Hver á Krímskaga?

Í öllum deilunum um yfirráðin yfir Krímskaga er saga skagans aðeins rakin nokkrra áratugi til baka. Sagan hefur ýmislegt að segja um eignarhaldið á skaganum. Kíkjum fyrst á íslensku Wikipedia en hún er ekki margorð um söguna.

Wikipedia: ,,Krímskagi er skagi sem teygir sig út í Svartahafið. Samkvæmt manntali frá 2014 búa þar tæplega 2,3 milljónir manna. Meirihluti þeirra telja sig Rússa og tala rússnesku.

Krímskaginn hefur oftar en einu sinni komist í heimsfréttirnar. Krímstríðið var háð á miðri 19. öld á milli Rússa og vestrænna bandamanna ásamt Ottóman-Tyrkjum. Á Jalta-ráðstefnunni sem haldin var í Jalta á Krímskaga undir lok seinni heimsstyrjaldar réðu sigurvegararnir ráðum sínum um skiptingu Evrópu að stríðinu loknu.

Skaginn tilheyrði Úkraínu uns íbúarnir ákváðu að slíta sig frá henni og ganga í sambandsríkið Rússland eftir óeirðirnar í landinu 2014. Í Rússlandi telst hann jafnt sjálfstjórnarsvæði sem er lýðveldi." Svo mörg voru orð íslensku Wikipedia.

Þess má geta að skaginn er rétt hengdur við meginlandið og er nánast eins og eyja. Sjá mynd.

 

En það þarf að fara lengra aftur í tímann til að finna út eignarhaldið. Margar þjóðir og heimsveldi hafa setið skagann en ég ætla ekki að fara lengra en 500 ár aftur í tímann og halda mig við nýöldina.

Í raun voru það ættbálkar - Krím-Tartarar sem byggðu skagann og hann var ekki undir einni stjórn lengi vel en breytingar urðu þar á.

Kíkjum á tímalínuna - hún hjálpar við að svara spurningunni um eignarhaldið.

 

1420-1466 - Stofnandi ættarveldis Krímskananna, Hadji Devlet Giray, stofnar sjálfstætt ríki (1443), með höfuðborg sína í Bakhchisarai. Hann hvatti til umskipta til íbúabyggðar í stað flökkulífs. Þróun garðyrkju og handverks, bygging musteris og klaustra íslams og kristni blómstraði á þessu tímabili. Hann náði hernaðarbandalagi við pólska og litháíska ríkið.

1467-1515 - Mengli I Giray í hernaðarbandalagi við Moskvu ríki eykur áhrif norður og austur af Krímskaga.

1475 - Óttómana Tyrkir hertóku vígi Genúa við ströndina og furstadæmið Theodoro á Suðvestur-Krímskaga og sköpuðu Krímarkanat.

1500 - 1700 - Moskvu réðust á Krímskanat. Kósakkar réðust á tyrknesk vígi og tartarbyggðir.

1768-1774 - Stríð Rússlands og Tyrklands, sem leiddi til þess að Krímarkanið lýsti sig óháð Tyrklandi, Kerch varð rússnesk borg.

1783 - Krím var tekin af Rússlandi og viðurkenndi réttindi rússneska aðalsins fyrir allar aðalsættir Khanat. Rússland byggði borgirnar Sevastopol sem miðju rússneska Svartahafsflotans og Simferopol (1784) sem miðstöð Tauride-héraðs.

1787 - Ferð rússnesku keisaraynjunnar Katrínar II til Krímar og Jósefs frá Austurríki-Ungverjalandi I - dýrasta ferð allra tíma.

1787-1791. - Seinna stríð Rússlands og Tyrklands. Tyrkland viðurkenndi innlimun Krímskaga í Rússland.

1853-1856 - Krímstríðið. Sevastopol verður staður hetjulegra bardaga á landi og sjó: Rússland glímir við England, Frakkland og konungsríkið Sardiníu.

1875 - Smíði járnbrautarinnar til borgarinnar Sevastopol var lokið og opnaði mikinn rússneskan og evrópskan markað fyrir landbúnaðarafurðir, vín og sælgæti. Atvinna, viðskipti og iðnaður þróuðust hratt. Sumarbústaðir keisarafjölskyldunnar voru byggðir á Krímskaga.

1918-1921 - Krím varð vettvangur harðra bardaga í borgarastyrjöldinni og íhlutun heimsveldis Þýskalands lauk með innlimun Krímar í Sovétríkin (1922) með myndun sjálfstjórnarsvæði Krímskagans í Rússlandi innan Sovétríkjanna.

1941-1944 - Skaginn fór ekki varhluta af síðari heimsstyrjöldinni. Íbúum Krímar fækkaði um helming og borgin lagðist í rúst, hagkerfið eins og í hinum Sovétríkjunum hafði verið eyðilagt. Þjóðverjar slepptu Krímskaga í maí 1944. Stalín nauðungaflutti þjóðarbrot á borð við Krímar Þjóðverja, Tartara, Búlgara, Armena og Grikki.

4. - 11. febrúar 1945 - Tataríska (Yalta) ráðstefna ríkisstjórnarleiðtoga Sovétríkjanna, Stalín; BNA, Roosevelt; og Stóra-Bretland, Churchill; skilgreindu heiminn eftir stríð. Ríkin þrjú samþykktu ákvarðanir um skiptingu Þýskalands í hernámssvæði og skaðabætur, um þátttöku Sovétríkjanna í stríðinu við Japan, eftirstríðskerfi alþjóðlegrar öryggis og stofnun Sameinuðu þjóðanna.

1954 - Aðalritari kommúnistaflokksins í Sovétríkjunum, Nikita Khrushchev, flutti lögsögu Krímar frá Rússneska sambandsríkisins undir lögsögu úkraínska sovéska lýðveldisins og verður svæði innan Úkraínu. Efnahagslífið var smám saman endurreist.

1970 - Hröð þróun sumardvalarstaða og ferðaþjónustu. Þróun stóriðju og efnanotkun í landbúnaði skapar umhverfisvandamál.

1974 - Richard Nixon forseti Bandaríkjanna heimsótti Krím á fundi til að hefja efnahagslegt samstarf við Sovétríkin á svæðum flugvalla og þjóðvegagerðar sem og við framleiðslu Pepsi Cola.

1991 - „valdarán“ í Moskvu og handtöku Gobashov aðalritara. Sovétríkin hrundu og Krím varð sjálfstjórnar lýðveldi innan sjálfstæða Úkraínu. Smám saman endurkomu íbúa sem vísað hefur verið frá, Tartara, til Krím með stuðningi Tyrklands eykur ótta við aðra endurvakningu Ottómanveldisins.

2014 - Úkraínska ríkisstjórnin undir forystu Viktors Yanukovich féll vegna íbúauppreisnar í Kænugarði. Þing sjálfstjórnarlýðveldisins Krím kaus að segja skilið við Úkraínu og fyrir innlimun þess við Rússland. 

Af þessari sögurakningu má fullyrða að Úkranína á ekki túkall tilkalls til skagans. Eina ástæðan fyrir lögusögu Úkranínu á skaganum var einungis vegna þess Krushov datt í hug að gefa skagann í gjöf til Úkranínu, sá verknaður skipti engu máli, vegna þess að Úkranína og Rússland voru hluti af Sovétríkjunum, þar með sama ríkis.

Staðan breyttist við fall Sovétríkjanna og Rússar vildi þar með fá yfirráðin aftur. Rússar hafa verið með annan fótinn á skaganum í hartnær 500 ár og unnu hann með vopnavaldi á síðari hluta 18. aldar. Tyrkir viðurkenndu innlimun skagans inn í Rússlands.  Íbúarnir eru af margvíslegum uppruna, svo sem Rússar, Tartarar, Hvít-Rússar, Úkraníumenn, Armenar, Gyðingar og fleiri. Stærsti hópurinn eru Rússar. Samkvæmt síðustu talningu skiptast íbúarnir eftir þjóðerni svona:

65.3% Rússar (1.492 m.)
15.1% Úkraníumenn (344.5 þúsund)
10.8% Krím-Tartarar (246.1 þúsund)
0.9% Hvít-Rússar (21.7 þúsund)
0.5% Armenar (11 þúsund)
7.4% Aðrir (169.1 þúsund).

