Umsækjendur A, B og C sækja um starf hjá fyrirtæki X - Hver fær starfið?

Þetta er ekki fræðileg spurning, heldur kaldur veruleiki í íslensku atvinnulífi. Segjum svo að fyrirtækið X vantar stjórnarmann í stjórn fyrirtækisins, sem nóta bene er einkafyrirtæki. Fyrir eru þrír stjórnarmenn, allir karlar en einn er að hætta.

Umsækjendur A og C eru karlar en umsækjandi B er kona. Öll eru þau viðskiptafræðimennuð, með svipuðan bakgrunn og svipuðum aldri. Ef eitthvað er, þá er umsækjandi C með lengsta starfsaldur. Valið er auðvelt, en er í raun ekkert val, einkafyrirtækið þarf að velja konuna.  Fyrirtækið þarf að uppfylla kynjakvóta og þar sem fyrir eru tveir karlar í stjórninni, verður konan fyrir valinu og eigandinn hefur ekkert um það að segja. Þetta er þó hans eign og áhætta og hann hefði frekar viljað fá umsækjanda C.

Á vefsetri Jafnréttastofu (hvað skyldu starfsmenn þessarar stofnunnar gera allan daginn?), segir: "Í mars árið 2010 samþykkti Alþingi frumvarp þess efnis að bæði konur og karlar skuli eiga fulltrúa í stjórn einkahlutafélaga og hlutafélaga (Lög um breytingu á lögum um hlutafélög og lögum um einkahlutafélög nr.2/1995) þar sem fleiri en 50 starfsmenn starfa að jafnaði þegar stjórn er skipuð þremur mönnum, og þegar stjórnarmenn eru fleiri en þrír skal tryggt að hlutfall hvors kyns fyrir sig sé ekki lægra en 40%.

Í maí 2011 samþykkti Alþingi sambærileg lög um kynjakvóta í stjórnum lífeyrissjóða (Lög um breytingu á lögum nr. 129/1997, um skyldutryggingu lífeyrisréttinda og starfsemi lífeyrissjóða, með síðari breytingum nr. 122/2011)."

Ef þetta er ekki wokisminn í tærustu mynd, hvað er? Ekki er ráðið eftir hæfileikum heldur hvaða líkamsparta viðkomandi hefur. Hvað kemur ríkinu við hvað einstaklingar með eigin rekstur gerir? Hann hefur bara eitt markmið og það er að hámarka arðinn af rekstri fyrirtækisins. Hann ræður þann hæfasta, sem getur verið kona eða karl, skiptir engu máli, bara að viðkomandi skili inn afköstum.

Það er enginn furða að stórfyrirtæki, sem hafa stórar stjórnir  eða stofnanir eru oft illa rekin. Er búið að skipta út stóra bróðir fyrir stóru systur?

Nú er slegist um stöðu forstöðumanns Jafnréttisstofu sem nýverið var auglýst laust.  Enn eitt ríkisapparatið sem sýgur til sín fjármagn úr tómum ríkiskassa.

P.S. Það er alveg ótrúlegt jafnaðargeð Íslendinga að láta ríkið stjórna lífinu sínu án þess að segja nokkuð. Þeir sætta sig við hvaða vitleysu boð sem koma frá stjórnvöldum og völd þeirra eru mikil eins og sjá mátti í covid faraldrinum.

Löggjöf um kynjakvóta í stjórnum

 

Hugleiðingar fyrir hálf sósíalíska ríkið Ísland út frá Íslandsför Milton Friedman 1984

Íslendingar hafa þá ímynd að Ísland sé lýðræðisríki með frjálst hagkerfi. Raunin hefur verið sú að hér hefur verið rekið blandað hagkerfi framan af síðan lýðveldisstofnun.

Ríkisafskipti af hagkerfinu fyrstu áratugi eftir stríð voru lamandi. Hver man eftir skömmtunarkerfið sem komið var hér á? 

Á vísindavefnum er grein er heitir Hvað voru skömmtunarárin? Þar segir: "Skömmtunarárin voru ár gjaldeyrishafta sem leiddu af sér víðtækar skammtanir á ýmsum innfluttum nauðsynjavörum eins og matvælum, fatnaði og byggingarvörum. Þau náðu hámarki í tíð ríkisstjórnar Stefáns Jóhanns Stefánssonar 1947-1949."

Íslendingar fóru sum sé sömu leið og Bretar, enda vinstri sósíalistar öflugir í báðum löndum að skammta og stjórna.

Hið kapitalíska hagkerfi fékk ekki vaxtarfrið vegna mikilla ríkisafskipta og það var ekki fyrr en Margaret Thatcher komst til valda að breyting varð á.  Hér á Íslandi höfum við aldrei fengið ígildis Ronald Reagan eða Margaret Thatcher og því tók það lengri tíma fyrir Íslendinga að vaxa og dafna. Davíð Oddson var þó líkur þeim að nokkru leyti. Enn eru ríkisafskiptin yfirþyrmandi og ríkisfyrirtækin eru enn til. Samanber ÁTVR og RÚV. Hér eru það lög og reglugerðir sem allt er að drepa, ekki beint ríkisfyrirtæki eða skömmtunarkerfi.

Síðar í greininni segir: "Skömmtunarárin voru ár gjaldeyrishafta sem leiddu af sér víðtækar skammtanir á ýmsum innfluttum nauðsynjavörum eins og matvælum, fatnaði og byggingarvörum. Þau náðu hámarki í tíð ríkisstjórnar Stefáns Jóhanns Stefánssonar 1947-1949."  Þetta leiddi til spillingar og heftun á einkaframtakinu. Skömmtunarkerfið leiddi af sér hamstur, svartmarkaðsbrask, bakdyraverslun og önnur vandræði sem lyktuðu af spillingu. "Vöruskammtanir voru víðtækar og naumar. Langar biðraðir fyrir utan verslanir voru algeng sjón og fólk stóð jafnvel næturlangt í von um að krækja sér í skópar." Minnir þetta ekki á illræmdu biðraðir kommúnistaríkjanna?   

Ronald Reagan sagði eitt sinn brandara um Sovétborgarann:

Í Sovét-Rússlandi fer maður að kaupa sér bíl... Hann fer að eigandanum og biður um bíl sem eigandinn svarar:

"Þú veist að það er 10 ára biðlisti?"

Maðurinn svarar svo: "Allt í lagi," og eftir nokkurn tíma samþykkti hann að kaupa bíl.

Svo hann borgar fyrir bílinn fyrirfram og rétt áður en hann fer spyr hann eigandann:

"Get ég sótt bílinn um morguninn eða síðdegis?"

"Það eru 10 ár í það, hvaða máli skiptir það?"

"Pípulagningarmaðurinn kemur um fyrramálið."

Þetta sýnir skilvirknina í sósíalísku ríki en ríkið skapar aldrei neitt í sjálfu sér. Það getur leitt til sköpun með því að flækjast ekki fyrir sprotafyrirtækjum og minnka reglugerðarfargann.  Leyft einstaklingum og fyrirtækjum að blómstra. 

