Launahækkanir hafi kynt undir verðbólgu?

Er það ekki gegnum gangandi að það er verið að hengja bakarann fyrir smiðinn?  "Lilja Dögg Al­freðsdótt­ir, menn­ing­ar- og viðskiptaráðherra, seg­ir að mikl­ar launa­hækk­an­ir að und­an­förnu hafi kynt und­ir verðbólg­unni í land­inu, sem nú stend­ur í 6,2%." Launahækkanir hafi kynt undir verðbólgu

Gott og vel, launahækkanir hafa áhrif á verðbólgu, svo eru verðhækkanir á innfluttri vöru og aðrir áhrifaþættir. Ekki er hægt að taka einn þátt út úr sviga eins og vinsælt er hjá stjórnmálamönnum, ekki mér að kenna, ég var gera eitthvað allt annað en að vinna vinnu mína! 

Af hverju biður fólk um launahækkun? Jú, hækkandi verðlag minnkar kaupmátt fólks. Afleiðing en ekki orsök. Orsakirnar eru of mikið peningamagn í umferð (eyðsla ríkisins), ósanngjörn skattlagning, röng lagasetning, utanaðkomandi verðbólguvaldar, svo sem hækkun á aðföngum erlendis frá og vaxtastefna Seðlabanka Íslands.

En hver er þáttur íslenska ríkisins í viðvarandi verðbólgu sem og Seðlabanka Íslands? Hann er mesti áhrifavaldurinn í verðbólgunni. Ríkið safnar skuldir eins og það er enginn morgundagurinn. Skiptir engu máli hvort það eru samdráttartímar eins og í covid faraldrinum eða uppgangstímar eins og eru núna.  Þetta er handónýtri ríkisstjórn að kenna, með skuldasöfnun og illri efnahagsstjórnun, svo sem rangri skattlagningastefnu og lagagerð.

Ekki er Seðlabankinn betri, hann er búinn að eyðileggja húsnæðismarkaðinn, en samt er vaxtastiginu haldið upp úr öllu valdi. Hann hreinlega býr til auka verðbólgu með vaxtastefnu sinni. Ekki sér fyrir endan á verðhækkunum á húsnæði. Stýrisvaxta hækkanir eru hrossalækningar, plástur á meiðslin en ekki lækning á orsök.

Eins og Friedman lagði áherslu á, úr því að bloggritari er byrjaður að vitna í hann: "...er verðbólga gamall sjúkdómur. Við höfum þúsund ára reynslu af því. Og hann segir: "Eina lækningin við verðbólga er að draga úr hraðanum sem eru vaxandi heildarútgjöld." Þessi lækning felur í sér tímabundna aukaverkun", eins og Friedman sagði: "Það er engin leið til að hægja á verðbólgu sem mun ekki fela í sér tímabundið aukið atvinnuleysi, og tímabundna lækkun á vexti framleiðslunnar. En þessi kostnaður verður mun minni en kostnaðurinn sem verður en ef verðbólgubálið er leyft að geisa áfram óáreitt."

Milton Friedman sagði eitt sinn: „Verðbólga er alltaf og alls staðar peningalegt fyrirbæri, í þeim skilningi að hún er hraðari aukningu á magni peninga en framleiðslan sjálf. Auðvitað vitum við öll að forgangsröðun í útgjöldum ríkisins er drifkraftur peningamagnsins og að undanförnu hefur ríkið verið að eyða miklu. Svo hvað þýðir það fyrir bandarísku þjóðina? Í þessum þætti ræðum við um grunnatriði verðbólgu, hvað það þýðir fyrir vasabókina þína, bensíntankinn þinn og matvörureikninginn þinn. Þessi þáttur sýnir hvað gerist þegar of margir dollarar elta of fáar vörur." The Real Story Behind Inflation

En það eru ekki allir sammála Friedman. Kíkjum á mótrök andstæðings hans, Blair Fix. "Á sjöunda áratugnum lýsti Friedman því yfir að verðbólga væri „alltaf og alls staðar peningalegt fyrirbæri“ - vandamál við að prenta of mikið af peningum. Síðan þá, hvenær sem verðbólga rís upp, geturðu treyst á að einhver endurvekji draug Friedmans og kennir stjórnvöldum um að eyða of miklu. Bara ef verðbólgan væri svona einföld."

Blair Fix heldur áfram: "Eins og mikið af hagfræðikenningum hans virðist hugsun Friedmans trúverðug við fyrstu sýn. Verðbólga er almenn verðhækkun. Og þar sem verð er ekkert annað en skipti á peningum þýðir meiri peningar í umferð að verð verður að hækka. Þess vegna er verðbólga "alltaf og alls staðar peningalegt fyrirbæri.

Því miður fellur þessi hugsun í sundur við nánari skoðun. Vandamálið er að líta á verðbólgu sem samræmda verðhækkun. Það er fræðilega þægilegt, en reynslufræðilega rangt. Í hinum raunverulega heimi er verðbólga mjög mismunandi. Á sama tíma og verð á eplum hækkar um 5% gæti verð á bílum vaxið um 50% og verð á fötum gæti lækkað um 20%."

The Truth About Inflation: Why Milton Friedman Was Wrong, Again

Samt getur Fix ekki alveg afneitað kenningu Friedman. Hann fer í verðbólgukenningu Friedman og segir: "Aftur að verðbólgukenningu Miltons Friedmans. Líkt og góður nýklassískur hagfræðingur, byggir Friedman kenningu sína á bókhaldslegri sjálfsmynd — sú sem tengir peningamagn M við meðalverðlag P:

Í þessari sjálfsmynd er V „hraði peninga“ - hlutfallið sem peningar skipta um hendur. Og T er vísitala „raungildis“ allra viðskipta.

Það skemmtilega við þessa bókhaldsauðkenni er að þau eru sönn samkvæmt skilgreiningu. Þannig að ef þú tengir kenningu um verðbólgu við hana, munu "spár" þínar alltaf virka. Vandamálið, sem gagnrýnendur benda á, er að þessi sjálfsmynd segir okkur ekkert um orsakasamhengi. Það gæti verið að prentun of mikið af peningum valdi verðhækkunum. Eða það gæti verið að hækkandi verð fái fólk til að taka lán (og þar með "skapa") meiri peninga."

Blair Fix minnir þarna á hælbít sem reynir að bíta fórnarlambið, nær gripi, missir það og viðurkennir um leið að það hlaupi of hratt og er útsmognari en hann!

Eftir höfuðinu dansa limirnir. Höfuðið er ríkisstjórnin og stjórnkerfið (Seðlabanki þar með með talinn). Limirnir eru einstaklingarnir og fyrirtækin. Þetta er algjörlega í höndum ríkisins hvernig verðbólgan þróast. Öll tólin og tækin í höndum þess.  Milton Friedman sagði ekkert um (ekki frekar en ég) að eyðsla einstaklinga og fyrirtækja hefðu engin áhrif en bendir á ríkisvaldið sem aðalsökudólg.

