Keynes eða Friedman?

Aftur á sjöunda og áttunda áratugnum skoraði Milton Friedman á Keynesmenn um hvernig peningastefnan virkar. (John Maynard Keynes var dáinn). Keynesmenn töldu örvandi peningastefnu hjálpa hagkerfinu með lægri vöxtum, sem jók útgjöld neytenda og fyrirtækja.

Meistararannsókn Friedmans, A Monetary History of the United States, 1867-1960 sannfærði hann um að þeir drifkraftur væri vöxtur peningamagns fremur en vextir. Þetta tvennt er venjulega tengt, sem gerir það erfitt að sundra áhrifunum tveimur.

Hér er einföld skýring á Friedman rökfræðinni: þegar seðlabankinn eykur fjárhæðina í hagkerfinu verður eignasöfn fólks í ójafnvægi. Hugsaðu um þrenns konar eignir: líkamlegar eignir eins og viðskiptatæki eða heimiliseignir; fjáreignir eins og hlutabréf og skuldabréf; og loks peningar.

Aukning á peningamagni fær fólk til að segja: "Ég á of mikið af peningum miðað við líkamlegar og fjárhagslegar eignir mínar." Þeir eyða peningunum. En þeir útrýma ekki peningunum þegar þeir eyða þeim; þeir senda það bara til einhvers annars. Ójafnvægi eignasafns heldur áfram þar til verðmæti þessara annarra eigna hækkar. Hækkandi verðmæti efnislegra eigna kemur frá fleiri eignum, eða hærri verðmiðum á eignunum, sem þýðir að hagkerfið heldur áfram. Hækkandi verðmæti fjáreigna þýðir lægri vexti og/eða meiri lántökur í gangi.

Friedman vann baráttuna og peningastefnan var samþykkt af flestum hagfræðingum sem peningamagnsmál.

Verðbólga er ekki bara ein tegund af verðbólgu - orsakanir eru margar

Milton Friedman er frægur fyrir fullyrðingu sína um að "verðbólga sé alltaf og alls staðar peningalegt fyrirbæri." Skoðanir hans á orsökum verðbólgu snúast um tengsl peningamagns og verðlags. Hér eru lykilatriði sjónarhorns Friedmans á orsakir verðbólgu en það er óhóflegur vöxtur peningaframboðs. Friedman hélt því fram að verðbólga ætti sér stað þegar vöxtur peningamagns er meiri en raunframleiðsla hagkerfisins. Samkvæmt honum, þegar meira fé er að eltast við sama magn af vörum og þjónustu, hækkar verð, sem leiðir til verðbólgu.

Peningamálastefna ríkissins skiptir öllu máli þegar eiga á við verðbólgu. Friedman taldi að meginábyrgðin á að stjórna verðbólgu væri seðlabankans. Hann gagnrýndi Seðlabanka Bandaríkjanna fyrir að leyfa of miklar aukningar á peningamagni, sem hann taldi undirrót verðbólgunnar.

En verðbólga getur átt sér aðrar orsakir. Ein þeirra er svo kölluð eftirspurnarverðbólga.  Þessi tegund verðbólgu á sér stað þegar heildareftirspurn í hagkerfi fer fram úr heildarframboði. Friedman hélt því fram að þetta sé venjulega knúið áfram af auknu peningamagni, þar sem meira fé í höndum neytenda og fyrirtækja leiði til meiri eyðslu og eftirspurnar eftir vörum og þjónustu. Sjá má þetta á íslenska fasteignamarkaðinum þar sem eftirspurnin er langt umfram framboð og íbúaverðið keyrist upp. Þetta er gervi vandi, gerður af manna völdum, þ.e.a.s. af völdum stjórnvalda að tryggja ekki nægilegt magn lóða.

Annað fyrirbrigði er kostnaðarverðbólga. Þó Friedman viðurkenndi að þættir eins og hækkandi laun og aðföng kostnaður geti stuðlað að verðbólgu, taldi hann að þetta væru aukaástæður. Hann hélt því fram að án viðunandi aukningar í peningamagni myndi slíkar kostnaðarhækkanir leiða til hærra verðs í sumum greinum en myndi ekki leiða til viðvarandi heildarverðbólgu.  Hér á Íslandi er vinsælt að kenna launahækkunum launafólks um hækkaða verðbólgu þegar megin sökudólgurinn er ríkisvaldið. Það eitt hefur tækin og tólin til að eiga við verðbólguna.

Þriðju áhrifavaldurinn er nokkuð óvæntur en það er hlutverk væntinga. Friedman lagði einnig áherslu á hlutverk verðbólguvæntinga. Ef fólk býst við að verðbólga aukist mun það bregðast við á þann hátt sem gerir það að sjálfum sér uppfylltum spádómi, eins og að krefjast hærri launa eða hækka verð. Seðlabankar verða að stýra þessum væntingum með trúverðugri og samkvæmri peningastefnu.

Í stuttu máli sagði Milton Friedman að verðbólga sé í grundvallaratriðum drifin áfram af of miklum vexti peningamagns, fyrst og fremst vegna aðgerða seðlabanka. Hann taldi að stjórn peningamagns væri lykillinn að því að koma í veg fyrir og stjórna verðbólgu og hann hélt því fram að reglubundin nálgun á peningastefnunni væri tryggð verðstöðugleika".  Sum sé, vegna lélega peningastefnu Seðlabankans, sem notar bara stýrivexti sem vopn, þá leiði það til verðbólgu. Hvað er hér átt við? Jú, með því að halda uppi háa stýrivexti, sama hvað, þá halda þeir uppi háu verðlagi einir sér! Einstaklingar og fyrirtæki þurfa að greiða margfalt meira fyrir sama hlutinn en ella.