Rússneska hefur verið aðaltungumálið frá 1783 og meirihlutinn er rússneskur. Yfir 90% íbúana kaus að sameinast Rússlandi í kosningum 2014. Er Krímskaginn ekki þar með rússneskur? Þarf frekari vitnana við? Annað mál gegnir um yfirgang Rússa í sjálfri Úkranínu, á bonbas svæðinu en það er efni í aðra grein.

 

 

 

Joe Biden og ,,kjarnorkuboltinn"

Eins og þeim er kunnugt sem fyljgast náið með bandarískum stjórnmálmálum, hefur Bandaríkjaforsetinn mikið vald.

Hann er ekki einungis æðsti yfirmaður Bandaríkjaherafla, heldur er embætti Bandaríkjaforseta ígildis forsætis-ráðherraembættinu hér á Íslandi.

Hann er einnig táknræn leiðtogi landsins (líkt og Íslandsforseti). Segja má að í embætti Bandaríkjaforsetans felist þríþætt vald eða tákn valds; hann er forseti, forsætisráðherra og yfirhershöfðingi. Hann leiðir ríkisstjórn Bandaríkjanna (handhafi framkvæmdarvaldsins).

Kannski er vandmeðfarnasta vald sem Bandaríkjaforseti hefur, er ákvörðunin um hvor það eigi að beita kjarnorkuvopnum í stríði. Harry Truman tók á sig þá ábyrgð á sínum tíma og bara fyrir þá ákvörðun er hann hluti af veraldarsögunni, lofaður og lastaður.

En förum út í skilgreiningar.  Hvað er Kjarnorkubolti? Á ensku heitir þetta ,,nuclear football".

Hér kemur skilgreiningin: ,,Kjarnaboltinn (einnig þekktur sem atómfótbolti, neyðarpoki forsetans,  hnappurinn, svarta kassinn eða bara fótboltinn) er skjalataska með innihald á að nota af forseta Bandaríkin til að heimila kjarnorkuárás meðan hann er fjarri föstum stjórnstöðvum, svo sem aðgerðaherbergi Hvíta hússins eða Neyðaraðgerðamiðstöð forseta. Það virkar sem farsímamiðstöð í stefnumarkandi varnarkerfi Bandaríkjanna. Taskan er ætíð í höndum aðstoðarmanns sem fylgir Bandaríkjaforseta.

Staðreyndir:

• Sérhver Bandaríkjaforseti síðan Eisenhower hefur verið fylgt eftir með tösku sem kallast „kjarnorkufótboltinn“.
• Skjalataskan varð til í kalda stríðinu í þeirri trú að forsetinn þurfi að geta skipað skot kjarnorkuflauga innan nokkurra mínútna.
• Margt af innihaldi skjalatöskunnar er leynilega flokkað en í áratuga sögu hennar hefur margt komið í ljós.

 

 

Hvert sem Bandaríkjaforseti fer fylgir herrmaður honum sem ber þunga svarta skjalatösku. Taskan er alltaf nálægt, bara ef forsetinn þarf að leysa úr læðingi hrikalegt og eyðileggjandi vald bandaríska kjarnorkuvopnabúrsins meðan hann er utan Hvíta hússins.

 

Sérhver forseti Bandaríkjanna síðan Harry Truman, eini leiðtogi kjarnorkuvopnaðs ríkis sem heimilaði notkun kjarnorkuafls gegn óvini, hefur haft algjört vald yfir notkun kjarnavopna og „kjarnorkufótboltinn“ hefur verið mikilvægur hluti af það forsetavald í áratugi. Skjalataskan er opinberlega þekkt sem neyðarpoki forsetans, en hún er oftar kölluð „kjarnorkufótbolti“ eða einfaldlega „fótbolti“. Taskan byrjar að fylgja forsetanum um leið og hann sver embættiseiðinn.

 

„Fótboltinn“ er til af tveimur ástæðum, sagði Stephen Schwartz, sérfræðingur hjá Bulletin of the Atomic Scientists og sérfræðingur í innihaldi töskunnar.

 

Í fyrsta lagi; skjalataskan „...er líkamleg framsetning forsetavaldsins“ til að fyrirskipa notkun kjarnavopna, sagði Schwartz.

í öðru lagi, hún er til vegna þess að „við höfum verið hræddir um að óvænt kjarnorkuárás gæti komið okkur á óvart og útilokað hvers konar hefndaraðgerðir.“ Schwartz útskýrði að stefnumótandi hugsunin að baki „fótboltanum“ sé að „ef þú hefur getu forsetans til að bregðast hratt við, geturðu komið í veg fyrir það og þar með fælt það frá því að gerast.

Það vakti  athygi á sínum tíma (fyrir nokkrum mánuðum) að nærri þrír tugir demókrata í fulltrúadeild Bandaríkjaþings hafi hvatt Joe Biden forseta í bréfi til að afsala sér umboði sínu til að skipa fyrir notkun kjarnorkuvopnua og halda því fram að enginn einn maður eigi að fara með heimsendavald.

,,Að veita einn mann þessu valdi hefur í för með sér raunverulega áhættu. Fyrrum forsetar hafa hótað árásum á önnur lönd með kjarnorkuvopnum eða sýnt framkomu sem fær aðra embættismenn til að lýsa áhyggjum af dómi forsetans," samkvæmt bréfinu, sem var stýrt af fulltrúum Kaliforníu, Jimmy Panetta og Ted Lieu.

Spurningin er, vita þingmennirnir meira en við almenningur? Óttast þeir að Joe Biden, sem margir efast um að beri andlega getu til að meta hættuástand, geti tekið ákvörðun um beitingu kjarnorkuvopna?

Æ fleiri, jafnvel Demókratar, efast um að Joe Biden fari með völdin í Hvíta húsinu. Eins og minnst hefur verið hér á áður, segja 57% kjósenda, beggja flokka og óháðra, að þeir telji að aðrir en Joe Biden ráði förunni.

Þurfum við að hafa áhyggjur?

 

 

 

 

 

Er bandaríski herinn farinn að skipta sér af borgaralegri stjórn Bandaríkjanna?

Ég rakst á athyglisverða grein eftir Tucker Carlson, þáttastjórnanda á Foxnews sem er einn af frægustu þáttastjórnendum Bandaríkjanna, um afskipti yfirstjórnar Bandaríkjahers af borgaralegri stjórn ríkisins.

Tucker Carlsson segir að formaður sameiginlegrar herstjórnar Bandaríkjahers, maður að nafni Mark Milley hafi  ítrekað reynt að koma í veg fyrir borgaralega stjórn bandaríska hersins - af hverju er hann enn við stjórnvölinn spyr Carlson?

Þetta er athyglisverð grein sem Tucker Carlson birtir og dálítið áhyggjuefni ef herinn er farinn að skipta sér af borgaralegri stjórn landsins. Sagt er að stjórnir CIA og FBI séu í vasa Demókrata og er það ekki síður áhyggjuefni að her- og njósnastofnanir ríkisins séu orðnar pólitískar og farnar að ráða för í pólitískri stjórn landsins og þær vinni í þágu ákveðins flokks.

Hér koma valdir kaflar úr grein Tucker Carlson, sjá má slóð inn á grein hans hér fyrir neðan.

Ný bók, skrifuð af blaðamönnum The Washington Post sem fjallar um Milley, afhjúpar núverandi formann sameiginlegu herstjórnar sem lögmætan öfgamann - síðasta manninn sem maður myndir gefa vald til ef maður gæti.

Í bókinni lýsir yfirhershöfðinginnn Milley yfirmann sinn Donald Trump og milljónum sem studdu hann, sem siðferðislega jafningja Adolf Hitlers. Þegar þúsundir stuðningsmanna Trump komu friðsamlega saman í Washington fyrir það sem þeir gerðu ráð fyrir að væri stjórnarskrárvarin pólitísk samkoma skömmu eftir kosningarnar, líkti Milley þeim við brúnstakka nasista. Kvartanir Trumps um svik kjósenda, útskýrði Milley fyrir ráðgjöfum sínum, upphátt, voru í raun ákall um þjóðarmorð.

"This is a Reichstag moment," sagði Millley. "The gospel of the Führer." Þetta eru beinar tilvitnanir í orð Miley.

