Kennarar stéttin er ekki virt hjá mörgum Íslendingum

Það ber á hjá eldri Íslendingum, 50+, ákveðinn misskilningur í garð kennara. Þessir einstaklingar halda að skólakerfið og kennarar nútímans séu eins og kennarar og skólakerfið var á áttunda áratugnum þegar þeir voru að alast upp.  Það er algjör misskilningur.

Fólk sem skilur ekki skólastarf vill hengja bakarann fyrir smiðinn. Það kennir lélegan árangur í t.d. Pisa og lélegan árangur drengja í skóla um kennslu kennarar.

Skólakerfið í dag er mein gallað og það vita kennarar af eigin hendi. Skóli án aðgreiningar, sem lítur vel út á yfirborðinu, hefur aldrei gengið upp. Það er hreinlega vegna þess að stoðþjónustan sem á að fylgja fjölbreyttum hópi nemenda hefur ávallt verið í skötulíki. Fyrir vikið verða margir af nauðsynlegri þjónustu. Annað er að skólakerfið er yfirfullt af erlendum nemendum sem er hent beint inn í skólanna, mállaust og umkomulítið.  Að sjálfsögðu fylgir ekki fjármagn eða mannskapur til að sinna þessum stóra hópi erlendra nemenda eða nemenda með námsvanda.

Best væri fyrir alla, bæði nemendur og foreldra sem og skólanna að komið verði á fleiri sérskólum (aðra en Brúarskóla og Klettaskóla sem báðir eru sprungnir) í nágrannasveitarfélögum Reykjavíkur og mæta þannig þörf þeirra nemenda sem standa höllum fæti.

Einnig ættu erlendu nemendur að fá aðlögun og sérskóla og nám í a.m.k. 1 - 2 ár áður en þeir koma inn í skólakerfið. Eins ættu skólayfirvöld í sveitarfélögunum að hætta að drekkja kennurum í vinnu með of stórum bekkjum. Hvernig á einn kennari með 25-29 nemendur að geta sinnt þeim öllum? Ef hver nemandi fengi eina mínútu í kennslustund, væri eftir ca. 10 mínútur í innlögn í kennslustund upp á 40 mínútur. Þetta er ekki boðlegt fyrir einn eða neinn.

Fagleg starf í skólum (velmenntuð kennarastétt) er með því besta sem gerist í Evrópu og hingað sækja erlendir kennarar (líka þeir finnsku) sér að fyrirmynd. Til dæmis að komast að því hvers vegna íslenskir nemendur er almennt hamingjusamari en aðrir evrópskir nemendur. Kennslan er orðin flókin og fjölbreytt vegna fleiri kennslugreina og því ekki skrýtið að kennaranámið er komið upp í 5 ár. Kennarinn er fjölfræðingur. Hann þarf að kunna íslensku, dönsku, ensku, stærðfræði, eðlisfræði, efnafræði, náttúrufræði, sögu, félagsfræði...þarf bloggritari að telja meira upp?

En svo verður að horfa á stóru myndina.  Drengir sérstaklega, eru hættir að lesa bækur sem leiðir til lélegri lestra kunnáttu sem svo hefur víxl áhrif. Tómstundastarf tekur mikla orku frá nemendur (sem er frábært) en það hefur áhrif líka. Mörg börn eru útkeyrð eftir daginn, enda skóladagurinn og skólaárið orðið margfalt lengra en þegar 50+ fólkið var í skóla.

Þetta er í höndum stjórnvalda að laga þetta, bæta aðbúnað kennara og nemenda og hætta að spara aura. Foreldrar mega líka líta í eigin barm, enda er uppeldið komið úr þeirra höndum að miklu leyti. Börnunum kannski bara sinnt á kvöldin eftir langan vinnudag. En þeir geta þó a.m.k. sent börnin vel uppaldin og kurteis í skólann. Það er ekki hlutverk kennarans að ganga börnin í foreldra stað eins og oft vill vera í dag, þegar kannski annað foreldrið vantar á heimilið.

Kennarar eru í því að hjálpa foreldrum að koma börnum þeirra til manna og því eiga allir að leggjast á árarnar að stuðla að því. Mikilvægi kennarans eykst með hverju ári, því að þótt gervigreindin komi til, kemur ekkert í stað mannlegrar hlýju kennarans. 1 milljón á mánuði er sanngjörn krafa.

Kennarastéttin ætti að vera hærri launuð en þingmenn

Stéttir kennara eru fjölmennar. Um 2.500 manns störfuðu í framhaldsskólum í nóvember 2020. Rúmlega 80% kennara í framhaldsskólum höfðu kennsluréttindi það sama ár sem er athyglisvert, því maður myndi ætla að það sé auðveldara að manna stöður í framhaldsskólanum samanborið við grunnskólakennara.

Félag grunnskólakennara er fjölmennasta aðildarfélag Kennarasambands Íslands með um 5.300 félagsmenn. Svona fjölmennar stéttir fá aldrei há laun, fjöldinn er bara of mikill og reikningurinn of hár.

Best væri fyrir kennarar að hafa stéttarfélag fyrir hvert skólastig, frá leikskóla upp í háskóla. Reikningurinn fyrir viðsemjendur þeirra verður þá ekki of hár.

Árið 2030 verður kennararstéttin ein af fáum stéttum sem gervigreindin hefur ekki lagt niður eða fækkað í. Talið er að 41% fyrirtækja í heiminum hafa þá fækkað starfsfólk og margar starfgreinar lagst af. Fáir muna vinna í framtíðinni en það munu kennarar gera. Þeir ættu því að heimta hámarkslaun, bara fyrir það að vinna yfir höfuð!

Það er ótrúlegt í allri sjálfvirkninni, fjöldaframleiðslu og tölvuvæðingu að fólk sé að vinna 40 klst. vinnuviku. Sel það ekki dýrara en keypti, en sagt er að evrópski miðaldarmaðurinn hafi haft styttri vinnutíma en Bandaríkjamaðurinn í dag.

Kennarar skapa framtíðina, en hvað gera þingmenn sem verðskuldar það að þeir eru með þreföld hærri laun en kennarinn? Þeir vinna þriðjung úr ári (rúmlega hundrað daga á ári sem þeir þurfa að mæta í Alþingishúsið) og hafa alls kyns forréttindi sem Jón og Gunna hafa ekki. Oft valda þingmenn meiri skaða en ávinning með verkum sínum, en þetta er kannski alhæfing enda gott fólk í öllum stéttum.

Að lokum. Kennarastarfið er erfiðisvinna. Mannleg samskipti geta verið erfið og krefjandi. Um það geta grunnskólakennarar borið vitni um. Ein mesta kulnun í starfi er að finna meðal hjúkrunarfræðinga og kennara. Fólk brennur yfir í starfi og gefst upp margt hvert. Hvers vegna skildi það vera?

 

Sun Tzu og listin að kenna - 10 reglur fyrir kennarann

1. Fyrsti og mikilvægasti eiginleiki farsæls kennara er að hafa tao (veginn). Tao er það sem færir hugsun nemenda í takt við kennarann. Tao er gæði yfirvalds og heiðarleika sem fær nemendur (og foreldra þeirra) til að trúa á kennarann. Tao er karakter.