Seðlabankinn er að refsa þá sem eru fórnarlömb verðbólgu en verðbólguvaldurinn er sjálft ríkið.  Stærsti aðili íslenskt samfélag er ríkið sjálft. Hvernig það hagar sér skiptir öllu máli hvort hér sé verðbólga eða ekki.  Ríkið hagar sér eins og það sé enginn morgundagurinn. Það rekur landið endalaust með halla.

Í frétt Morgunblaðsins frá mars 2023 segir: Á árinu 2024 er gert ráð fyrir að 46 milljarða kr. halli verði á heildarafkomu ríkissjóðs sem samsvarar 1% af vergri landsframleiðslu... og "Þá er áætlað að frum­jöfnuður rík­is­sjóðs, þ.e. af­koma án vaxta­gjalda og -tekna, verði já­kvæður um rúm­lega 28 ma.kr., eða 0,6% af VLF á næsta ári. Áætlað er að skuld­ir rík­is­sjóðs á mæli­kv­arða skuld­a­reglu1 laga um op­in­ber fjár­mál verði í lok næsta árs um 1.400 ma.kr. eða 30,9% af VLF og lækk­ar hlut­fallið milli ára."

Ríkið ætlar sér að ná niður hallanum með hærri tekjum (skattar og gjöld) en lítið fer fyrir aðhaldinu. Af hverju er aldrei sparað? Og hvað ætlar það að gera við 6% verðbólgu sem eru aukaskattar?

Fíllinn í postulínsbúðinni er ríkið sjálft. Hlutur íslenska ríkisins í hagkerfinu árið 2024 er um 47,6% af landsframleiðslu. Þetta hlutfall er reiknað út frá heildartekjum og heildarútgjöldum hins opinbera, sem inniheldur bæði ríkissjóð og sveitarfélögin. Ríkissjóður sjálfur er stærsti einstaki hluti þessa með um 31%.

Ríkissjóður á einnig verulegan hlut í ýmsum fyrirtækjum, bæði beint og óbeint, þar með talið orkufyrirtæki, Ríkisútvarpið, og Íslandspóst, sem gegna mikilvægu hlutverki í samfélaginu. Ísland er sagt vera með blandað hagkerfi. En það er í raun sósíalískt samfélag þar sem stóri bróðir gýn yfir öllu.

Nú vantar bara pólitískan vilja til að leysa verðbólgu vandann.

 

Jack Ma um ríkisdæmi

Einn ríkasti maðurinn í Kína (Jack Ma) sagði eitt sinn: "Ef þú setur bananana og peningana fyrir framan apana, munu aparnir velja banana vegna þess að aparnir vita ekki að peningar geta keypt marga banana.

Reyndar, ef þú býður fólki VINNU eða VIÐSKIPTI, þá mun það velja að VINNA vegna þess að flestir vita ekki að FYRIRTÆKI getur þénað meira en laun.

Ein af ástæðunum fyrir því að fátækir eru fátækir er sú að þeir fátæku eru ekki þjálfaðir til að viðurkenna frumkvöðlatækifærin.

Þeir eyða miklum tíma í skóla og það sem þeir læra í skólanum er að vinna fyrir launum í stað þess að vinna fyrir sjálfum sér.

Hagnaður er betri en laun vegna þess að laun geta staðið undir þér, en hagnaður getur gert þér auðæfi.

Þetta er almenn skynsemi sem hann boðar hér en kannski ekki háspeki, enda kaupsýslumaður en ekki heimspekingur.

Þetta ættu skattaglaðir stjórnmálamenn að hafa í huga er þeir líta á fé fyrirtækja sem eigið fé sem þeir geta ráðstafað að vild. Ekki drepa gull gæsina. 

---

Jack Ma er meðstofnandi tæknisamsteypunnar Alibaba Group og er alþjóðlegur sendiherra kínverskra viðskipta. Eftir að hafa byggt upp fyrirtæki sitt frá grunni fjárfesti hann í fjölda tækni- og rafrænna viðskiptafyrirtækja, er með hlut í Lazada, YCloset, Tokopedia, Shiji, Intime Retail Group og Ordre.

Milton Friedman um velferðakerfið

Skilgreining: Velferðarríki er ríki sem hefur skuldbundið sig til að veita þegnum sínum grundvallar efnahagslegt öryggi með því að vernda þá fyrir markaðsáhættu sem tengist elli, atvinnuleysi, slysum og veikindum.

Lítum á túlkun Friedman: Velferðarríkið er tilraun til að "gera eitthvað gott" með peninga einhvers annars. Markmiðið getur verið verðugt en aðferðirnar eru gallaðar.

Vandamálið er að þú eyðir ekki peningum einhvers annars eins vandlega og þinn eigin.

Meira að segja, það er ómögulegt að "gera gott" með peninga einhvers annars án þess að taka þá fyrst frá einhverjum öðrum. Það felur í sér þvingun — notkun slæmra aðferða til að spilla góðu markmiðum velferðarkerfisins.

Velferðaráætlanir hvetja óbeint til samkeppni um ríkisfé og skapa óheppilega sundrungu og andstæður í samfélagi okkar sem rýra einstaklingsfrelsi. Við verðum að finna aðrar leiðir - til dæmis frjálsa samvinnu og einkaframlag - til að ná markmiði okkar.

Velferðakerfið tekur hvatann af fólki til að bjarga sér. Það festist í kerfinu áratugum saman, ef enginn rammi eða takmörk eru fyrir hendi.

Sjá má þetta í ásókn hælisleitenda til velferðaríkja Evrópu. Af hverju að basla í fátækt heima fyrir ef hægt er að komast á velferðaspenann í einhverju Evrópuríki? Eins ef borgarinn hefur svo litlar tekjur, að bæturnar eru hærri, af hverju þá að vinna yfir höfuð einhverja "skíta vinnu"?