Það þarf ekki annað en að líta til Bandaríkjanna í dag og sjá óráðsíu stjórnar Joe Bidens að kenning Friedman er í fullu gildi. Prentvélar ríkisins er rauðglóandi við að prenta út pening í alls kyns vitleysis verkefni og hafa ekki undan. Og þvílík skuldasöfnun (slær íslenska ríkinu við), 1 trilljón (íslenska: billjón) Bandaríkjadollarar bætast við skuldahítið á 100 daga fresti!!! Er nokkur furða að verðbólga geysar í ríkinu, fólk á ekki fyrir mat né getur haldið heimili.

En hvert er æskilegt verðbólgustig? Þessi stefna, einnig þekkt sem Friedman reglan, felur í sér ákjósanlegan verðbólguhraða sem er neikvæður og jafngildi raunvaxta. Ef langtímaraunvextir liggja t.d. á milli 2 og 4%, myndi ákjósanlegur verðbólga sem þessi flokkur líkön spáir fyrir liggja á milli -2 og -4%.

Lilja Dögg Alfreðsdóttir og Blair Fix geta kennt öllum öðrum en ríkinu um efnahagsástand ríkisins, þau eru bara að hengja bakarann fyrir smiðinn!

Leiðtogi sem breytti gangi sögunnar - Nigel Farage

Leiðtogar breyta gangi sögunnar, til góðs eða ills. Aðrir eru bara embættismenn sem eru kostnir í starf furstans. Nigel Farage er einn af þeim sem er leiðtogi og nú þegar hann hefur tilkynnt að hann ætli að vera formaður Reform UK sem er stjórnmálaflokkur sem er byggður á eldri flokki hans, hefur það valdið miklum skjálfta í breskri pólitík, en stutt er til næstu kosninga í landinu.

Íhaldsflokknum er spáð miklu fylgistapi en Verkamannaflokknum stórsigri. Talið er að Farage muni taka töluvert fylgi af Íhaldsmönnum en hann sjálfur segist muni taka einnig fylgi af Verkamannaflokknum.

Farage minnir svolítið á Sigmund Davíð og flokk hans, Miðflokkinn. Hann er með svipaða stefnu sem er byggð á "real politik! að hætti Helmut Smith.  Báðir segast ekki vera nein staðar á litrófinu, þótt Miðflokkurinn er kenndur við miðjuna. Raunsæispólitík er reyndar yfirleitt einhvers staðar á miðjunni.

Stjórnmálin á Vesturlöndum hafa sýnt að gamlar hugsjónir, til vinstri eða hægri, eru úreldar, því flokkarnir fara ekki eftir stefnuskrám sínum. Það þarf ekki nema að líta á VG og raunstefnu þeirra gagnvart NATÓ og Sjálftæðisflokkinn sem hefur viðhaldið hæstu skattastigi á byggðu bóli og opin landamæri. Og Framsóknarflokkurinn sem á að verja bændur og vera á miðjunni, gerir ekki neitt, í bókstaflegri merkingu.

En hér er ætlunin að fjalla um Farage. Í næstum þrjá áratugi hefur Nigel Farage verið andlit evrópska efahyggjunnar í Bretlandi. Hann barðist fyrir Brexit sem leiðtogi UKIP og hélt síðan áfram að leiða Brexit flokkinn og nú Reform UK. Hann hefur farið á milli stjórnmála- og fjölmiðlahlutverka og á milli stjórnmálaflokka á ferlinum.  Alls staðar hefur hann valdið miklum "ursla" og breytt gangi mála.

Farage var heiðursforseti Reform UK frá 2021 til 2024 þar til hann tilkynnti í vikunni að hann ætlar að vera formaður flokksins. Hann er kynnir á GB News og frambjóðandi fyrir þingkjördæmið Clacton en hann hélt fyrsta framboðsfund sinnar þar í gær. Hann starfaði sem þingmaður Evrópuþingsins (MEP) fyrir Suðaustur-England frá 1999 þar til Bretland gekk úr Evrópusambandinu árið 2020. Hann var andlit Brexit í Bretlandi og umheimsins og e.t.v. átti hann mestan þátt í brotthvarfinu.

Það sem er einstak við Farage, eru tengsl hans við Donald Trump en hann var á leið til Bandaríkjanna til að hjálpa Trump í hans kosningabaráttu þegar þessi skyndileg sinnaskipti áttu sér stað hjá honum.  Hann hefur sennilega séð sóknartækifæri í lélegri stöðu Íhaldsflokksins til að komast til valda.

Eitt af því sem einkennir góðan leiðtoga, er persónuljómi og frábær ræðumennska. Hann hefur hvoru tveggja. Líkt og Trump kemur hann úr viðskiptalífinu, þar sem raunveruleikinn - staðreyndir skipta meira máli við rekstur fyrirtækja en einhverjar hugmyndir og báðir hafa yfirfært þetta yfir á pólitíkina með góðum árangri.

Nigel sagði eitt sinn: "Við höfum barist fyrir lýðræði. Lýðræði skipti máli áður fyrr. Við lítum nú á það með fyrirlitningu. Við höfum snúið baki við gildum sem við höfum byggt upp í mörg hundruð ár, í þágu stjórnmálamanna í Evrópu. Fyrir mér er það hörmulegt."

Farage var eins og Cato forðum í Róm, sem vildi eyða Karþagó, en Farage ESB: Ceterum (autem) censeo Carthaginem esse delendam ("Ennfremur tel ég að Karþagó þurfi að eyða."). En Farage sagðist vilja Brexit og endaði oft mál sitt á þá vegu.

Hér er kveðjuræða Farage á Evrópuþinginu þar sem hann átti marga slagi við frjálslynda Evrópusinna.

 

 

 

Hér segir Farage þingheimi til syndana í frægri ræðu. "Þið eruð ónytjungar sem hafa ekki gert handtak á ævinni":

 

 

Skattfé eru peningar þínir - Fer ríkið og sveitarfélög vel með peninga þína?

Svarið er auðljóst. Nei. Ljóst er þeir sem fara með annarra manna peninga, finna ekki fyrir þá ábyrgðartilfinningu þegar fénu er eytt eins og maður sem þarf að draga pening úr eigin vasa.

Dæmigert fyrir afstöðu stjórnmála- og fjölmiðla elítuna (stundum eru skilin mjög óskýr), er að segja, ekkert mál, við höfum alveg efni á þessi. Sjá til dæmis þessa grein: Við höfum efni á Grindvíkingum Svona talar maður sem er ekki að eyða eigið fé. Hann talar fjálglega um annarra manna fé og vill að ég og þú, borgum meiri skatta. Kannski erum við ekki aflögufær sjálf til að aðstoða Grindvíkinga. Kannski verður að finna aðra leið, t.d. að hætta að eyða 15 milljörðum í útsprungið hælisleitakerfi. Fyrir 15 milljarða væri t.d. hægt að gera ein jarðgöng á ári eða endurbyggja Grindavík. Eða koma upp fleiri gjörgæsludeilum en Bráðamóttöku Landsspítalans. Eyða biðlistum sjúklinga og aldraðra, aðstoða öryrkja og fátæka, laga vegi, byggja brýr o.s.frv.  

Það er nefnilega þannig að auðæfi eða fé er takmörkuð auðlind. Aldrei er til nóg af peningum til að gera allt. Það þarf alltaf að forgangsraða og sumu verður að sleppa og segja raunsæislega; við höfum ekki efni á þessu. 

