RÚV og frjálsir fjölmiðlar

Þau leiðinlegu tíðindi urðu nýverið að sjónvarpsstöðin N4, eina landsbyggðarsjónvarpsstöðin, hefur lagt upp laupanna. Stöðin bað ríkisvaldið um aðstoð, ef ég man rétt, um 100 milljónir kr. til að halda rekstrinum áfram. Af því varð ekki og hefur sjónvarpsstöðin því hætt starfsemi. Annar ljósvakamiðill stendur í ströngu, Útvarp saga, eina talmáls útvarpsstöðin á landinu, berst í bökkum, ef marka má að stöðin leitar að fjármagni. Ekki fekk stöðin heldur stuðning frá ríkisvaldinu en alls konar smámiðlar, sem maður hefur ekki heyrt minnst á, fengu sinn skerf.

Púkinn á fjósahaugnum, RÚV, fitnar og fitnar og aldrei er skorið niður þar á bæ. Fréttastofa RÚV og útibú hennar Kveikur, sem eitt sinn var virt og dáð, og allra landsmanna, hefur fengið á sig ýmiskonar gagnrýni, m.a. vegna fréttaflutnings af svokallað Samherjamáli. RÚV fær hátt í 8 milljarða kr. í nauðungargjöld frá almenning, kallaður nefskattur sem er lagður á almenning eldri en 16 ára og fyrirtæki landsins. Og það fyrir utan auglýsingatekjur sem geta verið talsverðar í góðæri.

Útvarpsgjaldið (í raun RÚV gjaldið), er fyrir fjárhagsárið 2023 20,200 kr. Fyrir 2022 var það 18.800 kr. Þetta umtalsverð hækkun. Á vef stjórnarráðsins segir: "Útvarpsgjaldið, sem lagt er á við álagningu opinberra gjalda ár hvert, er lagt á einstaklinga 16-70 ára, sem eru með tekjuskattsstofn yfir tekjumörkum. Gjaldið er lagt á í fyrsta skipti við álagningu ári eftir að 16 ára aldri er náð." Sjá slóð: Útvarpsgjald Þannig að þetta er verra en við fyrstu sýn, en þarna leggur ríkisvald nefskatt á ólögráða einstaklinga undir 18. ára aldurs.

Á sama tíma. Í fréttum fjárlög ríkisins fyrir árið 2023 segir: "Ekkert svigrúm er til að taka ný lyf í notkun á Landspítalanum á næsta ári og fjárveitingar nægja varla til að viðhalda í öllum tilvikum lyfjameðferð sem þegar er hafin, segir Læknafélag Íslands í umsögn um fjárlagafrumvarpið. Þá sé ekki komið í veg fyrir læknaskort á landsbyggðinni eða brugðist við hraðri öldrun þjóðarinnar." Fé vantar fyrir nýjum lyfjum og til að viðhalda meðferð

Er ekki hér rangt gefið?  Hægt er nota 8 milljarða kr. til að byggja ein jarðgöng á ári, laga fjárhag Landsspítalans eða laga þjóðvegakerfið. Næg eru verkefnin. Af hverju ríður enginn stjórnmálamaður á vaðið og tekur slaginn á Alþingi? Fyrsta skrefið sem auðvelt er að stíga er að taka RÚV af auglýsingamarkaði og gefa þannig frjálsum fjölmiðlum tækifæri til að keppa á frjálsum markaði. Þeir allir eru með frábært íslenskt efni. Þetta er óskiljanlegt.

Hvers vegna í ósköpunum er RÚV ennþá til?

Þessi spurning vaknar þegar maður pælir í fjölmiðlaumhverfinu í dag. Hér eru til einkareknir fjölmiðlar sem hafa stórkostlega góða dagskrá, svo sem N4, Stöð 2, og Hringbraut, Bylgjan, Útvarp saga og fleiri. Allt fjölmiðlar með íslenskt efni og sumir bara með íslenskt efni með bestu gæðum. Talandi ekki um netið sem gefur kost á að fylgjast með öllum fjölmiðlum heims.

Og þeir sem eiga að vera verjendur frjálsa markaðins, Sjálfstæðisflokkurinn, er aðeins að íhuga að taka RÚV af auglýsingamarkaði, ekki að leggja fjölmiðlinn niður.Hugleysi er þetta.