Var Friedman þar með á móti velferðakerfinu? Nei. Hann hefur talað fyrir lágmarks velferðarsamfélagi, þar sem "neikvæður tekjuskattur" yrði notaður til að sjá fyrir fólki án annarra framfærslutekna.

 

 

 

Launahækkanir hafi kynt undir verðbólgu?

Er það ekki gegnum gangandi að það er verið að hengja bakarann fyrir smiðinn?  "Lilja Dögg Al­freðsdótt­ir, menn­ing­ar- og viðskiptaráðherra, seg­ir að mikl­ar launa­hækk­an­ir að und­an­förnu hafi kynt und­ir verðbólg­unni í land­inu, sem nú stend­ur í 6,2%." Launahækkanir hafi kynt undir verðbólgu

Gott og vel, launahækkanir hafa áhrif á verðbólgu, svo eru verðhækkanir á innfluttri vöru og aðrir áhrifaþættir. Ekki er hægt að taka einn þátt út úr sviga eins og vinsælt er hjá stjórnmálamönnum, ekki mér að kenna, ég var gera eitthvað allt annað en að vinna vinnu mína! 

Af hverju biður fólk um launahækkun? Jú, hækkandi verðlag minnkar kaupmátt fólks. Afleiðing en ekki orsök. Orsakirnar eru of mikið peningamagn í umferð (eyðsla ríkisins), ósanngjörn skattlagning, röng lagasetning, utanaðkomandi verðbólguvaldar, svo sem hækkun á aðföngum erlendis frá og vaxtastefna Seðlabanka Íslands.

En hver er þáttur íslenska ríkisins í viðvarandi verðbólgu sem og Seðlabanka Íslands? Hann er mesti áhrifavaldurinn í verðbólgunni. Ríkið safnar skuldir eins og það er enginn morgundagurinn. Skiptir engu máli hvort það eru samdráttartímar eins og í covid faraldrinum eða uppgangstímar eins og eru núna.  Þetta er handónýtri ríkisstjórn að kenna, með skuldasöfnun og illri efnahagsstjórnun, svo sem rangri skattlagningastefnu og lagagerð.

Ekki er Seðlabankinn betri, hann er búinn að eyðileggja húsnæðismarkaðinn, en samt er vaxtastiginu haldið upp úr öllu valdi. Hann hreinlega býr til auka verðbólgu með vaxtastefnu sinni. Ekki sér fyrir endan á verðhækkunum á húsnæði. Stýrisvaxta hækkanir eru hrossalækningar, plástur á meiðslin en ekki lækning á orsök.

Eins og Friedman lagði áherslu á, úr því að bloggritari er byrjaður að vitna í hann: "...er verðbólga gamall sjúkdómur. Við höfum þúsund ára reynslu af því. Og hann segir: "Eina lækningin við verðbólga er að draga úr hraðanum sem eru vaxandi heildarútgjöld." Þessi lækning felur í sér tímabundna aukaverkun", eins og Friedman sagði: "Það er engin leið til að hægja á verðbólgu sem mun ekki fela í sér tímabundið aukið atvinnuleysi, og tímabundna lækkun á vexti framleiðslunnar. En þessi kostnaður verður mun minni en kostnaðurinn sem verður en ef verðbólgubálið er leyft að geisa áfram óáreitt."

Milton Friedman sagði eitt sinn: „Verðbólga er alltaf og alls staðar peningalegt fyrirbæri, í þeim skilningi að hún er hraðari aukningu á magni peninga en framleiðslan sjálf. Auðvitað vitum við öll að forgangsröðun í útgjöldum ríkisins er drifkraftur peningamagnsins og að undanförnu hefur ríkið verið að eyða miklu. Svo hvað þýðir það fyrir bandarísku þjóðina? Í þessum þætti ræðum við um grunnatriði verðbólgu, hvað það þýðir fyrir vasabókina þína, bensíntankinn þinn og matvörureikninginn þinn. Þessi þáttur sýnir hvað gerist þegar of margir dollarar elta of fáar vörur." The Real Story Behind Inflation

En það eru ekki allir sammála Friedman. Kíkjum á mótrök andstæðings hans, Blair Fix. "Á sjöunda áratugnum lýsti Friedman því yfir að verðbólga væri „alltaf og alls staðar peningalegt fyrirbæri“ - vandamál við að prenta of mikið af peningum. Síðan þá, hvenær sem verðbólga rís upp, geturðu treyst á að einhver endurvekji draug Friedmans og kennir stjórnvöldum um að eyða of miklu. Bara ef verðbólgan væri svona einföld."

Blair Fix heldur áfram: "Eins og mikið af hagfræðikenningum hans virðist hugsun Friedmans trúverðug við fyrstu sýn. Verðbólga er almenn verðhækkun. Og þar sem verð er ekkert annað en skipti á peningum þýðir meiri peningar í umferð að verð verður að hækka. Þess vegna er verðbólga "alltaf og alls staðar peningalegt fyrirbæri.

Því miður fellur þessi hugsun í sundur við nánari skoðun. Vandamálið er að líta á verðbólgu sem samræmda verðhækkun. Það er fræðilega þægilegt, en reynslufræðilega rangt. Í hinum raunverulega heimi er verðbólga mjög mismunandi. Á sama tíma og verð á eplum hækkar um 5% gæti verð á bílum vaxið um 50% og verð á fötum gæti lækkað um 20%."

The Truth About Inflation: Why Milton Friedman Was Wrong, Again

Samt getur Fix ekki alveg afneitað kenningu Friedman. Hann fer í verðbólgukenningu Friedman og segir: "Aftur að verðbólgukenningu Miltons Friedmans. Líkt og góður nýklassískur hagfræðingur, byggir Friedman kenningu sína á bókhaldslegri sjálfsmynd — sú sem tengir peningamagn M við meðalverðlag P:

Í þessari sjálfsmynd er V „hraði peninga“ - hlutfallið sem peningar skipta um hendur. Og T er vísitala „raungildis“ allra viðskipta.