Einstaklingurinn og fyrirtækið eru ekki mjólkurkýr sem hægt er að blóðmjólka að vild eins og skattaglaðir Alþingismenn halda. Ok. Okkur vantar pening (vegna þess að við stjórnum landinu illa og eyðum efnum fram), kúgum fólkið í landinu með hærri skatta!  Verðbólga? Ekki okkur að kenna segja þingmennirnir, allt Seðlabankanum að kenna!

Það eru ekki margir sem muna eftir að Milton Friedman kom til Íslands 1984. Kíkjum fyrst á efnahagshugmyndir hans áður en við lítum á Íslandsför hans.

Milton Friedman, í bók sinni "Monetary History of the United States", hélt því fram að kreppan mikla væri fyrst og fremst af völdum vanrækslu peningayfirvalda eins og seðlabanka Bandaríkjanna, sem gerðu ekki nóg til að vinna gegn venjulegu fjármálaáfalli og bankahrun með því að auka peningamagnið. Almenn sýn hans er að takmarka á hlutverki stjórnvalda, skattalækkanir, lága verðbólgu, afnám hafta, einkavæðingu og ávinning af frjálsum markaði leiddu til viðbragða gegn keynesisma.

Ronald Reagan, Margaret Thatcher og Donald Trump (og Davíð Oddson  að nokkru leyti, hefði mátt fara lengra) hafa fylgt fordæmi hans varðandi skattalækkanir og afnám reglugerðafarganið og lítil ríkisafskipti. Efnahagurinn blómstraði hjá þeim öllum.

Friedman heimsótti Ísland árið 1984 og tók þátt í líflegum sjónvarpsumræðum með fremstu sósíalistum Íslands. Hann veitti innblástur fyrir kynslóð ungra íhaldssamra menntamanna á Íslandi sem komust til valda árið 1991 fyrir tilstilli Sjálfstæðisflokksins og hafa stýrt ríkisstjórninni í gegnum mismunandi stjórnarsamstarf síðan þá.

Undir stjórn Davíðs Oddssonar forsætisráðherra og beinlínis innblásin af Milton Friedman innleiða þeir róttæka (en nú kunnuglega) áætlun um einkavæðingu, skattalækkanir, lækkun útgjalda og halla, verðbólgueftirlit og verðbólgumarkmið, sjálfstæði seðlabanka, frjáls viðskipti og sveigjanleika í gengi. Fyrirtækjaskattar voru lækkaðir úr 50% hlutfalli niður í 18%. Einkavæðing og afnám hafta var knúin beint í gegnum forsætisráðuneytið og stóru bankarnir voru einkavæddir snemma á þessum áratug.

Í fyrstu virtist stefnan hafa skilað miklum árangri. Hagkerfið óx með miklum hraða og jókst þar til Ísland náði einni hæstu landsframleiðslu á mann í heiminum. Árið 2007 var það einnig í efsta sæti fyrir mannþróunarvísitölu SÞ.

Ísland fór upp í tíu efstu sætin í vísitölum um efnahagslegt frelsi sem Fraser-stofnunin og Heritage Foundation hafa hannað. Það var lofað af íhaldssama Cato Institute fyrir flata skatta, einkavæðingu og efnahagslegt frelsi - og Naomi Klein var gagnrýnd fyrir að nefna það ekki (ásamt Írlandi, Eistlandi og Ástralíu) sem dæmi um árangur Friedmantískrar efnahagsstefnu.

Íslenskir bankar og fyrirtæki, með stuðningi ríkisstjórnar sinna, stækkuðu ótrúlega erlendis, einkum í Bretlandi og Hollandi. Bankaiðnaðurinn og einkafyrirtæki blómstruðu og skapaði fjölda milljarðamæringa á eyjunni.

Svo hrundi þetta allt saman 2008. Af hverju? Ekki vegna efnahagsstefnu Friedmans sem sagði að hlutverk ríkisins væri að veita lög og reglur sem gilda jafnt fyrir alla. Hann talaði aldrei um lögleysu eða engar reglur eða bankar yrðu rændir innan frá eins og tilfellið var um Ísland.

Íslenska spillingin spilaði stærstu rullu í fallinu. Einkavinavæðingin, frændhyglin, fámennið og ítök fjárglæframanna inn á Alþingi skipti hér öllu máli.  Lykilatriðið í hruninu var hvernig staðið var að sölu íslensku bankanna og spilling eigenda bankanna sem notuðu þá sem fjárfestingabanka en ekki útlánsbanka.  Fjárfestingar þeirra voru arfavitlausar og dró að lokum bankana niður í svaðið og þar með hagkerfi Íslands. 

Hér er Milton Friedman í umræðuþætti Boga Ágústssonar hjá ríkisstofnunni RÚV árið 1984 í rökræðum við þrjá íslenska prófessorar, Ólafur Ragnar Grímsson þar á meðal, og tekur þá í bakaríið! Hann lét ekki slá sig af laginu enda Nóbel verðlaunahafi og leiðrétti staðhæfingar prófessoranna án hiks. Að lokum gátu þeir ekki gagnrýnt neitt nema hátt miðaverð á fyrirlestur hans!

 

Í lok umræðunnar kvörtuðu íslensku prófessorarnir yfir að þurfa að borga inn á fyrirlestur Friedman. Ólafur Ragnar: "Það er 50 ára hefð fyrir að fyrirlestrar á vegum Háskóla Íslands séu ókeypis!" Annar, Stefán Ólafsson, sagðist ekki hafa efni á að mæta á fyrirlesturinn (1200 kr sem er á verðlagi dagsins í dag 18,500 kr).  En þá svaraði Milton Friedman: "Það er ekkert til sem kallast ókeypis fyrirlestur. Orðið ókeypis er ofnotað hugtak. Það þarf að borga fyrir salinn, útbúa aðstöðuna, borga fyrir kostnaði við komu fyrirlesarans o.s.frv. Yfirleitt eru það hinir sem mæta ekki, sem borga fyrir fyrirlestrahaldið en hér eru það þeir sem mæta og njóta fyrirlesturinn. Hvort er sanngjarnara?

"There is nothing one can call free lunch or free education!"

P.S. Hvað er Bjarni Benediktsson að gera sem hægrimaður í dag? Hann þarf ekki fara lengra en í smiðju Davíð Oddsonar til innblásturs.

 

 

 

Lögmál Péturs - nokkur góð ráð til mannauðsstjóra

Lykilatriði Pétursreglunnar

Kynning byggt á frammistöðu:

Starfsmenn fá stöðuhækkun út frá frammistöðu þeirra í núverandi hlutverki frekar en þeirri færni sem þarf fyrir nýja hlutverkið.

Árangur í einu hlutverki spáir ekki endilega fyrir um árangur í æðra hlutverki, sérstaklega ef æðra hlutverkið krefst annarrar færni.

Óhjákvæmilegt að ná vanhæfni:

Þegar starfsmenn halda áfram að fá stöðuhækkun ná þeir að lokum stöðu þar sem þeir eru ekki lengur hæfir.
Á þessum tímapunkti eru þeir ekki lengur kynntir og eru áfram fastir í hlutverki þar sem þeir eru árangurslausir.

Áhrif á stofnanir:

Samtök geta endað með umtalsverðan fjölda starfsmanna sem eru ekki hæfir í hlutverkum sínum.

Þetta getur leitt til minni skilvirkni, lélegrar ákvarðanatöku og skorts á nýsköpun.

