Ríkisborgararétturinn í Bandaríkjunum samanborið við Ísland

Athugum fyrst hvað Victor Davis Hanson segir um þróun ríkisborgararéttsins í Bandaríkjunum áður en við förum í samanburðinn.

Victor Hanson er íhaldssamur rithöfundur, klassískt menntaður og hernaðarsagnfræðingur og þekktur fyrir skoðanir sínar á stjórnmálum, menningu og sögu. Þó ég geti ekki fjallað sérstaklega um bók hans „The Dying Citizen“, þá snerta önnur verk hans oft þemu sem tengjast ríkisborgararétti, bandarísku samfélagi og hnignun vestrænnar siðmenningar. Hér eru nokkur lykilrök sem hann hefur fært fram í ýmsum skrifum sínum:

Hnignun ríkisborgararéttar: Hanson hefur lýst yfir áhyggjum af veðrun ríkisborgararéttar og borgaralegra dyggða í nútímasamfélagi. Hann heldur því fram að ábyrgð og skyldur sem fylgja ríkisborgararétti, eins og að taka þátt í pólitísku ferli, taka þátt í opinberri umræðu og halda uppi samfélagslegum gildum, séu vanrækt.

Menningarleg hnignun: Hanson telur að vestræn siðmenning sé að upplifa hnignun vegna þátta eins og menningarlegrar afstæðishyggju, pólitískrar rétthugsunar og rýrnunar hefðbundinna gilda. Hann heldur því fram að veðrun menningarlegra viðmiða veiki félagslega samheldni og grafi undan tilfinningu um borgaravitund.

Innflytjendamál og þjóðerniskennd: Hanson hefur skrifað mikið um innflytjendamál og lagt áherslu á mikilvægi aðlögunar og varðveislu þjóðernis. Hann heldur því fram að heilbrigt samfélag krefjist sameiginlegra menningu og sameiginlegra gilda og að stjórnlaus innflutningur geti ögrað þessum þáttum og leitt til félagslegrar sundrungar.

Hlutverk hersins: Sem hersagnfræðingur fjallar Hanson oft um hlutverk hersins í samfélaginu. Hann heldur því fram að öflugur her sé mikilvægur til að viðhalda þjóðaröryggi og varðveita gildi ríkisborgararéttar. Hann leggur einnig áherslu á mikilvægi borgara-hermannahefðar þar sem litið er á herþjónustu sem borgaralega skyldu.

Samanburður á ríkisborgararéttindum í Bandaríkjunum og Íslandi

Ríkisborgararéttur í Bandaríkjunum og á Íslandi deilir nokkrum sameiginlegum þáttum en hefur einnig athyglisverðan mun. Hér er samanburður á ríkisborgararétti í þessum tveimur löndum:

     Öflun ríkisborgararéttar:

Bandaríkin: Í Bandaríkjunum er hægt að fá ríkisborgararétt með frumburðarrétti (jus soli) ef einstaklingur er fæddur innan bandarísks yfirráðasvæðis, eða af uppruna (jus sanguinis) ef annað eða báðir foreldrar eru bandarískir ríkisborgarar. Náttúruréttindi er önnur leið þar sem gjaldgengir innflytjendur geta sótt um ríkisborgararétt eftir að hafa uppfyllt sérstakar kröfur, þar á meðal búsetu, tungumálakunnáttu og staðist ríkisfangspróf.

     Ísland:

Ríkisborgararétt á Íslandi má öðlast með fæðingu (jus sanguinis) ef að minnsta kosti annað foreldri er íslenskur ríkisborgari. "Náttúrunám" er önnur leið í boði, sem krefst nokkurra ára búsetu, góða framkomu, tungumálakunnáttu og að standast ríkisborgarapróf.

     Tvöfalt ríkisfang:

Bandaríkin: Bandaríkin leyfa almennt tvöfalt ríkisfang, sem þýðir að einstaklingar geta verið ríkisborgarar Bandaríkjanna og annars lands samtímis.

Ísland: Ísland heimilar almennt tvöfaldan ríkisborgararétt en hann er háður nokkrum takmörkunum. Íslenskir ríkisborgarar sem öðlast erlendan ríkisborgararétt geta misst íslenskan ríkisborgararétt nema þeir sæki um varðveislu eða falli undir sérstakar undantekningar.

     Atkvæðisréttur:

Bandaríkin: Bandarískir ríkisborgarar, 18 ára eða eldri, hafa kosningarétt í sambands-, fylkis- og sveitarstjórnarkosningum. Kjósendaskráning er nauðsynleg.

Ísland: Íslenskir ríkisborgarar, 18 ára eða eldri, hafa kosningarétt í alþingiskosningum og sveitarstjórnarkosningum. Ekki er krafist kjósendaskráningar.