RÚV gegnir engu öryggishlutverki í dag, hefur lélega dagskrá (mestmegið enskumælandi efni) og það þrátt fyrir að hafa 7 milljarða í meðgjöf árlega. Fréttastofan bullandi hlutdræg og með aðalþul sem hefur verið í hlutverkinu síðan 1977! Einn maður hefur ráðið sýn Íslendinga til umheimisins í næstum hálfa öld og lengi vel eina sýnin þar til Stöð 2 tók til starfa.

Ég sem frjáls einstaklingur, er neyddur með valdboði að borga árlega til RÚV, hvað er það núna, 18 þúsund krónur? Og allir hinir á heimilinu eldri en 18 ára líka. Þetta er töluverður peningur ef hugsað er út í það.

Það er alveg ótrúlegt að aldrei er skorið niður á RÚV, líka í kreppum, en hægt er að skera niður fjárveitingar til vegaframkvæmda, sjúkrahús og aðra innviði.

Fyrir 7 milljarða er hægt að gera marga hluti. Sem dæmi er hægt að bora ein jarðgöng árlega, eyða biðlista eftir skurðaðgerðum o.s.frv.

Ef ríkisvaldið vill endilega fara ofan í vasa mína og þína, af hverju ekki að hafa þann valkost að við ráðum hvaða fjölmiðill fái peninginn? Líkt og við ráðum til hvaða trúfélags (sem og háskóla) við borgum til.

 

RÚV hverfi af markaði og umfang skorið niður

Sjónvarpsfréttir úr sögunni?

Bill O´Reilly, hinn gamalkunni fréttamaður í Bandaríkjunum, sem hefur starfað í bransanum í margar áratugi og rekur sína eigin fréttaveitu á netinu, segir að sjónvarpsfréttir eins og við þekkjum þær í línulegri útsendingu er liðin tíð.

Reilly tók fyrir eina af aðalsjónvarpstöðvum Bandaríkjanna og tók sem dæmi að MSNBS hefur aðeins 1 milljón áhorf á fréttatíma sínum en sjónvarpsáhorfendur í Bandaríkjunum skipta hundruð milljóna. CNN er að deyja drottni sínum með nokkur hundruð þúsund áhorfendur o.s.frv. Meira segja Foxnews sem er þó mest áhorf af öllum kapalsjónvarpsstöðvunum er með fallandi áhorf.

Fólk leitar sér frétta annars staðar en hjá gömlu sjónvarpsstöðvunum. Og það gerir það á netinu, hjá einsmanna fréttastöðvunum, Potcast og samfélagsmiðlunum.

Ég stend mig að því að sneiða hjá íslenskum sjónvarpsstöðvum Stöð 2 og RÚV í leit að fréttum, því að ég fæ fréttirnar annars staðar frá og þar sem ég veit að fréttin er meira hlutlaus en hjá þessum fjölmiðlum. Af hverju á ég að hlusta á þeirra fréttaflutning(Stöð 2 og fréttastofu RÚV) sem ég veit er að bullandi hlutdrægur? Af hverju á maður að horfa og hlusta á þeirra fréttamat ("söguskýringar")á líðandi atburðum?

Til dæmis með erlendu fréttirnar, þá eru uppspretturnar endalausar og maður stendur sig á því að horfa á indverskar fréttir, breskar fréttir, bandarískar fréttir o.s.frv. og allt á netinu. Oftast eru þessar fréttir ítallegri og vandaðri. Því miður er ekki um auðugan garð að gresja á íslenskum fréttamarkaði en til eru undantekningar.

Sjá hér umfjöllun Bill O´Reilly.

The TV News is dead andi is never going to come back

Ríkisapparatið RÚV

Árið 2022 er fyrirbrigðið ríkisfjölmiðill ennþá til. Ríkisútvarpið var stofnað 1930 og þótti mikil bylting þegar útvarpsstarfsemi hófst hérlendis. Hvers vegna ríkið átti frumkvæðið, veit ég ekki, en giska á að engir innlendir aðilar hefðu getað eða viljað stofna til útvarpsstarfsemi.

Ein meginrökin fyrir stofnun og viðhalds þessa ríkisapparats, er öryggissjónarmiðið. Að ríkið getið komið skilaboðum áleiðis til almennings vegna hættuástands. Til þess er útvarpið hentugri miðill en einkarekin dagblöð sem hér voru til (af hverju varð ekki til ríkisdagblað?). Hægt var að koma skilaboðum til almennings á rauntíma en dagblöðin kannski bara daginn eftir. Sjómenn fengu t.a.m. veðurfréttir og gátu forðað sér í land ef óvænt óveður bar að garði.