Hann vitnaði síðar fyrir þingið, greinilega ekki að vísa í sjálfan sig sem mann með ,,hvíta reiði“, að hann vildi skilja „Hvíta reiði“:

MILLEY: Ég held að það sé mikilvægt, í raun, fyrir okkur í einkennisbúningi að vera fordómalaus og víðlesin. Og það er mikilvægt að við þjálfum okkur og skiljum. Ég vil skilja hvíta reiði og ég er hvítur, ég vil skilja það. Svo hvað er það sem olli því að þúsundir manna réðust á þessa byggingu og reyndu að hnekkja stjórnarskrá Bandaríkjanna. Hvað olli því? Ég vil komast að því, ég vil hafa opinn huga hér og ég vil greina það. Það er mikilvægt að við skiljum það vegna þess að hermenn okkar, flugmenn, sjómenn, landgönguliðar koma frá bandarísku þjóðinni, svo það er mikilvægt að leiðtogarnir nú og í framtíðinni skilji það.

Tucker Carlson er hneykslaður á orð Milley og segir ,,Hvít reiði - bara frjálslindislegt kynþáttaslangur. Þetta fólk hefur enga sjálfsvitund. En, segir hann okkur, að hann eyddi mörgum klukkustundum í að lesa Robin DiAngelo og Ibrim X Kendi og lærði um „Hvíta reiðina“ en sú hvíti reiði kom aldrei (uppreisn hvítra gegn valdstjórninni). Mark Milley var ekki hræddur við það. Í staðinn, fljótlega eftir kosningarnar, greindi Post frá því að: „Milley ... byrjaði óformlega að skipuleggja með öðrum herforingjum og skipuleggja hvernig þeir myndu hindra fyrirskipun Trumps um að nota herinn á þann hátt sem þeir töldu hættulegan eða ólöglegan.“

Fyrir þá sem ekki vita, er Bandaríkjaforseti æðsti yfirmaður Bandaríkjaherafla og hann getur hafið takmarkað stríð hvenær sem honum þóknast en verður innan mánaðar að standa fyrir máli sínu fyrir Bandaríkjaþing.  Hann getur einnig hafið kjarnorkustríð ef með þarf. Yfirhershöfðingi og formaður sameiginlegrar herstjórnar Bandaríkjahers, getur bara samkvæmt stjórnarskrá Bandaríkjanna veitt Bandaríkjaforseta ráðgjöf, ekki tekið endanlegar ákvarðanir.

George Washingon, fyrsti forseti Bandaríkjanna sem var yfirhershöfðingi Bandaríkjamanna í frelsisbaráttu þeirra gegn Bretum, varaði sérstaklega við valdi Bandaríkjahers og svo gerðir næstu forsetar. Allir voru þeir hræddir við vald hersins og því var hann framan af 19. aldar afar lítill og veikburða.

Samkvæmt heimildum Tucker Carlson, reyndi Milley að grafa undir friðarsamningaviðræður Trumps við Talibana og í raun eyðilagði þá með því að hefja hernaðaraðgerðir á jörðu, svo það væri alveg öruggt að Talibanar gripu aftur til vopna. Það tókst.

Að grafa undir eða óhlýðnast skipanir Bandaríkjaforseta, sem er fulltrúi fólksins og kosinn beint af því, er ígildis uppreisnar en frægt er þegar Harry Truman rak Douglas MacArthur hershöfðingja í Kóreustyrjöldinni fyrir óhlýðni. Sjá grein mína: ,,Vildi Douglas MacArthur hershöfðingi raunverulega nota kjarnorkusprengjur til að vinna Kóreustríðið?“  Sjá slóð: https://biggilofts.blog.is/blog/biggilofts/entry/2260472/

Tucker Carlson heldur áfram:

,,Bíddu nú við. Er formaður sameiginlegu herstjórnar gaurinn sem hefur vald samkvæmt stjórnarskrá okkar, lýðræði okkar, til að taka þessar ákvarðanir? Nei, hann hefur það ekki. Við höfum borgaralega forystu, hann getur ekki tekið sjálfstæðar ákvarðanir, ef hann er ósammála getur hann sagt af sér. En hann getur ekki búið til pólitískar ákvarðanir sjálfstætt.

En hann hélt áfram. Í byrjun janúar þrýsti Nancy Pelosi á samstöðu. Hún vildi vita að hershöfðingjarnir hefðu gert allt til að hjálpa henni. Hún vildi vita að þeir voru að gera hluti sem voru ólöglegir, taka herstjórnina af borgarakjörnum leiðtogum. Milley staðfesti að þeir hefðu einmitt gert það.“

"Ma’am," Milley told Pelosi, "I guarantee you that we have checks and balances in the system." Svo mörg voru þau orð.

Samkvæmt The Washington Post fólu sum þessara „eftirlits og jafnvægis“ aðgerðir sem hann vísaði til í að grafa undan heimild forsetans til að velja sinn eigin forstjóra fyrir CIA. Þegar að sögn forseti íhugaði að reka Ginu Haspel, sem stýrir CIA og koma í staðinn fyrir Kush Patel á lokadögum ríkisstjórnar sinnar, vitum við nú að Milley þrýsti á starfsmannastjóra forsetans að gera það ekki, til að halda Haspel. ,,Hvað í fjandanum er að gerast hérna?" spurði Milley starfsmannastjóri Trumps. "Hvað eruð þið að gera?"

Þetta er brjálæði segir Tucker Carlson, ,,... þetta er ekki hvernig ríkisstjórninni er ætlað að starfa, formaður sameiginlegrar herstjórnar ætti ekki að eiga það samtal og tjá þær skoðanir, hann ætti að fara ef hann getur ekki haldið þeim fyrir sig.

Þessi orð er ástæða fyrir tafalausrar uppsagnar Mark Milley. Mark Milley hefur ekkert að segja um skipaðanir í stöður innan CIA, enginn í hernum hefur það. Þeir geta það ekki. Talandi um ógn við kerfið okkar.“

Fræg er Kúbudeilan 1962 og John F. Kennedy Bandaríkjaforseti átti í fullu fangi við að halda aftur af hershöfðingjum sínum sem vildu ólmir hefja stríð við Sovétríkin. Hann var undir gífurlegum þrýstingi um að hefja hernaðaraðgerðir en með dyggum stuðningi bróður síns sem var dómsmálaráðherra, tókst honum að taka fyrir hendur hershöfðingjanna og koma í veg fyrir kjarnorkustríð.

Í dag er það áhyggjuefni að elliær forseti er í seilingarfæri við ,,kjarnorkuboltann“ sem fylgir hverjum forseta hvers sem hann fer. Ég mun fjalla um það í næstu grein.

Heimild: https://www.foxnews.com/opinion/tucker-carlson-chairman-joint-chiefs-of-staff-should-be-fired

 

Tucker Carlsson show

Greg Kelly show

 

Uppfinningar og ný þekking mæta mótstöðu stoppara!

Sagan af John Harrison og uppgötvun hans á sjóklukkunni sem mælt getur lengdargráðu er saga erfiðleika og mótlætis. Það tók áratugi fyrir hann að fá viðurkenningu á uppgötvun sinni og eins og æði oft, voru það svo kallaðir ,,stopparar“ sem stóðu í veginum og lögðu allar mögulegar hindranir í vegi hans.

Þetta er gömul saga og ný, nýjungar og uppgötvanir mæta nánast alltaf mótstöðu, oft er það afbrýðissemi eða heimska viðkomandi stoppara sem stöðva nýjungina. Að sjálfsögðu verður að vanda til verks og sannreyna og gera tilraunir, en jafnvel eftir að hann sannaði mál sitt vísindalega, mátti hann þola fordóma nefndarinnar sem átti að meta verk hans, hreinlega vegna þess að þeir voru hrifnaðri af stjörnufræðilegri nálgun og stjörnufræðingar áttu að leysa vandamálið, ekki einhver ,,lágstétta“ klukkusmiður. Hversu margar uppgötvanir hafa fallið í grýtta jörð og aldrei borið almenningi sjónir?

Jafnvel í dag, má sjá þessa tilhneigingu. Uppgötvun John Harrison bjargaði mörgum sjómannslífum og gerir enn. Lítum á sögu hans og sjáum hvort við getum ekki dregið einhvern lærdóm af sögu hans.

