvarpsstöð Þórshafnar. Frá sameiningu árið 1979 þar til norðurslóðastjórnin var stofnuð 31. október 2012 var Færeyjaherstjórn sameiginlegt yfirvaldsheiti.

Þann 1. janúar 2001 var stofnað nýtt stig II stjórnvald sem hét Færeyjaherstjórn.

Þann 2. júlí 2002 fór fram athöfn þar sem Dannebrog var dreginn niður í síðasta sinn á sjóherstöðinni í Þórshöfn. Lykillinn að byggingunum var síðan afhentur bæjarstjóra Þórshafnar. Endanlegur flutningur varð að veruleika og Mjørkadalur varð nýtt heimili yfirherstjórnar Færeyja.

Árið 2005 ákvað danska ríkisstjórnin að hætt skyldi allri starfsemi á Sornfelli 15. nóvember 2010.

Ratsjárstöð NATO sem komið hafði verið upp árið 1963 í Mjørkadal á Sornfelli í 749 metra hæð yfir sjávarmáli var hlekkur í vörnum heimskautsbaugs. Ratsjárstöðinni var lokað við litla athöfn 1. janúar 2007 eftir meira en 40 ára starfsemi.

Óbreyttum borgurum er heimilt að ferðast á fjallvegi upp að ratsjáraðstöðunni sem býður upp á víðáttumikið útsýni yfir Færeyjar.

Frá 10. febrúar 2011 hefur hluti af aðalbyggingunni í Mjørkadal verið notaður sem fangageymslur af dönsku lögreglunni í Færeyjum; þetta kom til vegna vandamála með myglu á fyrri stöðum fangageymslunnar. Danska varnarliðið afhenti færeyskum stjórnvöldum byggingarnar í Mjørkadal árið 2013.

 

Stofnun herlaus lýðveldis 1944

Ég fann þessa grein á Facebóksíðu minni sem ég setti þar inn 2020 undir flokknum glósur í minningum. Man ekki eftir að hafa birt hana hér, held ekki. En góð vísa er aldrei of oft kveðin og því kemur greinin hér.

Inngangur

Í þessari grein verður vellt upp þeirri spurningu hvers vegna Íslendingar kusu að stofna herlaust lýðveldi árið 1944 og í framhaldinu verður nokkrum öðrum spurningum vellt upp, t.d. hvort að það hafi verið eðlilegt ástand eða einhvers konar millibilsástand á meðan Íslendingar voru að finna leiðir til að tryggja öryggi landsins. Var landið í raun herverndarlaust á tímabilinu 1946 – 1951? Bar ástandið á þessu fyrrgreinda tímabili einkenni af því að hér var ákveðið tómarúm sem íslensk stjórnvöld reyndu að fylla upp í, fyrst með inngöngu í NATÓ og síðan varnarsamninginn við Bandaríkin? Einkennist ástandið í dag af sömu vandamálum, að finna einhverja heildarlausn á varnarmálum landsins og fylla upp í tómarúm? Var það ekki léleg afsökun af hálfu íslenska ríkisins fyrir valdaafsali (hersetu erlends ríkis) til Bandaríkjanna að fámenni og fátækt landsins kæmi í veg fyrir stofnun íslensks hers á sínum tíma og Íslendingar væru mótfallnir vopnaburði?

Aðdragandinn – heimastjórn og varnir

Strax á tíma sjálfstæðisbaráttunnar um 1900 fóru íslenskir ráðamenn að huga af alvöru að vörnum landsins samfara því að landið fengi fullt sjálfstæði. Þorvaldur Gylfason segir í Fréttablaðinu þann 19. júní 2003 að rök þeirra, sem töldu Ísland ekki hafa efni á því að slíta til fulls sambandinu við Dani fyrir 100 árum, lutu meðal annars að landvörnum og vitnar hann í Valtý Guðmundsson sem sagði árið 1906 að fullveldi landsins stæði í beinu sambandi við getuna til varnar og sagði m.a. að þó að þjóðin ,,… gæti það í fornöld [staðið sjálfstæð], þá var allt öðru máli að gegna. Þá var ástandið hjá nágrannaþjóðunum allt annað, og meira að segja hefði engin þeirra þá getað tekið Ísland herskildi, þó þær hefðu viljað. Það var ekki eins auðgert að stefna her yfir höfin þá eins og nú.”