Það skemmtilega við þessa bókhaldsauðkenni er að þau eru sönn samkvæmt skilgreiningu. Þannig að ef þú tengir kenningu um verðbólgu við hana, munu "spár" þínar alltaf virka. Vandamálið, sem gagnrýnendur benda á, er að þessi sjálfsmynd segir okkur ekkert um orsakasamhengi. Það gæti verið að prentun of mikið af peningum valdi verðhækkunum. Eða það gæti verið að hækkandi verð fái fólk til að taka lán (og þar með "skapa") meiri peninga."

Blair Fix minnir þarna á hælbít sem reynir að bíta fórnarlambið, nær gripi, missir það og viðurkennir um leið að það hlaupi of hratt og er útsmognari en hann!

Eftir höfuðinu dansa limirnir. Höfuðið er ríkisstjórnin og stjórnkerfið (Seðlabanki þar með með talinn). Limirnir eru einstaklingarnir og fyrirtækin. Þetta er algjörlega í höndum ríkisins hvernig verðbólgan þróast. Öll tólin og tækin í höndum þess.  Milton Friedman sagði ekkert um (ekki frekar en ég) að eyðsla einstaklinga og fyrirtækja hefðu engin áhrif en bendir á ríkisvaldið sem aðalsökudólg.

Það þarf ekki annað en að líta til Bandaríkjanna í dag og sjá óráðsíu stjórnar Joe Bidens að kenning Friedman er í fullu gildi. Prentvélar ríkisins er rauðglóandi við að prenta út pening í alls kyns vitleysis verkefni og hafa ekki undan. Og þvílík skuldasöfnun (slær íslenska ríkinu við), 1 trilljón (íslenska: billjón) Bandaríkjadollarar bætast við skuldahítið á 100 daga fresti!!! Er nokkur furða að verðbólga geysar í ríkinu, fólk á ekki fyrir mat né getur haldið heimili.

En hvert er æskilegt verðbólgustig? Þessi stefna, einnig þekkt sem Friedman reglan, felur í sér ákjósanlegan verðbólguhraða sem er neikvæður og jafngildi raunvaxta. Ef langtímaraunvextir liggja t.d. á milli 2 og 4%, myndi ákjósanlegur verðbólga sem þessi flokkur líkön spáir fyrir liggja á milli -2 og -4%.

Lilja Dögg Alfreðsdóttir og Blair Fix geta kennt öllum öðrum en ríkinu um efnahagsástand ríkisins, þau eru bara að hengja bakarann fyrir smiðinn!

Leiðtogi sem breytti gangi sögunnar - Nigel Farage

Leiðtogar breyta gangi sögunnar, til góðs eða ills. Aðrir eru bara embættismenn sem eru kostnir í starf furstans. Nigel Farage er einn af þeim sem er leiðtogi og nú þegar hann hefur tilkynnt að hann ætli að vera formaður Reform UK sem er stjórnmálaflokkur sem er byggður á eldri flokki hans, hefur það valdið miklum skjálfta í breskri pólitík, en stutt er til næstu kosninga í landinu.

Íhaldsflokknum er spáð miklu fylgistapi en Verkamannaflokknum stórsigri. Talið er að Farage muni taka töluvert fylgi af Íhaldsmönnum en hann sjálfur segist muni taka einnig fylgi af Verkamannaflokknum.

Farage minnir svolítið á Sigmund Davíð og flokk hans, Miðflokkinn. Hann er með svipaða stefnu sem er byggð á "real politik! að hætti Helmut Smith.  Báðir segast ekki vera nein staðar á litrófinu, þótt Miðflokkurinn er kenndur við miðjuna. Raunsæispólitík er reyndar yfirleitt einhvers staðar á miðjunni.

Stjórnmálin á Vesturlöndum hafa sýnt að gamlar hugsjónir, til vinstri eða hægri, eru úreldar, því flokkarnir fara ekki eftir stefnuskrám sínum. Það þarf ekki nema að líta á VG og raunstefnu þeirra gagnvart NATÓ og Sjálftæðisflokkinn sem hefur viðhaldið hæstu skattastigi á byggðu bóli og opin landamæri. Og Framsóknarflokkurinn sem á að verja bændur og vera á miðjunni, gerir ekki neitt, í bókstaflegri merkingu.

En hér er ætlunin að fjalla um Farage. Í næstum þrjá áratugi hefur Nigel Farage verið andlit evrópska efahyggjunnar í Bretlandi. Hann barðist fyrir Brexit sem leiðtogi UKIP og hélt síðan áfram að leiða Brexit flokkinn og nú Reform UK. Hann hefur farið á milli stjórnmála- og fjölmiðlahlutverka og á milli stjórnmálaflokka á ferlinum.  Alls staðar hefur hann valdið miklum "ursla" og breytt gangi mála.

Farage var heiðursforseti Reform UK frá 2021 til 2024 þar til hann tilkynnti í vikunni að hann ætlar að vera formaður flokksins. Hann er kynnir á GB News og frambjóðandi fyrir þingkjördæmið Clacton en hann hélt fyrsta framboðsfund sinnar þar í gær. Hann starfaði sem þingmaður Evrópuþingsins (MEP) fyrir Suðaustur-England frá 1999 þar til Bretland gekk úr Evrópusambandinu árið 2020. Hann var andlit Brexit í Bretlandi og umheimsins og e.t.v. átti hann mestan þátt í brotthvarfinu.