2. Góð kennsla snýst aldrei bara um kennarann. Þetta er alltaf tvístefnu gata. Þetta snýst um samskipti kennara og nemanda.

3. Rétt eins og njósnir hersins skipta sköpum í stríði, þá er skilningur nemenda lykillinn að farsælli kennslu. Taka ber mið af Zeitgeist og menningu. Reynda verður að skilja ástríðu nemenda til að auðvelda þeim að tileinka sér kennslustundina.

4. Í þágu þess að lágmarka fyrirhöfn kennarans og hámarka árangur hans (shih): Aldrei að lesa texta upphátt fyrir nemendur. Láttu nemanda alltaf lesa fyrir hann.

5. Öll kennsla er röð æfinga þar sem kennarinnn staðsetur nemandann markvisst (hsing) þannig að hann læri af henni.

6. Spyrðu aldrei "Einhverjar spurningar?" og búast við að fá svari. Kennarinn verður alltaf að vera skrefi á undan nemendum og staðsetja spurningar sínar á stefnumótandi hátt. Reyna verður að hugsa eins og nemandi og komdu með spurningar sem nemendur gætu viljað svara.

7. Kennarinn á að reyna að vera formlaus: að renna í gegnum bekkinn eins og hann værir ekki þar, á meðan hann vísar honum alltaf lúmskur í þá átt sem kennarinn vilt að hann fari.

8. Rétt eins og hernaður er list svika, þannig er kennsla list óbeina leiðslu. Aldrei á að reyna að þvinga nemendurna; fá verður þá alltaf til að koma til kennarans eftir leiðsögn og vilja til að læra.

9. Kennarinn á aldrei að fara "kaldur" inn í skólastofuna; æfa alltaf fyrirfram. Svo vitnað sé í Sun Tzu: "Það er með því að skora mörg stig sem maður vinnur stríðið fyrirfram með musterisæfingu bardagans."

10. Kennarinn á að þekkja nemendur sína og þekkja sjálfan sig. Hann að vera hreinskilinn um styrkleika sína og veikleika. Nýta sér styrkleika sína sem mest og lágmarkaðu það sem hann er veikur fyrir. Sömuleiðis, þekkja styrkleika og veikleika nemenda sinna. Hjálpa þeim að byggja á styrkleikum sínum. Trúa á þá en ekki biðja þá um að gera hluti sem þeir geta ekki.

Viðskiptaráðið í stríði við kennara í stað kerfisins

Íslenska grunn­skóla­kerfið er dýrt í alþjóðleg­um sam­an­b­urði, kennslu­skylda er lít­il og fjöldi nem­enda á hvern kenn­ara er með því minnsta sem þekk­ist. Veik­inda­hlut­fall kenn­ara er auk þess mun hærra en hjá einka­geir­an­um og hinu op­in­bera al­mennt.

Þetta er meðal þess sem fram kem­ur í nýrri út­tekt Viðskiptaráðs. 

Gögn styðja orð Einars: Stöndumst ekki samanburð

Fyrsta spurningin sem vaknar er, hefur einhver í Viðskiptaráði nokkurn tímann kennt í grunnskóla? Hafa þeir sérfræðiþekkingu á þessu sviði? Og af hverju er það að hengja bakarann fyrir smiðinn? Ekkert af ofangreindum fullyrðingum stenst. Tökum þetta lið fyrir lið:

Kennsluskylda: Kennsluskylda umsjónarkennara eru 26 kennslustundir og heildarvinnutími er 43 klst. Enginn kennari mætir í kennslustund án undirbúnings. Því má segja 26 x 2 = 52 tímar (40 mínútna kennslustundir).  Þetta er því ekki lítil kennsluskylda.  Umsjón bekkjarinnar tekur gífurlegan tíma, allt utanumhald og samskipti við foreldra.

Fjöldi nemenda á kennara: "Í út­tekt­inni kem­ur einnig fram að á Íslandi er fjöldi nem­enda á hvern grunn­skóla­kenn­ara langt und­ir meðaltali OECD. Aðeins í Grikklandi og Lúx­em­borg er fjöldi nem­enda á kenn­ara minni." Hvernig menn reikna þetta út væri fróðlegt að vita.  Þeir finna þetta út með því að setja alla sérgreinakennara, þroskaþjálfa og sérkennara inn í dæmið?

Staðreyndin er sú að hinn almennni kennari er með 20+ nemendur í umsjón. Og fjöldi nemenda segir ekki alla söguna. Þúsundir erlendra nemenda er hent inn í skólakerfið mállaust og kennarar sem sinna erlendum nemendum eru örfáir (ÍSAT kennarar) og taka bara nemendur til sín í einstökum tímum. Þau mæta svo í aðra tíma mállaus.  Og svo eru öll börnin með þroskafrávið og greiningar sem eiga að fá sérþjónustu en fá hana oftast í skötulíki.  Nemendur sem eru á öllu litrófinu og í sama bekk, veldur miklu álagi á kennarann.

Veikingahlutfall kennara: Samkvæmt rannsóknum er kulnun í starfi mest meðal kennara og hjúkrunarfræðinga (ef bloggritari man rétt). Hver er ástæðan? Mikið álag í starfi. Margir kennarar hrökklast úr starfi eftir 1-2 ár og kennaranemar skila sér ekki í starfið. Af hverju?

Eftir að kennsluskyldu lýkur og börnin fara heim, taka við endalaus námskeið, fundir, nefndarstörf, skýrslugerð, undirbúningur og teymisvinna. Heimilislæknar kvörtuðu nýverið yfir óþarfa skriffinnsku sem tæki of mikinn tíma frá læknisstörfum. Þeir fengu þessu breytt. Sama á við um starf kennarans, hann er bundinn of mikið við "önnur störf". Stytting vinnutíma kennarans sem nú er komin til framkvæmda, felst aðeins í að skera niður undirbúningstímann. Engin raunveruleg stytting er í gangi. Ekki styttist vinnuvikan, önnin eða skólaárið. 

Niðurlag: Það væri eftir vill nær að líta á skólakerfið í heild. Er hinn opni skóli að ganga upp? Hvað eru t.d. margir sérskólar fyrir sértækar þarfir nemenda? Bara tveir á landinu!  Stoðþjónustan á samkvæmt pappírunum að vera mikil en er í raun í skötulíki. Meðalmennskan er látin ráða ferðinni í skólakerfinu, þeir sem standa slakar í námi, fá ekki viðeigandi þjónustu og þeir sem teljast vera afburðagóðir í námi fá enga þjónustu. Ábyrgðin liggjur hjá öllu samfélaginu, hjá kennurum, foreldrum og skólakerfinu.  Ekki hengja bakarann fyrir smiðinn!

Kennurum að kenna eða kerfinu varðandi námsárangur nemenda í námi?

Nú eru kennarar að fara í skæru verkföll.  Athyglisverð taktík sem er í gangi sem tíminn verður að leiða í ljós hvort beri árangur.