Þorvaldur telur að þarna hafi Valtýr reynst forspár að því leyti, að Íslendingar hafi aldrei þurft eða treyst sér til að standa straum af vörnum landsins. Lýðveldi var ekki stofnað á Íslandi fyrr en útséð var um hvernig vörnum landsins yrði fyrir komið enda þótt nokkur ár liðu frá lýðveldisstofnuninni 1944 þar til varnarsamningurinn var gerður við Bandaríkin 1951.

Íslendingar lýstu þó yfir hlutleysi þegar landið varð fullvalda 1918 en treystu í reynd á vernd Dana og Breta. Hernám Breta 1940 breytti lítið skoðunum flestra í þessum efnum, að falla þyrfti frá hlutleysisstefnunni en í lok heimstyrjaldarinnar áttu Íslendingar í mestum erfiðleikum með að losa sig við hersetulið Bandaríkjamanna og Breta en það tókst loks 1947. Hins vegar var óljóst hvað átti að taka við.

Herverndarsamningur við Bandaríkin 1941

Styrjaldarhorfurnar voru ískyggilegar hjá Bretum á öndverðu ári 1941. Á þessum tíma voru Þjóðverjar umsvifamiklir og sigursælir, og var þá og þegar búist við að þeir réðust á Bretlandseyjar. Meðal þeirra sem höfðu áhyggjur af þessari þróun mála voru Bandaríkjamenn. Þeir vörðust hins vegar að dragast inn í ófriðinn, en studdu fast við bakið á Bretum.

Meðal annars vegna fyrrgreindra ástæðna, að líkur voru á innrás Þjóðverja inn í Bretland, fengu Bretar talið Bandaríkjastjórn á að taka við hernámi Íslands og gæslu Grænlands, sem taldist dönsk nýlenda. Þeir síðarnefndu vildu þó ekki taka við hernámi Breta á Íslandi, að Íslendingum forspurðum.

Í ritinu Foreign Relations of the United States fyrir árið 1940 er birt frásögn af viðtali sem Vilhjálmur Þór átti 12. júlí við A. A. Berle aðstoðarutanríkisráðherra Bandaríkjanna þar sem Vilhjálmur varpaði m.a. fram þeirri spurningu hvort Bandaríkin litu á Ísland sem hluta af vesturhveli jarðar og veiti því vernd samkvæmt Monroekenningunni. Vilhjálmur sagði að hann væri hér að tala ,,óformlega og óopinberlega” en með vitund og samþykki ríkisstjórnar sinnar. Bandaríski ráðherrann kvaðst ekki geta gefið svar við þessari fyrirspurningu að svo komnu.[i] Gangur styrjaldarinnar átti hins vegar eftir að hafa veruleg áhrif á afstöðu Bandaríkjamanna til hernaðarmála á Norður-Atlantshafsvæðinu.

Það voru Bretar sem hófu viðræður við Bandaríkjamenn um yfirtöku hernámsins en fyrirætlanir Breta og Bandaríkjamanna um bandaríska hervernd Ísland voru ekki ræddar við Íslendinga lengi vel. Á Íslandi vissu menn af viðræðunum en það voru skiptar skoðanir á ágæti slíkrar herverndar, sumir töldu að hlutleysisstefnan væri ekki í hættu þótt slíkir samningar væru gerðir, aðrir voru á því að slík hervernd bryti gegn henni.

Þann 14. júní 1941 var svo komið að endanlega hafði verið gengið frá samkomulagi Breta og Bandaríkjamanna um að semja við Ísland um bandaríska hervernd.

Breski sendiherranum í Reykjavík, Howard Smith, var falin samningsgerðin við Íslendinga. Niðurstaða viðræðanna við breska sendiherrann varð sú að gert var samkomulag um hervernd Bandaríkjanna er fólst í skiptum á orðsendingum milli forsætisráðherra Íslands og forseta Bandaríkjanna 1. júlí 1941.

Í orðsendingu forsætisráðherrans voru m.a. eftirfarandi skilyrði fyrir hervernd Bandaríkjanna:

1. Bandaríkin skuldbinda sig til að hverfa burtu af Íslandi með allan herafla sinn á landi, í lofti og á sjó, undireins og núverandi ófriði er lokið.

2. Bandaríkin skuldbinda sig ennfremur til að viðurkenna algert frelsi og fullveldi Íslands....

3. Bandaríkin skuldbinda sig til að haga vörnum landsins, þannig, að þær veiti íbúum þess eins mikið öryggi og frekast er unnt....