Í stríðinu kom bandaríski herinn upp tímabundinni útvarpsstöð til að miðla fréttum, áróðri og skemmtiefni. Þegar Íslendingar sömdu um áframhaldandi varnir Bandaríkjahers árið 1951 var hafist handa við að koma á fót varanlegum ljósvakamiðlum fyrir dátana segir í blaðagrein DV, sjá slóðina: TÍMAVÉLIN: Brutust inn í Kanasjónvarpið og spreyjuðu á veggi

Svo leið tíminn og upp úr 1950 kom sjónvarpið til sögunnar í BNA og í Evrópu. Þetta var og er enn vinsæll miðill en Íslendingar tóku ekki þátt strax. Það var Bandaríkjaher sem reið á vaðið með sjónvarpsútsendingar 1955.

Kanasjónvarpið er það sem Íslendingar kölluðu sjónvarpsstöð bandaríska hersins á Keflavíkurflugvelli. ARFTS Keflavik, eða Armed Forces Radio and Television Service Keflavik, hét hún fullu nafni og var starfrækt í rúma hálfa öld.

Sjónvarpsútsending bandaríska herstöðvarinnar á Íslandi (Útvarps- og sjónvarpsþjónusta Keflavíkur; frá 1955 til 1966 eina sjónvarpsútsendingin sem var á Íslandi). En á meðan sumir tóku því fagnandi að fá ókeypis útsendingar á góðu bandarísku efni, töldu aðrir stöðina ógna menningu og þjóðerni Íslendinga. 

Íslendingar ákváðu því, líklega mest vegna menningarlegri ástæðu, peningaleg ástæða gæti líka hafa átt sinn þátt, að starfrækja íslenska sjónvarpsstöð undir stjórn íslenska ríkissins. Ríkissjónvarpið var stofnað 1966 og lokað var á opna dagskrá Kanasjónvarpsins. Held samt að það hafi starfað áfram en líklega sem kapalsjónvarp (einhvers sem veit það?). Kanaútvarpið hélt áfram að senda út óhindrað og gat maður hlustað á það á höfuðborgarsvæðinu (á meðan ég var að alast upp).

Íslendingar voru íhaldssamir og engar breytingar gerðar næstu tuttugu ár. En svo var Stöð 2 stofnuð 1986. 

Á íslensku Wikipedia segir að í "...stóra BSRB verkfallinu haustið 1984 lagðist nánast öll starfsemi RÚV niður og upp spruttu nokkrar ólöglegar útvarpsstöðvar. Í kjölfarið var farið að huga að endurskoðun útvarpslaga í menntamálaráðherratíð Ragnhildar Helgadóttur. Ný lög, sem leyfðu einkareknar útvarps- og sjónvarpsstöðvar, voru samþykkt á Alþingi 13. júní 1985 og tóku gildi í ársbyrjun 1986. Fram að þeim tíma höfðu verið starfandi á Íslandi tvær útvarpsstöðvar og ein sjónvarpsstöð, Rás 1 og Rás 2 og Ríkissjónvarpið."

Ríkisvaldið var nú komið í samkeppni við einkaaðila, bæði hvað varðar útvarpsrekstur en einnig í sjónvarpsreksri. Nú myndi maður halda að RÚV væri orðið óþarfi fyrirbrigði. En stuðningsmenn RÚV héldu þá því fram að það hefði öryggishlutverki að gegna og ætti þvi að starfrækja áfram.

Svo kom næsta bylting í upplýsingamiðlun, sem líkja má við uppfinningu prentverksins. Internetið nær gríðarlegri útbreiðslu í upphafi 21. aldar og hefur síðan verið ráðandi þáttur i miðlun upplýsinga. Farsímar urðu almenningseign og samruni netsins svokallaða og síma í farsímanum hefur gjörbreytt allt. Ef hætta ber að höndum, fær fólk á hættusvæði send skilaboð í farsímann, um að hætta steðji að. Með öðrum orðum, þarf ekki milligöngu ríkisfjölmiðils til að rýma hættusvæði eða vara við aðsteðjandi hættu.