En spurningin er hverjum er að kenna hvernig íslenskum börnum gengur í lærdómi sínum? Í raun er ekki hægt að hengja einn aðila og segja hann vera sekan.  Margt sem spilar inn í. Fyrst og fremst er um að ræða breytt þjóðfélag.  Tæknibreytingar hafa leitt til þess að börn lesi síður heima og eru frekar föst í snjalltækjum þar sem allt umhverfið er á ensku. Engin æfing í íslensku þar og það heyrist á máli barnanna. Þar með er bókalestur lúxus og sjaldgæft fyrirbrigði. Líklega lesa börnin meira í skólanum svo í kallaðan yndislestur en heima við.

Foreldrarnir hafa afhent uppeldið að miklu leyti til skólanna og ætlast til að þeir séu uppalendur enda þeir fastir í vinnu og heimilisstörfum megnin hluta dagsins. Lítill tími fyrir gæða stundir og eða lestur. 

Svo er það að stór hluti nemenda er af erlendum uppruna, sem annað hvort eiga foreldra sem eru erlendir eða af erlendum uppruna. Íslensku kunnáttan verður fyrir vikið lítil og oft kunna börnin betri íslensku en foreldrarnir.  Er ekki sagt að íslensku nám hefjist á fyrsta aldurs ári?  Þegar svona stór hópur sem hefur engan bakgrunn í íslensku, birtist þetta óhjákvæmilega í almennum námsárangri í íslensku og í raun öllum öðrum kennslugreinum, því þær byggja allar á íslenskunni. Líka stærðfræðin. Enginn sem ræðir þessa ástæðu opinberlega.

Svo er það spurningin um kerfið eða kennarann....hver ber meiri ábyrgð á ástandinu? Svarið er einfalt, kerfið. Af hverju? Jú, síðan opnum skóla var komið á og grunnskólinn færður í hendur sveitafélaga, hefur skort fjármagn og mannskap.

Aldrei, og þá meinar bloggritari aldrei hefur fjármagn verið tryggt til þess að stoðþjónustan (sérkennarar og þroskaþjálfarar og aðrir sérfræðingar eins og atferlisfræðingar) sé næg í skólakerfinu. Í bekkinum er allt litróf mannlífs sett undir sama hatt, þótt allir eru jafn ólíkir og þeir eru margir. Kennarinn, án aðstoðar, er látinn sinna 20+ nemendum og það sjá allir sem kunna að leggja saman, að hann nær ekki að sinna öllum í 40 mínútna kennslustund. Ekki möguleiki. Þarna sitja eftir nemendur sem þurfa mikla athygli og stuðning. Bæði þeir nemendur sem teljast slakir námslega séð en einnig þeir sem eru afburðar námsmenn (þeir fá aldrei athygli né námsefni við hæfi).

Úr þessu kemur miðjumoð þar sem engum er þjónað er kennsludegi er lokið. Þeir foreldrar sem fylgjast grant með námi barna sinna ná að fylla í skarðið þar sem kerfið bregst. Allir eru af vilja gerðir, kennarinn og foreldarnir en ekki kerfið sem segir, við eigum ekki til fjármagn....

Talandi um kennarann, þá er hann ekki betur settur en úttaugaður hjúkrunarfræðingurinn sem hleypur stöðugt hraðar til að uppfylla allar skyldur.  Kennarinn er ekki bara kennari, hann er uppalandi, hann er ráðgjafi (fyrir foreldra), hann þarf stöðugt að vinna í teymisvinnu, með öðrum kennurum, skólastjórnendum og foreldrum.  Hann þarf stöðugt að upplýsa alla í kringum sig hvernig gengur með nemandann eða bekkinn. 

Kennarinn er allt í senn, verkefnastjóri en gríðarleg skipulagning er krafist af honum og hver mínúta skipulögð. Hann er líka mannauðsstjóri en hann er leiðtogi bekkjarins og tengir saman nemendur innbyrðis, bekkinn í heild sinni og er milliliður skólans við foreldra. Hann er líka sérfræðingur í kennsluefninu sem hann kennir, vei honum ef hann veit ekki hvað hann er að kenna. Kennarinn tekur með sér starfið heim enda eltir tölvupósturinn hann heim.

Nú standa kennarar í kjarabaráttu og vilja fá eitthvað fyrir sinn snúð. Þeir vilja styttingu vinnutímans en fá eins og hundurinn sem snýkir mat af kapitalistanum, skottið af sjálfum sér sem sá síðarnefndi sker af honum. Ekkert bitstætt og engin raunveruleg stytting skólaárs eða skyldu. Aðeins er skorið af undirbúningstíma, sem er bráðnauðsynlegur fyrir faglegt starf.

Skóladagurinn, skólavikan, skólaönnin og skólaárið er það sama fyrir kennarann. Kennarastéttin var það skyni skroppin að semja af sér sumarfríið 2006 um tvær vikur, skólaárið lengt sem því nemur en launahækkunin sem kennarar fengu hvarf á einu ári í verðbólgu.

Það er næsta furða að enn veljast frábært fólk, sem nú er hámenntað og með meistaragráðu í faginu, til starfa í skólum landsins. Á herðum þeirra hvílir sú ákvörðun hvort hér þróast hátækni samfélag eða þriðja flokks ríki. Þetta er í höndum stjórnvalda sem verða að girða sig í brók, ekki bara varðandi menntakerfið, heldur einnig heilbrigðiskerfið, sem er efni í aðra langa grein.

Háskólar Íslands í ruslflokki?

Nýverið var forseti Havard háskólans rekinn úr starfi.  Ástæðan var ritstuldur og það að hún, Claudine Gay, gat ekki eða vildi ekki fordæma árásir á nemendur skólans af gyðinga uppruna.

Menningarstríðið sem nú er háð á Vesturlöndum rís hæst í Bandaríkjunum. Það hófst fyrir rúmum fimmtíu árum en þar hefur ný-marxisminn graserað og kom upp á yfirborðið um aldarmótin. Helsta birtingamynd nýrrar heimsmyndar er wokisminn, þar sem öllum viðteknum sannindum er snúið á hvolf. Hægri menn hafa snúist til varnar, enda ráðist á málfrelsið um leið.

Minni virðing er borin fyrir háskólanámi en áður

Háskólarnir hafa útungað heilu farmana af nemendum með þessa ný-marxísku hugmyndafræði og nú er svo komið það þetta fólk boðar kenninguna opinberlega og hefur yfirhöndina í umræðunni. En andstæðingarnir hafa tekið slaginn. Styrktaraðilar hafa dregið að sér höndina og þegar peningar hætta að streyma inn, fara stjórnendur háskólanna loks að ranka úr rotinu.

Hugmyndaheimur þessi smitast úr virtustu háskólunum yfir aðra og þar á meðal þeirra íslensku. Þær deildir sem kalla má húmanískar, með faggreinar félagsfræði, mannfræði, sagnfræði, heimspeki og menntunarfræði, eru nú undirlagðar af þessari hugmyndafræði. Aðrar deildir, svo sem lögfræði eða verkfræði, halda áfram að vera það sem þær eru og eiga að kenna, faggreinadeildir.