Dæmi

Tæknifræðingur verður framkvæmdastjóri:

Mjög hæfur hugbúnaðarverkfræðingur er gerður að stjórnunarstöðu vegna tæknilegrar hæfileika þeirra. Hins vegar gætu þeir skortir nauðsynlega stjórnunarhæfileika, svo sem samskipti, forystu og stefnumótun, sem leiðir til lélegrar frammistöðu liðsins.

Sölumaður verður sölustjóri:

Framúrskarandi sölumaður er gerður að sölustjóra. Hæfni sem gerði þeim farsælan í sölu (t.d. sannfæringarkraftur, samningaviðræður) gæti ekki skilað sér í stjórnun teymi, sem leiðir til vandamála í samhæfingu teymi og hvatningu.

Að draga úr áhrifum Peter meginreglunnar

Stofnanir geta tekið nokkur skref til að draga úr áhrifum Pétursreglunnar:

Hæfnismiðuð kynning:

Efla starfsmenn út frá færni þeirra og hæfni sem skiptir máli fyrir nýja hlutverkið frekar en fyrri frammistöðu eingöngu.

Þjálfun og þróun:

Bjóða upp á þjálfunar- og þróunaráætlanir til að undirbúa starfsmenn fyrir hlutverk á hærra stigi.

Stuðla að stöðugu námi og færniþróun.

Hliðarhreyfingar:

Bjóða upp á hliðarhreyfingar í stað stöðuhækkana til að leyfa starfsmönnum að öðlast nýja færni og reynslu án þess að fara upp stigveldið.

Mat og endurgjöf:

Notaðu reglulega árangursmat og endurgjöf til að tryggja að starfsmenn séu hæfir til stöðuhækkunar.

Innleiða leiðbeinenda færni og markþjálfunaráætlanir til að styðja starfsmenn í þróun þeirra.

Annan starfsferill:

Þróaðu annars konar starfsferil sem gerir starfsmönnum kleift að komast áfram án þess að fara endilega yfir í stjórnunarhlutverk, svo sem sérfræði- eða sérfræðibrautir.

Gagnrýni og takmarkanir

Pétursreglan er oft gagnrýnd fyrir að vera of einföld og gera ekki grein fyrir ýmsum þáttum sem hafa áhrif á frammistöðu í starfi.

Það gerir ráð fyrir línulegri og stigveldisferli, sem gæti ekki átt við um allar stofnanir eða atvinnugreinar.

Nútímastofnanir viðurkenna í auknum mæli gildi fjölbreyttra starfsferla og mikilvægi mjúkrar færni og tilfinningagreindar í leiðtogahlutverkum.

Í stuttu máli, Pétur meginreglan varpar ljósi á hugsanlegar gildrur hefðbundinna kynningaraðferða og undirstrikar mikilvægi þess að samræma kynningar við raunverulega hæfni sem krafist er fyrir hlutverk á hærra stigi. Með því að takast á við þessar áskoranir geta stofnanir búið til skilvirkari leiðtogaskipulag og bætt heildarframmistöðu.

Eru atvinnurekendur afætur eða velunnarar samfélagsins?

Ætlað mætti af orðum formanns Eflingar að atvinnurekendur séu arðræningjar "öreiga lýðsins", orðalag sósíalista, og ættu ekkert gott skilið nema að vera skattlagðir upp í rjáfur. Ekki fólk, sem strögglar sjálft í sínum atvinnurekstri og tekur áhættur, sé bara eins og annað fólk að reyna að komast af.

Margaret Thatcher kom inn á þetta atriði en hún átti mestan þátt í að afvæða sósíalismann sem komið var á í lok seinni heimsstyrjaldarinnar. Það þurfti ofurafl til að berja niður verkalýðshreyfinguna sem vildi engar breytingar og haldið í atvinnustarfsemi sem rekin var með gífurlegan halla. 

Þetta segir hún um hlutverk atvinnurekandans:

"Í hvaða skynsamlegu samfélagi sem er væri litið á fólk sem skapar störf sem opinbera velunnara. Að byggja upp fyrirtæki, veita öðrum atvinnu, það er verðugt markmið og samfélagið ætti að fagna. Með því að skapa sjálfum sér auð skapar frumkvöðullinn óviðjafnanlega meiri auð fyrir annað fólk.

Það er ekki skoðun sósíalista. Þeir hafa yndi af því að ráðast á skapara auðs og þar með sköpun starfa."

Margaret Thatcher. Ræða í Alnwick kastala árið 1975.

Þetta sagði hún áður en hún lagði í atlöguna að sósíalistum.

Hér í þessari ræðu ræðir hún skatta stefnu eftirrennara sins og  sagði að: Eftir að ég hætti í embætti gerði arftaki minn ýmislegt sem var algjörlega á móti íhaldsstefnunni.

Hann skar til dæmis niður hluta af skattaívilnunum á fólk sem keypti sér húsnæði.

Það sló inn í hjarta heimspeki minnar - "hver maður er kapítalisti."

Þetta var önnur meginástæða þess að við vorum kosin út (árið 1997), vegna þess að við vorum að ganga gegn sannri íhaldsstefnu."

We were going against true conservative policy

Man einhver eftir sjálfseignarstefnu Sjálfstæðisflokksins, þar sem fólk var hvatt til að eignast eigið húsnæði? Og hvert einbýlishúsið á fætur öðru var byggt af eiganda sínum, eftir vinnutíma....Í dag, vegna lóðaskorts (í strjábýlasta landi Evrópu í dag), byggir enginn sjálfur. Allir bíða eftir að verktakinn byggi næstu blokk en jafnvel hann getur lítið gert í verðbólgu, háu vaxtarstigi og ástandi á lóðamarkaði.

Skattar á velgegni kallaði Thatcher skatta á hagnað sem n.k. "sósíalísk eðlishvöt" fann sig knúna til að nota. Samfylkingin verður við stjórnvölinn næsta kjörtímabil samkvæmt núverandi skoðanakannanir. Skattar munu hækka í mesta skattalandi Evrópu.

Að lokum.  Formaður Eflingar ætti að hugsa sig tvisvar um áður en hún lítur á atvinnurekendur sem óvini sína, en ekki samstarfsmenn. Jú, atvinnurekandi gerir samning við starfsmanninn í gegnum stéttarfélagið. Báðir aðilar eiga að hagnast enda báðir að vinna í hag fyrirtækisins. Tíminn vinnur hins vegar á móti starfsmanninum. Gervigreindin og vélmennin munu útrýma mörgum störfum. Það verður kannski forréttindi að fá að vinna í framtíðinni?

Grænir skattar eru skatta ánauð - Grænland og Ísland

Í skattaparadís íslenskra stjórnvalda, Íslandi, þar sem skattaálögur fara með himinskautum, tekst hinum kjörnu fulltrúum að finna upp sífellt nýjar leiðir til að skattpína borgara landsins. Skattar sem eiga að vera tímabundir, standa um aldur og ævi og allt er skattlagt. Allir muna eftir skítaskattinum sem aldrei var aflagður. Og nú á að skattleggja loftið sem við öndum.