4. Af hálfu Íslands er það talið sjálfsagt, að ef Bandaríkin takast á hendur varnir landsins, þá hljóti þær að verða eins öflugar og nauðsyn getur frekast krafist....Íslenska ríkisstjórnin leggur sérstaklega áherslu á, að nægar flugvélar séu til varnar, hvar sem þörf krefur og hægt er að koma þeim við.... [ii]

Í orðsendingu Roosevelts forseta er lýst yfir samþykki á skilyrðum þeim sem nefnd eru í íslensku orðsendingunni. Mánudaginn 7. júlí 1941, sigldi inn í höfnina í Reykjavík bandarísk flotadeild með um rúmlega 4000 landgönguliða innanborðs sem áttu að sjá um hervernd landsins af hálfu Bandaríkjamanna. Það var hins vegar ekki fyrr enn þann 27. apríl 1942 sem það var tilkynnt í Washington að Bandaríkjamenn hefðu tekið við yfirherstjórn á Íslandi af Bretum.

Vorið 1942 hófust viðræður um land undir flugvöll á Miðnesheiði við Keflavík. Bandaríkjamenn fengu bestukjararéttindi varðandi þann flugvöll en lofuðu að afhenda hann Íslendingum í stríðslok.

Stofnun herlauss lýðveldis 1944

Gangur heimsmála frá og með fyrri heimsstyrjöld fór að hafa bein áhrif á innan- og utanríkisstefnu landsins. Haf og fjarlægð voru ekki lengur skjöldur og verja landsins. Þetta vissu íslenskir ráðamenn og höfðu vitað í marga áratugi. Þetta höfðu þeir hugfast þegar þeir hugðu að stofnun íslensks lýðveldis 1944, og ekki nóg með það, þeir hófu að leita hófanna að ásættanlegri lausn á varnarmálum landsins.

Keflavíkursamningurinn

Hinn 1. október 1945 óskaði Bandaríkjastjórn eftir viðræðum við ríkistjórn Íslands um leigu á þremur tilteknum stöðum fyrir herstöðvar næstu 99 ár. Það tók 12 manna nefnd allra þingflokka skamman tíma að sameinast um að vísa þeim tilmælum á bug. Fyrir kostningarnar í júnílok 1946 lýstu allir stjórnmálaflokkarnir yfir því að þeir væru andvígir hernaðarbækistöðvum á Íslandi á friðartímum.

Samkvæmt herverndarsamningunum átti hernámsliðið að hverfa frá Íslandi þegar að ófriðnum loknum. Stóð í setuliðinu að fara af landinu. Þrátt fyrir að Bandaríkjamenn hefðu tekið við herstjórn landsins af Bretum og tilkynningu bresku yfirstjórnarinnar í maí 1942 um brottfarir nokkurs hluta bresku hersveitanna, dvaldist áfram á Íslandi til styrjaldarloka nokkurt lið breska flughersins og breska flotans.

Vorið 1946 fór af landi brott mestur hluti bresku hermannanna sem þá var eftir á Íslandi. Hinn 4. júlí 1946 var gerður endanlegur samningur um afhendingu Reykjavíkurflugvallar. Bretar samþykktu að ,,nægilega margir breskir starfsmenn skuli verða eftir til þess að æfa og aðstoða Íslendinga við starfrækslu mannvirkjanna og útbúnaðarins”,[iii] en þó eigi lengur en átta mánuði frá gildistöku samnings. Í þessum samningi var einnig tekið fram, að semja skyldi um afhendingu miðunarstöðvarinnar í Sandgerði, lóranstöðvarinnar á Reynisfjalli við Vík og fleiri staði.

Hinn 22. maí 1947 var birt svohljóðandi fréttatilkynning frá íslenska utanríkisráðuneytinu:

Með erindi dags, 8 maí hefur breski sendiherrann tilkynnt utanríkisráðherra, að allir breskir hermenn séu nú farnir brott af Íslandi, en eins og kunnugt er hefur lítil sveit úr breska flughernum starfað á Reykjavíkurflugvelli undanfarna mánuði til aðstoðar við rekstur hans samkvæmt ósk flugmálastjórnarinnar....