Hver var John Harrison?

John Harrison var smiður að atvinnu og var sjálfmenntaður í klukkugerð. Um miðjan 1720 áratuginn hannaði hann röð af merkilegum nákvæmnaklukkum. Þessar klukkur náðu nákvæmni upp á eina sekúndu á mánuði, miklu betri en nokkur klukka á þeim tíma.

Til að leysa vandamálið á lengdargráðu stefndi Harrison að því að útbúa færanlega klukku sem hélt tíma innan þriggja sekúndna á dag. Þetta myndi gera það mun nákvæmara en jafnvel bestu úrin á þeim tíma.

John Harrison kom til London og leitaði að bæði stuðningi og þeim umbun sem  Lengdargráðu lögin frá 1714 lofuðu en breska þingið lofaði hverjum þeim sem leysti þetta vandamál, 20 þúsund pund í verðlaun.

Hvað er Lengdargráðu samþykktin?

Lengdargráðu lögin eða samþykktin voru aðgerð þingsins sem bauð peninga gegn lausn vandans við að finna nákvæma lengdargráðu skips á sjó.

Harrison hóf vinnu sína í London með Edmond Halley, konunglega stjörnufræðingi og framkvæmdastjóra lengdargráðuverkefnisins. Það var tekið vel á móti honum í Greenwich en Halley taldi sig ekki geta dæmt um störf hans. Þess í stað sendi hann hann til George Graham úrsmiðs.

Fyrsta tilraun John Harrison – H1

Næstu árin vann Harrison í Barrow við Humber við sjótímaverði (undanfara sjóklukkunnar), nú þekktur sem H1. Bróðir hans James hjálpaði honum líklega.

Eftir að hafa prófað klukkuna við ána Humber kom Harrison stoltur með hana til London árið 1735. Hún var sett upp í verkstæði Graham til að sýna vísindasamfélaginu í London.

Loksins virtist hér vera tímavörður sem gæti verið notaður til að ákvarða lengd á sjó. Vegna tveggja samtengdra sveiflujafnvæga klukkunnar hefur það ekki áhrif við hreyfingu skips - það er í raun færanleg útgáfa af nákvæmni tréúra Harrison.

Sjópróf

Í maí 1736 voru Harrison og H1 flutt um borð í HM skipið Centurion sem var að fara að sigla til Lissabon. Markmiðið var að láta reyna á H1 í lifandi umhverfi.

Siglingin út til Lissabon byrjaði illa bæði fyrir Harrison og klukkuna hans. Þegar þeir komu til Lissabon fór vélin/tækið þó að vera mun áreiðanlegri. Það var flutt til Orford til heimkomu og þessi ferð leiddi til mun betri árangurs.

Þegar þeir nálguðust England tilkynnti Harrison að nes sem yfirmennirnir héldu að væri Start væri í raun Lizard. Hann hafði rétt fyrir sér. Þetta þýddi að þeir voru 60 mílur af braut og í hættu. Það þýddi líka að H1 virkaði rétt.

Á myndinni fyrir neðan má sjá H-1 (frumgerðina)

Niðurstöður sjóprófsins 

Aftur í London bentu niðurstöður Lissabon prófsins  til þess að Harrison gæti orðið gjaldgengur samkvæmt Lengdargráðu samþykktina (Longitude Act). Flotastjórnin óskaði eftir formlegum fundi nefndarmanna lengdargráðu verkefnisins.

Í samræmi við það komu átta þeirra saman 30. júní 1737 til að ræða „forvitnilegt tæki“ Harrison. Nefndarmennirnir eða umboðsmennirnir samþykktu 500 punda greiðslu. Til stóð að greiða 250 pund fyrir framan, til að gera Harrison kleift að smíða endurbætta klukku. Hann lofaði að gera þetta innan tveggja ára.

Fleiri tilraunir – H2 og H3

Harrison flutti til London fljótlega eftir sjóprófið í Lissabon og lofaði innan tveggja ára að hann kláraði aðra sjóklukku sína. Hins vegar fór H2 aldrei fyrir dóm vegna þess að Harrison hafði uppgötvað grundvallargalla.

Harrison hóf störf við þriðju tilraun sína, H3, árið 1740 og hélt halda áfram að vinna að því í 19 ár. Meðan það var í gangi og það var prófað innan fimm ára varð ljóst að klukkan myndi berjast við að halda tímanum að þeirri nákvæmni sem óskað var eftir. Harrison neyddist til að gera margar breytingar og lagfæringar.

Sjóklukka Harrison – H4

Enginn á fjórða áratug 17. aldar hugsaði um vasaúrið sem alvarlegan nákvæmni tímavörð. Þó að H4 hafi í upphafi litið út eins og stórt vasaúr var tækið í raun allt annað.

Leyndarmálið leyndist í tifhröðun. H4 tifar fimm sinnum á sekúndu, þar sem hið stóra jafnvægisstykki slær hraðar og með meiri sveiflum en venjulegt úr.

Árið 1761 veittu framkvæmdarstjórarnir lengdargráðunefndarinnar leyfi fyrir syni Harrison, William, til að undirbúa siglingu til Jamaíku til að prófa H4 tímavörðinn. Prófunin virtust ganga vel. Á leiðinni út notaði William það til að spá fljótari lendingu við Madeira en áhöfnin bjóst við. Þetta heillaði skipstjórann svo mikið að hann bað um að kaupa næsta tímavörð þeirra.

Harrison og lengdargráðunefndin fara í hár saman

Aftur á Englandi hófust vandræði. Umboðsmennirnir úrskurðuðu að prófið hefði ekki dugað. Þetta var tíminn þegar samskipti Harrisons og umboðsmanna (nefndin) versnuðu. Vinir og stuðningsmenn Harrison hófu áróðursherferð blaðagreina, breiðblaða og bæklinga.

Að láta reyna á kenningarnar

Í millitíðinni höfðu aðrar aðferðir hins vegar verið að koma til framkvæmda. John Harrison hafði notið 20 ár sem eini alvarlegi keppandinn, en upp úr 1760 höfðu tveir keppinautar komið fram með áform sem gætu mótmælt kröfu hans. Þetta var notkun tunglvegalengda og brautagengis Júpíters. Báðir yrðu brátt prófaðir við hlið H4.

Áfangastaðurinn fyrir nýju tilraunir átti að vera Barbados og Nevil Maskelyne skipaður stjörnufræðingurinn í forsvari.

Þegar þeir voru komnir til Barbados áttu þeir að ákvarða lengd eyjarinnar með athugunum á braut Júpíters. Þetta myndi gera þeim kleift að meta stjörnufræðilegu aðferðirnar sem og árangur H4.

Maskelyne fór frá Englandi með skipinu prinsessunni Louisu í september 1763 og kom til Bridgetown í byrjun nóvember. Harrison sigldi með H4 í mars 1764 og kom í maí.

Sjóklukka Harrison (H-4)

 

 

Klukka Harrison vinnur samkeppnina

Margt var til umræðu þegar lengdargráðunefndin kom saman til að íhuga niðurstöðu prófana í febrúar 1765.

Það var staðfest að tímavörður John Harrison hafði haldið tíma innan ströngustu marka 1714-laganna.

Tilmæli nefndarinnar voru að þingið myndi veita Harrison 10.000 pund þegar hann sýndi fram á meginreglur H4. Þau 10.000 pund sem eftir voru áttu að verða veitt þegar sýnt var fram á að aðrir framleiðendur gætu framleitt svipaða tímaverði. Þeir þurftu að tryggja að Harrison væri ekki einn um þekkinguna áður en þeir greiddu út.

Harrison feðgar töldu að full umbun væri þegar tilkomin samkvæmt skilmálum 1714 laganna og umboðsmennirnir  höfðu breytt ósanngjörnum reglum. Tilmælin urðu að lögum í nýjum lengdargráðu lögum frá 10. maí 1765.

Prófanir halda áfram í hinni konunglegu stjörnuskoðunarstöð (Royal Observatory) í Greenwick

Prófun á H4 lauk ekki með Barbados-rannsókninni.