Verðbólgan í einkunnargjöf hefur leitt til metfjölda nemenda í háskólum landsins.  Skólarnir eru ekki lengur bara akademískir, heldur prófgráðu skólar. Hvað er átt við með því? Jú, kennt er á háskólastigi til einkunna en án rannsóknarþáttarins. Það að háskólar séu virtir og í raun háskólar, fer eftir því hversu miklar rannsóknir eru stundaðar í skólunum. Háskólar eru ekki bara menntastofnanir, heldur einnig rannsóknastofnanir.

Þegar bara er horft á rannsóknarþáttinn og heildareinkunargjöf skora íslenskir háskólar lágt.  Ef litið er á einkunnargjöf Times Higer Education stigalistann er Háskóli Íslands í 505 sæti og á milli 601-700 á Shanghai Ranking.  Háskóli Íslands segist vilja vera meðal 100 bestu háskóla heimsins, en það er greinilega langt í land.

HÍ er ekkert einsdæmi. Háskólinn í Reykjavík montar sig af árangri sínum þrátt fyrir lélegt gengi.  Á vefsíðu hans segir:

"Á nýjum lista Times Higher Education (THE) yfir bestu háskóla heims fyrir árið 2023 er Háskólinn í Reykjavík áfram efstur íslenskra háskóla og heldur stöðu sinni í sæti 301-350. Þá er HR enn meðal allra efstu skóla er kemur að mati á hlutfallslegum áhrifum rannsókna, fjórða árið í röð í sjöunda sæti tæplega 1800 háskóla. Áhrif rannsókna eru metin út frá fjölda tilvitnana í vísindagreinar, það er, hversu oft aðrir vísindamenn vitna í niðurstöður fræðimanna háskólans í ritrýndum vísindagreinum."

Menn hafa verið að fárast yfir niðurstöður PISA og lélegan námsárangur nemenda en þessa nemendur fá framhaldsskólarnir og háskólarnir í sínar hendur. Ekki bara það að háskólarnir eru lélegar rannsóknarstofnanir, heldur eru nemendurnir margir hverjir ekki nægilega vel undirbúnir undir háskólanám. Ekki bætir úr skák að fjögurra ára nám er nú orðið að þriggja ára námi.

Hvað er til ráða? Í fyrsta lagi að gera ekki allar faggreinar að háskólanámsgreinar. Ekki er allt sem kennt er, þess eiginleika að þurfa að vera á háskólastigi. Ef menn vilja lyfta einhverju fagi yfir á háskólastig, þá þarf rannsóknarþátturinn að fylgja með. 

Í öðru lagi að menn fái löggildi í sínu fagi á BA/BS stigi en þurfi ekki að fara yfir á meistaranámsstig. Ef menn vilja fimm ára háskólanám, t.d. til að geta kennt, þá mætti námið sem nú er á meistarastigi vera starfsnám. Svo á við margar aðrar faggreinar.  Ein helsta gengisfelling háskólagráða eða -náms er einmitt að venjulegir nemendur eru látnir læra á meistarastigi án þess að rannsóknarþátturinn fylgi með. Og til hvers þarf t.d. kennaraneminn að stunda akademískar rannsóknir þegar hann er í raun í starfsþjálfun??? Og þessar "rannsóknir" eru í skötulíki?

Í þriðja lagi að efla háskólann sem rannsóknarstofnun. Það má gera með betri tengingu við atvinnulífið en mörg fyrirtæki á Íslandi eru framúrskarandi og leiðandi á tækni og vísindasviði. Þessi samvinna á rannsóknarsviðinu mun leiða til betri einkunargjafar háskólana.

En það verður erfitt fyrir íslensk stjórnvöld að bakka frá "verðbólgu" kröfur á námi háskólanema. Líklegt að enginn þori að taka af skarið. Kannski að gervigreindin breyti myndinni?

Í blálokin: Kannski er hér of mikil svartsýni. Það er kannski nokkuð gott að vera meðal 500 bestu háskólum heimsins. Erfitt er að slá tölu á fjölda háskóla í heiminum, talan 25 þúsund kemur upp. En í vestrænu samhengi eru íslenskir háskólar langt frá því að teljast meðal þeirra bestu.

 

 

Lestrarkunnátta á Íslandi 1773 og 2023

Í 250 ára sögu lestrarkunnáttu á Íslandi hefur margt breyst. Menn hafa kunnað að lesa og skrifa síðan a.m.k. um árþúsundið 1000. En mikil breyting varð á tímum upplýsingar á Íslandi um miðja 18. öld og nú voru það ekki bara íslenskir fyrirmenn sem lærðu að lesa, heldur einnig almúginn. Menntun á landinu hefur alla tíð verð háð lestrarkunnáttu þjóðarinnar.

Árið 1750 var tímamót með tilkomu píetismans. Þá var lögð áhersla á að ein manneskja á hverju heimili ætti að kunna lesa og sú manneskja ætti að deila þeirri þekkingu með heimilisfólki sínu en presturinn átti að hafa yfirumsjón með náminu. Þessi áhersla á lestrarkunnáttu gerði það að verkum að fleira fólk og fjölbreyttari þjóðfélagshópar gátu lesið bækur og tímarit og varð bókmenntaheimurinn opinn fyrir stærri hluta þjóðarinnar.

Píetisminn eða heittrúarstefnan gerði það líka að verkum að almennt fólk sem kunni nú að lesa tók frekari þátt í útbreiðslu og framleiðslu rita. Almenn útgáfa tímarita og bóka hófst.

Skriftarkunnátta Íslendinga jókst verulega hundrað árum síðar eða um 1850, á þessum tíma fór fleira fólk að skrifa bréf og dagbækur o.s.frv. Á þessum tíma fór lestrar- og skriftarkunnátta ekki hönd í hönd eins og við þekkjum nú til dags.

Í frægari grein eftir Harvey J. Graff er fjallað um óvenjulega háu lestrarkunnáttu í Svíþjóð á 18. öld, framförum Svíþjóðar var þakkað tvískiptrar herferðar, fyrst var lögð áhersla á að lesa guðlega texta í kringum 1700 og seinna var áherslan beint að hefðbundni skólagöngu árið 1850. Með þessari grein var hægt að benda á að lestrarkunnátta Svía þróaðist mun hraðar en skriftarkunnátta þeirra, en í öðrum löndum gekk það yfirleitt hönd í hönd. Þetta módel hefur verið notað til þess að útskýra bilið milli lestrar- og skriftakunnáttu Íslendinga.

Það merkilega við lestrarkunnáttu Íslendinga er að þrátt fyrir að hefðbundin skólaganga hafi ekki hafist fyrr en löngu seinna var um helmingur af Íslendingum læs 1750, og 50 árum seinna 1790 var það um 90 prósent af þjóðinni. Skilvirka kerfi heittrúarstefnunar, að heimilisfólk kenndi hvor öðru, var greinilega að skila sér, með viðleitni bæði ríki og kirkju til hjálpar.

Stofnun grunnskóla á landinu gekk hægt og 1874 voru 7 skólar talsins á öllu landinu, á þessum tíma var skriftarkennsla nýbyrjuð. Minni skólar risu hér og þar út um allt land í þorpum og bæjum og krakkar í dreifbýli reiddu sig á kennara sem flökkuðu milli bæja, svo kallaðir farkennarar, sumir stunduðu líka nám hjá prestum.