Svo nefndir kolefnisskattar eða loftslagsváskattar, sem byggja á umdeildum vísindum, eru lagðir á samgöngutæki, bæði á Íslandi og Grænlandi. Grænlendingar stynja þungan undir auknum byrgðum, enda eru þeir algjörlega háðir samgöngum á láði og legi við útlöndum. Ekki er hægt að keyra og fara til annarra ríkja en á öðru en jarðefniseldsneytis knúnum farartækjum. Sama á við um Íslendinga.

Þarna stendur hnífurinn í kúnni. Svona skattlagning, þótt hún kunni að vera réttlætanleg vegna loftslagsbreytinga, er ekki hægt að leggja á nema eitthvað annað en jarðefniseldsneyti komi til sögunnar.  Umskiptin taka tíma og þar með er slík skattleggging ósanngjörn.

Í grein Vísis um þetta mál er varðar Grænlendinga segir: "Vegna þess að það séu bara neytendur sem borga þegar ný gjöld eru lögð á vöruflutninga og flug. Nýju grænu skattarnir hafi áhrif á farmgjöld skipafélaga og framtíðargjöld flugfarþega hafi áhrif á alla sem fljúga á milli Danmerkur og Grænlands." Þetta er sama saga og á við um Ísland. Hér borga neytendur hækkaðan kosnað, ekki munu samgöngufyrirtækin taka á sig þennan kostnað og reka sig með tapi.

Royal Arctic Line (skipafélag) mun hækka farmgjöld um 1% frá og með næstu áramót. "Öðru máli gegni um skattinn sem Danmörk muni setja á allt flug frá árinu 2025. Danska þingið hafi nefnilega ákveðið fyrirfram að tekjur af því renni til styrkja danska lífeyriskerfið í Danmörku. Flugfarþegaskatturinn þýði í reynd að grænlenskir "lífeyrisþegar þurfa að borga fyrir að danskir lífeyrisþegar fái sinn lífeyri hækkaðan, segir Sermitsiaq." Grænlendingar eru vonum ósáttir við þetta. Þeir geta ekki kosið að taka bílinn eða lestina þegar þeir ákveða að fara til annarra landa eða flytja inn vörur, heldur ekki Íslendingar.

Í annarri grein á Vísir segir: "Guðlaugur Þór Þórðarson, umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra, segir að ef Íslendingar standi ekki við alþjóðlegar skuldbindingar sínar í loftslagsmálum fyrir árið 2030 gætu þeir neyðst til að kaupa loftslagsheimildir fyrir einn til tíu milljarða króna á ári."

Grænir skattar sagðir bitna hart á Græn­landi

Gætum neyðst til að kaupa loftslagskvóta fyrir milljarða

Á sama tíma og íslensk stjórnvöld sitja þeigandi og hljóðalaus undir auknar skattaálögur ESB á Íslandi, hafa þau ekkert gert til að skipta í græna orkugjafa, það er að segja að virkja. Algjör stöðnun hefur verið í virkjunum síðastliðin ár og stjórnvöld þar með ekki staðið við sinn hluta í orkuskiptunum.

Það sem ESB með fullþingi íslenskra stjórnvalda, er að gera er að þvinga með góðu eða illu orkuskipti, ekki láta tækniþróunina og eftirspurn ráða ferðinni.

Í landi með óðaverðbólgu, háskattastefnu stjórnvalda, fákeppnis á markaði, mega Íslendingar ekki við auknum skattaálögum. Og minna má á að Íslendingar losa um minna en 0.1% af CO2 í heiminum og í raun erum við að koma í veg fyrir aukið CO2 losun með alla okkar grænu orku.

Í grein Viðskiptaráðs Í grænu gervi: Grænir skattar og aðgerðir í loftslagsmálum segir eftirfarandi: "Eins og staðan er núna skortir ekki vilja hjá stjórnvöldum til hækkunar á grænum sköttum. Ekki er að sjá að þeim hækkunum á grænum sköttum hafi verið með beinum hætti varið í skattalækkanir, umhverfismál eða ívilnanir.

Um leið og grænir skattar eru orðnir tekjuöflunartól hins opinbera hefur tilgangur þeirra misst marks." Undir þetta er hægt að taka og einnig að:

"Grænir skattar geta þó haft veruleg áhrif á samkeppnishæfni íslensks atvinnulífs, t.d. ef umhverfisskattar eru lagðir á íslensk fyrirtæki, sem samkeppnisaðilar í öðrum löndum þurfa ekki að standa undir, þá versnar samkeppnisstaða þeirra umtalsvert séu aðrir skattar ekki lækkaðir á móti. Sé tilgangurinn með grænum sköttum að stuðla að breyttri hegðun einstaklinga og fyrirtækja í þeim tilgangi að ná settum markmiðum í umhverfismálum þá skila þeir skattar minni tekjum eftir því sem tíminn líður. Það skiptir þess vegna miklu máli að grænar skatttekjur séu nýttar til þess að lækka aðra skatta og þá til að mynda til þess að skapa hvata til umhverfisvænnar starfsemi, eins og er gert nú þegar með lækkun virðisaukaskatts á rafmagnsbifreiðar."

Skattar og meiri skattar er móttó íslenskra stjórnvalda, sama hvaða flokkar eru við völd. Íslendingum er ekki viðbjargandi í skattamálum. Munum að skattar eru lagðir á vegna þess að það skortir fjármagn og af hverju það skortir fjármagn er vegna lélega efnahagsstjórnunnar íslenska ríkissins í áratugi. Alveg síðan Íslendingar eyddu stríðsgróðanum eftir síðari heimsstyröld, hafa Íslendingar rekið ríki sitt meira eða minna illa og með tapi. Ráðum við það að vera sjálfstætt ríki?

Nýr forseti Argentínu boðar breytingar í efnahagsmálum

Argentína með allar sínar auðlindir hefur verið á hvínandi kúpunni í marga áratugi. Ástæðan er sósíalísk stefna sem hefur verið viðvarandi allan þennan tíma og spilling.

Javier Milei er nýr forseti Argentínu og frjálslindur samkvæmt gömlu skilgreiningunni. Hann er enginn kjáni í efnahagsmálum enda er hann menntaður hagfræðingur. Hann er enginn íhaldsmaður, þótt hann sé hægri sinnaður í efnahagsmálum, þ.e.a.s. styður kapitalisma og frjálst markaðshagkerfi og lítil afskipti ríkisins.

Hann er skilgreindur sem frjálslindur vegna stuðningur hans við valfrelsi um efni eins og eiturlyf, byssur, vændi, hjónabönd samkynhneigðra, kynhneigð og kynvitund hefur verið í andstöðu við almenna andstöðu hans við fóstureyðingar, líknardráp og innflutning glæpamanna, þar er hann íhaldssamari. Í utanríkismálum talar hann fyrir nánari samskiptum við Bandaríkin og er harður gagnrýnandi kínverska kommúnistaflokksins.

Honum hefur verið lýst pólitískt sem hægrisinnuðum frjálshyggjumanni, popúlista (nýtur stuðnings almennings) og stuðningsmanni laissez-faire kapítalisma, sem er sérstaklega í takt við minarkista (þar sem talsmenn þess eru þekktir sem mínarkistar, en hér er verið að tala um gerð af ríki sem er takmarkað og lágmarkað, þar sem hlutverk þess er háð frjálshyggjukenningum.) og anarkó-kapítalískar meginreglur. Skoðanir hans einkenna hann í argentínsku pólitísku landslagi og hafa vakið mikla athygli almennings og skautuð viðbrögð. Hann hefur lagt til víðtæka endurskoðun á ríkisfjármálum og skipulagsstefnu landsins.

