Kapítalismi versus sósíalismi - Um markaðskerfi og markaðsfrelsi

Hér er ætlunin að fjalla um kapítalismann en einnig um þau hagkerfi sem voru fyrirrennarar hans. Byrjum á byrjunni. Vöruskipti haf tíðkast frá upphafi sögu mannkyns og þar með tók frummaðurinn þátt í þeim. Þau eru enn stunduð. Kíkjum fyrst á þróun efnahagskerfis Evrópu og þar með efnahagsþróun mannkyns í raun síðastliðnar aldir.

Merkantílismi (kaupaukistefna). Hann var ríkjandi efnahags- og stjórnmálastefna í Evrópu frá lokum miðalda til loka 18. aldar. Hann beindist einkum að eflingu ríkisvaldsins og miðstýringu innlends efnahagslífs í stað þeirra valddreifingu sem ríkti á lénstímanum. Kaupmenn studdust við konunga og voru meðfylgjandi einveldi en borguðu skatta og stóðu þannig undir konungsvaldinu að einhverju leyti. Í merkanismanum áttu bændur að standa undir verslun. Síðar átti framleiðslan að stand undir versluninni. Einokunarverslunin á Íslandi var t.d. hreinn og klár merkanismi en fékk undir lokin yfirbragð kammerisma.

Kammeralismi (búaukisstefna). Þetta er stefna í efnahags- og stjórnmálum sem kom fram í Frakklandi og var telft gegn kaupauðgisstefnunni. Í þessar stefnu var lögð áhersla á frelsi atvinnulífsins og mikilvægis landbúnaðar sem undirstöðu efnahagslífsins. Þetta var stefna hins upplýsta einvalds. Ríkishyggja; komið jafnt fram við alla þegna. Innréttingarnar íslensku voru kammerismi í hnotskurn.

Það hefur aldrei verið til hreinræktað markaðshagkerfi. Það eru alltaf einhverjir þættir í hverju samfélagi sem koma í veg fyrir hreinan markaðsbúskap, jafnvel í Bandaríkjunum nútímans er ekki til hreint markaðshagkerfi, t.d. er hergagnaiðnaðurinn undir hæl ríkisins, óháður markaðslögmálum.

Kapítalismi (auðvaldsskipulag). Adam Smith setti fyrstur fram þá kenningu að menn ættu að einbeita sér að því sem henti þeim best. Dæmi: Englendingar framleiði klæði en Portúgalar vín. Kapitalismi er samspil fjármagns og vinnuafls.

Kenningin um hann varð til á 18. öld og kemur frá Adam Smith. Aðskilnaður fjármagns (sem er selt) og vinnuafls (sem er einnig selt).

Frjáls verslun byggist á:

1. Siðrænt frelsi.

2. Hrein samkeppni.

3. Þjóðfrelsiskrafna.

Helstu kostir kapítalisma:

- Kapítalismi er eina efnahagskerfið sem hefur eytt fátækt. Hann finnur lausnir í til dæmis matvælaframleiðslu (vegna samkeppni).

- Kapítalismi er mesta efnahagskerfi í heimi.

- Þeir sem vinna mikið, elska kapítalismann.

- Þeir sem gera það ekki, hata kapítalismann. Ólíkt því sem margir prófessorar og almennir fjölmiðlar segja, þá skiptir kapítalisminn ekki máli fyrir húðlit þinn, aldur, gráðu eða fjárhagsstöðu. Allir geta orðið ríkir.

- Kapítalismi er sama um að tilfinningar þínar séu sárar.

- Kapítalismi þykir vænt um að þú notir gjafir þínar til að bæta hlutina.

- Kapítalismi gagnast þeim sem ekki kenna öðrum um og láta eins og fórnarlömb og vilja meira af þjóðarkökunni án þess að leggja sitt fram.

- Kapítalismi er ekki meðaumkunarsamur við þá sem neita að taka upp bók og bæta sig í stað þess að horfa bara á sjónvarp og spila tölvuleiki.

- Kapítalismi þolir ekki þá sem vilja lifa á velferð án þess að þéna fyrir hlutunum.

- Kapítalismi þolir það ekki þegar stjórnmálamenn taka þátt og meiða lítil fyrirtæki með því að óbeint hjálpa stórum fyrirtækjum eins og Amazon, Facebook og önnur risafyrirtæki.

- Kapítalismi er gegna hringamyndun sem leiðir að lokum til einokunar.

- Þær þjóðir sem hafa tekið upp kapítalískt efnahagskerfi, hafa undantekningalítið gengið vel.

- Þær þjóðir sem hafa tekið upp sósíalískt efnahagskerfi hafa undantekningalítið gengið illa. Sósíalísk ríki hafa öll orðið gjaldþrota (Kína er með kapítalískt efnahagskerfi en er undir fámennisstjórn sem þeir kalla ,,kommúnisma“).

- Kapítalismi elskar þá sem nota heilann og viðleitni sína til að leysa vandamál. Því stærra vandamálið sem maður leysir, því meira græðir viðkomandi.

Kapítalismi versus sósíalismi: ,,Sósíalískt efnahagskerfi einkennist af félagslegu eignarhaldi og rekstri framleiðslutækjanna sem geta verið í formi sjálfstæðra samvinnufélaga eða beinna opinberra eigenda þar sem framleiðslan er framkvæmd beint til notkunar frekar en í hagnaðarskyni.

Niðurstaðan er að þetta hefur alltaf leitt til skort, félagslegs misréttis (elita sem lifir góðu lífi á meðan alþýðan sveltur í ,,jafnrétti“ sínu. ,,Stéttleysið“, þar sem allir eru jafnir, hefur ávallt leit til að fámennur hópur (-ar) taka völdin og stjórna massanum (fjöldanum).

Í hnotskurn: Ókostir sósíalíska efnahagskerfisins er að hann felur í sér hægan hagvöxt, minna tækifæri til frumkvöðlaverkan og samkeppni og skort á hvata einstaklinga vegna minni umbunar. Þetta kerfi heftir einstaklings- og markaðfrelsið og vegna viðleitni sína við að gera alla ,,jafna“, heftir tjáningarfrelsið (prent-, mál- og fundarfrelsið = tjáningafrelsið í heild sinni).

Lengi lifi kapítalisminn og frelsi einstaklingsins!