Ríkisrekstur og rekstur sveitarfélaga verður að vera í ákveðnu jafnvægi, hallareksturinn getur ekki verið of hár eða of lengi. Var það ekki eftir hrun að Íslendingar voru að greiða tugir milljarða í vaxtagreiðslur (minnir talan 80 milljarða kr. eitt árið). Það er sama fé og Grindvíkingum vantar. Það er að henda peninginn út um gluggann að greiða vexti af lánum.

Mikið af þessu fé sem stjórnmálaelítan er að eyða, fer í verk sem teljast ekki vera grunnvallar hlutverk ríkisins.

Til dæmis fer mikið fé í svo kallaða menningatengd verkefni. Sinfóníuhljómsveit Íslands, Óperan og alls kyns menningarverkefni fá úthlutað fé úr vösum okkar og aldrei erum við spurð, ert þú tilbúinn að leggja fé í þetta?

Öll menningarstarfsemi er yndisleg og auðgar líf okkar en við getum lifað af án hennar. Það var ekki fyrr á tuttugustu öld sem listamenn fóru almennt á spena skattborgaranna en áður þurftu þeir að treysta á eigin hæfileika og velunnarar. Það er hægt að búa til skattalegt umbunarkerfi fyrir ríkt fólk sem styður menningarstarfsemi og líka fyrir listafólkið og láta ráðstöfunarfé okkar skattborgaranna í friði.

Þeir sem fóru sem lengst í að vilja takmarka afskipti ríkisvaldsins vildu ganga ansi langt. Milton Friedman heitinn sagði að ríkið hefði tvö meginhlutverk: "Tvö grunnhlutverk ríkisstjórnar væru að vernda þjóðina gegn erlendum óvinum og að vernda borgarana gegn félögum sínum“.

Öryggið sem skapaðs með afskipti ríkisvaldsins, skapar umgjörð um frjálsan markað og svo má bæta við að hlutverk löggjafans er að skapa sanngjarnar samfélagsreglur (lög), þannig að allir fái að blómstra.

Í ritgerð frá 1962 sem byggir á rökum sem A. V. Dicey setti fram, hélt Friedman því fram að "frjálst samfélag" myndi fela í sér æskilegt en óstöðugt jafnvægi, vegna ósamhverfu á milli sýnilegs ávinnings og falins skaða af ríkisafskiptum; hann notar gjaldtöku sem dæmi um stefnu sem skilar áberandi fjárhagslegum ávinningi fyrir sýnilegan hóp en veldur dreifðum hópi launafólks og neytenda verri skaða. Íslensk nýleg dæmi: fjáraustur í RÚV, hælisleitendur og Grindvíkinga.

Friedman var fylgjandi því að ríkið útvegaði sum almanna gæði sem einkafyrirtæki eru ekki talin geta veitt. Hins vegar hélt hann því fram að einkageirinn gæti sinnt mörgum af þeirri þjónustu sem hið opinbera sinnir betur. Umfram allt, ef einhver almannaþjónusta er veitt af ríkinu, taldi hann að hún ættu ekki að vera lögleg einokun þar sem einkasamkeppni er bönnuð; til dæmis skrifaði hann:

"Það er engin leið til að réttlæta núverandi opinbera einokun okkar á pósthúsinu. Það má færa rök fyrir því að póstflutningur sé tæknileg einokun og að ríkiseinokun sé hið minnsta ill. Með þessum hætti mætti ef til vill réttlæta ríkispósthús, en ekki núverandi lög, sem gera það ólöglegt fyrir aðra að bera póstinn. Ef útsending pósts er tæknileg einokun mun enginn annar geta náð árangri í samkeppni við hið opinbera. Ef svo er ekki þá er engin ástæða fyrir því að stjórnvöld taki þátt í því. Eina leiðin til að komast að því er að leyfa öðrum að komast inn."  Svo var gert með póstþjónustu á Íslandi, Pósturinn er ríkisrekinn en í samkeppni við aðra póstþjónustu. 

Og úr því að hér er verið að tala um Friedman, þá kemur hér ein fræg ummæli hans sem sannarlega á við um tíðarandann í dag.

Milton Friedman sagði eitt sinn: "Samfélag sem setur jafnrétti framar frelsi fær hvorugt. Samfélag sem setur frelsi framar jafnrétti mun fá háa gráðu af hvoru tveggja.“

Skattahelvítið Ísland í samanburði við skattaparadís Rússlands

Það hefur verið vinsælt að níða niður Rússa og efnahag þeirra. Fyrirmenni Vesturlanda fussa og sveia og segja að rússneskur efnahagur sé einsleitur, aðeins sé byggt á auðlindum landsins en að öðru leiti sé aðrir atvinnuvegir frumstæðir eða lélegri. Auðlindirnar eru reyndar gífurlegar og geta Rússar, líkt og Sádar, lifað bara á þeim ef þeir vildu.

Þessar fullyrðar eru að sjálfsögðu út í hött. Oft eru geimvísindi og geimiðnaðurinn hafður til marks um tæknigetu þjóða. Þar hafa Rússar - áður Sovétmenn, verið í fararbroddi.  Í raun framleiða Rússar allt og þó að vörur þeirra rati kannski ekki allar á borð vestrænna þjóða, þá hafa þeir aðra markaði í Asíu.

Efnahagsþvinganir sem hafa verið beitt á Rússland síðan 2014, hafa ekki virkað og ef eitthvað er, lyft upp innlendum iðnað enda minni samkeppni. 

En hér er ætlunin að fjalla um skattaumhverfi ofangreindra landa. Samanburðurinn er allur Íslandi í óhag. Við sem þykjumst vera hátæknisamfélag og með dreifðar efnahagsstoðir, eru eftirbátar Rússa á efnahagsviðinu sem og skattaumhverfi.

Berum saman þjóðirnir.

Persónulegur tekjuskattur í Rússlandi. Tekjuskattshlutfall einstaklinga í Rússlandi er fast hlutfall 13% fyrir innlenda og erlenda aðila. Íbúar eru almennt skattlagðir af tekjum sínum um allan heim, en erlendir aðilar eru aðeins skattlagðir af tekjum sínum frá rússneskum uppruna.

Tekjuskattur einstaklinga á Íslandi. Á Íslandi er stighækkandi tekjuskattskerfi með nokkrum skattþrepum. Hlutirnir geta verið á bilinu 36,94% til 46,24% fyrir einstaklinga, allt eftir tekjum þeirra.

Tekjuskattur fyrirtækja í Rússlandi. Tekjuskattur fyrirtækja í Rússlandi er 20% hjá flestum fyrirtækjum. Hins vegar geta ákveðnar atvinnugreinar eða svæði verið með lægri álagningu. Lítil fyrirtæki og ákveðnar tegundir starfsemi geta verið gjaldgeng í ívilnandi skattakerfi.

Tekjuskattur fyrirtækja á Íslandi. Tekjuskattshlutfall fyrirtækja á Íslandi er að jafnaði 22% en ákveðnir frádráttar- og ívilnanir geta átt við.