Ekki var mikið val í boði fyrir frekari menntun, einu menntastofnanir voru á vegum kirkjunnar, sem voru aðalega ætlaðar fyrir menntun klerka. Kirkjan hafði haldið uppi öllum menntastofnunum frá miðöldum til enda 18. aldar þegar skólarnir sem voru reknir af biskupstólunum á Skálholti og Hólum lokuðu. Frá þeim tíma voru opnaðir skólar ótengdir kirkjunni, eins og Hólavellir sem starfaði í tvo áratugi 1786 – 1805 og svo Bessastaðarskóli 1805 – 1846, og svo að lokum Lærði skólinn í Reykjavík eða öðru nafni Latínu skólinn, sem er fyrirrennari Menntaskóla Reykjavíkur. Árið 1847 var reistur prestaskóli í Reykjavík ásamt öðrum skólum sem kenndu þá sérgreinar eins og landbúnað, kennslu og kvennaskólar urðu til. 

Mikilvægur þáttur í þéttbýlismyndun og nývæðingu á Íslandi á fyrstu áratugum 20. aldar var stofnun barnaskóla og myndun barnakennarastéttar. Upphafið teygir sig nokkra áratugi aftur á 19. öld en lög um almenna fræðslu barna voru ekki sett, sem kunnugt er, fyrr en 1907. Í lögunum var gerður skýr greinarmunur á barnafræðslu eftir þéttbýli og dreifbýli, eða með öðrum orðum, eftir því hvort kennslan færi fram í föstum skólum eða farskólum.. Á fyrstu þremur áratugum aldarinnar festi þetta fræðsluskipulag sig í sessi á sama tíma og þéttbýli óx hröðum skrefum í landinu. Þýðingarmikill liður í stofnfestingu barnaskólakennslu í landinu var stofnun Kennaraskóla Íslands 1908 (heimild: Loftur Guttormsson).

Í ritinu Íslenska skólakerfið (2002) segir að lög um skólaskyldu voru fyrst sett hér á landi árið 1907. Frá þeim tíma hefur skólastarf tekið miklum breytingum og skólaskylda barna og ungmenna lengst úr 4 árum í 10. Alþingi ber lagalega og pólitíska ábyrgð á skólakerfinu og ákveður grundvallarmarkmið þess og skipan en menntun á leik-, grunn-, framhalds- og háskólastigi heyrir undir menntamálaráðuneytið. Í menntamálum á Íslandi hefur gilt sú meginregla að allir hafi jafnan rétt til náms án tillits til kyns, fjárhags, búsetu, trúar, fötlunar og menningarlegs eða félagslegs uppruna. Langflestir skólar heyra undir hið opinbera og innan skólakerfisins eru fáar einkastofnanir. Nær allir einkaskólar njóta opinbers stuðnings.

Á árunum 1994-1997 voru sett ný lög um öll fjögur skólastigin. Nýjar aðalnámskrár fyrir leik-, grunn- og framhaldsskóla voru gefnar út árið 1999 og þannig lagður grunnur að skólastarfi í þekkingar- og tæknisamfélagi 21. aldarinnar. Í aðalnámskrám eru markmið laga um þessi skólastig útfærð nánar, sett viðmið og veittar leiðbeiningar um framkvæmdina.

Þetta er grunnurinn að íslenska menntakerfinu.  En nú ber svo við að lestrarkunnátta hefur ekki farið mikið fram á 250 árum, og  ef eitthvað er, fer hún versnandi. Hvað segir Menntamálaráðuneytið um niðurstöður Pisa könnunnar 2022?

"Nemendum á Íslandi líður almennt vel í skólanum og upplifa að þeir tilheyri þar. Ólíkt nemendum flestra landa koma þeir betur út úr þessari mælingu 2022 en 2018. Þeir hafa jákvæða upplifun af kennurum sínum og upplifa sjaldan einelti. Í þessum atriðum standa þeir betur en jafnaldrar sínir í OECD-ríkjum og á Norðurlöndunum. Nemendur af 1. kynslóð innflytjenda á Íslandi standa hins vegar verr en aðrir nemendur á Íslandi í öllum mælingum á líðan." Og þetta: "Nemendur sem eiga foreldra í lakari félags- og efnahagslegri stöðu koma verr út í könnuninni þvert á þátttökulönd. Merki eru um aukningu í ójöfnuði í námsárangri í PISA á Íslandi yfir tíma, einkum í lesskilningi, og er svipaður hér og á hinum Norðurlöndunum.

Lægra hlutfall drengja nær grunnhæfni í læsi á náttúruvísindi (61%) en stúlkna (68%) en kynjamunur er mestur í grunnhæfni í lesskilningi (53% hjá drengjum á móti 68% hjá stúlkum)."

Hérna er verið að lýsa ástandi, ekki orsök.  Hver er orsökin? Einn skólaspekingurinn segir að aðalnámskráin (tekin upp held ég um 2014) sé umbúðir án innihalds. Kennurum, þ.e.a.s. skólum, er leyfð of mikil túlkun og markmiðin eru ekki skýr.

Það eitt sér getur ekki verið skýring. Hana má líka leita inn á heimilin. Svo getur verið að börnin fá ekki uppeldi (þetta er alhæfing), heldur er látin afskiptalaus heima, skrákarnir í tölvuleikum, þar sem aðal tungumálið er enska? Þeir tala því n.k. blending af íslensku og ensku og eru ekki færir í hvorugu tungumálinu. Bæði stúlkur og drengir eru almennt hætt að lesa bókmenntir eða a.m.k. lesa minna bækur.

Drengjum gengur verr í skólum en stúlkum. Af hverju? Getur verið að skólastarfið sé ekki sniðið að athafnaþörfum drengja? Þeir þurfa mikla hreyfingu og námsefni við hæfi. Barnabækur og skólabækur í dag eru ekki lengur ævintýrabækur, heldur bækur með samfélagslegum áróðri um rétta hegðun. Hver nennir að lesa áróðursrit alla daga? Drengir vilja lesa, ekki kannski ekki það sem skólarnir eru að bjóða upp á. 

Bækur eru undirstaða dýpri lesskilnings, aukins orðaforða og skilnings á málfræði íslenskunnar. Skólinn getur ekki komið á móts við þessa aðferð við að læra lestur, enda með takmarkaðan tíma og áherslan í skólastarfinu liggur á mörgum sviðum. Eins og komið hefur verið inn á, sinna skólarnir alls konar kennslu, íþróttir, smíði, handyrðar, heimilsfræði o.s.frv. Það fer því frekar lítill tími í sjálfa kennslu í íslensku, minni en menn ætla.  Getur verið að þarna liggur megin orsökin? Of lítill tími sem fer í íslensku kennslu? Og skólarnir höfða ekki til áhugasviðs drengja?