Það sem er einstak við Farage, eru tengsl hans við Donald Trump en hann var á leið til Bandaríkjanna til að hjálpa Trump í hans kosningabaráttu þegar þessi skyndileg sinnaskipti áttu sér stað hjá honum.  Hann hefur sennilega séð sóknartækifæri í lélegri stöðu Íhaldsflokksins til að komast til valda.

Eitt af því sem einkennir góðan leiðtoga, er persónuljómi og frábær ræðumennska. Hann hefur hvoru tveggja. Líkt og Trump kemur hann úr viðskiptalífinu, þar sem raunveruleikinn - staðreyndir skipta meira máli við rekstur fyrirtækja en einhverjar hugmyndir og báðir hafa yfirfært þetta yfir á pólitíkina með góðum árangri.

Nigel sagði eitt sinn: "Við höfum barist fyrir lýðræði. Lýðræði skipti máli áður fyrr. Við lítum nú á það með fyrirlitningu. Við höfum snúið baki við gildum sem við höfum byggt upp í mörg hundruð ár, í þágu stjórnmálamanna í Evrópu. Fyrir mér er það hörmulegt."

Farage var eins og Cato forðum í Róm, sem vildi eyða Karþagó, en Farage ESB: Ceterum (autem) censeo Carthaginem esse delendam ("Ennfremur tel ég að Karþagó þurfi að eyða."). En Farage sagðist vilja Brexit og endaði oft mál sitt á þá vegu.

Hér er kveðjuræða Farage á Evrópuþinginu þar sem hann átti marga slagi við frjálslynda Evrópusinna.

 

 

 

Hér segir Farage þingheimi til syndana í frægri ræðu. "Þið eruð ónytjungar sem hafa ekki gert handtak á ævinni":

 

 

Skattfé eru peningar þínir - Fer ríkið og sveitarfélög vel með peninga þína?

Svarið er auðljóst. Nei. Ljóst er þeir sem fara með annarra manna peninga, finna ekki fyrir þá ábyrgðartilfinningu þegar fénu er eytt eins og maður sem þarf að draga pening úr eigin vasa.

Dæmigert fyrir afstöðu stjórnmála- og fjölmiðla elítuna (stundum eru skilin mjög óskýr), er að segja, ekkert mál, við höfum alveg efni á þessi. Sjá til dæmis þessa grein: Við höfum efni á Grindvíkingum Svona talar maður sem er ekki að eyða eigið fé. Hann talar fjálglega um annarra manna fé og vill að ég og þú, borgum meiri skatta. Kannski erum við ekki aflögufær sjálf til að aðstoða Grindvíkinga. Kannski verður að finna aðra leið, t.d. að hætta að eyða 15 milljörðum í útsprungið hælisleitakerfi. Fyrir 15 milljarða væri t.d. hægt að gera ein jarðgöng á ári eða endurbyggja Grindavík. Eða koma upp fleiri gjörgæsludeilum en Bráðamóttöku Landsspítalans. Eyða biðlistum sjúklinga og aldraðra, aðstoða öryrkja og fátæka, laga vegi, byggja brýr o.s.frv.  

Það er nefnilega þannig að auðæfi eða fé er takmörkuð auðlind. Aldrei er til nóg af peningum til að gera allt. Það þarf alltaf að forgangsraða og sumu verður að sleppa og segja raunsæislega; við höfum ekki efni á þessu. 

Ríkisrekstur og rekstur sveitarfélaga verður að vera í ákveðnu jafnvægi, hallareksturinn getur ekki verið of hár eða of lengi. Var það ekki eftir hrun að Íslendingar voru að greiða tugir milljarða í vaxtagreiðslur (minnir talan 80 milljarða kr. eitt árið). Það er sama fé og Grindvíkingum vantar. Það er að henda peninginn út um gluggann að greiða vexti af lánum.

Mikið af þessu fé sem stjórnmálaelítan er að eyða, fer í verk sem teljast ekki vera grunnvallar hlutverk ríkisins.

Til dæmis fer mikið fé í svo kallaða menningatengd verkefni. Sinfóníuhljómsveit Íslands, Óperan og alls kyns menningarverkefni fá úthlutað fé úr vösum okkar og aldrei erum við spurð, ert þú tilbúinn að leggja fé í þetta?

Öll menningarstarfsemi er yndisleg og auðgar líf okkar en við getum lifað af án hennar. Það var ekki fyrr á tuttugustu öld sem listamenn fóru almennt á spena skattborgaranna en áður þurftu þeir að treysta á eigin hæfileika og velunnarar. Það er hægt að búa til skattalegt umbunarkerfi fyrir ríkt fólk sem styður menningarstarfsemi og líka fyrir listafólkið og láta ráðstöfunarfé okkar skattborgaranna í friði.

Þeir sem fóru sem lengst í að vilja takmarka afskipti ríkisvaldsins vildu ganga ansi langt. Milton Friedman heitinn sagði að ríkið hefði tvö meginhlutverk: "Tvö grunnhlutverk ríkisstjórnar væru að vernda þjóðina gegn erlendum óvinum og að vernda borgarana gegn félögum sínum“.

Öryggið sem skapaðs með afskipti ríkisvaldsins, skapar umgjörð um frjálsan markað og svo má bæta við að hlutverk löggjafans er að skapa sanngjarnar samfélagsreglur (lög), þannig að allir fái að blómstra.

Í ritgerð frá 1962 sem byggir á rökum sem A. V. Dicey setti fram, hélt Friedman því fram að "frjálst samfélag" myndi fela í sér æskilegt en óstöðugt jafnvægi, vegna ósamhverfu á milli sýnilegs ávinnings og falins skaða af ríkisafskiptum; hann notar gjaldtöku sem dæmi um stefnu sem skilar áberandi fjárhagslegum ávinningi fyrir sýnilegan hóp en veldur dreifðum hópi launafólks og neytenda verri skaða. Íslensk nýleg dæmi: fjáraustur í RÚV, hælisleitendur og Grindvíkinga.