Hvers vegna er þá RÚV ennþá til? Þetta er erfið spurning og verður einhver annar að svara því. Hef ekki séð nein haldbær rök fyrir áframhaldandi rekstri. Ég myndi halda að annað hvort sé að ræða íhaldssemi eða stofnunin er n.k. "ríkisdraugur", stofnun sem er orðin úreld en hefur ekki verið lögð niður; af því bara rök eða gerum ekkert í málinu.

Margar ríkisstofnanir, svo sem Bifreiðaeftirlit ríkissins, urðu úreldar, bæði vegna tæknibreytinga sem og skilyrði til samkeppni sköpuðust. Annar "ríkisdraugur" Áfengis- og tóbaksverslun ríkisins er ennþá starfræktur, þótt það sé löngu orðið ljóst að einkaaðilar geta mæta vel selt áfengi og tóbak á einfaldan og ódýrari hátt.

Ríkisfjölmiðill er gott dæmi um af hverju ríkisvaldið á ekki að starfa á samkeppnismarkaði. Rekstur RÚV er út úr öllu korti, dýr og ekki sjálfbær. Í frétt Mbl.is er ágætis grein sem heitir:Tekjumódel Rúv ótengt öðrum miðlum (sjá slóðina: Tekjumódel Rúv ótengt öðrum miðlum ).

Í greininni segir: "Rekstr­araðilar einka­rek­inna fjöl­miðla voru marg­ir síður en svo sátt­ir þegar fjár­laga­frum­varp til næsta árs var kynnt. Þar kem­ur fram að styrk­ir til fjöl­miðla skuli lækkaðir um 2%, eða um átta millj­ón­ir.

Kraf­an um aðhald náði þó ekki til allra fjöl­miðla en fram­lög úr rík­is­sjóði voru stór­auk­in til Rúv. Nam aukn­ing­in 8% eða um 420 millj­ón­um króna. Tel­ur því heild­ar­fram­lagið til miðils­ins ríf­lega fimm millj­arða króna.

Þess ber að geta að aukn­ing­in til Rík­is­út­varps­ins nem­ur meira fjár­magni en upp­hæðin sem all­ir einka­rekn­ir miðlar fá í sinn hlut sem er um 384 millj­ón­ir króna sam­tals."

Ekki fjallar blaðagreinin um tröllið á auglýsingamarkaðinum sem RÚV er. Oft er stofnunin með 2 milljarða í tekjur af auglýsingum á auglýsingamarkaði sem er lítill og brothættur. Mörg fjölmiðlafyrirtæki hafa einmitt farið á hausinn vegna þess að þau geta ekki keppt við ríkisstuttan fjölmiðil.

Ég ætla að enda þennan pistill á fréttastofu RÚV, sem er ansi athyglisvert fyrirbrigði, en hér er um að ræða "ríkisfréttir"; íslenska ríkið segir okkur fréttir, hvað sé fréttnæmt og hvað sé ekki fréttnæmt (með því að fjalla ekki um ef til vil fréttnæmt efni).

Fréttastofan var lengi vel virt og dáð, oftast með hlutlausar fréttir, en með tilkomu annarra fréttastofa, virðist hlutleysið hafa fokið út í veður og vind. Hún virðist skipar sér í lið með ákveðnum málstað hverju sinni að því sem sumum finnst. Aðrir eru hæstánægðir eða eru sama. Af hverju finnst sumum hún ekki vera hlutlaus lengur? Er það mannaráðningarnar, að ákveðinn hópur ræðst þarna inn sem hefur ákveðnar skoðanir? Eða er hún eftir sem áður hlutlaus í fréttaflutningi, og þetta er bara misskilningur eða öfund þeirra sem er illa við RÚV?

Ljóst er að stjórnvöld þurfa að hafa sérskatt, nefskatt, til að starfrækja þennan fjölmiðil.  Nefskattur er venjulega lagður á einstakling yfir 18. aldri sem og fyrirtæki, óháð því hvort fólk nýtir sér þennan fjölmiðill. Fólk er með öðrum orðum þvingað til að borga þessa skatta. Fyrra fyrirkomulagið, RÚV með innheimtudeild og með fólk sem guðar á glugga, ótækt í framkvæmd. Með nefskatti getur enginn mótmælt né ekki greitt.

Er kominn tími á breytingar? Til eru margir frábærir einkareknir fjölmiðlar, sem reka vandaða íslenska dagskrá og eingöngu með íslenskt efni. Þeim tekst að halda sér á floti með mun minna fjármagn á milli handanna en RÚV.