Getur verið að drengjum (og stúlkum) skorti karlkyns fyrirmyndir í skólanum? Í dag eru karlar einn tíundi kennara í grunnskólum landsins og flestir eru þeir sérgreinakennarar, kenna t.d. smíði eða íþróttir en almennt eru þeir ekki í kennslu á yngsta stiginu eða miðstigi. Börnin kynnast ekki jafnt kvennkyns og karlkyns kennurum fyrir á unglingastigi. Mörg börn fráskildra foreldra umgangast ekki karlmenn nema aðra hverja helgi, þegar þau hitta pabba sinn. Það er ekki mikið. Kannski að skólarnir ættu að fara í átak að fjölga karlkyns kennurum?

Kannski einkaskólar breyti stöðunni? Þeim myndu keppast við að bjóða upp á bestu þjónustuna. Samkeppni.

Umskiptin úr að vera fátækasta þjóð Evrópu um 1900, sem bjó í moldarkofum, í að vera ein menntaðasta þjóð veraldar sem býr í hátæknisamfélagi, byggist á almennri lestrarkunnáttu. Grunnurinn var lagður á 18. öld. Ef Íslendingar ætla að haldast meðal forystuþjóða í tækni og vísindakunnáttu, þarf skólastarfið heldur betur að taka breytingum. Ábyrgðin liggur líka hjá heimilunum. Íslenskukennslan hefst þar.

Vandi skólakerfisins og lestrarkunnátta barna

Réttilega hefur verið bent á að vandinn í skólakerfinu felst fyrst og fremst í hvernig það er uppbyggt.  Síðan svokallaður opinn skóli var innleiddur, var hætt að flokka nemendur eftir getu, heldur átti að blanda öllum nemendum saman, burt séð frá getustigi.  Mennta spekingarnir vissu að þetta myndi skapa vanda innan skólastofunnar og í skólunum í heild. Því átti stoðþjónustan að mæta þessu með námsaðstoð inn í bekk eða sérstökum námsverum. Hún hefur aldrei mætt þessari þörf að fullu.

Menntafrömuðirnir sáu ekki fyrir að hálfgert fjölmenningar samfélag yrði komið á Íslandi en fjöldi barna sem hafa ekki íslensku að móðurmáli, eða börnin eiga foreldra sem tala ekki né skilja íslensku, hefur margfaldast. Skólarnir eiga í erfiðleikum með að mæta þessum nýja veruleika og svo hefur menntakerfið sjálft brugðist með því að efla ekki stoðþjónustuna. Of fáir sérkennarar og þroskaþjálfarar eru í skólakerfinu.

Kannski er opni skólinn vandinn og skipting nemenda eftir getu ætti að koma á aftur? Ofurnemendur fá þá loks þá námsefni sem hæfir hraða þeirra og svo á við um hina nemendurna sem þurfa léttara og minna námsefni og við hæfi. Svo er það að fjöldi nemenda á kennara er of mikill.  25 nemendur á einn kennara er of mikið. Hver nemandi fær kannski mínútu í 40 mínútna kennslustund ef hann fær á annað borð einhverja athygli kennarans.

Almennur vandi er að íslensk börn eru almennt hætt að lesa bækur en þar fá þau orðaforða sem er ekki í talmáli. Það er ein ástæðna fyrir að fagorðaforði er lítill og hugtakaskilningur og -orðaforði er lítill. Hlustun er almennt lítið sinnt en hún eflir ímyndunaraflið og hljóðkerfið. Það er ekki nóg að geta talað, maður verður að geta hlustað og skilið.

Skiptum þessu upp eftir til hvers við notum málið:

Almennur orðaforði eða grundvallarorðaforði. Þetta er fjöldi almennra orða sem maður kann og notar reglulega. Þessi orð geta verið einföld og algeng, eins og hús, bíll, matseðill o.s.frv. Flestir hafa þennan orðaforða en börnin þurfa að læra þennan orðaforða heima við, ekki er hægt að varpa alla ábyrgð yfir á skólann. Ábyrgð foreldra er hér mikil.

Fagorðaforði. Hversu mikið maður kann af orðum og orðasamböndum sem tengjast fagi eða hagsmunasviði sem maður er sérhæfður í. Dæmi um þetta gætu verið orð sem tengjast starfi, tómstundariðju, menningu, eða öðrum áhugamálum. Hver og einn lærir þennan fagorða forða með tímanum - í sínu fagi. En verra er að almenn hugtakaþekking er lítil og þar er um að kenna litlum lestri heima við, foreldrar sinna ekki íslenskukennslu (hún hefst við fæðingu), útskýri allt sem fyrir augun ber og svo skólarnir sem eru uppteknir af annarri kennslu en íslensku kennslu.

Tungumálaþjálfun. Byggist á að vera fær í móðurmálinu en það er grunnurinn að öllu öðru tungumálanámi. Ef maður t.d. skilur ekki hugtakið fjallaskarð eða veit ekki af því (vegna þekkingaskorts), hvernig á maður að þýða þetta hugtak yfir á önnur tungumál? Ekki hægt.

Skilningur og áhuga á málfræði. Byggist á því hversu vel maður skilur uppbyggingu og reglur tungumálsins, og hversu hrifinn maður er af áhugaverðum og flóknum hliðum tungumálsins. Málfræðinni er almennt vel sinnt í íslensku skólakerfi.

Skólinn í dag er fjölbreyttur, börnin læra alls kyns færni, svo sem sund, íþróttir, smíðar, myndmennt o.s.frv. og gerir þetta skólastarfið skemmtilegt fyrir börnin.  En grunnurinn að öllu námi, líka t.d. í eðlisfræði, samfélagsfræði, stærðfræði, o.s.frv. er íslenskan.  Ekki ætti að kenna annað tungumál en íslensku fyrr en á miðstigi. Þá fyrst eru þau tilbúin(n) að yfirfæra íslenskuna á önnur tungumál.

Tala, hlusta, skrifa og lesa er færni í tungumáli og alla þessa þætti þarf að þjálfa og setja í skiljanlegar setningar.

En það þarf að efla orðaforðann. Það er erfitt að segja hversu mörg orð eða hversu mikinn orðaforða einstaklingur þarf að hafa til að teljast hafa "almennan orðaforða", því það fer mjög mikið eftir hvernig maður skilgreinir "almennur orðaforði". Hins vegar er áætlað að meðalmanneskja kunni um 20.000-35.000 orð í íslensku, en þessi tala er einungis ágiskun og breytist eftir mörgum þáttum, svo sem menningaráhrifum, menntun, aldri og hagsmunum viðkomandi. Hversu mikill er orðaforði nemanda eftir 10 ára nám í grunnskóla? Það er hægt að mæla þetta.

 

Er nútímaskólinn úreldur?

Er skólinn úreldur? Spyr úreldur ríkisfjölmiðillinn RÚV. Þetta er góð spurning í ljósi tækniframfara og gervigreindar.  Kveikur talaði við "framúrstefnufólk" um stöðu menntunar í dag. Athygli vakti að fulltrúar kennarastéttarinnar voru fjarverandi þessa umræðu sem er ansi skrýtið.