Virðisaukaskattur (VSK) í Rússlandi. Venjulegt virðisaukaskattshlutfall í Rússlandi er 20%. Ákveðnar vörur og þjónusta kunna að vera háð 10% eða 0% lækkuðum gjöldum. Fyrirtæki sem stunda virðisaukaskattsskylda starfsemi þurfa almennt að skrá sig í virðisaukaskattsskyni.

Virðisaukaskattur (VSK) á Íslandi. Á Íslandi er staðlað virðisaukaskattshlutfall 24%. Sumar vörur og þjónusta kunna að vera háð 11% eða 0% lækkuðum gjöldum.

Félagsleg framlög í Rússlandi.  Atvinnurekendum og launþegum er skylt að greiða tryggingagjald.  Sem getur verið mismunandi, en  að jafnaði er heildariðgjaldahlutfallið um 30% af launum starfsmanns, þar sem vinnuveitandi og starfsmaður deila byrðunum.

Framlög almannatrygginga á Íslandi. Bæði vinnuveitendum og launþegum er skylt að greiða tryggingagjald. Framlagið getur verið mismunandi, en  heildariðgjaldahlutfallið er um 10,75% fyrir launþega og 12,82% fyrir vinnuveitendur.

Auðlegðarskattur er tekinn á Íslandi en svo virðist ekki vera í Rússlandi. Ísland leggur auðlegðarskatt á einstaklinga sem reiknast út frá hreinum eignum skattgreiðenda. Vextin geta verið mismunandi en eru almennt stighækkandi, með hærri vöxtum fyrir hærra auðmagn.

Fjármagnstekjuskattur er tekinn á Íslandi en svo virðist ekki vera í Rússlandi. Fjármagnstekjuskattur er lagður á við sölu ákveðinna eigna. Gjaldið er almennt það sama og tekjuskattshlutfall einstaklingsins, en sérstakar reglur og undanþágur geta átt við.

Eignaskattur í Rússlandi. Fasteignaskattshlutföll geta verið mismunandi milli landshluta og sumar eignir geta verið undanþegnar þessum skatti. Skattstofn er venjulega ákvarðaður út frá matsverði eignar.

Staðbundnar skattar á Íslandi, þar á meðal eignarskattur. Sveitarfélög geta lagt á viðbótarskatta, svo sem fasteignaskatta, sem geta verið mismunandi eftir svæðum. Svo eru aukagjöld lögð á, svo sem sorphirðugjald.

Vörugjöld í Rússlandi. Vörugjöld eru lögð á tilteknar vörur, svo sem áfengi, tóbak og ákveðnar tegundir eldsneytis. Álagning getur verið mismunandi eftir tegund vöru en er afar lág í samanburði við Ísland.

Vörugjöld á Íslandi. Vörugjöld eru lögð á tilteknar vörur, svo sem áfengi, tóbak og ákveðnar tegundir eldsneytis. Þessi álagning er stjarnfræðileg há í samanburði við öll lönd.

Samantekt og samanburður

Berum saman þrjá skattstofna sem skipta einstaklinga og fyrirtæki í báðum löndum  máli, tekjuskattar, fyrirtækjaskattar og virðisaukaskattar:

Tekjuskattar einstaklinga á Íslandi eru 37-46%

Tekjuskattur einstaklinga í Rússlandi er 13%!!!!!

Fyrirtækjaskattur á Íslandi er 22%.

Fyrirtækjaskattur í Rússlandi er 20%.

Virðisaukaskattur á Íslandi er 24% (á sumum vörum 11%).

Virðisaukaskattur í Rússlandi er 20% (á sumum vörum 10%).

Samanburðurinn er allur Íslandi í óhag. Hér eru alls kyns bull skattar lagðir á, sem ekki eru til í Rússlandi og nýjasta inngrip krumla íslenska ríkisvaldsins í vasa (skatt)borgara landsins, eru svo nefndir mengunar- eða loftslagsskattar! Bullskattar sem lagðir eru á samgöngufyrirtæki landins og hækka vöruverð og ferðlög til útlanda stórlega. Svo er annar samanburður Íslandi í óhag, til dæmis matvælaverð.

Niðurstaðan er einföld: Íslendingar búa í skattahelvíti. Ísland er sósíalistaríki ef mið er tekið af ríkisafskipti af borgurum/fyrirtækjum landsins (boð og bönn og innræting) og með skattlagningu.  Við höldum að við búum í lýðræðisríki, bara vegna þess að við getum tjáð okkur frjálslega opinberlega en önnur einkenni íslenska ríkisins eru sósíalísk.  Einu sinni var talað um blandað hagkerfi á Íslandi, svo er enn að einhverju leiti en afskipti ríkisins af daglegu lífi borgaranna,með innrætingu í skólum, opinberu orðfæri, reglugerðafargani, víðtækum lögum og valdaframsal Alþingis til yfirþjóðlegra stofnanna og ríkjasambands bera skýr merki sósíalisma.

Formaður skattgreiðenda á Íslandi sagði í nýlegu útvarpsviðtali að hann teldi skattlagningu á Íslandi keyra úr hófi fram og helst vildi hann hafa flata skatta, 20% á einstaklinga og fyrirtæki.

Samtök skattgreiðenda

Hlustaði á konu sem býr í Noregi í útvarpinu. sem getur ekki hugsað sér að koma heim til Íslands, þar sem lífskjörin á Ísalandinu eru vond. Skil hana vel.

Hver er réttlætingin fyrir álagningu erfðafjárskatts - Hér er svarið!

Svarið er einfalt og hægt að svara með einu orði: Engin.

Skattar eru lagðir á með pólitískum ákvörðunum. Því er allur gangur á því hvort hægt sé að finna sérstaka réttlætingu fyrir álagningu þeirra segir Gylfi Magnússon prófessor í hagfræði á Vísindavefnum: Hver er réttlætingin fyrir álagningu erfðafjárskatts?

En Gylfi reynir samt að bjarga sér fyrir horn og talar um umframbyrði skatta. Hann útskýrir það í öðru svari á Vísindavefnum og segir: "Nær allir skattar reka fleyg á milli ábata einstaklings af ákvörðun sem hann tekur og ábata þjóðfélagsins sem heildar af ákvörðuninni. Útkoman getur hæglega orðið sú að einstaklingar taka ákvarðanir sem koma þeim vel en öðrum illa. Kostnaður þjóðfélagsins vegna slíkra ákvarðana er nefndur umframbyrði skatta á máli hagfræðinnar." Hvað er átt við með umframbyrði skatta?

Með öðrum orðum með því að einstaklingur minnkar tekju- og virðisaukaskattgreiðslur sínar (t.d. með því að mála heima hjá sér og sleppa því að mæta í vinnu) en fyrir vikið verður annaðhvort að draga úr þjónustu ríkisins eða leggja hærri skatta á einhverja aðra til að vega upp á móti þessu. Hvernig þessi rök megi heimfærast upp á látið fólk, er mér hulin ráðgáta. Er verið að refsa hinn látna fyrir að deyja og ríkið verði af tekjum? Er einstaklingurinn ekki búinn að greiða tekjuskatta og aðra skatta, þar á meðal eignaskatta, til ríkisins allt sitt líf?