En hvað ætlar hann að gera nú þegar hann er orðinn forseti?

Það er ansi róttækt.  Sama reiði er gagnvart Seðlabanka landsins og er gagnvart Seðlabanka Íslands. Milei vill ganga lengra en bara að reka Seðlabankastjóra eins og lagt er til hér á Íslandi.

Hann vill afnema seðlabanka landsins. Fyrirhuguð afnám Seðlabanka Argentínu og dollaravæðing hafa mætt gagnrýni; argentínski pesóinn féll og vextir voru hækkaðir í kjölfar sigurs í prófkjöri hans. Argentínskir almennir hagfræðingar gagnrýndu einnig efnahagsvinnu Mileis og framsetningu hans, lýstu hugtökum hans sem ruglingslegum og héldu því fram að formúlurnar sem hann notar séu ekki réttar; sérstaklega gagnrýndu þeir tillögur hans um afnám Seðlabanka Argentínu og dollaravæðingu. Milei vísaði gagnrýnendum dollaravæðingarinnar á bug og sagði að þeir skildu ekki „skilyrðið um þverskiptingu“.

Verðbólga mælist 140% og þriggja ára þurrkar hafa leitt til mikillar samdráttar í landbúnaðarframleiðslu. Tveir af hverjum fimm búa við fátækt og hefur gjaldmiðillinn tapað 90% af verðgildi sínu á fjórum árum. Þetta er leiðin sem hann sér út úr þessu. Þetta myndi þýða að peningastefna Argentínu yrði sett í Washington frekar en Buenos Aires. Sömu hugmyndir hafa menn líka haft hér á Íslandi, að tengja okkur við Bandaríkjadollara eða evruna. Tveir gallar á þessari stefnu:

Helsti gallinn á þessari leið,  er að Argentína og Bandaríkin eru mjög ólík hagkerfi og því gæti það sem gæti verið rétt peningastefna fyrir hið síðarnefnda verið röng fyrir hið fyrrnefnda. Lönd verða að gæta þess að gefa eftir frelsi til að ákveða eigin vexti og fella gjaldmiðla sína. En er þetta eitthvað verra en 140% verðbólga? Er ekki betra að fólk geti notað gjaldmiðil sem allir treysta og vilja nota. Það er engin tilviljun að neðanjarðar hagkerfi heims, nota menn dollara í stað t.d. rúblu eða aðra gjaldmiðla sem enginn vill nota í alþjóðaviðskiptum. Íslenska krónan er í þeim flokki.

Annað vandamálið er hagnýtara: hvaðan fengi Argentína dollara sína? Sem stendur hefur seðlabankinn nánast engan gjaldeyrisforða til að tala um og skortir aðgang að alþjóðlegum fjármagnsmörkuðum til að ná þeim hlutabréfum sem þyrfti til að halda hagkerfinu gangandi. Fræðilega séð gæti Milei leitað til Alþjóðagjaldeyrissjóðsins um lán, en líkurnar á því að það takist yrðu ekki miklar. Argentína er nú þegar stærsti lántakandinn frá AGS og skuldar honum 44 milljarða dala (35 milljarða punda).

Það er því spurning hvort hann geti farið þessa leið. En hann getur hins vegar dregið úr umsvifum ríkisins, afnumið óteljandi ráðuneyti sem gera ekki neitt, haldið sköttum lágum, íviljað fyrirtæki, þannig að þau stækki og stækki þannig skattkökuna. Hann verður líka að hreinsa til innan stjórnkerfisins og uppræta spillingu.

Hér á Íslandi vilja menn auka skatta til að mæta auknum útgjöldum. Skattar, skattar og skattar eru svör íslenskra stjórnmálamanna og ef efnhagskerfið hitnar um, stýrisvaxtahækkanir ofan á stýrisvaxta hækkanir. Stýrisvextir (háir), verðbólga (há) og skattar (háir) eru óvinir heilbrigðs efnahagskerfi. 

Svarið við öll vandamál ríkis í vexti, er að stækka þjóðarkökuna í sífellu, búa til meiri pening og þar með eykst skattheimtan sjálfkrafa með sömu skattprósentu og áður.  Einfalt en samt skilja stjórnmálamenn ekki svona einfalda leið. Skattaálögur er leið letingjans.  Mig vantar pening, best að fara ofan í vasa skattgreiðenda (borgara og fyrirtæki). Ó, við erum búin að eyða sjóði nátttúruhamfarasjóðs í alls kyns vitleysu, setjum skatta á húseigendur, skattlegggjum banka (sem fara svo í vasa viðskiptavini sína enda engin samkeppni á bankamarkaðinum) eða skattleggjum útgerðina. 

Skattastefna íslenskra stjórnmálaflokka fyrir næstu kosningar

Skattar eru vinsælir til að leysa vandamál sem stjórnmálaelítan hefur komið sér í.  Í stað þess að reka stjórnarheimilið af hagsýni, er safnað upp skuldum, peningum eytt í alls kyns óþarfa. Nokkuð sem heimilið getur ekki.

Heimilið þarf til dæmis að neita sér um að sækja menninguna heim, það sleppir að fara í bíó, leikhús o.s.frv. Þjóðarheimilið eyðir jafnmiklu, sama hvernig árar. Heimilið sker niður, reynir að afla sér meiri tekja og halda heimilisbókhaldinu í jafnvægi. Annars er engin miskunn, það getur orðið gjaldþrota.  Þjóðarheimilið getur ekki orðið gjaldþrota, því að getur blóðmjólkað heimili og fyrirtæki til að mæta taprekstri. Slíkt kallar ekki á ábyrg vinnubrögð.

Flestir flokkanna sem eru á Alþingi eru það ófrumlegir að auðveldasta leiðin er valin, skattleggja.  Það er að "fjárkúga" skattgreiðandann meira. Hann er látinn borga alls kyns skatta til að mæta "trenni" hverju sinni, t.d. mengunarskatta út af ósannaðri kenningu um hlýnun jarðar. Og hann er látinn borga jaðarskatta til fjölmiðla, með RÚV í broddi fylkingar.

Við vitum að Samfylkingin ætlar að auka skattaálögur á borgara landsins. Hún er búin að boða það. Það á að koma með bankaskatt (bankarnir auka þá þjónustugjöld á viðskiptavini bankanna). Það á að hækka veiðigjöld, veit ekki hvort það hafi áhrif annað en á hagnað fiskveiðifyrirtækja.  Eflaust lúrir Samfylkingin á fleiri sköttum sem hún vill leggja á en segir ekki frá. En hún er greinilega ekki vinsamleg atvinnulífinu.

