Eru flugmóðuskip úreld?

Frá lokum síðari heimsstyrjöldinnar hefur bandaríski sjóherinn lagt mikla áherslu á að vera með stóran flota flugmóðurskipa. Til að skilja hvers vegna, verður aðeins að líta á mismunandi aðferðir sem þjóðirnar sem tóku þátt í stríðinu stigu í átt að yfirburði í lofti.

Ráðist var á Pearl Harbor með meira en 400 flugvélum frá 6 japönskum flugmóðurskipum. Á meðan Bandaríkjamenn áttu nokkur flugmóðuskip sjálfir voru þessir flugmóðuskip langt í burtu á meðan á árásinni á Pearl Harbor stóð  og þess vegna tóku þau ekki þátt og var hlíft. Bandaríkjamenn voru undrandi yfir því hvernig Japanir gátu áreitt þá með mikilli skilvirkni sem byggjast á flugmóðuskips árásaðferð – en niðurstaðan varð að Kyrrahafsvettvangurinn seinni heimsstyrjöldinni varð allsherjar stríð flugmóðuskipa.

Vissulega þurftu flugmóðuskipin stóran flota af fylgdarskipum til verndar því þau voru frekar viðkvæm, en á endanum gerðu flugmóðuskipin gæfumuninn. Japanir voru meðvitaðir þá um að orrustuskip hefðu nýlega verið gerð úrelt  vegna flugmóðuskipanna. Þetta var sérstaklega áberandi í orrustunni við Midway, þar sem Japanir gerðu þau afdrifamiklu mistök að skipta flota sínum í tvennt, og gáfu flugvélum Bandaríkjamanna óvart forskot.

Yfirburðir í lofti hafa að æ síðan verið lykillinn að því að vinna hvaða bardaga sem er í nútímastríði. Flugmóðuskipin gera það mögulegt að koma á yfirráðum í lofti á yfirráðasvæði óvinarins frá öruggum stað án þess að þurfa að hertaka flugvelli.

Flugmóðuskipin veittu mikilvæga yfirburði í lofti í  Kóreu- og Víetnam-stríðunum og þó að hægt sé að halda því fram að Bandaríkjamenn hafi tapað Víetnamstríðinu, þá tapaðist það ekki í loftinu. Það var árið 1955, sem bandaríski sjóherinn tók í notkun fyrsta hornþilfarsskipið sitt: USS Forrestal, sem varð fyrsta ofurflugmóðuskip heimsins.

Vinkaþilfarið leyfði betri nýtingu flugrýmis, vegna þess að flugvélar gátu  bæði tekið á  loft og endurheimt á sama tíma. Þetta var mjög mikilvæg nýjung sem jók mikilli hagkvæmni flugmóðuskipaflotans. Næst mikilvægasta nýjungin var upptaka kjarnorkuorkunnar, sem gerir mögulegt fyrir stærri skip sem gætu borið fleiri orrustuflugvélar og þurftu ekki að taka eldsneyti í höfn eða frá stoðskipum. Kjarnorkan gerði flugmóðuflotann kleift að verða n.k. fljótandi borgir sem notaðar voru til að framfylgjan hervaldi á heimsvísu.

Flugmóðuskipið sjálf varð undirstaða bandarísku aflvörpuvélarinnar í kalda stríðinu. Þau voru  tilbúin tafarlaust til bardaga á þeim svæðum sem þau vöktuðu og hjálpuðu til við að halda aftur af því sem var litið á sem alþjóðlega ógn. Jafnvel eftir kalda stríðið, þegar flugmóðurskip voru við eftirlit á hafinu án óvina, urðu þau eitt af oft vanmetnu tækjunum sem stjórnmálamenn gátu beitt þrýstingi á óvinveittar þjóðir eins og Norður-Kóreu og Írak og hryðjuverkasamtök eins og ISIS.

Nú á dögum er spurningin um hvort viðhalda eigi stórum flugmóðuskipaflota eða ekki  er ekki heit umræða. Andmælendur segja að stríð séu pólitískari og efnahagslegri núna. Viðskiptastríð eins og það sem Bandaríkin og Kína standa frammi fyrir getur haldið áfram í áratugi og áratugi og skilið taparanum eftir í bágri efnahagslegri stöðu, án þess að hleypa af einu skoti.

Einnig er að verða úrelt að beita flugmóðaflotanum sem framvörpun valds, rétt eins og orrustuskip urðu úrelt í seinni heimsstyrjöldinni, vegna þróunar eins og rússneskra háhljóðflauga og kínverska landvarnarkerfisins. Hið fyrrnefnda felur í sér ofgnótt af langdrægum flugskeytum sem eyðileggja flugmóðuskip með allt að 2.500 mílna drægni, sem hægt er að skjóta frá yfirborðsskipum, kafbátum, flugvélum og frá ströndinni sjálfri í leyndum mannvirkjum.

Þessar stýriflaugar sem geta eyðilagt flugmóðuskip hafa meira en þrefalt drægni en langflestar flugvélar sem eru staðsettar er á flugmóðuskipum - um 600 sjómílur og geta fylgdarskipa flugmóðuskipsins til að stöðva slíkar eldflaugar er vafasöm. Þó að ekki sé enn hægt að stöðva háhljóðflaugar á áhrifaríkan hátt, þá geta hefðbundnar stýriflaugar það, en nægilega stór straumur þeirra gæti á endanum komist í gegn og sökkt flugmóðuskipi.