Það stóð einnig í Bandaríkjamönnum að taka sitt hafurtask og veturinn 1945-46 var ekkert fararsnið á Bandaríkjamönnum. Í júlílok 1946 hóf forsætisráðherra viðræður um þessi mál við trúnaðarmenn Bandaríkjastjórnar. Á aukaþingi um haustið lagði forsætisráðherrann fram þingályktunartillögu, sem heimilaði ríkisstjórninni að gera samning við ríkisstjórn Bandaríkjanna um brottför hersins. Í samningsuppkastinu var megináherslan lögð á eftirfarandi atriði: Að herverndarsamningurinn frá 1941 væri úr gildi felldur, að Bandaríkin skuldbindu sig til þess að hafa flutt allan her sinn burtu af Íslandi innan sex mánaða frá því að hinn nýi samningur gengi í gildi og loks að Bandaríkin afhentu Íslendingum tafarlaust Keflavíkurflugvöllinn til fullrar eignar og umráða. Sú kvöð fylgdi þó þessum samningi að Bandaríkjamenn fengju ákveðin afnot af flugvellinum til þess að geta sinnt skyldum sínum vegna hersetu í Þýskalandi.

Þingsályktunartillagan var samþykkt 5. október og samningurinn undirritaður 7. október 1946. Hann er almennt nefndur Keflavíkur-samningurinn.[iv] Um gildistíma samningsins sagði:

Samningur þessi skal gilda á meðan á stjórn Bandaríkjanna hvílir sú skuldbinding að halda uppi herstjórn og eftirliti í Þýskalandi; þó má hvor stjórnin um sig hvenær sem er, eftir að fimm ár eru liðin frá gildistöku samnings þessa, fara fram á endurskoðun hans....Skal samningurinn þá falla úr gildi tólf mánuðum eftir dagsetningu slíkrar uppsagnar.

Eftir samningnum sem þar af leiddi hurfu síðustu hermennirnir úr landi 8. apríl 1947. Bandaríkjamenn fólu flugfélögum og verktökum að gæta hagsmuna sinna í flugstöðinni, og voru ýmsar umbætur gerðar þar 1946-50 vegna almenns millilandaflugs, sem þá var að komast á. Bandarískir starfsmenn á Keflavíkurflugvelli voru að jafnaði um þúsund að tölu, um 2/3 hlutar á vegum flugfélaga en hinir á vegum verktaka.

Andstæðingar samningsins sögðu að ekki þyrfti að semja um brottför hersins. Í herverndarsamningnum frá 1941 stæði skýrum stöfum að herinn ætti að fara að ófriðnum loknum. Stuðningsmenn hann töldu aftur á móti að hann væri eina leiðin til að koma hernum úr landi, þar sem Bandaríkjamenn túlkuðu 1. grein herverndarsamningsins frá 1941 þannig að hugtakið stríðslok sem ,,gerð endanlegra friðarsamninga” [sbr. alþjóðalög] eða lyktir á loftflutningum hermanna milli Bandaríkjanna og hernuminnar Evrópu.[v] Í skjóli þessarar túlkunar gat stjórnin í Washington gert áframhaldandi hernaðarréttindi að skilyrði fyrir niðurfellingu herverndarsamningsins.

Ljóst er að Bandaríkjamenn ætluðu sér ekki að hverfa á brott með her sinn fyrr en nýr samningur, sem tryggði þeim lágmarksréttindi á Íslandi, hefði verið undirritaður. Þeir voru hins vegar óánægðir með Keflavíkursamninginn en að mati utanríkisráðuneytisins bandaríska var hann ,,það, besta, sem hægt var að ná fram undir núverandi kringumstæðum í stjórnmálum Íslands”.[vi]

Um sama leyti og hugmyndir um stofnun Atlantshafsbandalagsins – NATO voru að fæðast, kom upp hugmynd um sérstakt varnarbandalag Norðurlanda en fljótlega kom í ljós að hún var andvana fædd. Það næsta sem gerðist í stöðunni var að Ísland gerðist aðili að Atlantshafsbandalaginu 1949. Um miðjan mars 1949 héldu þrír ráðherrar til Washington og ræddu við Dean Acheson, utanríkisráðherra Bandaríkjanna. Lögðu þeir áherslu á sérstöðu Íslendinga sem vopnlausrar þjóðar, sem vildi ekki koma sér upp eigin her, segja nokkru ríki stríð á hendur eða hafa erlendan her eða herstöðvar í landinu á friðartímum. Í skýrslu ráðherranna segir m.a.:

Í lok viðræðanna var því lýst yfir af hálfu Bandaríkjamanna:

1. Að ef til ófriðar kæmi, mundu bandalagsþjóðirnar óska svipaðrar aðstöðu á Íslandi og var í síðasta stríði, og það myndi algerlega vera á valdi Íslands sjálfs, hvenær sú aðstaða yrði látin í té.