Friedman var fylgjandi því að ríkið útvegaði sum almanna gæði sem einkafyrirtæki eru ekki talin geta veitt. Hins vegar hélt hann því fram að einkageirinn gæti sinnt mörgum af þeirri þjónustu sem hið opinbera sinnir betur. Umfram allt, ef einhver almannaþjónusta er veitt af ríkinu, taldi hann að hún ættu ekki að vera lögleg einokun þar sem einkasamkeppni er bönnuð; til dæmis skrifaði hann:

"Það er engin leið til að réttlæta núverandi opinbera einokun okkar á pósthúsinu. Það má færa rök fyrir því að póstflutningur sé tæknileg einokun og að ríkiseinokun sé hið minnsta ill. Með þessum hætti mætti ef til vill réttlæta ríkispósthús, en ekki núverandi lög, sem gera það ólöglegt fyrir aðra að bera póstinn. Ef útsending pósts er tæknileg einokun mun enginn annar geta náð árangri í samkeppni við hið opinbera. Ef svo er ekki þá er engin ástæða fyrir því að stjórnvöld taki þátt í því. Eina leiðin til að komast að því er að leyfa öðrum að komast inn."  Svo var gert með póstþjónustu á Íslandi, Pósturinn er ríkisrekinn en í samkeppni við aðra póstþjónustu. 

Og úr því að hér er verið að tala um Friedman, þá kemur hér ein fræg ummæli hans sem sannarlega á við um tíðarandann í dag.

Milton Friedman sagði eitt sinn: "Samfélag sem setur jafnrétti framar frelsi fær hvorugt. Samfélag sem setur frelsi framar jafnrétti mun fá háa gráðu af hvoru tveggja.“

Skattahelvítið Ísland í samanburði við skattaparadís Rússlands

Það hefur verið vinsælt að níða niður Rússa og efnahag þeirra. Fyrirmenni Vesturlanda fussa og sveia og segja að rússneskur efnahagur sé einsleitur, aðeins sé byggt á auðlindum landsins en að öðru leiti sé aðrir atvinnuvegir frumstæðir eða lélegri. Auðlindirnar eru reyndar gífurlegar og geta Rússar, líkt og Sádar, lifað bara á þeim ef þeir vildu.

Þessar fullyrðar eru að sjálfsögðu út í hött. Oft eru geimvísindi og geimiðnaðurinn hafður til marks um tæknigetu þjóða. Þar hafa Rússar - áður Sovétmenn, verið í fararbroddi.  Í raun framleiða Rússar allt og þó að vörur þeirra rati kannski ekki allar á borð vestrænna þjóða, þá hafa þeir aðra markaði í Asíu.

Efnahagsþvinganir sem hafa verið beitt á Rússland síðan 2014, hafa ekki virkað og ef eitthvað er, lyft upp innlendum iðnað enda minni samkeppni. 

En hér er ætlunin að fjalla um skattaumhverfi ofangreindra landa. Samanburðurinn er allur Íslandi í óhag. Við sem þykjumst vera hátæknisamfélag og með dreifðar efnahagsstoðir, eru eftirbátar Rússa á efnahagsviðinu sem og skattaumhverfi.

Berum saman þjóðirnir.

Persónulegur tekjuskattur í Rússlandi. Tekjuskattshlutfall einstaklinga í Rússlandi er fast hlutfall 13% fyrir innlenda og erlenda aðila. Íbúar eru almennt skattlagðir af tekjum sínum um allan heim, en erlendir aðilar eru aðeins skattlagðir af tekjum sínum frá rússneskum uppruna.

Tekjuskattur einstaklinga á Íslandi. Á Íslandi er stighækkandi tekjuskattskerfi með nokkrum skattþrepum. Hlutirnir geta verið á bilinu 36,94% til 46,24% fyrir einstaklinga, allt eftir tekjum þeirra.

Tekjuskattur fyrirtækja í Rússlandi. Tekjuskattur fyrirtækja í Rússlandi er 20% hjá flestum fyrirtækjum. Hins vegar geta ákveðnar atvinnugreinar eða svæði verið með lægri álagningu. Lítil fyrirtæki og ákveðnar tegundir starfsemi geta verið gjaldgeng í ívilnandi skattakerfi.

Tekjuskattur fyrirtækja á Íslandi. Tekjuskattshlutfall fyrirtækja á Íslandi er að jafnaði 22% en ákveðnir frádráttar- og ívilnanir geta átt við.

Virðisaukaskattur (VSK) í Rússlandi. Venjulegt virðisaukaskattshlutfall í Rússlandi er 20%. Ákveðnar vörur og þjónusta kunna að vera háð 10% eða 0% lækkuðum gjöldum. Fyrirtæki sem stunda virðisaukaskattsskylda starfsemi þurfa almennt að skrá sig í virðisaukaskattsskyni.

Virðisaukaskattur (VSK) á Íslandi. Á Íslandi er staðlað virðisaukaskattshlutfall 24%. Sumar vörur og þjónusta kunna að vera háð 11% eða 0% lækkuðum gjöldum.

Félagsleg framlög í Rússlandi.  Atvinnurekendum og launþegum er skylt að greiða tryggingagjald.  Sem getur verið mismunandi, en  að jafnaði er heildariðgjaldahlutfallið um 30% af launum starfsmanns, þar sem vinnuveitandi og starfsmaður deila byrðunum.

Framlög almannatrygginga á Íslandi. Bæði vinnuveitendum og launþegum er skylt að greiða tryggingagjald. Framlagið getur verið mismunandi, en  heildariðgjaldahlutfallið er um 10,75% fyrir launþega og 12,82% fyrir vinnuveitendur.