     Félagslegir kostir:

Bandaríkin: Sem ríkisborgarar hafa Bandaríkjamenn aðgang að ýmsum félagslegum fríðindum eins og heilsugæsluáætlunum eins og Medicare og Medicaid, almannatryggingabótum, námsstyrkjum og lánum og velferðaraðstoð.

Ísland: Íslenskir ríkisborgarar hafa aðgang að alhliða velferðarkerfi sem felur í sér heilbrigðisþjónustu, menntun, atvinnuleysisbætur, foreldraorlof og félagslega þjónustu sem ríkið veitir.

     Búsetu- og ferðaréttindi:

Bandaríkin: Bandarískir ríkisborgarar geta búið og starfað frjálst í Bandaríkjunum án takmarkana. Þeir njóta einnig vegabréfsáritunarlausar ferða við komu til margra landa um allan heim.

Ísland: Íslenskir ríkisborgarar eiga rétt á að dvelja og starfa á Íslandi án takmarkana. Sem ríkisborgarar evrópska efnahagssvæðisins (EES) njóta þeir einnig ferðafrelsis innan EES, sem nær til aðildarríkja ESB, og hafa aðgang að vegabréfsáritunlausra ferða  við komu til margra annarra landa.

Hvað þarf einstaklingur sem sækir um bandarískan ríkisborgararétt að gera til að fá þann rétt?

Til að sækja um bandarískan ríkisborgararétt, einnig þekkt sem náttúruvæðing, eru nokkrar kröfur og skref sem einstaklingur þarf að ljúka. Hér er almennt yfirlit yfir ferlið:

     Hæfi:

Vera að minnsta kosti 18 ára.

Vera með löglega fasta búsetu (grænn korthafi) í að minnsta kosti fimm ár (eða þrjú ár ef viðkomandi er giftur bandarískum ríkisborgara).

Hafa samfellda búsetu og líkamlega viðveru í Bandaríkjunum á tilskildu tímabili.

Vera með gott siðferðilegt eðli eða mannkosti.

Geta talað, lesið og skrifað grunn ensku.

Hafa þekkingu og skilning á sögu Bandaríkjanna og ríkisstjórnarfyrirkomulags.

Sýndu hollustu við meginreglur og hugsjónir bandarísku stjórnarskrárinnar.

     Umsókn:       

Fylla út eyðublað N-400, Umsókn um "náttúrurétt", sem felur í sér að veita persónulegar upplýsingar, bakgrunnsupplýsingar og fylgiskjöl.

Sendu umsóknina ásamt nauðsynlegu umsóknargjaldi og fylgiskjölum til bandarísku ríkisborgararéttar- og útlendingaþjónustunnar (USCIS).

     Líffræðileg rannsókn:

Eftir að umsókn hefur verið lögð inn munu umsækjendur fá tilkynningu um tíma í "líffræðilega rannsókn".

Á fundinum verða fingraför, ljósmyndir og undirskrift tekin til bakgrunnsskoðunar.

     Viðtal og próf:

Umsækjendur verða áætlaðir í viðtal á USCIS skrifstofu.

Í viðtalinu mun USCIS yfirmaður fara yfir umsóknina, spyrja spurninga um bakgrunn umsækjanda, meta enskukunnáttu og prófa þekkingu á sögu Bandaríkjanna og ríkisstjórn.

Í sumum tilvikum gætu umsækjendur þurft að leggja fram viðbótargögn eða sönnunargögn.

     Trúnaðareiður:

Ef þeir eru samþykktir munu umsækjendur vera áætlaðir að vera viðstaddir náttúruleyfisathöfn (hollustueiðtöku).

Í athöfninni sverja umsækjendur hollustueið til Bandaríkjanna, afsala sér erlendum hollustu og fá vottorð sitt um náttúrurétt sinn.

Hvað þarf einstaklingur sem sækir um íslenskan ríkisborgararétt að gera til að fá þann rétt?

Til að sækja um íslenskan ríkisborgararétt þurfa einstaklingar að fylgja ákveðnu ferli. Hér er almennt yfirlit yfir kröfurnar og skrefin sem taka þátt:

     Hæfi:

Vera að minnsta kosti 18 ára eða vera ólögráða barn sem sækir um hjá foreldri eða forráðamanni.

Uppfylla búsetuskilyrði, sem venjulega felur í sér búsetu á Íslandi í ákveðinn fjölda ára. Nákvæmur búsetutími getur verið mismunandi eftir aðstæðum.

     Umsókn:

Fylla út umsóknareyðublað um íslenskan ríkisborgararétt sem hægt er að nálgast hjá Útlendingastofnun.

Senda umsóknina ásamt nauðsynlegum fylgiskjölum, sem geta falið í sér auðkennisskjöl, sönnun um búsetu, fæðingarvottorð og aðrar viðeigandi skrár.

     Vinnsla og endurskoðun:

Útlendingastofnun fer yfir umsókn og fylgigögn.

Heimilt er að gera bakgrunnsathuganir og fyrirspurnir til að meta hæfi og aðstæður umsækjanda.