Gylfi viðurkennir að "Ekki liggur fyrir haldgóð greining á áhrifum erfðafjárskatts á Íslandi, hvorki hvað varðar umframbyrði skattsins né áhrif hans á tekju- eða eignaskiptingu."

Svo segir Gylfi og kemur með hina raunverulegu skýringu á erfðaskattinum: "Í mörgum löndum Vestur-Evrópu má rekja álagningu erfðafjárskatts til lénskerfis miðalda. Þá var gjarnan litið svo á að flestar eignir og sérstaklega landareignir tilheyrðu viðkomandi þjóðhöfðingja og leyfi hans þyrfti til að færa þær til erfingja við andlát." Auðvitað vildi hann kúga út fé fyrir náðsamlegt leyfi sitt.

Þetta er svipað og þegar lénsherrann fékk að sofa hjá nýgifri konu, af því að hann var eigandinn yfir líf og limum allra lénsþegna hans.  Í stað lénsherrann er komið hið almáttuga ríki sem gýn yfir öllu, sem vill stjórna lífi fólks frá vöggu til grafar. Það eru því engin efnisleg rök fyrir erfðaskatta, bara skatta græðgi ríkisvaldsins. 

Hvernig var þetta þegar ekkert ríkisvald var til á þjóðveldisöld? Engir skattar á Íslandi þar til kirkjan var stofnun 1056. Þá var komið á svonefnd tíund.

Tíund var 10% tekjuskattur - bændur greiddu 10% af uppskerunni, handverksmenn 10% af framleiðslunni í Evrópu - en hér var tíundin greidd af eign og var því eignaskattur eða öllu heldur eignaaukaskattur. Gert var ráð fyrir því að eignir manna ykjust um 10% árlega og greiddu 10% af eignaaukanum, eða 1% af heildareign. Þetta er lítil skattlagning en skipti máli ef menn voru leiguliðar. Ekkert er talað um erfðafjárskatt.

Grímur Jónsson, fyrrverandi amtmaður, lagði fyrstu drögin að því að hið forna tíundarkerfi yrði lagt af 1840. 40 ár tók að koma nýju skattkerfi í framkvæmd (1879). Það var ekki fyrr en 1911 sem fyrstu lög um erfðafjárskatt var komið á Íslandi (Þá féllu úr gildi tilskipun frá 12. september 1792 og opið bréf konungs 8. febrúar 1810 um erfðafjárgjald).

Er ekki tilvalið að leggja þessa auka skatta af sen engin raunveruleg réttlæting er fyrir?  Mun ríkið ráðstafa þessum skatta af dauðu fé á betri hátt en erfingjarnir og á ríkið nokkuð að eiga hlut í máli? Nei! Blóð, sviti og tár liggja oft að baki ævisparnaði. Ríkið verðskuldar því ekkert af arfi viðkomandi.

Bálknið stækkar 2024

Bálknið stækkar frá ári til árs. Það er athyglisverð útgjöldin fyrir 2022 sem eru hærri en fyrir 2023 sem munar um 1,7%. En þetta er bara undantekningin sem sannar regluna.

Ef litið er á tímabilið 2022-2026, þá aukast útgjöld ríkisins árlega. Frá 2023-24 aukast þau um 143,123 m.kr. Frá 2023-26 fara þau úr 1,334,867 m.kr. í 1,523,426 m.kr. Sjá slóð: Greiningar og mælaborð fjárlaga

Hér er ekki verið að segja að menn séu ekki að spara eða gæta aðhalds.  Ríkisendurskoðun sér til þess að menn haldi sér á mottunni að einhverju leyti.

Fjármagnskostnaður, ábyrgðir og lífeyrisskuldbindingar hækka á tímabilinu 2023-26. Sem gerir 31,429 m.kr. aukningu milli ára. En forsendurnar sem menn gefa sér sem tekjur eru bara í kolli reiknimeistara ríkisins. Óvissan um tekjur af ferðamönnum, veiðum o.s.frv. er algjör. Kannski kemur annar faraldur á næsta ári og allt breytist.

En það er eins og það megi ekki skera niður neinsstaðar. Alltaf aukast umsvif ríkisins.  Gott og vel. Ríkisvaldið getur stækkað kökuna ef það vill til að mæta þessum aukna kostnaði í ríkisútgjöldum, ef það fer vel með mjólkurkúnna sem eru einstaklingar og fyrirtæki landsins.

Hóflegir skattar og frelsi til athafna stækka kökuna. Ef fyrirtækin eiga fé aflögu, þá fjárfesta þau og sú fjárfesting eykur veltu o.s.frv.

En fróðlegt væri að vita hversu mikið fé rennur úr landi frá erlendum ríkisborgurum sem starfa hér á landi. Þeir stækka atvinnumarkaðinn en eru þeir að eyða fé sínu á Íslandi? Koma þeir hingað margir tímabundið, fá lélegt atvinnuhúsnæði sem húsaskjól á meðan unnið er hér en senda innunnið fé til heimalandsins? Sjálfsagt er það þannig, hef heyrt það frá þeim erlendu iðnaðarmönnum sem ég hef talað við, að hingað er sótt á "vertíð" í einhverja mánuði og svo lifað á afrakstrinum heima einhvers staðar í Austur-Evrópu.

Auðvitað skilja þeir eftir töluvert fé innanlands, þeir þurfa að kaupa sér í matinn o.s.frv. En það væri fróðlegt að vita þetta eins og áður sagði og hefur þetta áhrif á stöðu krónunnar?

Illskiljanlegur hagfræðiprófessor lýst illa á afnám vsk á matvæli

Þórólfur Matthíasson hagfræðiprófessor telur ekki að afnám virðisaukaskatts á matvæli sé góð leið til að bæta stöðu heimilanna eða til að lækka vexti eða verðbólgu, eins og formaður Miðflokksins hefur lagt til segir í ríkisfjölmiðlnum RÚV.

Segir tímabundið afnám virðisaukaskatts á matvæli eins og að pissa í skóinn

Af hverju er þetta vond hugmynd? Erfitt er að skilja rök hans. En hann sagði að skattar væru lagðir á til að standa undir svo mörgu öðru sem á að bæta líf okkar eins og velferðarkerfi, heilbrigðiskerfi, menntakerfi og fleira. Því gæti þurft að koma til niðurskurðar á einhverjum sviðum sem væri kannski ekki velferðarauki.

Er þetta ástæðan fyrir að ekki megi leggja af virðisaukaskattinn á matvæli? Að bálknið fái að stækka áfram í formi meiri skattheimtu? Skilur hagfræðiprófessorinn ekki að útþennsla ríkisútgjalda, aukin skuldasöfnun ríkisins og sveitarfélaga er að keyra upp verðbólguna?

Ekki er almenningur að auka hana við hana, fáir getur keypt sér íbúð en húsnæðismálin hafa áhrif á neyðsluvísitöluna. Matvælaverð í rjáfrum sem og annað verðlag í landinu. Margt fólk berst í bökkum fjárhagslega. Fátækt er hluti af lífi fólks og leiguverð á leiguíbúðum stjarnfræðilegt.