2. Að allir aðrir samningsaðilar hefðu fullan skilning á sérstöðu Íslands.

3. Að viðurkennt væri, að Ísland hefði engan her og ætlaði ekki að stofna her.

4. Að ekki kæmi til mála, að erlendur her eða herstöðvar yrðu á Íslandi á friðartímum.[vii]

Eins og kunnugt er stóð mikill styrr um þetta mál en þrátt fyrir átök og mótmæli var Atlantshafssáttmálinn undirritaður í Washington 4. apríl 1949.

Með aðildinni að Atlantshafsbandalaginu töldu íslensk stjórnvöld að öryggisþörf Íslands væri að mestu fullnægt. Vestræn ríki kæmu þjóðinni til aðstoðar, ef til ófriðar drægi. Frá sjónarhóli Atlantshafsbandalagsríkjanna horfði málið öðruvísi við. Þrátt fyrir fyrirvara Íslendinga við sáttmálann vildu yfirmenn Bandaríkjahers og Atlantshafsbandalagsins að herlið yrði á Íslandi á friðartímum til varnar Keflavíkurflugvelli. Þeir óttuðust aðallega skemmdarverk sósíalista eða valdarán þeirra en ekki áform Sovétmanna um að leggja Ísland undir sig. Hjá íslenskum ráðamönnum var hvorki samstaða um að fá erlent herlið né koma á íslensku varnarliði og var aðallega borið við bágt efnahagsástand landsins.

Kalda stríðið og Kóreustyrjöldin 1950 breytti afstöðu íslenskra ráðamanna á sama hátt gagnvart aukinni þátttöku Íslendinga í hernaðarsamstarfi og valdarán kommúnista í Prag 1948. Það voru því íslensk stjórnvöld sem höfðu frumkvæði að því að leita til Atlantshafsbandalagsins til að styrkja varnir landsins. Niðurstaðan varð sú að þríflokkarnir féllu frá stefnu sinni um herleysi á friðartímum og gerðu varnarsamning við Bandaríkjamenn um vorið 1951.

Segja má að allt frá stríðslokum og fram á fyrri hluta 6. áratugarins gegndi Ísland lykilhlutverki í stríðáætlunum Bandaríkjamanna. Fyrir utan Bretland og það svæði sem tekur til Norður-Afríku og Austurlanda nær hafði ekkert land meira árásagildi í stríði við Sovétríkin eða öryggi Bandaríkjanna væri stefnt í hættu ef Sovétmenn legðu landið undir sig. Héðan gætu meðaldrægar sprengjuflugvélar gert árásir á skotmörk í Sovétríkjunum með kjarnorkuvopnum og venjulegum vopnum. Grænland eitt var mikilvægara en Ísland fyrir varnir Bandaríkjanna.

Varnarsamningurinn frá 1951

Í varnarsamningnum frá 1951 er lögð skýr áhersla á varnarhlutverk herstöðvarinnar í Keflavík og Bandaríkjamenn hétu því, samkvæmt 4 lið samningsins, að framkvæma skyldur sínar gagnvart Íslandi í varnarmálum sem frekast má verða sé stuðlað að öryggi íslensku þjóðarinnar.

Samningurinn er í 8 liðum. Þar segir m.a.:

1. Bandaríkin munu fyrir hönd Norður-Atlantshafsbandalagsins og samkvæmt skuldbindingum þeim, sem þau hafa tekist á hendur með Norður-Atlantshafssamningnum, gera ráðstafanir til varnar Íslandi.

2. Ísland lætur í té þá aðstöðu í landinu sem báðir aðilar eru ásáttir um að sé nauðsynlegt.

3. Það er háð mati Íslands hverrar þjóðar menn eru í varnarliðinu....

4. Bandaríkjamenn heita því að framkvæma skyldur sínar samkvæmt samningnum þannig að sem frekast má verða sé stuðlað að öryggi íslensku þjóðarinnar....

5. Tekið er fram að ekkert ákvæði samningsins skuldi skýrt þannig að það raski úrslitayfirráðum Íslands yfir íslenskum málefnum.

6. Samningurinn frá 7. október 1946 milli Íslands og Bandaríkjanna um bráðarbirgðaafnot Keflavíkurflugvallar fellur úr gildi.

7. Ísland tekur í sínar hendur stjórn og ábyrgð á almennri flugstarfsemi á Keflavíkurflugvelli en ríkin tvö skulu koma sér saman um hluteigandi ráðstafanir varðandi skipulag á rekstri flugvallarins til þess að samræma starfsemina þar notkun vallarins í þágu varna Íslands.