Samfylkingin telur sterk rök hníga að upptöku stóreignarskatts

Auð­legð­ar­skattur var lagður á í rík­is­stjórn VG og Sam­fylk­ing­ar­innar árið 2009. Guð­rún Helga Lár­us­dótt­ir, einn eig­enda og stofn­enda fjár­fest­inga­fé­lags­ins Stál­skips., stefndi íslenska rík­inu fyrir álagn­ingu auð­legð­ar­skatts árin 2010, 2011 og 2012. Guð­rún taldi skatt­lagn­ing­una ólög­mæta, þar sem hún væri brot á eign­ar­rétti og færi í bága við mann­rétt­inda­sátt­mála Evr­ópu. Skatt­lagn­ingin var hins vegar lög­mæt sam­kvæmt dómi Hér­aðs­dóms árið 2013 og var því ríkið sýknað af kröfum Guð­rún­ar. Hæsti­réttur stað­festi svo sýknu­dóm­inn ári síð­ar. Löglegur skattur en án vafa siðlaus.

Jöfnuður jafnaðarmannaflokka felst fremst í að taka pening úr vösum  fólks sem hefur unnið hörðum höndum við að afla sér fé og tekið áhættu við það og færi í vasa þeirra sem kunna ekki eða geta ekki afla sér nægilegt fé til framfærslu.  Það getur verið t.d. vegna of hárra skatta og of lágra launa sem fólk getur ekki sér farborða en líka vegna vangetu.

En svo er það Miðflokkurinn sem boðar skattalækkanir. Það er með afnám virðisaukaskatts á matvæli sem er í raun snilldarhugmynd. Jú, allir þurfa að borða, þetta eru skattar sem sem eru lagðir á nauðsynjarvörur.  Allir græða, fátæklingar landsins, millistéttin sem berst í bökkum og auðvitað elítan. Þetta er líka jákvætt gagnvart ferðamennskuna, en útlendingum blöskrar hátt verðlag á matvöru.

Svo eru það hinir flokkarnir. Allt skattaflokkar. Sjálfur Sjálfstæðisflokkurinn, sem hefur haft fjármálaráðuneytið meira eða minna síðastliðnu hálfa öld, er duglegur að leggja á nýja skatta og alltaf tilbúinn að halda sköttum háum. Hann hefur ekkert á móti ósanngjörnum sköttum, t.d. erfðaskatt.

Svo eru það óvæntu skattarnir. Mannúðin og opin landamæri hafa leitt til þess að skattbyrgðin á borgara landsins hefur margfaldast. Árlegur kostnaður skattborgara er 15-25 milljarða króna vegna áhlaups hælisleitenda hingað norður í ballarhaf. Það sem svarar 60 þúsund krónur aukalega á hvert einasta mannsbarn í landinu (börn meðtalin). Fyrir fjögurra manna fjölskyldu gerir þetta 240 þúsund krónur á ári sem allhá upphæð.

Svo eru það aukaskattarnir. Borgarinn er skattlagður fyrir að leggja bíl sínum í bílastæði.  Hann borgar fyrir að fara á heilsugæslu eða rannsókn þrátt fyrir skattheimtu fyrir heilbrigðiskerfið o.s.frv.  Innflutningsgjöld á allar vörur sem hann kaupir sér inn.

Svo dettur ráðherrum alls kyns ráð í hug til að láta aðra borga draumóra sína. Byggjum vegi, brýr og jarðgöng og látum skattgreiðendur borga brúsann með veggjöldum. Innheimtum 50 milljarða í bílaskatta en notum bara helminginn í vegkerfið. Leggjum km gjald á akstur bifreiða, skítt með landsbyggðina og fólkið sem býr þar, sem þarf að keyra langar vegalengdir til að sækja sér þjónustu.

Skattanetið er þéttriðið og smáfiskarnir sleppa ekki heldur.

Fara menn ekki lengur eftir kenningum Milton Friedman?

Inngangur

Eftirfarandi texti er samtímingur héðan og þaðan en aðallega þýðing á greininni Who is Milton Friedman, sjá slóð hér að neðan.

Ég held að fáir vita hver Milton Friedman er í dag. Menn eru uppteknir af ný-marxisma og öðrum ruglstefnum.  Það er alveg ótrúlegt þegar fólk, sem á að heita að búi í kapitalísku ríki, skuli daðra við kommúnismann og miðstýrðu efnahagskerfi. Slíkt fólk hefur ekki lært af sögunni. Kommúnisminn og ríkisstýrð efnahagskerfi, hafa verið reynd í Austur-Evrópu og annars staðar í heiminu (og með stjórn kommúnista í Vestur-Evrópu þegar þeir komast í ríkisstjórn) og alls staðar er jörðin skilin eftir í rjúkandi rúst. 

Kapitalisminn er besta kerfið sem boðið er upp á.  Allt annað hefur misheppnast, t.d. anarkismi sem Píratar eru að gæla við. En hvað er kapitalismi? Frjáls markaðshagkerfi, þar sem frjálsir menn með tjáningarfrelsi, eiga og stjórna eignum, keppast innbyrðist við að koma vörur og þjónustu á markað. Þessi samkeppni, ef hún breytist ekki í fákeppni, leiðir til hagkvæmni, framfara í tækni og þekkingu, lægra vöruverð og betri vöru og þjónustu. 

Kapitalismi getur þrifist undir harðstjórn/einveldi, ef valdhafarnir láta sig nægja að einokna stjórnkerfið og láta borgaranna um viðskipti. En kapitalismi þrífst best í frjálsu samfélagi, af þeirri einföldu ástæðu að ef borgaranir fá að hugsa frjálst og tjá sig frjálst, verða til nýjungar og þekking sem knýr samfélagið áfram.  Gott dæmi um þetta er nýjasta orrustuþota Kínverja, sem er nákvæm eftirlíking af F-35 en þrátt fyrir copy/paste aðferð þeirra, er hún síðri. Tæknin er betri hjá Kananum. 

Það er ekki undarlegt að helstu framfarir, tækninýjungar og uppgötvanir verða til í Bandaríkjunum, ekki Kína. Í Bandaríkjunum er einstaklingsfrelsi og -hyggja og tjáningarfrelsi. Kínverjar verða að láta sig nægja að reka öflugt njósnakerfi til að komast yfir tækniþekkingu Vesturlanda. Sama átti við um Sovétríkin sálugu.

Kynning á Milton Friedman

Milton Friedman var bandarískur hagfræðingur og tölfræðingur sem trúði á frjálsan markaðskapítalisma og var talinn leiðtogi peningahagfræði skóla Chicago (e. Chicago School of monetary Economics).

Árið 1976 hlaut hann Nóbelsverðlaunin í hagvísindum fyrir rannsóknir sínar á neyslugreiningu, peningasögu, kenningum og margbreytileika stöðugleikastefnu.

Friedman er höfundur nokkurra bóka, þar á meðal Kapítalismi og frelsi. Hann hlaut frelsisverðlaun forseta Bandaríkjanna árið 1988.  Milton Friedman lést 16. nóvember 2006.

Helstu lykilatriði varðandi Friedman.

Milton Friedman var bandarískur hagfræðingur sem talaði fyrir frjálsum markaðskapítalisma.

Hann er upphafsmaður peningastefnunnar, virkrar peningastefnu þar sem stjórnvöld stjórna magni peninga í umferð.

Friedman hjálpaði til við að þróa staðgreiðslu tekjuskatts í seinni heimsstyrjöldinni.