Þar var haldið fram að menntun hafi lítið breytst í 2300 ár. Það er athyglisvert en er það ekki til marks um að menntunin sé það góð að lítil ástæða er til að breyta grunn hennar?  Hver er tilgangur náms? Að fræðast eða menntast?  Eða hvorutveggjast? Hið fyrra byggist á að öðlast meiri þekkingar og það getur byggst á utanbókarlærdómi. Hann aftur á móti er ekki slæmur í sjálfu sér, því að hann þjálfar minni.

Hið síðara er menntun. En hvað er menntun? Jú, að þroska einstaklinginn og gera hann að ábyrgum borgara og virkum. Þetta er líka í gangi í nútíma skólakerfi og þessi menntunar krafa er mætt á margvíslegum hætti.  Fjölgreind kallast það þegar allir hæfileikar nemandans eru þjálfaðir, allar greindir hans. Sjá t.d. Howard Gardner og fjölgreindarkenningu hans sem skiptir greinina í marga hluta.

Sjálfsþekkingargreind; umhverfisgreind; líkams- og hreyfigreind; rýmisgreind; málgreind; samskiptagreind; rök- og stærðfræðigreind og tónlistargreind.

Ekki er hér farið nánar í kenningar hans en íslenski grunnskólinn þjálfar allar þessar greindir í dag og notar alla nútímatækni sem býðst til þess. Tölvur, spjaldtölvur, þrívíddaprentarar o.s.frv., og þau forrit sem til eru til kennslu. 

Kennd eru svo mörg kennslufög, að erfitt er að telja þau öll upp, en tek sem dæmi, eðlisfræði, efnafræði, stærðfræði, heimspeki, tungumál eins og íslensku, dönsku, ensku (og önnur í vali), samfélagsfræði (landafræði, saga, félagsfræði), smíði, myndmennt, handyrðar, tónmennt (hljóðfæri og söngur), heimilisfræði, upplýsingartækni (tölvur og þeim tengdar), íþróttir, náttúrufræði, útikennsla og eflaust margt annað, eins til dæmis skákkennsla. Svo mörg eru kennslufögin að þau eru sum hver kennd í valkennslu, allt eftir áhugasviði og getu nemenda.

Nemendur fara út í samfélagið í vettvangsferðir og kynnast atvinnu- og menningarlífinu. Þau verkfæri sem eru fyrir hendi eru notuð. 

Kennarinn í dag er sannkallaður fjölfræðingur og hann þarf að kunna nýjustu tækni og vísindi til að valda starfi sínu. Hann er því í standslausri starfsþjálfun viðkomandi sveitarfélags og menntunferill hans líkur aldrei, því að framfarirnar virðast endalausar. Starf kennarans í dag er flókið og erfitt. Hann þarf að eiga í samstarfi við yfirmenn sína, samkennara, börnin og foreldra. Hann þarf að vera ein allsherjar upplýsingaveita og miðla málum milli nemenda og jafnvel við foreldra.

Það þýðir ekkert að gefast upp og segja að gervigreindin taki bara við og krakkarnir þurfi enga fræðslu, það sé hvort sem er bara hægt að goggla þetta á nokkrum sekúndum. 

En skólakerfið snýst ekkert um að ná í upplýsingar sem skemmtum tíma, heldur að koma börnunum til manna; til þroska sem borgarar. Ekki að gervigreindin taki við sem kennari sem hún getur aldrei, þ.e. tekið við kennslu ungdómsins. Gervimennið getur aldrei verið mannlegt en börn þurfa alúð og umhyggju, ekki síður en fræðslu og menntun. Að læra mannleg samskipti er mikilvægur þáttur í námi barna og geta hreinlega starfað í hópi og verið í hópi sem getur verið ansi krefjandi fyrir suma nemendur. Þetta læra þau í hópastarfi barna í skólum landsins og íþróttafélögum.

En kíkjum aðeins á þessa "slæmu" menntun forfeðrarnna og þá sérstaklega á Rómverja en kennsla miðalda byggðist að miklu leyti á þeirra menntakerfi og þar með á okkar menntakerfi.

Menntunarheimspeki Rómverja var athyglisverð en hún byggðist á kenningum grískra heimspekinga. Rómversk menntun var nytsamlegri og einbeitti sér að því að búa til góða borgara og stjórnendur fyrir heimsveldið. Litið var á menntun sem leið til að styrkja rómverska ríkið.

Í Róm var menntun formlegri og skipulagðari en áður þekktist í fornöld. Grunnmenntunin, þekkt sem „lúdus“, hófst um 7 ára aldurinn og var lögð áhersla á lestur, ritun og reikning. Framhaldsnám innihélt málfræði, orðræðu og bókmenntir og var venjulega boðið upp á einkakennara eða skóla. Sum sé að þroska einstaklinginn.

Rómversk menntun lagði ríka áherslu á hagnýt efni, svo sem orðræðu og lögfræði, þar sem þessi færni var nauðsynleg fyrir einstaklinga sem stunduðu stjórnmála- eða stjórnunarstörf. Námsefnið innihélt einnig bókmenntir, sagnfræði og einhverja heimspeki.

Kennarar í Róm gegndu virtri stöðu í samfélaginu og var ætlast til að nemendur sýndu þeim mikla virðingu. Áberandi heimspekingar og ræðumenn störfuðu oft sem kennarar enda virðingastaða.

En menntunin var ekki fyrir alla. Bæði í Grikklandi og Róm var menntun fyrst og fremst frátekin fyrir frjálsfædda karlmenn. Konur og þrælar höfðu takmarkaðan aðgang að formlegri menntun, ef þá nokkra. Hins vegar gætu stúlkur úr efnuðum fjölskyldum í Róm fengið einhverja menntun í lestri, ritun og heimilishaldi.

Í Grikklandi sem er móðir allrar kennslu var þetta jafnvel þróaðra.

Menntun í Grikklandi hinu forna var mikils metin og talin nauðsynleg til að þróa vel  borgaranna í samfélaginu og dyggðir. Grikkir töldu að menntun ætti að beinast að vitsmunalegum og siðferðislegum þroska einstaklings enda byggðist lýðræðið á slíkum vel upplýstum borgurum.

Í Grikklandi til forna hófst formleg menntun við sjö ára aldur og hélt áfram til 18 ára aldurs. Menntun var að miklu leyti einkamál þar sem foreldrar eða forráðamenn sáu um að fá kennara (oft þræll kallaður uppeldisfræðingur) fyrir börn sín. Skólar voru ekki eins algengir og í Róm.

Námsefnið í Grikklandi til forna innihélt fög eins og stærðfræði, tónlist, ljóð, heimspeki og líkamsrækt. Frægasti menntaheimspekingur þess tíma var Platon sem lagði áherslu á víðtæka menntun með áherslu á heimspeki, fimleika og tónlist. Nemandi hans, Aristóteles, talaði fyrir meiri hagnýtri þekkingu.

Áberandi heimspekingar og fræðimenn störfuðu oft sem kennarar. Samband kennara og nemanda var mikils metið og nemendur fylgdu oft ákveðnum heimspekingi eða kennara til að afla sér þekkingar.

Íþróttamenntun. Grikkir lögðu mikla áherslu á líkamsrækt og töldu að heilbrigður líkami væri nauðsynlegur fyrir heilbrigðan huga. Starfsemi eins og fimleikar, glíma og Ólympíuleikar voru hluti af fræðsluupplifuninni.