8. Varðandi uppsögn varnarsamningsins segir að hvor aðili um sig geti óskað endurskoðunar á honum og leiði hún ekki til samkomulags innan sex mánaða geti hvor ríkisstjórnin hvenær sem er eftir það sagt samningnum upp, og skuli hann þá falla úr gildi tólf mánuðum síðar.

Í varnarsamningi Íslands og Bandaríkjanna er lögð áhersla á varnarhlutverki herstöðvarinnar í Keflavík og tekið fram að íslensk stjórnvöld verði að heimila allar hernaðarframkvæmdir á Íslandi. Bandaríkjamenn höfðu þó ákveðið svigrúm í hernaðaráætlunum sínum vegna þess að í samningnum var ekki gerð tilraun til að skilgreina notkun Íslands á stríðstímum.

Heimildir:

[i]Pétur J. Thorsteinsson: Utanríkisþjónusta Íslands og utanríkismál 1, 207.

[ii]Alþingistíðindi. 1941 (aukaþing), A. 1.

[iii]Samningar Íslands II, 1049 - 1051.

[iv]Samningar Íslands, II, 1353 - 1356.

[v]Þór Whitehead: Lýðveldi og herstöðvar 1941-46, 149.

[vi]Þór Whitehead: Lýðveldi og herstöðvar 1941-46, 167.

[vii]Alþingistíðindi 1948, A, 917.

Kænugarður 1941: Stærsta umsátur í sögu hernaðar?

Kænugarður: Stærsta umsátur í sögu hernaðar?

Mannfallið var meira en 600.000 manns  í þessum bardaga, þar á meðal þeir sem höfðu horfið eða verið teknir til fanga sem og þeir sem voru drepnir.

Fyrsta orrustan við Kænugarð hófst 7. ágúst 1941. Það var eitt af efstu stigum Barbarossa-aðgerðarinnar með árásum, mótspyrnuaðgerðum og gagnárásum sem misheppnuðust. Þetta var ástandið á suðvesturvígstöðvum Sovétríkjanna.

Þetta gerðist mjög hratt og hraðinn jókst enn meir eftir því sem á leið. Þýski herinn fór hratt í átt að Kænugarði og reyndi að ná borginni. Sú orrusta yrði minnst sem ein af mesta umkringing eða umsátur í sögu hernaðar.

Þýska brynvarðar skriðdrekadeildirnar gátu hreyft sig með miklum hraða. Hermennirnir voru vel þjálfaðir og höfðu nauðsynlegan búnað. Þeir fóru hundruð kílómetra inn á sovéskt landsvæði.

Hitler vildi svipta Sovétmenn auðlindum sínum og verksmiðjum, svo hann setti tilskipun 33 19. júlí 1941. Heimurinn hélt niðri í sér andanum til að sjá hver myndi verða sigurvegari í þessari stórfenglegu baráttu tveggja stórvelda.

Þýskir hershöfðingjar voru á móti tilskipunum Hitlers. Þeir voru þeirrar skoðunar að fyrst yrði að ná Moskvu. En Hitler hafði aðrar hugmyndir í huga.

Eftir að skipunin hafði verið gefin voru tveir minni hópar fjarlægðir frá herhópsmiðstöðinni - 2. skriðdreka hópurinn og 2. herinn. Þeir voru sendir suður, í leiðangri til að hefja umkringingu á suðvesturvígstöðvunum Þeir myndu mæta 1. suðurhópi skriðdrekahersins sem stefndi í átt að suðvesturhliðinni.

Suðvesturvígstöðin, sem var undir valdi Rauða hersins, var að reyna að gera gagnárás og brjótast í gegnum hringinn, en Þjóðverjar voru alls staðar.

Þann 12. september 1941 hafði 1. skriðdrekahópurinn komist nógu langt norður til að þeir gátu farið yfir Dnieper ána. Þann 16. september höfðu þeir samband við 2. skriðdrekahópinn og héldu áfram suður og komu að bænum Lokhvista, 120 mílur austur af Kíev/Kænugarð.

Sovéski hershöfðinginn Budyonny, sem var í forsvari fyrir suðvesturvígstöðvunum, byrjaði að átta sig á því að þeir myndu brátt verða fastir og umkringdir.

Rauði herinn var í raun upp á náð og miskunn Þjóðverja. Budyonny og menn hans áttu enga möguleika. Þjóðverjum hafði tekist að fanga þá með mikilli umkringingu eða sveig hreyfingu. Með því að fótgöngulið þýska hersins sameinaðist á þennan hátt voru örlög Sovétmanna innsigluð í Kænugarði, jafnvel þótt þeir hafi barist hart.