Ekki eru það fyrirtækin sem halda uppi verðbólguna þegar þau hafa ekki efni á okurvaxta lánum í boði Seðlabankans. Þau eru ofurskattlögð eins og heimilin í landinu og svo eru lagðir steinar í götu þeirra með reglugerðafargani.

Auðvitað hefur afnám virðisaukaskatts á matvæli strax áhrif á illa stödd heimili landsins og öll heimili. Það er ígildis launahækkanna, því allir þurfa að kaupa sér í matinn. Að kaupa sér mat er engin lúxus kaup sem fólk er að leika sér að gera.  Í raun hafa orðið kaupmáttarlækkun hjá meginþorra fólks, vegna þess að verðbólgan er hærri en launahækkanirnar.

Svo segir prófessorinn: "Hins vegar megi ræða samsetningu skattakerfisins. Jákvæðir skattar væru til dæmis mengunargjöld, síðan væru skattar sem hefðu ekki teljandi áhrif á efnahags starfsemina eins og veiðigjöld og síðan skattar sem hafa neikvæð áhrif. Þar megi setja virðisaukaskatt."

Hvað er jákvætt við mengunargjöld? Jákvæðir skattar? Mengunargjöld er aukaskattheimta ríkissins. Okkur er talið að allt sé að farast á Íslandi vegna mengunar, í landi hreinustu orku í heimi og heimilin menga ekkert með hitaveituna og rafmagnið. Og í hvað fara peningarnir sem innheimtir eru með mengunargjöld? Í ríkishítið. Og "...skattar sem hafa neikvæð áhrif. Þar megi setja virðisaukaskatt". Hvað á hann við með því? Óskiljanleg setning. Flestir skattar eru neikvæðir.

Kíkjum á tekjuskattinn:

Skatthlutfall einstaklinga í staðgreiðslu 2023

Skattþrep 1: Af tekjum 0 – 409.986 kr.	31,45%
Skattþrep 2: Af tekjum 409.987 - 1.151.012 kr.	37,95%
Skattþrep 3: Af tekjum yfir 1.151.012 kr.	46,25%

Þetta er rífleg skattheimta af tekjum launamannsins. Sem sagt, áður en hann fær launin í hendurnar, eru búið að hirða stóran hluta launa hans í ríkishítið. En þetta er bara byrjunin. Svo koma allir hinir skattarnir (og innflutningsgjöld á vörum) um leið og aumingja maðurinn dregur fram veskið.

Virðisaukaskattur

 Efra þrepNeðra þrep

Skattþrep virðisaukaskatts	24%	11%
Afreikniprósenta	19,35%	9,91%

Þessir skattar eru lagðir á allar vörur og þjónustu. Hvað er þá eftir af launum launamannsins og hvað fá fyrirtækin hlutfallslega? Bókstaflega allt er skattlagt, t.d. að leggja bílinn sinn í bílastæði og launamaðurinn er eltur í gröfina með erfðaskatti á afkomendum hans. Eignir hans sem hann er margbúinn að borga af í formi skatta.

Getur verið að prófessorinn sé hlyntur háu skattastigi í landinu? Að leysa eigi óráðsíuna með auknum álögum á borgaranna og fyrirtækin? Ábyrgð hins opinbera sé lítil? Ekki að gæta aðhalds og reka ríkissjóð hallalausan?

Hvernig væri að byrja á að sníða sér stakk eftir vexti. Minnka skattheimtuna og spara í ríkisrekstrinum. Það má til dæmis spara sér 15-25 milljarða á ári með því að loka á flóttamanna iðnaðinn en hingað leita þúsundir manna sem koma á fölskum forsendum og leggjast á velferðakerfið.  Það má létta á heimilin með afnám nefskattsins sem fer í RÚV órásíuna (8 milljarðar? plús tekjur sem RÚV hefur af einkareknum fjölmiðlum í formi auglýsinga) en bókarar ríkisapparatsins geta ekki lagt saman tvo plús tvo og komið með hallalausan rekstur.

Svo eru umsvif ríkisins í menningargeiranum.  Alls kyns starfsemi hans er ríkisstyrkt.  Menn liggja á spenanum eftir að hafa gefið út eitt gott listaverk og verðskulda lífstíðar uppihald ríkisins, þótt ekkert meira merkilegt komi frá viðkomandi listamanni. Margir listamenn og menningarfyrirtæki lifa góðu lífi á eigin verkum og án ríkisstyrkja, og þeir sem eiga ekki erindi, eiga að detta af menningasviðinu en ekki haldið uppi af almenningi, peningum mínum og þínum. Góðir listamenn sem afla tekna af list sinni í samkeppni við ríkisstyrkta listamenn sem geta ekki lifað af list sinni (af hverju skildi það vera?).

Hagfræðiprófessorinn mætti benda á að skera má niður í opinberri stjórnsýslu. Hætta að ríkisstyrkja stjórnmálaflokka, byggja hallir fyrir of umfangsmikið Alþingi (með 63 aðstoðarmenn fyrir þingmenn sem sitja við þingstörf að meðaltali 107 daga ársins). Þurfum við svona mörg sendiráð? Í nútíma þjóðfélagi, þar sem hægt er að reka erindi með fjarskiptabúnaði. Sendiherrarnir eru svo margir, að margir þeirra þurfa að starfa í utanríkisráðuneytinu, þar ekki eru til sendiráð fyrir þá. Vera með sendinefnd sem ræktar samskiptin við mörg ríki í einu, eftir þörfum, og sleppa dýrum rekstri sendiskrifstofa.

Allur sparnaður, þegar talið er saman, breytir lokatölum og rekstri ríkissjóðs.

 

 

 

 

 

 

Fara menn ekki lengur eftir kenningum Milton Friedman?

Inngangur

Eftirfarandi texti er samtímingur héðan og þaðan en aðallega þýðing á greininni Who is Milton Friedman, sjá slóð hér að neðan.

Ég held að fáir vita hver Milton Friedman er í dag. Menn eru uppteknir af ný-marxisma og öðrum ruglstefnum.  Það er alveg ótrúlegt þegar fólk, sem á að heita að búi í kapitalísku ríki, skuli daðra við kommúnismann og miðstýrðu efnahagskerfi. Slíkt fólk hefur ekki lært af sögunni. Kommúnisminn og ríkisstýrð efnahagskerfi, hafa verið reynd í Austur-Evrópu og annars staðar í heiminu (og með stjórn kommúnista í Vestur-Evrópu þegar þeir komast í ríkisstjórn) og alls staðar er jörðin skilin eftir í rjúkandi rúst. 

Kapitalisminn er besta kerfið sem boðið er upp á.  Allt annað hefur misheppnast, t.d. anarkismi sem Píratar eru að gæla við. En hvað er kapitalismi? Frjáls markaðshagkerfi, þar sem frjálsir menn með tjáningarfrelsi, eiga og stjórna eignum, keppast innbyrðist við að koma vörur og þjónustu á markað. Þessi samkeppni, ef hún breytist ekki í fákeppni, leiðir til hagkvæmni, framfara í tækni og þekkingu, lægra vöruverð og betri vöru og þjónustu. 