     Viðtal og tungumálakröfur:

Umsækjendur gætu þurft að mæta í viðtal hjá embættismönnum innflytjenda til að ræða umsókn sína og persónulegar aðstæður.
Eftir aðstæðum gætu umsækjendur þurft að sýna fram á færni í íslensku.

     Ákvörðun:

Útlendingastofnun tekur ákvörðun um umsóknina og tilkynnir umsækjanda um niðurstöðuna.

Verði umsókn samþykkt fær umsækjandi tilkynningu þar sem fram kemur frá hvaða degi íslenskur ríkisborgararéttur er veittur.

Mikilvægt er að hafa í huga að kröfur og aðferðir til að fá íslenskan ríkisborgararétt geta verið mismunandi eftir þáttum eins og þjóðerni umsækjanda, réttarstöðu og einstaklings aðstæðum.

Hvor aðferðin er betri eða er hægt að segja að annað hvor sé betri?

Ljóst er að gerðar eru meiri kröfur til umsækjenda um bandarískan ríkisborgararétt en til þeirra sem sækja um íslenskan. Helsti munurinn er að þeir fyrrnefndu þurfa að svera trúnaðareið við Bandaríkin og bandarísku stjórnarskránna. Svo virðist ekki vera með þá sem sækja um íslenskan ríkisborgararétt.

En einnig þurfa þeir sem sækja um bandarískan ríkisborgararétt að sætta sig við við eiðtöku en það er það þeir samþykkja að þeir gætu verið kallaðar í herinn til varnar land og þjóðar.

Bandaríski hollustueiðurinn hljómar svona í grófri þýðingu:

„Ég lýsi því hér með yfir, eiðsvarinn, að ég afsala mér algerlega og afsala mér allri hollustu og trúmennsku við hvaða erlenda höfðingja, valdhafa, ríki eða fullveldi, sem ég hef áður verið þegn eða ríkisborgari, að ég mun styðja og verja stjórnarskrá og lög Bandaríkjanna gegn öllum óvinum, erlendum sem innlendum; að ég muni bera sanna trú og hollustu við það sama; að ég muni bera vopn fyrir hönd Bandaríkjanna þegar lögin krefjast þess; að ég muni bera vopn fyrir hönd Bandaríkjanna; mun gegna herþjónustu í her Bandaríkjanna þegar lög krefjast þess; að ég muni gegna starfi sem skiptir máli fyrir þjóðina undir borgaralegri stjórn þegar lögin krefjast þess; og að ég tek mér þessa skyldu frjálslega, án nokkurs andlegs fyrirvara eða tilgangs undanskot, svo hjálpaðu mér Guð."

Væri ekki tilvalið að gera sömu kröfur til erlenda ríkisborgara sem vilja gerast íslenskir? Lágmarkskröfur?

Að lokum, þótt Bandaríkjamenn séu af fjölbreyttum uppruna, þá ríkir bara ein menning í landinu. Allir innflytjendur þurfa að aðlaga sig að ríkjandi menningu og tungu sem er enska. Að vísu hefur aðstreymi rómansk ættað fólks verið svo mikið, að spænska er töluð samhliða ensku í sumum ríkjum Bandaríkjanna en það breytir ekki því að Bandaríkin eru ekki fjölmenningarríki og enskan eina viðurkennda opinbera tungumálið.

---

Hér er aukaefni: How California Destroyed its Middle Class (A Cautionary Tale) | Victor Davis Hanson

Athugasemdir

[Birgir Loftsson, 4.6.2023 kl. 17:36]

Kannski er nær að bera saman það íslenska við það danska sem er eftirfarandi:

Kröfur um ríkisborgararétt í Danmörku:

1. Búseta: Almennt verða umsækjendur að hafa verið löglega búsettir í Danmörku í tiltekinn tíma, venjulega níu ár. Hins vegar eru nokkrar undantekningar og skert búsetuskilyrði fyrir einstaklinga sem eru giftir dönskum ríkisborgurum, flóttamenn, ríkisfangslausa einstaklinga og þá sem eru fæddir í Danmörku.

2. Tungumálakunnátta: Umsækjendur þurfa að standast dönskupróf til að sýna fram á nægilega kunnáttu í að tala, skilja, lesa og skrifa dönsku. Í sumum tilfellum geta undanþágur eða minni tungumálakröfur átt við.
    

3.  Samþætting: Umsækjendur verða að ljúka samþættingarnámi, sem felur í sér að sækja tungumálatíma og námskeið um danska menningu, samfélag og gildi.

4. Atvinna og sjálfsbjargarviðleitni: Umsækjendur ættu að geta framfleytt sér fjárhagslega og ekki treyst á opinbera aðstoð. Taka má tillit til starfssögu og tekna.

5. Sakaskrá: Umsækjendur þurfa að hafa hreint sakavottorð og uppfylla skilyrði um góða hegðun.