Þó að flugmóðuskip séu enn frábær leið til að egna framherliði gegn harðstjórnarríkjum, þá eru þau gríðarlega dýr. Eftir því sem önnur lönd þróast tæknilega fá þau einnig betri eldflaugatækni og það mun aðeins fjölga mögulegum óvinum sem geta hafið áhrifaríka stýriflaugaárás á bandaríska flugmóðuskipaflotann.

Væru Bandaríkin reiðubúin að setja flugmóðuskip og áhöfn þess, um 6.000 sálir, í skaða til að framkvæma vald? Slíkt tap væri líklega umfram pólitíska réttlætingu í augum almennings.

Verjendur fræðikenninga bera hins vegar fram annan vinkil í umræðunni. Þeir segja að á meðan mörg lönd geta teflt fram minni flota sérhæfðra skipa, og flugskeyti hafa sannarlega aukist að drægni og getu, geti aðeins flugmóðuskip starfað yfir allt litróf hernaðar. Það er hið mannlega teymi í flugmóðuskipasveitunum sem veita svo mikinn sveigjanleika og það geta lagað sig til að vinna gegn hvers kyns stefnu sem óvinurinn mótar.

Tomahawk eldflaugar og drónar kunna að vera verkfæri til árása af nákvæmni, en þær geta aldrei veitt mannúðaraðstoð til stríðshrjáðra svæða, verið notaðar sem bækistöð fyrir leitar- og handtaka/björgunarverkefni eða veitt stórfellt innra öryggi bandamannaríkja eins og áhöfn flugmóðaskipa geta gert.

Raunverulegt afl flugmóðuskipa eru flugvélar þeirra, svo þó að flugmóðuskipin sjálf sé ekki breytt mikið í langan tíma og geti orðið nokkuð úrelt, þá mun flugvélategundin sem þau hafa innanborðs örugglega breytast með árunum og lengja endingartíma flugmóðuskipa,

Stungið hefur verið upp á því að hægt væri að aðlaga flugmóðuskip til að verða n.k. blendingur orrustuskipa. Kjarnakljúfarnir tveir um borð í hverjum Gerald R. Ford-flokki flugmóðuskipanna gætu veitt nóg af „safa“ til að skjóta hvaða vopnum sem er með beindri orku (leysir sem vopn) í framtíðinni.

Hagkvæmni er einu rökin gegn stórum flugmóðuskipaflota, sem verjendur hans segja að ætti að mæta með því að hækka varnarfjárlög Bandaríkjanna til að mæta eldflaugavarnargetu hersins gegn nýju ógnunum. Þannig verða framtíð flugmóðuskipanna tryggð og þar sem flugmóðuskipin eru byggð til að vera í þjónustu í 50 ár eða lengur, bæta þau meira en upp fyrir upphaflega mikla fjárfestingu til lengri tíma litið.

Sem stendur er bandaríski sjóherinn með 10 Nimitz-flugmóðuskip og 1 Ford-flokks flugmóðuskip, en hverju flugmóðuskipi eru 11 aðstoðarskip. Hann hefur einnig 8 þyrluflugmóðuskip og 1 Ameríkuflokks flugmóðuskip ( báðar gerðir er samblanda af árása- og þyrluflugmóðuskip), en þessi skipu notuð til að senda út flugtæki fyrir stutt flugtök og lóðrétta lendingar (STOVL).

Sjóherinn er einnig í því ferli að panta, smíða og taka í notkun að minnsta kosti 5 fleiri Ford-flokka flugmóðuskip, sem ætlað er að vera framtíð bandaríska flugmóðuskipaflotans. Byggingarferli CVN-78, fyrsta í sínum flokki, hefur verið hagrætt og áætlað er að byggingarkostnaður þess verði 1 milljarði USD minna á hvert skip en það kostaði að smíða forvera þess.

Hvað sem gerist til lengri tíma litið, með smíði 5 nýrra Ford-flokka flugmóðuskipa, virðist sem bandaríski sjóherinn sé staðráðinn í að viðhalda flugmóðuskipakenningunni sinni í náinni framtíð. Þau eru á mjög hagnýtan hátt öruggar herstöðvar hvar sem þeirra er þörf - fjölhæfur, færanlegur fjölverkefnaflugher nálægt aðgerðunum og fælingarmáttur sem óvinir geta ekki hunsað. Ólíkt kjarnorkuvopnum eru þau fyrsta gerð vopna sem beitt er í átökum.

Bandaríkin eru enn sem komið er eina landið í heiminum með stóran flugmóðuskipaflota, aðallega vegna þess að ekkert annað land gæti varið jafn miklu fjármagni til að viðhalda slíku aflvörputæki. Kína gæti það kannski, en það hefur allt aðra sýn á landvarnir. Verður flugmóðuskipið áfram undirstaða bandaríska sjóhersins næstu áratugina, eða mun það reynast akkillesarhæll í framtíðarstríði, sem  lúta í lægra haldi fyrir fjölda sérhæfðra, ódýrari vopna sem sökkva flugmóðuskipin? Tíminn mun leiða það í ljós.

Þýðing úr vefgreininni:

US Aircraft Carriers – Why the U.S. Navy Stands Alone with a Large Carrier Force