Auðlegðarskattur er tekinn á Íslandi en svo virðist ekki vera í Rússlandi. Ísland leggur auðlegðarskatt á einstaklinga sem reiknast út frá hreinum eignum skattgreiðenda. Vextin geta verið mismunandi en eru almennt stighækkandi, með hærri vöxtum fyrir hærra auðmagn.

Fjármagnstekjuskattur er tekinn á Íslandi en svo virðist ekki vera í Rússlandi. Fjármagnstekjuskattur er lagður á við sölu ákveðinna eigna. Gjaldið er almennt það sama og tekjuskattshlutfall einstaklingsins, en sérstakar reglur og undanþágur geta átt við.

Eignaskattur í Rússlandi. Fasteignaskattshlutföll geta verið mismunandi milli landshluta og sumar eignir geta verið undanþegnar þessum skatti. Skattstofn er venjulega ákvarðaður út frá matsverði eignar.

Staðbundnar skattar á Íslandi, þar á meðal eignarskattur. Sveitarfélög geta lagt á viðbótarskatta, svo sem fasteignaskatta, sem geta verið mismunandi eftir svæðum. Svo eru aukagjöld lögð á, svo sem sorphirðugjald.

Vörugjöld í Rússlandi. Vörugjöld eru lögð á tilteknar vörur, svo sem áfengi, tóbak og ákveðnar tegundir eldsneytis. Álagning getur verið mismunandi eftir tegund vöru en er afar lág í samanburði við Ísland.

Vörugjöld á Íslandi. Vörugjöld eru lögð á tilteknar vörur, svo sem áfengi, tóbak og ákveðnar tegundir eldsneytis. Þessi álagning er stjarnfræðileg há í samanburði við öll lönd.

Samantekt og samanburður

Berum saman þrjá skattstofna sem skipta einstaklinga og fyrirtæki í báðum löndum  máli, tekjuskattar, fyrirtækjaskattar og virðisaukaskattar:

Tekjuskattar einstaklinga á Íslandi eru 37-46%

Tekjuskattur einstaklinga í Rússlandi er 13%!!!!!

Fyrirtækjaskattur á Íslandi er 22%.

Fyrirtækjaskattur í Rússlandi er 20%.

Virðisaukaskattur á Íslandi er 24% (á sumum vörum 11%).

Virðisaukaskattur í Rússlandi er 20% (á sumum vörum 10%).

Samanburðurinn er allur Íslandi í óhag. Hér eru alls kyns bull skattar lagðir á, sem ekki eru til í Rússlandi og nýjasta inngrip krumla íslenska ríkisvaldsins í vasa (skatt)borgara landsins, eru svo nefndir mengunar- eða loftslagsskattar! Bullskattar sem lagðir eru á samgöngufyrirtæki landins og hækka vöruverð og ferðlög til útlanda stórlega. Svo er annar samanburður Íslandi í óhag, til dæmis matvælaverð.

Niðurstaðan er einföld: Íslendingar búa í skattahelvíti. Ísland er sósíalistaríki ef mið er tekið af ríkisafskipti af borgurum/fyrirtækjum landsins (boð og bönn og innræting) og með skattlagningu.  Við höldum að við búum í lýðræðisríki, bara vegna þess að við getum tjáð okkur frjálslega opinberlega en önnur einkenni íslenska ríkisins eru sósíalísk.  Einu sinni var talað um blandað hagkerfi á Íslandi, svo er enn að einhverju leiti en afskipti ríkisins af daglegu lífi borgaranna,með innrætingu í skólum, opinberu orðfæri, reglugerðafargani, víðtækum lögum og valdaframsal Alþingis til yfirþjóðlegra stofnanna og ríkjasambands bera skýr merki sósíalisma.

Formaður skattgreiðenda á Íslandi sagði í nýlegu útvarpsviðtali að hann teldi skattlagningu á Íslandi keyra úr hófi fram og helst vildi hann hafa flata skatta, 20% á einstaklinga og fyrirtæki.

Samtök skattgreiðenda

Hlustaði á konu sem býr í Noregi í útvarpinu. sem getur ekki hugsað sér að koma heim til Íslands, þar sem lífskjörin á Ísalandinu eru vond. Skil hana vel.

Hver er réttlætingin fyrir álagningu erfðafjárskatts - Hér er svarið!

Svarið er einfalt og hægt að svara með einu orði: Engin.

Skattar eru lagðir á með pólitískum ákvörðunum. Því er allur gangur á því hvort hægt sé að finna sérstaka réttlætingu fyrir álagningu þeirra segir Gylfi Magnússon prófessor í hagfræði á Vísindavefnum: Hver er réttlætingin fyrir álagningu erfðafjárskatts?

En Gylfi reynir samt að bjarga sér fyrir horn og talar um umframbyrði skatta. Hann útskýrir það í öðru svari á Vísindavefnum og segir: "Nær allir skattar reka fleyg á milli ábata einstaklings af ákvörðun sem hann tekur og ábata þjóðfélagsins sem heildar af ákvörðuninni. Útkoman getur hæglega orðið sú að einstaklingar taka ákvarðanir sem koma þeim vel en öðrum illa. Kostnaður þjóðfélagsins vegna slíkra ákvarðana er nefndur umframbyrði skatta á máli hagfræðinnar." Hvað er átt við með umframbyrði skatta?

Með öðrum orðum með því að einstaklingur minnkar tekju- og virðisaukaskattgreiðslur sínar (t.d. með því að mála heima hjá sér og sleppa því að mæta í vinnu) en fyrir vikið verður annaðhvort að draga úr þjónustu ríkisins eða leggja hærri skatta á einhverja aðra til að vega upp á móti þessu. Hvernig þessi rök megi heimfærast upp á látið fólk, er mér hulin ráðgáta. Er verið að refsa hinn látna fyrir að deyja og ríkið verði af tekjum? Er einstaklingurinn ekki búinn að greiða tekjuskatta og aðra skatta, þar á meðal eignaskatta, til ríkisins allt sitt líf?