Milton Friedman starfaði sem efnahagsráðgjafi Richard Nixon forseta og Ronald Reagan forseta.

Friedman hlaut Nóbelsverðlaunin í hagvísindum árið 1976.

Yngri ár og menntun

Milton Friedman fæddist 31. júlí 1912 í Brooklyn, New York. Eftir að hafa lokið BS gráðu frá Rutgers háskóla lauk Friedman meistaragráðu við háskólann í Chicago og doktorsgráðu. við Columbia háskólann.

Árið 1935 gekk hann til liðs við National Resources Planning Board og gerði könnun á neytendafjárhagsáætlun, afstöðu sem síðar myndi vera kveikja að bók hans, A Theory of the Consumption Function.

Tekjuskattur

Árið 1941 gekk Milton Friedman til liðs við bandaríska fjármálaráðuneytið og vann að skattastefnu stríðstíma á fyrstu tveimur árum síðari heimsstyrjaldarinnar. Friedman benti einu sinni á að eiginkona hans „hefur aldrei fyrirgefið mér þann þátt sem ég átti í að móta og þróa staðgreiðslu fyrir tekjuskattinn."

Sem hluti af hugveitu sem leiddi til staðgreiðslu tekjuskatts sem „tímabundinnar“ ráðstöfunar til að hjálpa til við að fjármagna stríðið, efaðist Friedman aldrei um nauðsyn þess á stríðstímum og sagði:

„Það er enginn vafi á því að ekki hefði verið hægt að innheimta þá upphæð skatta sem lagðir voru á í seinni heimsstyrjöldinni án þess að miða staðgreiðslu skatta við upprunann.“

Friedman iðraðist síðar eftir að hafa neytt staðgreiðslu á Bandaríkjamenn og var agndofa þegar ríkisstjórnin gerði neyðarráðstöfunina að varanlegum hluta skattlagningar sinnar á friðartímum.

Friedman gegn Keynes

Eftir lok seinni heimstyrjaldarinnar gekk Friedman til liðs við hagfræðideildina við háskólann í Chicago og varð prófessor árið 1948.

Við háskólann leiddi Friedman áskorun eftirstríðsins á kenningar John Maynard Keynes, breska hagfræðingsins sem hélt því fram að stjórnvöld yrðu að hjálpa kapítalískum hagkerfum í gegnum samdráttartíma og koma í veg fyrir að uppgangstímar springi út í mikla verðbólgu.

Milton Friedman hélt því fram að stjórnvöld yrðu að haldi sig frá hagkerfinu og láti frjálsa markaðinn virka. Þar sem Keynesíumenn gætu stutt skammtímalausnir til að örva neysluútgjöld og hagkerfið, með því að bjóða upp á tímabundið skattaívilnun eða örvunarávísun, setti Friedman fram þá kenningu að fólk lagaði sig að eyðsluvenjur þeirra til að bregðast við raunverulegum breytingum á ævitekjum þeirra, ekki tímabundnum breytingum á núverandi tekjum.

Árið 1957 afneitaði Friedman keynesíska hugsun með bók sinni um neyðsluútgjöld: A Theory of the Consumption Function.

Milton Friedman og aðrir við Chicago skólann unnu til nokkurra Nóbelsverðlauna í hagfræði fyrir vinnu sína við að afnema keynesísk hugtök, þar á meðal verðlaun Friedmans árið 1976 fyrir árangur sinn á sviði neyslugreiningar, peningasögu og kenninga um hversu flókin stöðugleikastefna er.

Peningahyggja

Litið á hann sem leiðtoga Chicago School of monetary Economics, lagði Friedman áherslu á mikilvægi peningamagns sem tækis í stefnu stjórnvalda og ákvarðandi hagsveiflur og verðbólgu.

Peningahyggjukenning hans lagði til að peningamagnsbreytingar hefðu tafarlaus og langtímaáhrif. Í bók sinni 1963, A Monetary History of the United States, héldu Milton Friedman og annar höfundur Anna Schwartz því fram að það væri peningastefnan, en ekki bilun frjálsmarkaðs kapítalisma, sem leiddi til kreppunnar miklu.

Friedman fór yfir aldar peningastefnu á hrunum, uppsveiflu, samdrætti og lægðum og komst að þeirri niðurstöðu að Seðlabankinn væri aðalorsök kreppunnar vegna þess að hann minnkaði peningamagnið um meira en þriðjung á árunum 1929 til 1933. Þessi samdráttur olli hruni sem framlengdist í kreppu.

Milton Friedman, sem upphaflega studdi gullfót, fór í átt að harðpeningastefnu þar sem peningamagn í umferð eykst á sama hraða og hagvöxtur þjóðarinnar. Í samræmi við andstöðu sína við keynesíska hugsun, mislíkaði Milton Friedman Bretton Woods samningnum, sem var tilraun til að festa gjaldmiðla frekar en að láta þá fljóta á frjálsum markaði.

Hoover stofnun. "Nóbels peningaeinvígi - hvers vegna Bretton Woods mistókst."

Þegar keynesíska kerfið varð fyrir stöðnun á áttunda áratugnum fóru fræðimenn að taka stefnu Friedmans gegn verðbólgu, harðpeningastefnuna alvarlega. Peningahyggja tók yfir keynesískar lausnir.

Fyrrverandi seðlabankastjóri Bandaríkjanna, Alan Greenspan, tók eftir því að Friedman kom með þegar ljóst var að keynesísk samstaða, sem hafði virkað vel frá 1930, gæti ekki útskýrt stöðnun áttunda áratugarins. Árið 1979 innleiddi Paul Volcker, seðlabankastjóri, peningastefnu Friedmans.

Friedman varð leiðbeinandi fyrir efnahagsstefnu sem Ronald Reagan forseti Bandaríkjanna og Margaret Thatcher forsætisráðherra Bretlands stóðu að.

Arfleifðin

Milton Friedman uppgötvaði margar nýjungar í hagfræðikenningum á seinni hluta 20. aldar. Vinna hans við að útskýra peningaframboð og áhrif þess á efnahags- og verðbólgubreytingar vakti virðingu um allan heim.

Samstarfsmaður Friedman, Edmund Phelps, var nóbelsverðlaunahafi í hagfræði árið 2006 fyrir kenningu sem nóbelistarnir tveir settu fram á sjöunda áratug síðustu aldar um atvinnuleysi og verðbólgu, kenningu sem er áfram notuð sem hagnýtur leiðarvísir meðal helstu seðlabanka heimsins, þar með Seðlabanki Bandaríkjanna.

Friedman starfaði sem háttsettur meðlimur við Hoover stofnunina frá 1977 til 2006. Hann var Paul Snowden Russell Distinguished Service prófessor emeritus í hagfræði við háskólann í Chicago, þar sem hann kenndi frá 1946 til 1976 og var meðlimur rannsóknarstarfsmanna Hagfræðistofa frá 1937 til 1981.

Friedman starfaði sem forseti American Economic Association, Western Economic Association og Mont Pelerin Society. Hann var einnig meðlimur í American Philosophical Society og National Academy of Sciences.

Who Was Milton Friedman?

Skilgreining á peningahyggju (e. monetarism): Kenningin eða framkvæmdin um að stjórna framboði peninga sem aðalaðferðin til að koma á stöðugleika í hagkerfinu.