Kapitalismi getur þrifist undir harðstjórn/einveldi, ef valdhafarnir láta sig nægja að einokna stjórnkerfið og láta borgaranna um viðskipti. En kapitalismi þrífst best í frjálsu samfélagi, af þeirri einföldu ástæðu að ef borgaranir fá að hugsa frjálst og tjá sig frjálst, verða til nýjungar og þekking sem knýr samfélagið áfram.  Gott dæmi um þetta er nýjasta orrustuþota Kínverja, sem er nákvæm eftirlíking af F-35 en þrátt fyrir copy/paste aðferð þeirra, er hún síðri. Tæknin er betri hjá Kananum. 

Það er ekki undarlegt að helstu framfarir, tækninýjungar og uppgötvanir verða til í Bandaríkjunum, ekki Kína. Í Bandaríkjunum er einstaklingsfrelsi og -hyggja og tjáningarfrelsi. Kínverjar verða að láta sig nægja að reka öflugt njósnakerfi til að komast yfir tækniþekkingu Vesturlanda. Sama átti við um Sovétríkin sálugu.

Kynning á Milton Friedman

Milton Friedman var bandarískur hagfræðingur og tölfræðingur sem trúði á frjálsan markaðskapítalisma og var talinn leiðtogi peningahagfræði skóla Chicago (e. Chicago School of monetary Economics).

Árið 1976 hlaut hann Nóbelsverðlaunin í hagvísindum fyrir rannsóknir sínar á neyslugreiningu, peningasögu, kenningum og margbreytileika stöðugleikastefnu.

Friedman er höfundur nokkurra bóka, þar á meðal Kapítalismi og frelsi. Hann hlaut frelsisverðlaun forseta Bandaríkjanna árið 1988.  Milton Friedman lést 16. nóvember 2006.

Helstu lykilatriði varðandi Friedman.

Milton Friedman var bandarískur hagfræðingur sem talaði fyrir frjálsum markaðskapítalisma.

Hann er upphafsmaður peningastefnunnar, virkrar peningastefnu þar sem stjórnvöld stjórna magni peninga í umferð.

Friedman hjálpaði til við að þróa staðgreiðslu tekjuskatts í seinni heimsstyrjöldinni.

Milton Friedman starfaði sem efnahagsráðgjafi Richard Nixon forseta og Ronald Reagan forseta.

Friedman hlaut Nóbelsverðlaunin í hagvísindum árið 1976.

Yngri ár og menntun

Milton Friedman fæddist 31. júlí 1912 í Brooklyn, New York. Eftir að hafa lokið BS gráðu frá Rutgers háskóla lauk Friedman meistaragráðu við háskólann í Chicago og doktorsgráðu. við Columbia háskólann.

Árið 1935 gekk hann til liðs við National Resources Planning Board og gerði könnun á neytendafjárhagsáætlun, afstöðu sem síðar myndi vera kveikja að bók hans, A Theory of the Consumption Function.

Tekjuskattur

Árið 1941 gekk Milton Friedman til liðs við bandaríska fjármálaráðuneytið og vann að skattastefnu stríðstíma á fyrstu tveimur árum síðari heimsstyrjaldarinnar. Friedman benti einu sinni á að eiginkona hans „hefur aldrei fyrirgefið mér þann þátt sem ég átti í að móta og þróa staðgreiðslu fyrir tekjuskattinn."

Sem hluti af hugveitu sem leiddi til staðgreiðslu tekjuskatts sem „tímabundinnar“ ráðstöfunar til að hjálpa til við að fjármagna stríðið, efaðist Friedman aldrei um nauðsyn þess á stríðstímum og sagði:

„Það er enginn vafi á því að ekki hefði verið hægt að innheimta þá upphæð skatta sem lagðir voru á í seinni heimsstyrjöldinni án þess að miða staðgreiðslu skatta við upprunann.“

Friedman iðraðist síðar eftir að hafa neytt staðgreiðslu á Bandaríkjamenn og var agndofa þegar ríkisstjórnin gerði neyðarráðstöfunina að varanlegum hluta skattlagningar sinnar á friðartímum.

Friedman gegn Keynes

Eftir lok seinni heimstyrjaldarinnar gekk Friedman til liðs við hagfræðideildina við háskólann í Chicago og varð prófessor árið 1948.

Við háskólann leiddi Friedman áskorun eftirstríðsins á kenningar John Maynard Keynes, breska hagfræðingsins sem hélt því fram að stjórnvöld yrðu að hjálpa kapítalískum hagkerfum í gegnum samdráttartíma og koma í veg fyrir að uppgangstímar springi út í mikla verðbólgu.

Milton Friedman hélt því fram að stjórnvöld yrðu að haldi sig frá hagkerfinu og láti frjálsa markaðinn virka. Þar sem Keynesíumenn gætu stutt skammtímalausnir til að örva neysluútgjöld og hagkerfið, með því að bjóða upp á tímabundið skattaívilnun eða örvunarávísun, setti Friedman fram þá kenningu að fólk lagaði sig að eyðsluvenjur þeirra til að bregðast við raunverulegum breytingum á ævitekjum þeirra, ekki tímabundnum breytingum á núverandi tekjum.

Árið 1957 afneitaði Friedman keynesíska hugsun með bók sinni um neyðsluútgjöld: A Theory of the Consumption Function.

Milton Friedman og aðrir við Chicago skólann unnu til nokkurra Nóbelsverðlauna í hagfræði fyrir vinnu sína við að afnema keynesísk hugtök, þar á meðal verðlaun Friedmans árið 1976 fyrir árangur sinn á sviði neyslugreiningar, peningasögu og kenninga um hversu flókin stöðugleikastefna er.

Peningahyggja

Litið á hann sem leiðtoga Chicago School of monetary Economics, lagði Friedman áherslu á mikilvægi peningamagns sem tækis í stefnu stjórnvalda og ákvarðandi hagsveiflur og verðbólgu.

Peningahyggjukenning hans lagði til að peningamagnsbreytingar hefðu tafarlaus og langtímaáhrif. Í bók sinni 1963, A Monetary History of the United States, héldu Milton Friedman og annar höfundur Anna Schwartz því fram að það væri peningastefnan, en ekki bilun frjálsmarkaðs kapítalisma, sem leiddi til kreppunnar miklu.

Friedman fór yfir aldar peningastefnu á hrunum, uppsveiflu, samdrætti og lægðum og komst að þeirri niðurstöðu að Seðlabankinn væri aðalorsök kreppunnar vegna þess að hann minnkaði peningamagnið um meira en þriðjung á árunum 1929 til 1933. Þessi samdráttur olli hruni sem framlengdist í kreppu.

Milton Friedman, sem upphaflega studdi gullfót, fór í átt að harðpeningastefnu þar sem peningamagn í umferð eykst á sama hraða og hagvöxtur þjóðarinnar. Í samræmi við andstöðu sína við keynesíska hugsun, mislíkaði Milton Friedman Bretton Woods samningnum, sem var tilraun til að festa gjaldmiðla frekar en að láta þá fljóta á frjálsum markaði.

Hoover stofnun. "Nóbels peningaeinvígi - hvers vegna Bretton Woods mistókst."

Þegar keynesíska kerfið varð fyrir stöðnun á áttunda áratugnum fóru fræðimenn að taka stefnu Friedmans gegn verðbólgu, harðpeningastefnuna alvarlega. Peningahyggja tók yfir keynesískar lausnir.