Kænugarður hafði í raun fallið 19. september, en umkringdu hermennirnir héldu áfram að berjast. 5., 26., 21., 38. og 37. her Rauða hersins voru teknir inni í hringnum. Þeir börðust í um tíu daga í viðbót, en allt var að hrynja.

Suðvesturvígstöðin var við það að liðast í sundur og mörg mannslíf myndu líka glatast meðal óbreyttra borgara. Eins og  áður sagði, meira en 600.000 manns fórust í þessum bardaga, þar á meðal þeir sem höfðu horfið eða verið teknir til fanga sem og þeir sem voru drepnir.

Sumar hersveitirnar reyndu að draga sig til baka. Sovéskir hershöfðingjar eins og Mikhail Kirponos og fleiri voru myrtir. Aðeins brot af 15.000 hermönnum tókst að flýja umsátrið.

Ákvörðun Guderian hershöfðingja um að snúa suður var ein af þeim ráðstöfunum sem gerði umkringingunni kleift að ná árangri. Sovétmenn höfðu hins vegar tvístrast og það veikti þá. Varnar- og gagnsóknaraðferðir þeirra leiddu af sér hræðilegan ósigur.

Upphafleg innrás Þýskalands hófst með meira en 500.000 mönnum á meðan Sovétmenn voru með meira en 700.000. Í orrustunni misstu Þjóðverjar aðeins 45.000 menn á meðan fjöldi sovéskra mannfalla var yfirþyrmandi. Meira en 600.000 menn voru ýmist drepnir, handteknir eða saknað. Að auki voru meira en 84.000 veikir eða særðir.

Tap Rauða hersins á auðlindum eftir þessa bardaga gerði þeim erfitt fyrir að jafna sig. Meira en 400 skriðdrekar höfðu eyðilagst auk 343 flugvéla og nærri 30.000 byssur og sprengjuvörpur.

Það er mögulegt að þessi barátta hafi haft lúmsk áhrif á gang stríðsins. Ef Hitler hefði ekki hafnað ráðum allra hershöfðingja sinna og haldið áfram að taka Moskvu í staðinn, hefði sagan kannski verið önnur. Þjóðverjar gætu hafa unnið þennan bardaga, en seinkun þeirra á að taka Moskvu var banvæn.

Þessi skoðun er staðfest af einum af þýsku herforingjunum sem sagði eftir að síðari heimsstyrjöldinni lauk að það væri mikil mistök að fara fyrst til Kænugarðs. Að velja Kænugarð þýddi að fellibylurinn var seinkaður fram í október. Hann sagði að ef þeir hefðu farið fyrst til Moskvu hefðu þeir getað náð borginni áður en hinn kaldi rússneskur vetur gekk í garð.

Þannig að ef við berum saman umsátur eða orrustu Þjóðverja við verjendur Kænugarðs við hernað Rússa sem enn er ekki lokið, þá því ekki að jafna saman. Rússum tókst aldrei að umkringja Kænugarð, Pútín sendi of fámennt herlið eða ca. 200 þúsund manns sem umkringir Úkraníu á þrjá af fjóra vegu ekki nóg. Nú á að taka sneið af Úkraníu í stað allrar kökunnar. Gangi þeim vel.

Ég held reyndar að orrustan um Stalingrad hafi verið mesta umsátur sögunnar en þar tóku 2 milljónir manna þátt og líkt og með Kænugarð, Þjóðverjum tókst aldrei að loka borgina af.

Þýðir ekkert að horfa á reglur þegar kemur að stríði því þar gilda ekki reglur

Þetta er haft eftir Ólafi Sigurðssyni, fyrrverandi fréttamann RÚV. Þetta er svo rétt orðað og ég hef komið inn á hér að ég ætla að birta hér orð hans sem höfð voru eftir honum á Útvarpi sögu:

"Það hefur enga þýðingu að horfa til reglna þegar kemur að stríði því í stríði gilda engar reglur því stríð er villimennska og því verður ekki breytt. Þetta var meðal þess sem fram kom í máli Ólafs Sigurðssonar fyrrverandi fréttamanns í síðdegisútvarpinu í dag en hann var gestur Magnúsar Þórs Hafsteinssonar.