Gylfi viðurkennir að "Ekki liggur fyrir haldgóð greining á áhrifum erfðafjárskatts á Íslandi, hvorki hvað varðar umframbyrði skattsins né áhrif hans á tekju- eða eignaskiptingu."

Svo segir Gylfi og kemur með hina raunverulegu skýringu á erfðaskattinum: "Í mörgum löndum Vestur-Evrópu má rekja álagningu erfðafjárskatts til lénskerfis miðalda. Þá var gjarnan litið svo á að flestar eignir og sérstaklega landareignir tilheyrðu viðkomandi þjóðhöfðingja og leyfi hans þyrfti til að færa þær til erfingja við andlát." Auðvitað vildi hann kúga út fé fyrir náðsamlegt leyfi sitt.

Þetta er svipað og þegar lénsherrann fékk að sofa hjá nýgifri konu, af því að hann var eigandinn yfir líf og limum allra lénsþegna hans.  Í stað lénsherrann er komið hið almáttuga ríki sem gýn yfir öllu, sem vill stjórna lífi fólks frá vöggu til grafar. Það eru því engin efnisleg rök fyrir erfðaskatta, bara skatta græðgi ríkisvaldsins. 

Hvernig var þetta þegar ekkert ríkisvald var til á þjóðveldisöld? Engir skattar á Íslandi þar til kirkjan var stofnun 1056. Þá var komið á svonefnd tíund.

Tíund var 10% tekjuskattur - bændur greiddu 10% af uppskerunni, handverksmenn 10% af framleiðslunni í Evrópu - en hér var tíundin greidd af eign og var því eignaskattur eða öllu heldur eignaaukaskattur. Gert var ráð fyrir því að eignir manna ykjust um 10% árlega og greiddu 10% af eignaaukanum, eða 1% af heildareign. Þetta er lítil skattlagning en skipti máli ef menn voru leiguliðar. Ekkert er talað um erfðafjárskatt.

Grímur Jónsson, fyrrverandi amtmaður, lagði fyrstu drögin að því að hið forna tíundarkerfi yrði lagt af 1840. 40 ár tók að koma nýju skattkerfi í framkvæmd (1879). Það var ekki fyrr en 1911 sem fyrstu lög um erfðafjárskatt var komið á Íslandi (Þá féllu úr gildi tilskipun frá 12. september 1792 og opið bréf konungs 8. febrúar 1810 um erfðafjárgjald).

Er ekki tilvalið að leggja þessa auka skatta af sen engin raunveruleg réttlæting er fyrir?  Mun ríkið ráðstafa þessum skatta af dauðu fé á betri hátt en erfingjarnir og á ríkið nokkuð að eiga hlut í máli? Nei! Blóð, sviti og tár liggja oft að baki ævisparnaði. Ríkið verðskuldar því ekkert af arfi viðkomandi.

Bálknið stækkar 2024

Bálknið stækkar frá ári til árs. Það er athyglisverð útgjöldin fyrir 2022 sem eru hærri en fyrir 2023 sem munar um 1,7%. En þetta er bara undantekningin sem sannar regluna.

Ef litið er á tímabilið 2022-2026, þá aukast útgjöld ríkisins árlega. Frá 2023-24 aukast þau um 143,123 m.kr. Frá 2023-26 fara þau úr 1,334,867 m.kr. í 1,523,426 m.kr. Sjá slóð: Greiningar og mælaborð fjárlaga

Hér er ekki verið að segja að menn séu ekki að spara eða gæta aðhalds.  Ríkisendurskoðun sér til þess að menn haldi sér á mottunni að einhverju leyti.

Fjármagnskostnaður, ábyrgðir og lífeyrisskuldbindingar hækka á tímabilinu 2023-26. Sem gerir 31,429 m.kr. aukningu milli ára. En forsendurnar sem menn gefa sér sem tekjur eru bara í kolli reiknimeistara ríkisins. Óvissan um tekjur af ferðamönnum, veiðum o.s.frv. er algjör. Kannski kemur annar faraldur á næsta ári og allt breytist.

En það er eins og það megi ekki skera niður neinsstaðar. Alltaf aukast umsvif ríkisins.  Gott og vel. Ríkisvaldið getur stækkað kökuna ef það vill til að mæta þessum aukna kostnaði í ríkisútgjöldum, ef það fer vel með mjólkurkúnna sem eru einstaklingar og fyrirtæki landsins.

Hóflegir skattar og frelsi til athafna stækka kökuna. Ef fyrirtækin eiga fé aflögu, þá fjárfesta þau og sú fjárfesting eykur veltu o.s.frv.

En fróðlegt væri að vita hversu mikið fé rennur úr landi frá erlendum ríkisborgurum sem starfa hér á landi. Þeir stækka atvinnumarkaðinn en eru þeir að eyða fé sínu á Íslandi? Koma þeir hingað margir tímabundið, fá lélegt atvinnuhúsnæði sem húsaskjól á meðan unnið er hér en senda innunnið fé til heimalandsins? Sjálfsagt er það þannig, hef heyrt það frá þeim erlendu iðnaðarmönnum sem ég hef talað við, að hingað er sótt á "vertíð" í einhverja mánuði og svo lifað á afrakstrinum heima einhvers staðar í Austur-Evrópu.

Auðvitað skilja þeir eftir töluvert fé innanlands, þeir þurfa að kaupa sér í matinn o.s.frv. En það væri fróðlegt að vita þetta eins og áður sagði og hefur þetta áhrif á stöðu krónunnar?