Hinn 5. maí 1766 tók hinn konunglegi stjörnufræðingurinn Nevil Maskelyne á móti tímaverði Harrison frá lengdargráðunefndinni svo hægt væri að prófa hann frekar í stjörnuskoðunarstöðinni Greenwich.

Í persónulegri dagbók sinni skrifar Maskelyne: ,,Mánudaginn 5. maí 1766: Ég fékk það frá höndum Philip Stephens, skrifstofustjóra flotastjórnarinnar, lokað inni í kassa sem er innsiglaður með þremur innsiglum." Maskelyne ferðaðist „án tafar“ til að hefja prófanir í Greenwick.

Prófanir stóðu í 10 mánuði en H4 skilaði ekki góðum árangri. Maskelyne birti niðurstöðurnar, Harrison skoraði á þær og deilan kviknaði á ný.

Harrison verðlaunaður (en ekki af lengdargráðu nefndinni)

Tengslin bötnuðu ekki milli nefndarinnar og Harrison feðgana. Nefndarmennirnir vildu deila og birta upplýsingarnar. Harrison vildi vernda aðferðir sínar.

Harrison fékk að lokum rausnarlegar bætur en ekki allt sem honum fannst sér vera skuldað. Þingið úrskurðaði að verðlauna ætti Harrison og hann ætti skilið umbun fyrir þjónustu sína við þjóðina, eflaust með hvatningu konungs sem var mikill aðdáandi þessari nýju uppgötvun.

Harrison er minnst í sögunni sem maðurinn sem leysti lengdargráðuvandann.

Valdabarátta milli Joe Bidens og Kamala Harris?

 

Nú virðist ætla að rætast það sem margir spáðu að líkur væru á að Biden myndi hrökklast úr embætti vegna elliglapa snemma á forsetaferlinum.

Aðstoðarmenn Joe Biden forseta leka sögum þar sem þeir gagnrýna Kamala Harris varaforseta vegna þess að þeir hafa áhyggjur af því að hún muni kalla fram 25. breytinguna (ákvæði sem hægt er að nota ef forsetinn getur ekki gengt embætti af einhverjum orsökum) til að reyna að koma forsetanum úr embætti.

Í nýlegri grein í The New York Times sem „...talar um hvernig Harris er ekki tilbúin á besta tíma. Hún væri á móti starfsfólki sínu eða með öðrum orðum ætti í samstarferfiðleikum. Hún klúðraði ferðinni að landamærunum, sem og önnur neikvæð atriði um hana væri í gangi." 

Það er alveg á hreinu að Kamala Harris hefur verið látin sjá um skítverkin og verkefni sem ættu að vera á könnu forsetans, s.s. að ræða við erlenda þjóðarleiðtoga en samskiptin milli forsetanna hafa aldrei verið í raun góð. 

Mikið veikleikamerki var talið að Biden samþykkti að skíra stjórn sína Biden-Harris administration en venjan er og án undantekninga er að kenna ríkisstjórnina við viðkomandi forseta. Til dæmis Trump administration eða Obama administration. Gárungar kalla stjórnina Harris-Biden administration.

Kamala Harris myndi fá mikinn stuðning úr röðum Repúblikana við að koma Biden úr embætti en samt lýst mörgum ekki á blikuna að fá Harris í staðinn, enda mjög róttæk í skoðunum og stefnu.

57% kjósenda (allir kjósendur, Demókratar, sjálfstæðir og Repúblikanar) telja að Joe Biden sé ekki við stjórnvölinn í Hvíta húsinu. Kamala er ekki innanbúðarkona þar og því er spurt hvort að einhver klíka í kringum Biden stjórni á bakvið tjöldin.

Joe Biden átti náðuga helgi í Wilmington, heimabæ sínum. Dagskráin í dag er afar létt: Hann hlustar á daglega skýrslu ráðgjafa, ræðir við blaðafulltrúa sinn og að lokum ræðir við dómsmálaráðherra um leiðir til að fækka glæpi. Dagskráin er frá kl. 10-14.

Sean Hannity Show um Joe Biden

 

Mannekla lögreglunnar

Það hefur lengi verið vitað að ýmsar grunnstoðir landsins, svo sem heilbrigðiskerfið en einnig lögreglan hafa verið vanræktar og illa fjármagnaðar. Eytt er eins litlu fjármagni og hægt er. Fyrirsjá er af hinu góða en eftir sem áður, verður að halda úti lágmarksþjónustu.

Spurningin er hvort lögreglan á Íslandi sé að veita lágmarksþjónustu eða hámarksþjónustu eða eitthvað þar á milli? Það þýðir ekkert að staðhæfa eitthvað án rannsókna.

Hér að neðan má því lesa úrdrátt úr skýrslu um stöðu löggæslumála á Ísland.

Mannekla lögreglu og mjúk löggæsla í dreifbýli

Guðmundur Oddsson, dósent við Háskólann á Akureyri og Andrew Paul Hill, lektor við Háskólann á Akureyri

Útdráttur: Markmið rannsóknarinnar eru að kortleggja þróun mannafla íslensku lögreglunnar frá árinu 2007, skoða lögregluna í evrópskum samanburði og greina upplifun dreifbýlislögreglumanna af helstu áskorunum þeirra og bjargráðum.

Notast er við fyrirliggjandi gögn og viðtöl við 23 lögreglumenn með starfsreynslu í dreifbýli. Niðurstöðurnar sýna að starfandi lögreglumenn voru 648 árið 2017 og hafði fækkað um 9% frá 2007. Landsmönnum fjölgaði samhliða um 10%.

Árið 2018 var Ísland meðal þeirra Evrópulanda sem höfðu hvað fæsta lögreglumenn (185) á hverja 100.000 íbúa. Hvergi fækkaði lögreglumönnum jafn mikið í Evrópu milli 2009 og 2018 og hérlendis (29,1%). Samhliða nær fimmfaldaðist fjöldi erlendra ferðamanna.

Fólksfjölgun, fjölgun ferðamanna og fækkun lögreglumanna hafa aukið álag og komið niður á löggæslu, ekki síst í dreifbýli. Niðurstöður viðtala sýna að helstu áskoranir sem dreifbýlislögreglumenn upplifa eru mannekla, ofurálag, margþætt verkefni, lítil aðstoð og óskýr mörk vinnu og einkalífs.

Helstu bjargráð dreifbýlislögreglumanna eru að þróa með sér fjölþætta kunnáttu og hugvitssemi við að virkja félagsauð nærsamfélagsins. Mikilvægust er góð samskiptahæfni sem byggist á samræðum, hæfileikanum að geta stillt til friðar og mjúkri löggæslu til að viðhalda trausti almennings og samstöðu. Félagsauður nærsamfélagsins, sem grundvallast á trausti, samvinnu og óformlegu félagslegu taumhaldi, hjálpar dreifbýlislögreglunni í þessum efnum.

Hér er svar Dómsmálaráðherra við fyrirspurn um fjölda lögreglumanna 2019. Veit ekki hvort að myndin er nógu skýr. Þetta ár eru lögreglumenn 664 og þar af á höfuðborgarsvæðinu 273. Þessi fjöldi hefur staðið í stað í raun í áratugi, aðeins rokkað til um tugi.

 

 

Til gamans má geta að fjöldi lögreglumanna í Reykjavík árið 1937 var orðinn 60. Árið 2016 var fjöldi lögreglumanna á höfuðborgarsvæðinu 290 en 706 á landinu öllu.

Samanburður á fjölda lögreglumanna á Norðurlöndum hefur alltaf verið að bera fjöldi lögreglumanna saman við hverja þúsund íbúa. Þessi samanburður er ekki alls kostar réttur, því að Ísland er dreifbýlt fjallaland og langt getur verið í lögreglu aðstoð eða sjúkrabíl. Aðbúnaður dreifbýlis lögreglu er oft til vansa, sbr. fréttir af aðstöðu lögreglumanna í Vík í Mýrdal sem hafa ekki einu sinni sérklósett aðstöðu og herbergisholu hjá sýslumanni. Aðrar stoðir, svo sem heimvarnalið eða her er ekki fyrir hendi hér á land. Björgunarsveitirnar hafa bjargað því sem bjarga má, annars væru störf héraðslögreglunnar óbærileg. 