Ólafur segir að það sé af sem áður var, þegar menn ákváðu að mætast á fyrirfram ákveðnum stað að morgni og berjast þar til sólin hnigi til viðar og þar með væru það bara hermenn sem féllu. Í dag horfi einfaldlega öðruvísi við og stríð hafi það helst að markmiði að drepa fólk og stríð snúist fyrst og fremst um það, því hafi umræða um stríðsglæpi afskaplega takmarkað gildi, í stríðum nútímans falli mun fleiri óbreyttir borgarar.

  „þú vinnur ekki stríð með því að skjóta á byggingar eða olístöðvar, þú vinnur stríð með því að drepa fólk, þannig er það því miður því í eðli sínu eru stríð villimennska og þar gilda ekki neinar reglur, það þýðir ekkert að vera að tala um stríð og að það gildi einhverjar reglur því þær gera það bara ekki, villimennska er bara villimennska og hún fylgir ekki neinum reglum“

Stríð hafa breyst í gegnum árin

Ólafur sem hefur í áratugi skrifað um stríð sem fréttamaður segir að stríð sem háð hafa verið síðustu ár hafi þó breyst með ákveðnum hætti, þar sé ekki neinn afgerandi sigurvegari heldur hafi þau hreinlega stöðvast af ýmsum ástæðum.

  „til dæmis í Afganistan, þar hættu menn bara og fóru og eftir sitja ofstækisfullir Talibanar sem kúga þjóðina og þeir njóta góðs af feiknarmiklum samgöngumannvirkjum sem Rússar reistu og miklum vopnabúnaði sem Bandaríkjamenn skildu eftir, þeir eru því líklega með best búnu herjum í heiminum í augnablikinu“ segir Ólafur."

Nútíma stríð eru allsherjarstríð þar sem engum er eirt. Það er t.d. talað um þjóðarmorð í Úkraníu sem Rússar standa fyrir en nær væri að tala um stríðsglæpi. Og stríðglæpir verða aldrei réttaðir nema einhver tapi og sigurvegarinn nái að rétta yfir viðkomandi.  Það er því hætt við að enginn Rússi verði dæmur fyrir þjóðarmorð/stríðsglæpi, frekar en það sem þeir gerðu í Berlin og um alla Austur-Evrópu í lok seinni heimsstyrjaldar. Nú eru að berast fréttir af meintum stríðsglæpum Úkraníumanna. Stríð dregur það versta fram í fólki og hélt að það sé ekki til sá her sem hefur ekki haft einhverja innan sinna raða sem framið hafa stríðsglæpi. Stríð er glæpur í sjálfu sér.

En nóta bene, það er kannski ekki alveg aðaltilgangurinn að drepa sem flesta borgara (svo er ekki hjá vestrænum herjum) en það er bara hreinlega ekki skeytt um hvort þeir drepist eða ekki hjá öðrum herjum en þeim vestrænu. Í dag snýst þetta um að hafa meira úthald og nóg af birgðum og vopnum.

Þess vegna töpuðu nasistar á sínum tíma, höfu ekki yfir nógan mannskap né auðlindir til að vera í stríði lengur. Ekki var hætt fyrr en allt var að niðurlotu komið í Þýskalandi. Þetta kallast "total warfare" eða allsherjarstríð. Rómverjar, Púnverjar og nokkrar aðrar fornaldarþjóðir gátu staðið í slíkum stríðsrekstri en svo var ekki á miðöldum. Slíkur hernaður varð til á ný á nýöld. Sjá t.d. Þrjátíu ára stríðið og Napóleon-stríðin.

 

Eðvarð 8 konungur svikari?

Hér er fróðleg umfjöllun um Eðvarð 8 sem varð frægur í sögunni fyrir afsala sér konungstigninni fyrir ástina en hann vildi giftast bandarískri konu sem var fráskilin.  Hann fékk það ekki og sagði af sér koungstigninni og -embættið.  Hann fór í útlegð til Frakklands, þar sem hann lést á endanum, hálf útskúfaður. En hann virðist vera umdeildur fyrir meira en ástarmál.

Alkunnugt er að Eðvarð daðraði við nasismans og nú virðast hafa komið fram sönnunargögn um að hann hafi líka verið svikari við þjóð sína. Sjá meðfylgjandi myndband. Með því að nota áður óséð gögn, kannar myndin hvernig Edward var samsekur í áætlun um að endursetja hann sem konung ef nasista myndi sigra - og enn meira átakanlegra en það er að margir sagnfræðingar telja nú að hertoginn hafi gerst sekur um að hafa svikið þekkta njósnara og hjálpað til við hernám Frakklands.

Eðvarð 8 Bretlandskonungur