Fyrrverandi seðlabankastjóri Bandaríkjanna, Alan Greenspan, tók eftir því að Friedman kom með þegar ljóst var að keynesísk samstaða, sem hafði virkað vel frá 1930, gæti ekki útskýrt stöðnun áttunda áratugarins. Árið 1979 innleiddi Paul Volcker, seðlabankastjóri, peningastefnu Friedmans.

Friedman varð leiðbeinandi fyrir efnahagsstefnu sem Ronald Reagan forseti Bandaríkjanna og Margaret Thatcher forsætisráðherra Bretlands stóðu að.

Arfleifðin

Milton Friedman uppgötvaði margar nýjungar í hagfræðikenningum á seinni hluta 20. aldar. Vinna hans við að útskýra peningaframboð og áhrif þess á efnahags- og verðbólgubreytingar vakti virðingu um allan heim.

Samstarfsmaður Friedman, Edmund Phelps, var nóbelsverðlaunahafi í hagfræði árið 2006 fyrir kenningu sem nóbelistarnir tveir settu fram á sjöunda áratug síðustu aldar um atvinnuleysi og verðbólgu, kenningu sem er áfram notuð sem hagnýtur leiðarvísir meðal helstu seðlabanka heimsins, þar með Seðlabanki Bandaríkjanna.

Friedman starfaði sem háttsettur meðlimur við Hoover stofnunina frá 1977 til 2006. Hann var Paul Snowden Russell Distinguished Service prófessor emeritus í hagfræði við háskólann í Chicago, þar sem hann kenndi frá 1946 til 1976 og var meðlimur rannsóknarstarfsmanna Hagfræðistofa frá 1937 til 1981.

Friedman starfaði sem forseti American Economic Association, Western Economic Association og Mont Pelerin Society. Hann var einnig meðlimur í American Philosophical Society og National Academy of Sciences.

Who Was Milton Friedman?

Skilgreining á peningahyggju (e. monetarism): Kenningin eða framkvæmdin um að stjórna framboði peninga sem aðalaðferðin til að koma á stöðugleika í hagkerfinu.

Óþarfi að hækka stýrisvexti með lækkandi verðbólgu

Það er verið hengja bakarann fyrir smiðinn. Orsök verðbólgunnar liggur ekki hjá heimilunum, heldur hjá ríkisvaldinu og sveitarfélögunum.  Heimilin hafa tekið á sig verðbólgu hækkunina og þær launahækkanir sem hafa komið á móti, hafa verið lægri en verðbólgan. Í raun hafa heimildin tekið á sig kjaraskerðingu í formi lægri kaupgetu. Húsnæðismarkaðurinn er að kólna en hann er ein driffjöður hærra verðlags.

Skuldsetning ríkis og sveitafélaga og hallarekstur leiðir til verðbólgu. Minni eftirspurn beggja aðila eftir fjármagni með sparnaði og aðhaldsaðgerðum minnkar verðbólguþrýstingin en ekkert aðhald er enn komið.

Stjórnvöld ættu því að líta í eigin barm áður en þau nota Seðlabankann til að pönkast í almenning sem þarf að sætta sig við hækkandi vöruverð, lægri raunlaun og háa skattlagningu ríkis og sveitarfélaga. 

Skatta árátta er slík að leitun er að öðru eins. Alltaf er hægt að eyða peningum annarra (skattgreiðenda) í alls kyns óþarfa og kemur ekki kjarnastarfsemi ríkis við, s.s. nýjasta nýtt sem er þjóðarópera sem skattgreiðendur þurfa að borga, hvort sem þeim líkar betur eða verr. Af hvejru geta einkaaðilar ekki séð um rekstur óperu, líkt og á tímum Mozart og hér á Íslandi hingað til?

Auðvitað eru verkefni ríkisins mörg og margt á eftir að gera, til dæmis í vegamálum, en ríkið er að flækjast í ýmsu sem það á ekki að koma nálægt. Dæmi, Ríkisútvarpið RÚV - Ríkisrekið Útvarp vinstrimanna (aukaskattur sem ríkið neyðir hvern einasta einstakling yfir 18. ára aldur og fyrirtæki að greiða fyrir með nauðung). Og ríkið selur áfengi og tóbak í einokunarsölu (smásölu), af hverju? Nú vilja Færeyingar leggja af einkarétt ríkisins til að selja áfengi í Færeyjum. 

Landsstýrið vil avtaka einkarrættin hjá Rúsuni at selja rúsdrekka

Svo er verið að henda hundruð milljóna í meðgjöf fyrir fjölmiðla og stjórnmálaflokka og ýmis konar menningarstarfsemi. Er almenningur að biðja um það?  Nei, hann hefur ekkert að segja á meðan stóri bróðir seilist dýrpa í tóma vasa. Allt telur til skulda, sama hversu há upphæðin er.

Seðlabankinn hefði a.m.k. átt að halda sig við óbreytta stýrisvexti eða jafnvel að lækka þá í takt við lækkandi verðbólgu.

 

Skuldaklukkan tifar í Bandaríkjunum

Óheyrileg skuldaaukning í tíð ríkisstjórnar Joe Bidens á sér engar hliðstæður í bandarískri sögu. Peningaaustrið í hitt og þetta, helst ekki neitt vitrænt, t.d. að greiða niður allar námsskuldir námsmanna til að ná atkvæðum, hefur komið skuldir Bandaríkjanna yfir $30 trilljóna markið og er komið upp í 31 trilljóna markið.

Þetta er stjarnfræðileg tala og erfitt að ímynda sér. Kíkjum á skuldaklukkuna fyrir BNA hér fyrir neðan en fyrst skilgreinum hvað er skuldaklukka.

Skuldaklukka er opinber teljari, sem sýnir ríkisskuldir (einnig þekktar sem opinberar skuldir eða ríkisskuldir) opinbers fyrirtækis, venjulega ríkis, og sem sýnir framvinduna með uppfærslu á hverri sekúndu. Vegna spegilmyndarfylgni milli skulda og viðskiptakrafna eru á meðan einnig til eignaklukkur eða eignaklukkur sem sjá fyrir séreignir og ríkiseignir. Klukkur til að sýna innlend vaxtagjald eru kallaðar vaxtaklukkur.

Skuldaklukkan sýnir á sláandi hátt gangverkið í skuldavexti ríkisins. Í því sambandi er litið fram hjá einkaskuldum og vexti peningalegra eigna kröfuhafa. Skuldaklukkan sýnir, fyrir utan raunverulega nýja skuldsetningu ríkisins með fjárfestingarlánum af ríkisskuldabréfum, einnig áhrif vaxta og samsettra vaxta („vextir af vöxtum“) og þenslu á skuldsetningu ríkisins sem stafar af vöxtum sem greiða ber. 

Er ríkisreksturinn í Bandaríkjunum sjálfbær? Skuldaaukningin mun örugglega halda áfram að aukast í veldisvexti undir stjórn demókrata en ef repúblikanar ná vopnum sínum í miðtíma kosningunum í næstu viku, verður örugglega stigið á brensuna. En er það nóg?

US dept clock