Í frétt mbl.is frá 2016 segir að 1.205 útköll björgunarsveita hafi verið það árið og björgunarsveitir gerðu ráð fyrir 3,3 útköllum á dag, 56% útkalla ársins verða vegna verkefna vegna ófærðar og óveðurs en þetta eru verkefni væru annars á höndum lögregluembætta annars staðar á Norðurlöndum.

 

Í ljósi þess að fjöldi lögreglumanna hefur staðið í stað síðastliðna áratugi, verið um 700 manns að meðaltali, en fólksfjöldinn margfaldast sem og fjöldi ferðamanna en einnig sú staðreynd að erlendar glæpaklíkur hafa fengið að skjóta hér rótum áhyggjulaust, þá má álykta að lögreglan er ekki að veita hámarksþjónustu og myndi ég ætla að hún sé einungis að veita lágmarksþjónustu, því að hún hefur ekki getu til að berjast við glæpaklíkur, uppræta þær og fara í forvarnarstarf.

 

 

 

Dagleg opinber dagskrá Bandaríkjaforsetans Joe Bidens er frekar léttskipuð

 

 

 

 

 

Heimili Joe Bidens í Wilmington.

Þar eyðir hann drúgum hluta tíma sins sem forseti Bandaríkjanna og þaðan háði hann kosningabaráttu sína að mestu.

Dagleg dagskrá Joe Bidens, forseta Bandaríkjanna er opinber. Athygli vekur að hann vinnur aldrei um helgar og eyðir frítíma sínum í heimabæ sínum Wilmington.

Annars er dagleg dagskrá hans fólgin í að hlusta á ráðgjafa að gefa skýrslur eða ferðast á milli staða. Hann flytur sjaldan ræður eða boðar til blaðamannafunda þar sem hann gefur ruglingslegar yfirlýsingar og virðist mjög utan við sig. Fyrrverandi læknir Hvíta hússins hefur kallað eftir prófi á vitsmunagetu forsetans.

Athygli vekur að flesta daga nær dagskráin ekki heilan vinnudag, stundum bara hálfan og athygli vekur að á mánudeginum 5. júlí er hann fjarverandi úr vinnu.

Í dag, 9. júlí fer hann enn og aftur til Wilmingtons í helgarfrí.

Hér er sýnishorn úr dagskrá valdamesta manns heims og ætla má að baráttumálið ,,styttingu vinnuvikunnar" hafi náð alla leið til Bandaríkjanna.

Til frekari glöggvunar:

https://factba.se/biden/calendar/

Saga Haítis er saga um ofbeldi og óróa

 

 

 

 

 

 

Haítí varð fyrsta sjálfstæða ríki  í Suður-Ameríku og Karíbahafinu á nýlendutímanum og fyrsta lýðveldið, sem stjórnað var af svörtum mönnum, þegar það losnaði undan ánauð franskrar stjórnar á fyrri hluta 19. aldar.

En ríkið hefur orðið fyrir lotum ofbeldis, innrásar og kúgunar mestan hluta síðari tíma sögu sinnar, þar á meðal tímabil einræðisríkis Duvalier.

Jovenel Moise forseti var skotinn til bana af óþekktum árásarmönnum fyrir skömmu nú á dögunum og það vakti endurnýjaðan áhuga minn á landinu. Ég hef margoft lesið sögu þess og finnst sagan athyglisverð.

Hér eru nokkrir lykilatburðir í stjórnmálasögu Haítí

1492 - Spánn gerir eyjuna Hispaniola að nýlendu eftir komu Kristófers Kólumbusar. Tvö hundruð árum seinna framselur Spánn vesturhlutann til Frakklands. Plantekrurnar yrktar af þrælum af afrískum uppruna og framleiddu sykur, romm og kaffi sem auðga Frakkland.

1801 – Fyrrverandi þrællinn Toussaint Louverture leiðir árangursríka uppreisn og afnemur þrælahald.

1804 – Haítí verður sjálfstætt ríki undir stjórn fyrrum þrælinn Jean-Jacques Dessalines, sem er tekin af lífi árið 1806.

1915 - Bandaríkin ráðast inn í Haítí og drógu sig út árið 1943 en héldu fjármálastjórn og pólitískum áhrifum.

1937 - Í versta atburði langvarandi baráttu við nágrannaríkið Dóminíska lýðveldið, eru þúsundir Haítíbúa á landamærasvæðinu fjöldamyrtir af herjum dóminískra hersveita eftir fyrirskipun Trujillo einræðisherra.

1957 - Francois "Papa Doc" Duvalier tekur völdin með aðstoð hersins, tímabils þar sem mannréttindabrot eru víðtæk.

1964 - Duvalier lýsti sig forseta fyrir lífstíð. Einræði hans einkennist af kúgun, sem framfylgt af hinni hötuðu leynilögreglu Tonton Macoutes.

1971 - Duvalier deyr og sonur hans, Jean-Claude, eða „Baby Doc“ tekur við af honum. Kúgun eykst. Á næstu áratugum flýja þúsundir „haítískra bátafólks“ sjóleiðis til Flórída og margir deyja á leiðinni.

1986 - Vinsæl uppreisn neyðir Baby Doc til að flýja Haítí í útlegð í Frakklandi. Henri Namphy hershöfðingi tekur við.

1988 - hershöfðinginn Prosper  Avril tók við af Namphy í valdaráni.

1990 - Avril lýsti yfir umsátursástandi í mótmælum en lætur af störfum fyrir kosningar undir alþjóðlegum þrýstingi.

1990 - Fyrrum sóknarprestur, Jean-Bertrand Aristide, vinstrisinnaður leiðtogi fátækra, vann fyrstu frjálsu kosningarnar á Haítí. Honum er steypt af stóli í valdaráni árið 1991.

1994 - Bandarískir hermenn grípa inn í til að koma burt herstjórn og Aristide snýr aftur. Friðargæsluliðar Sameinuðu þjóðanna sendir árið 1995 og Areneide verndari Rene Preval er kjörinn forseti.

1999 - Aristide er kjörinn forseti í annað sinn þrátt fyrir umdeildar niðurstöður.

2004 - Pólitískur órói neyðir Aristide til að flýja en landið lendir í ofbeldisástandi.

2006 - Preval vinnur kosningu.

2008 - 2010. Röð mótmæla, hrundið af stað vegna matarskorts, kóleru braust út og síðan vegna kosninga.

2010 - Hörmulegur jarðskjálfti drepur á milli 100.000 og 300.000 manns, samkvæmt ýmsum áætlunum og olli miklu tjóni í Port-au-Prince og víðar. Þrátt fyrir alþjóðlegt hjálparstarf er landið allt í rúst  og eykur pólitísk, félagsleg og efnahagsleg vandamál.

2011 - Michel Martelly sigraði í annarri umferð forsetakosninga.

2012-14 Tíð mótmæli gegn stjórnvöldum ýtt undir spillingu og fátækt. Mótmælendur krefjast þess að Martelly segi af sér.

2017 - Jovenel Moise, bananaútflytjandi, sem varð stjórnmálamaður, var lýstur sigurvegari forsetakosninganna 2016.

2019 - Moise safnar stöðugt völdum og reglum með tilskipun eftir að Haítí nær ekki að halda kosningar vegna pólitísks öngþveiti og ólgu. Þúsundir fara á göturnar og hrópa „Nei við einræði“ og kalla eftir afsögn Moise.

2021 - Morðið á Jovenel Moïse, forseta Haítí, heima hjá honum eykur enn á hömlulaus vandamál Haítí.

Donald Trump hefur málsókn gegn þremur samfélagsmiðlum - hefur hann eitthvað til síns máls?

Donald Trump hélt sinn fyrsta blaðamannafund síðan hann yfirgaf Hvíta húsið og tilkynnti málsókn sem hann höfðar gegn þremur af stærstu tæknifyrirtækjum þjóðarinnar, Facebook, Twitter og Google sem og stjórnendum þeirra, Mark Zuckerberg, Sundar Pichai og Jack Dorsey. Trump er bannaður frá Twitter og ekki leyfður á Facebook í 2 ár í viðbót. Hann segir að það sé „ólögleg ritskoðun“ og vill að dómstóll í Flórída „fyrirskipi tafarlaust að stöðva starfshætti samfélagsmiðla“.