Hvernig berst maður gegn ríkis/fyrirtækis einokun?

Danska einokunarverslunin er fyrirrennari íslensku einokuninni. Skömmtunartímabilið eftir seinni heimsstyrjöld  upp úr 1947 var einn angi af einokun en það skapaði spillingu og flokksdrætti. Ríkið að skipta sér af frjálsum markaði sem einmitt lengdi í hengingaólinni.

Íslenska ríkið var lengi að sleppa klónni af valdi sínu sem það fékk með skömmtun vara. Það vildi helst hafa alla þræði atvinnulífsins í hendi sér og fyrir vikið var þjónustan, verð og úrval vara lélegt hjá ríkisreknum fyrirtækjum á markaðinum. 

Það er nefnilega þannig að tæknikratar eru lengur að bregðast við minnkandi eða aukna eftirspurn á markaði og þeim var sama, því að aukinn gróði kom ekki í vasa þeirra. Enginn hvati til að gera betur. Man einhver eftir Bifreiðaeftirliti ríkisins? Arfaslök þjónusta sem fór fram utandyra.

Alls kyns ríkisfyrirtæki á markaði hafa horfið og skömmtunaráráttan með.  En það þurfti menn eins og Davíð Scheving Thorsteinsson sem mótmælti og kærði bann á sölu bjórs nema í gegnum fríhöfn Keflavíkurflugvallar og annarra ferðaþjónustu aðila til að aflétta bjórbann. Í minningargrein í Morgunblaðinu um hann segir: "Á tím­um viðskipta­hafta og skömmt­un­ar lagði Davíð til at­lögu við hið op­in­bera í því skyni að geta boðið Íslend­ing­um upp á meira úr­val og fjöl­breytni. Þannig hef­ur at­hafna­semi hans og út­sjón­ar­semi í viðskipt­um verið meðborg­ur­um hans til hags­bóta.“

Alltaf þarf ríkið að hafa vit fyrir fullorðið fólk og sjálfráða, slík er stjórnunaráráttan.

Nú eru komnir brestir í ÁTVR einkunina á smásölu. Íslenska ríkið myndi loka á einkafyrirtæki sem eru byrjuð að selja áfengi í smásölu ef það gæti en það getur það ekki vegna þess að við erum í EES.Nú ætti áfengisverð að lækka með aukinni samkeppni sem og vöruúrval. Helstu rök fyrir smásölu áfengis í gegnum ÁTVR er baráttan fyrir lýðheilsu. Eins og ríkið með sölu sinni á "eitrinu" sé að vernda heilsu almennings!? Hljæilegt.

Önnur peningasuga íslenskra skattborgara, RÚV, situr sem fastast og ekki getur borgarinn hunsað nauðunga "áskrift" að þessum ríkisrekna miðli, því að gjaldið er hirt beint af honum í gegnum skattkerfið. Réttlæting fyrir RÚV er almannavarnir en þau rök eru löngu farinn með nútímatækni. 

Það er alveg sama hversu mikil samkeppni verður á fjölmiðlamarkaðinum, við losnum ekki við RÚV. Þetta mikla peningahít sem örfáir nota og drepur alla samkeppni á fjölmiðlamarkaðinum.  Ekki er hægt að sjá aðra leið en að fara í gegnum dómstólaleiðina. En hefur hún verið farin? Vantar okkur Davíð Scheving nútímans til að hjóla í RÚV?

Að lokum. Svo er það sérkapítuli fyrir sig fákeppni fyrirtækja sem ríkið tekur stundum þátt í.  Það er viss einokun á markaði en af hálfu einkafyrirtækja sem við sjáum reglulega með verðsamráði.

Forstjóri Haga efast um að matvöruverðið á Íslandi sé of hátt nú í fjölmiðlum. Hvernig er t.d. matvöruverðið í Færeyjum, á þeim örmarkaði? Á margan hátt lægra, þrátt fyrir smæð markaðarins og fákeppni. Jú, það er rétt hjá Finni Oddsyni að verðbólgan spilar inn í vöruverð en það er líka verðbólga á meginlandi Evrópu.  Samt er matvöruverðið lægra almennt þar.

Gaman væri að vita hvernig vöruverð er á Grænlandi, á markaði sem mjög erfitt er að koma vörur á og smæð markaðarins mjög lítil. 

 

Óþarfi að hækka stýrisvexti með lækkandi verðbólgu

Það er verið hengja bakarann fyrir smiðinn. Orsök verðbólgunnar liggur ekki hjá heimilunum, heldur hjá ríkisvaldinu og sveitarfélögunum.  Heimilin hafa tekið á sig verðbólgu hækkunina og þær launahækkanir sem hafa komið á móti, hafa verið lægri en verðbólgan. Í raun hafa heimildin tekið á sig kjaraskerðingu í formi lægri kaupgetu. Húsnæðismarkaðurinn er að kólna en hann er ein driffjöður hærra verðlags.

Skuldsetning ríkis og sveitafélaga og hallarekstur leiðir til verðbólgu. Minni eftirspurn beggja aðila eftir fjármagni með sparnaði og aðhaldsaðgerðum minnkar verðbólguþrýstingin en ekkert aðhald er enn komið.

Stjórnvöld ættu því að líta í eigin barm áður en þau nota Seðlabankann til að pönkast í almenning sem þarf að sætta sig við hækkandi vöruverð, lægri raunlaun og háa skattlagningu ríkis og sveitarfélaga. 

Skatta árátta er slík að leitun er að öðru eins. Alltaf er hægt að eyða peningum annarra (skattgreiðenda) í alls kyns óþarfa og kemur ekki kjarnastarfsemi ríkis við, s.s. nýjasta nýtt sem er þjóðarópera sem skattgreiðendur þurfa að borga, hvort sem þeim líkar betur eða verr. Af hvejru geta einkaaðilar ekki séð um rekstur óperu, líkt og á tímum Mozart og hér á Íslandi hingað til?

Auðvitað eru verkefni ríkisins mörg og margt á eftir að gera, til dæmis í vegamálum, en ríkið er að flækjast í ýmsu sem það á ekki að koma nálægt. Dæmi, Ríkisútvarpið RÚV - Ríkisrekið Útvarp vinstrimanna (aukaskattur sem ríkið neyðir hvern einasta einstakling yfir 18. ára aldur og fyrirtæki að greiða fyrir með nauðung). Og ríkið selur áfengi og tóbak í einokunarsölu (smásölu), af hverju? Nú vilja Færeyingar leggja af einkarétt ríkisins til að selja áfengi í Færeyjum. 

Landsstýrið vil avtaka einkarrættin hjá Rúsuni at selja rúsdrekka

Svo er verið að henda hundruð milljóna í meðgjöf fyrir fjölmiðla og stjórnmálaflokka og ýmis konar menningarstarfsemi. Er almenningur að biðja um það?  Nei, hann hefur ekkert að segja á meðan stóri bróðir seilist dýrpa í tóma vasa. Allt telur til skulda, sama hversu há upphæðin er.

Seðlabankinn hefði a.m.k. átt að halda sig við óbreytta stýrisvexti eða jafnvel að lækka þá í takt við lækkandi verðbólgu.