Er eitthvað að kennslu fornaldar? Nei, en kennslan tók að sjálfsögðu mið af því sem var við hendi. En svo hafa nútíma uppeldisfræðingar bætt við það sem síðan hefur bæst við og byggist fyrst og fremst á innleiðingu nýrra tækni og þekkingu.

Íslenski grunnskólinn er vel í stakk búinn að takast á við áskoranir nútímast (og leikskólinn sem er mjög nútímalegur og öflugur) og aldrei áður hefur hann reynt að mæta nemandanum á hans eigin grundvelli og í dag. Það er gert með einstaklingsmiðuðu námi, fyrir þá sem þess þurfa og stoðkerfi skólanna aldrei verið eins öflugt og það er í dag. En auðvitað má gera betur, hafa fleiri sérkennara o.s.frv. en það eru bara áskoranir dagsins í dag og vilja stjórnmálamanna til að veita fé í verkefnið, ekki menntakerfisins sem kerfis.

Að lokum. Uppeldið sjálft sem er ákveðin kennsla hefst á heimilinu og hjá foreldrum. Frá því að barnið fæðist er það þjálfað í að verða samfélagsþegn og helst það til fullorðins ára. Barnið lærir það hjá foreldrum sem ber að halda utan um menntun barna sinna til fullorðins ára. Að gera börnin að manneskjum er í höndum foreldra, ekki skólakerfisins. Ríkið kemur aldrei í stað foreldris, við þekkjum dæmin úr sögunni sem eru víti til varnaðar.

 

 

 

 

 

Kenna þarf gagnrýna hugsun í skólum landsins

Það fyrsta sem flestir nemenda í háskólum landsins þurfa að læra er gagnrýnin hugsun á ákveðnum námskeiðum.  Þeir þurfa líka að læra aðferðafræði viðkomandi námsfags en hún undantekningalaust kennir aðferðir sem eru byggðar á gagnrýnni hugsun.

Vísindaleg vinnubrögð byggjast á staðreyndum sem ákveðinn þekking er byggð á.  Aldrei má vísindamaðurinn blanda saman skoðun sína eða tilfinningu í rannsóknum sínum, það skekkir að minnsta kosti vísinda niðurstöðuna, eða þá kolröng niðurstaða gefin fyrirfram.

Hinn trúðaði segist trúa og viðurkennir þar með að hann viti ekki. Það er heiðarleg niðurstaða og allir vita hvað átt er við og taka hana eins og hún er.  Kíkjum á skilgreiningar  á skoðunum og gagnrýna hugsun samkvæmt ChatGPT:

"Gagnrýnd hugsun og skoðun eru bæði hugtök sem tengjast því hvernig einstaklingar túlka og velta fyrir sér hugmyndum og skoðunum. Það er hins vegar munur á þeim tveimur:

1. Gagnrýnd hugsun (critical thinking):

   • Gagnrýnd hugsun er ferli sem felst í að skoða, meta og rannsaka hugmyndir, fullyrðingar og ályktanir með hliðsjón af rökræðu og rökinu sem liggja að baki þeim. Markmiðið er að skilja og greina hvaða rök og gögn liggja til grundvallar ályktunum.
   • Gagnrýnd hugsun byggir á rökræðu, skoðunarflæði, aðgreiningu hugmynda, staðhæfinga og niðurstaðna, og að meta og rannsaka þær með vísindalegum hætti.
   • Hugmyndin er að gagnrýnd hugsun sé óhlutdræg, vísindaleg, og leiði þátttöku að betri skilningi og ályktunum sem byggja á sterkri rökfærslu.

2. Skoðun (opinion):

   • Skoðun er skoðun einstaklingsins, persónuleg skoðun sem byggir á því hvernig hann upplifir og túlkar heiminn. Hún getur verið byggð á skoðunum, trú, persónulegum upplifunum, menningarlegum áhrifum og mörgum öðrum þáttum.
   • Skoðanir eru oftast ekki vísindalegar eða röklegar, heldur eru þær hvernig einstaklingur upplifir eða telur vera rétt eða rangt, og þær geta breyst með tímanum eða með nýjum upplifunum.
   • Skoðanir eru oftast persónulegar og undantekningar, og þær kunna að vera á móti opinberum skoðunum eða almennu samkomulagi."

Af þessu má sjá að woke menningin sem byggist mest megnið á skoðunum og persónulegu sjónarhorni einstaklingsins, án nokkurra tengsla við vísinda hugsun og aðferð, fer ekki saman við almenna skynsemishyggju. Og það er algjört glapræði að blanda woke fræðin saman við almenn vísindi í háskólakennslu.

"Woke menningin" er oft lýst sem áherslu á samfélagsleg réttindajöfnuði, fjölbreytileika og kynjajafnrétti. Gagnrýnendur hennar geta hins vegar litið svo á að það sé hætta á of mikilli áherslu á þessum þáttum, svo að það verði takmarkað rými fyrir fjölbreytileika hugsunar og gagnrýna hugsun. Verst er þegar woke kenningin hefur læðst inn í háskólakennslu og alls kyns fræði, byggð á hindurvitni og ranghugmyndum, hafa myndað kennslugrundvöll á þessum "fræðum".

Af þessu má draga ályktun að samfélagið, þar með skólasamfélagið, hefur litast um og of af ofangreindri woke menningu. 

Woke menning getur verið dragbítur á framþróun samfélagsins, jafnvel hamlað hana.  Það er því full þörf að kenna börnunum sem fyrst sjálfstæða hugsun - gagnrýna hugsun, í skólum landsins.

Alls kyns upplýsinga óreiða er í gangi á samfélagsmiðlunum, en í stað þess að banna og hamla, eins og vinstri sinnaðir wokistar vilja gera, ætti að kenna ungmennunum að vinsa út vitleysuna frá staðreyndum. 

Af því að heimurinn er síbreytilegur, upplýsingarnar eru margbreytilegar og flestar nýjar, verður að kenna gagnrýna hugsun og það er ekki hægt eitt skipti fyrir öll. Það er ekki gert með sjálfs ritskoðun, bælingu hugsana né með valdboði að ofan.

Að lokum, besta leiðin til að öðlast gagnrýna hugsun er í gegnum heimspeki nám, sem getur verið sniðið að hugarheimi ungmennanna. Kennum heimspeki, sérstaklega mætti kenna sókratíska aðferðafræði sem byggist á rökræðu, spurningum og athuganum um siði og siðferði - rökræður og samræður. Þessi aðferðafræði er undirstaða vísindalega aðferðafræði.  

Sókratísk aðferðafræði og vísindaleg aðferðafræði eiga bæði það sameiginlegt að þær leggi áherslu á leit að réttum niðurstöðum og skoðunum, en þær nota mismunandi aðferðir til að ná þessum markmiðum. Sókratísk aðferðafræði byggir á rökræðu, spurningum og samræðu til að rannsaka hugmyndir og siði, meðan vísindaleg aðferðafræði leggur áherslu á kerfisbundna rannsókn og skýringu á orsökum.