Facebook bannaði Trump ótímabundið 7. janúar vegna  ummæla hans sem voru á undan óeirðana í húsnæði Bandaríkjaþings . Twitter fylgdi fljótt í kjölfarið og lokaði reikning Trumps til frambúðar vegna „hættu á frekari hvatningu til ofbeldis“.

Í júní, eftir endurskoðun óháðs eftirlitsstjórnar Facebook, minnkaði Facebook bannið í tvö ár. Trump sagði að YouTube og móðurfélag þess Google hafi eytt „óteljandi myndskeiðum“ sem fjalla um meðferð kórónuveiru heimsfaraldursins, þar á meðal þau sem efast um dóm Alþjóðaheilbrigðismála- stofnunarinnar.

Trump, bandamenn hans og margir stuðningsmenn segja bann við Trump og öðrum jafngilda ritskoðun og misbeitingu valds síns. „Það eru engar betri sannanir fyrir því að stórtæknifyrirtækin séu úr böndunum en sú staðreynd að þeir bönnuðu sitjandi forseta Bandaríkjanna,“ sagði Trump.

Réttarstaða málshöfðunina

Málsóknin stendur frammi fyrir erfiðum líkum. Samkvæmt lögum þekktur sem kafli 230 er internetfyrirtækjum yfirleitt heimilt að stjórna efni sínu með því að fjarlægja færslur sem til dæmis eru ruddalegar eða brjóta í bága við eigin staðla þjónustunnar, svo framarlega sem þær starfa í „góðri trú“.

En Trump og aðrir repúblikanar hafa lengi haldið því fram að Twitter, Facebook og aðrir hafi misnotað þá vernd og ættu að missa friðhelgi sína. Í fyrra skrifaði Trump undir framkvæmdarskipun sem ætlað var að takmarka vernd 230. hluta en Joe Biden afturkallaði hana í maí. 

Ritskoðun og staða samfélagsmiðla

Ljóst er að samfélagsmiðlanir hafa tekið sér mikið vald og annað hvort eytt efni eða hreinlega sett merkimiða á efni sem þeir telja sjálfir að sé rangt og beitt til þess ,,fact checkers" eða undirverktaka sem í raun fara yfir allt efni með hjálp algóritma forrita og útiloka það sem þeim mislíkar.

Svo hefur komið í ljós að ,,staðreyndaskoðunarfyrirtækin" hafa ekki alltaf haft rétt fyrir sér og úrskurðað til dæmis að Wuhan veiran ætti sér náttúrulegar orsakir og birt viðvörunnarmiða á annað efni sem heldur öðru fram. Nú er betur að koma í ljós að svo er ekki og líklega ætti hún uppruna að rekja til rannsóknarstofu í Wuhan og væri manngerð.

Þessi ritskoðun hefur haft slæmar afleiðingar varðandi umræðuna um kórónuveirufaraldinn og í raun afleitt hana. Svo á við um mörg önnur mál og spurningar vakna hvort samfélagsmiðlarnir séu hættir að vera ,,platform" eða undirstöðupallur frjálsra skoðunarskipta og farnir að stýra umræðunni. Önnur spurning vaknar, hvort samfélagsmiðlarnir hafi rétt á að banna efni sem varðar ekki ofbeldi og hótun um beitingu þess?Þriðja spurningin vaknar er hvort útilokun samfélagmiðla um ákveðin samfélagsmál séu ekki í raun ritskoðun? Fjórða spurningin sem vaknar, er hver skoðar ,,fact checkers" eða staðreyndaskoðaranna sjálfa og hvaðan hafa þeir þetta mikla vald gegn tjáningarfrelsinu?

Niðurlag

Það kann að vera rétt að málsókn Trumps muni mæta miklum mótbyr á neðri dómstigum.  Trump segist sjálfur ætla að berjast til sigurs og mun málið því að líkindum fara alla leið til Hæstaréttar Bandaríkjanna, svo mikilvægt er tjáningarréttarákvæði stjórnarskráar landsins. Með sex af níu hæstaréttardómurum landsins skipuðum af forseta repúblikana og í raun eru þeir allir verjendur tjáningafrelsisins, er mjög liklegt að dómstóllinn úrskurði gegn ritskoðunartilburði samfélagsmiðlana. Frægt er málið ,,Hustler Magazine v. Falwell" en klámkóngurinn Larry Flynt vann brautryðjendamál gegn ritskoðunartilburði andstæðinga sinna í því máli.

Tímarit hans, Hustler Magazine, Inc. höfðaði mál gegn prestinum Falwell, 485 Bandaríkjunum 46, og var ákvörðun Hæstaréttarins tímamótaákvörðun um að fyrstu og fjórtándu breytingartillögurnar bönnuðu opinberum aðilum að krefjast skaðabætur vegna skaðabóta af ásetningi sem varðar tilfinningalega vanlíðan, ef tilfinningaleg vanlíðan var orsakast af skopmynd, skopstælingu eða ádeilu almennings sem sanngjarn manneskja hefði ekki túlkað sem staðreynd. Málið snérist í raun um réttinn til að birta klámefni.

Sumir fjölmiðlar segja að Trump muni ekki fylgja málinu eftir en það er rangt mat. Repúblikanar á Bandaríkjaþingi eru að undirbúa löggjöf beint gegn ,,stikkfrí" ákvæðinu 230 og þeir bíða eftir rétta augnbliki til að leggja það fram.

 

 

 

 

 

 

Ósigur í Afganistan

Afganistan stríðinu er lokið. Vestrið tapaði. Talibanar er í sókn um þessar mundir og borgarastyrjöld virðist vera framundan.

 

Eftir milljarða fjáraustur í fötu með mörgum götum á botninum, virðast Bandaríkjamenn loks skilja að stríð í landi sem er fjöllótt, risavaxið og með ótal ættbálka, tungumál og þjóðerni, er ekki hægt að sigra og sameina í eitt þjóðríki.

 

Þessa lexíu hefðu bandarískir herfræðingar eða hernaðarsagnfræðingar átt að hafa lært áður en farið var inn í landið með því hreinlega að lesa sögubækur. 

 

Sagan er dæmd til að endurtaka sig, ef ekki er reynt að læra af henni. 

 

Hernaðarlegt markmið hefði átt að vera á kristaltæru áður gripið var til aðgerða. Sem hefði átt að vera árásir á Talibana og uppræting stjórnar þeirra og láta aðra hópa í landinu um að sameina, eða sem betra væri, að skipta landinu upp í nokkra hluta. Þetta land verður aldrei sameinað vegna ofangreindra sundrunaþátta.

 

Markmiðið var alltaf óljóst og hernaðaraðgerðir breyttust í ,,þjóðaruppbyggingu" að gömlum sið (Þýskaland og Japan) en slíkt á ekki við um lönd eins og Víetnam og Afganistan sem kæra sig ekki um vestræna menningu og lýðræði.

 

Þetta hefur Wikipedia um Afganistan að segja: ,,Segja má að Afganistan sé mitt á milli Vestursins og Austursins, frá örófi alda hefur fólk ferðast í gegnum landið í ýmsum erindagjörðum, þ.m.t. verslun og þjóðflutningar. Þess vegna er Afganistan ákaflega menningarlega fjölbreytt land. Þar býr fjöldi þjóðarbrota.

 

Vegna legu sinnar hefur landið verið talið allmikilvægt og ófáir innrásarherir hafa gert innreið sína í landið. Einnig hafa innlendir höfðingjar á köflum byggt upp mikil veldi. Árið 1747 stofnaði Ahmad Shah Durrani Durrani-keisaradæmið með höfuðborg í Kandahar. Síðar meir var Kabúl gerð að höfuðborg og stór landsvæði töpuðust til nágrannaríkja. Á 19. öld var Afganistan leppríki í pólitísku valdatafli milli Breska heimsveldisins og Rússneska keisaraveldisins. Þann 19. ágúst 1919 varð Afganistan sjálfstætt eftir þriðja stríð sitt við Breta um sjálfstæði.

Allt frá lokum áttunda áratugarins hefur verið stríð eða stríðsástand í Afganistan. Árið 1978 réðust Sovétríkin inn í landið og þá hófust átök sem áttu eftir að endast í áratug. Á tíunda áratugnum komust Talíbanar til valda, hópur mjög öfgasinnaðra múslima og þar fékk Osama bin Laden griðastað á tímabili. Eftir hryðjuverkin 11. september 2001 samþykkti öryggisráð Sameinuðu þjóðanna að senda alþjóðlegar öryggissveitir til landsins. Stríðsástand hefur ríkt í landinu gegn Talíbönum frá því að stjórn þeirra var steypt eftir innrásina árið 2001." 

Kína stígur inn í tómarúmið

 Og nú er Kína reiðubúið til að grípa inn í. Þegar vestræni heimurinn „beinir“ athygli sinni að Suðaustur-Asíu og vaxandi árásarhneigð Kína þar hefur stríðið gegn hryðjuverkum í Afganistan misst aðdráttarafl sitt.

 

Hernaðarsérfræðingar óttast að allsherjar upplausn afganskra öryggissveita í norðurhluta lands síns um helgina sé merki um það sem koma skal. Aðeins nokkrum dögum áður ruddi Bandaríkin aðalstöðvum sínum í Bagram flugstöðinni í skjóli nætur. Búist er við að afturköllun hersveitaþeirra ljúki löngu fyrir 11. september. Önnur vestræn ríki eru farin. Talibanar eru ekki að ráðast á vestrænnar hersveitir sem eru að hörfa. Þess í stað bíða þeir þess að þeir fari. Síðan flytja þeir inn.

 

Talibanar hafa þegar náð yfirráðum í stóru norðurhluta héraðsins Badakhshan, sem liggur að Tadsjikistan og Kína. Og það er bölvun Afganistans.

 

Það er ástæða fyrir því að kínverski kommúnistaflokkurinn er svo staðráðinn í því að leggja undir sig íslamska úígúra í vesturhéraðinu Xinjiang. Það er afgerandi mikilvægt aðgerð í viðskiptaáætluninni „Belti og vegir“ við Evrópu.

 

Svo er það nágranninn í Afganistan. Stjórnvöld í Peking hafa þegar lagt til $62 milljarða fjárfestingu í Kabúl. Það er á slagæð Kína og Pakistan efnahagsganga vega, járnbrauta, leiðsla og strengja.

 

Kína, Afganistan og Pakistan hittust á myndfundi síðastliðinn fimmtudag til að ræða verkefnið - og „öryggisástandið“. Wang Yi, utanríkisráðherra Kína, segir að löndin þrjú „þurfi að efla samskipti og samvinnu“ til að efla hagsmuni Afganistans. Og Kína. „Það er umræða um Peshawar-Kabul hraðbraut milli yfirvalda í Kabúl og Peking,“ sagði ónafngreindur afganskur heimildarmaður í samtali við Daily Beast. „Að tengja Kabúl við Peshawar með vegum þýðir formleg aðild Afganistan að CPEC.“

 

Það kann einnig að vera björgunarlína fyrir afganska stjórnvöld í Afganistan. Slík gífurleg fjárfesting fylgir fjöldi kínverskra leiðbeinenda, ráðgjafa og verkamanna. Og þessir starfsmenn þurfa vernd. „Ghani þarf bandamann með fjármagn, slagkraft og getu til að veita ríkisstjórn sinni hernaðarlegan stuðning,“ sagði embættismaðurinn. Slíkt bandalag er framkvæmanlegt. Peking er hins vegar að verja veðmál sín. Það hefur einnig verið í viðræðum við Talibana sjálfa. Það hefur að sögn verið boðið upp á innviði, reiðufé og „velkominn aftur í stjórnmálastefnuna“ - í skiptum fyrir friðsamlega yfirferð. En þyngd sögunnar bendir til að það verði ekki auðveld ferð.

 

„Öryggi og stöðugleiki Afganistans og svæðisins stendur frammi fyrir nýjum áskorunum, þar sem brotthvarfi erlendra hermanna frá Afganistan hefur hraðað, friðar- og sáttarferlið í Afganistan haft áhrif og vopnuð átök og hryðjuverkastarfsemi verða tíðari,“ sagði Wang.

 

Þyngd sögunnar

 

„Annað stórveldi, sem þjáðist af minnisleysi, kemur til sorgar í grafreit heimsveldisins,“ skrifar fyrrverandi aðstoðarframkvæmdastjóri Sameinuðu þjóðanna og emeritus prófessor við Ástralska þjóðarháskólann, Ramesh Thakur. Í apríl spáði hann „Bandaríkjunum muni ljúka glórulausri afturköllun og flótti bandamanna þeirra verður allt útgönguleið og engin stefna.“ Útgangurinn er ekki alveg búinn ennþá. En stefnuleysið er augljóst. Og það er ekkert nýtt.

 

Afganistan hefur sögu um að koma stórveldum niður á hné. Daríus I. Babýlonar, Alexander mikli í Makedóníu. Báðir fóru inn án varanlegan árangur. Hvorugur gat haldið því lengi. Breska heimsveldið reyndi - og mistókst - að innlima það árið 1838. Þeir gáfust upp árið 1921.

 

Sovétríkin reyndu að grípa það 1979. Þess í stað drógu þau 100.000 hermenn sína til baka árið 1989. Árið 1995 tóku talibanar - sem urðu ríkir af ólöglegum ópíumviðskiptum - stjórnina. Sharia lögum var framfylgt. Aftökur og aflimanir voru gerðar á götum úti. Konum og stúlkum var bannað að vinna og mennta sig. Hryðjuverkahópurinn al-Qaida og leiðtogi hans Osama bin Laden fundu vinahóp sem þeir gætu starfað örugglega á meðal. Það er það sem kom af stað hernámi Bandaríkjamanna og bandamanna þeirra í Afganistan árið 2001, eftir árásirnar 11. september.

 

Nú virðist Kína ætla að detta í sömu ljónagryfjuna. Kínversk stjórnvöld hafa alltaf verið órólegt í návist bandarískra herja og bandamanna við landamæri sín. En það hefur líka áhyggjur af því að svæðið sé griðastaður uppreisnarmanna. Þetta er ástæðan fyrir því að það hefur þegar unnið með Tadsjikistan og Pakistan að aðgerðum gegn tyrkneskum þjóðflokkum. Þetta var meginviðmið í þriggja þjóða viðræðum í síðustu viku. Wang, Mohammad Haneef Atmar, utanríkisráðherra Afganistan, og Shah Mahmood Qureshi, utanríkisráðherra Pakistans, „lögðu áherslu á nauðsyn þess að ... banna hryðjuverkasamtökum eða einstaklingum að nota yfirráðasvæði sín til að stunda glæpastarfsemi gegn öðrum löndum.“ Það þýðir úigurana. Ekki svo mikið talibanar.

 

Bandaríkin, studd af NATO og bandamönnum, fóru til Afganistan eftir 11. september. Verkefni þeirra? Óskilgreint.

Washington henti inn 100.000 bandarískum hermönnum í fyrirtækið og kostaði árlega 100 milljarða Bandaríkjadala. Um 2500 bandarískir hermenn féllu og 20 þúsund særðust. Þá er ótalið mannfallið meðal bandamanna þeirra.

Eftir 20 ára vestrænt blóð og svita býst enginn alvarlega við að afgönsk stjórnvöld og her séu hæf í aðgerðir gegn talibönum.

Um það bil 25.000 bardagamönnum talibana tókst að halda út í fjallahellum sínum í meira en tvo áratugi. Nú er þeim frjálst að leggja aftur inn til óttaslegna íbúa öfgakennda túlkun sína á ritningunni.  Óhætt er að fullyrða að meirihluti þjóðarinnar bíður þeim ekki velkomna en hvað er hægt að gera ef þeir eru vel vopnum búnir en andstæðingarnir ekki?  Verr var farið af stað en heima setið, því að vonir til dæmis afganistra kvenna er á enda bundið.

 

Stjórnvöld Washington segist ætla að halda áfram að styðja afgönsk stjórnvöld og fólk. Fyrirheitið er að hjálpa til við aðgerðir gegn hryðjuverkum „yfir sjóndeildarhringinn“. En lofthelgin yfir Afganistan gæti brátt verið troðfull af kínverskum drónum, þyrlum og orrustuþotum ef auknum hagsmunum þeirra er ógnað. Og þá, næstum óhjákvæmilega, munu hermennirnir koma. Aftur. Verði Kínverjum að góðu!