Var Ríkharður 3. konungur Englands bastarður eftir allt saman?

Í gær var skemmtileg bíómynd um uppgröft grafar Ríkharðs.  Í raun er það kraftaverk að gröf hans skuli yfir höfuð finnast, miðað við meðferðina á líki hans eftir orrustuna um Bosworth. 

Í gegnum tíðina hefur Ríkharður verið málaður sem illmenni og valdaræningi og sú mynd var rækilega innsigluð í meistaraverki William Shakespeare Richard III. Sigurvegarnir skrifa alltaf söguna og þegar leikritið var skrifað, var Elísabet I, af Tudor ættinni, sem var við völd. Túdor ættin sem vann baráttuna um krúnu Englands 1485 er Ríkharður var drepinn á orrustuvelli Bosworth, varð ekki langlíf ætt og endaði með Elísabet I. Það er önnur saga.

Í leikverkinu er Ríkharður alltaf sýndur sem kripplingur en í raun var hann með hryggskekkju eins og gröf hans sannaði rækilega. Í bíómyndinni var gerð mikil drama um hver fann jarðneskar leifar Ríkharðs, en eins og oftast nær, fær sá sem fann eða gerði merka uppgötvun uppreisn æru á endanum. Í dag hefur æra Ríkharðs verið endurreisn, hann viðurkenndur konungur frá 1483-85 og fékk hann konunglega grefrun nýverið í dómkirkju Leicester og opinbera viðurkenningu af bresku krúnunni að hann hafi verið konungur.

Ríkharður III dó í orrustunni við Bosworth, þar sem hann barðist við Henry (Hinrik á íslensku) Tudor, manninn sem síðar átti eftir að taka við af honum í hásætinu og enda Rósastríðið, sem var ólgusamt tímabil ættarbaráttu í Englandi á miðöldum.

Allt til ársins 2012 var talið að jarðneskar leifar Ríkharðs III væru týndar í sögunni og í mörg hundruð ár hefur orðspor hans sem einvalds beðið hnekki vegna þess að William Shakespeare sýndi hann sem líkamlega vanskapaðan morðingja og harðstjóra í leikriti hans Richard III eins og áður sagði. Með tímanum hefur fræðasamfélagið farið að kollvarpa þeirri mynd og endurreisa orðstír hans eftir dauðann.

Hann er nú í auknum mæli talinn góður konungur sem gerði margar jákvæðar breytingar á réttarkerfi Englands á sínum tíma, þar á meðal innleiðing tryggingar. Eftir að hann lést í bardaga - síðasti enski konungurinn til að gera það - halda sagnfræðingar að hann hafi verið grafinn í skyndi til að forðast að kveikja í stuðningsmönnum sínum. En þar til fyrir nokkrum árum vissi enginn hvar gröf hans var.

Það sem sannar að mannvistaleifarnar sem fundust eru af honum er DNA rannsókn og beinagrindin sjálf sem greinilega bar merki hryggskekkju. Beinagrindin leiddi  í ljós nokkur niðurlægingarsár, þar á meðal sverðsáverka í gegnum hægri rassinn. Gröf Richards var grafin í skyndi og hann var grafinn án líkklæða eða kistu, á svæði sem var of lítið til að leggja hann út með þeirri reisn sem venjulega er veittur smurðum konungi. Talið er að lík hans hafi verið svipt klæðum á vígvellinum, honum kastað á hestbak og honum holað í þessa gröf sem hann fannst í.

En það sem er skemmtilegast við sögu Ríkharð III, eru tvær spurningar.  Var hann í fyrsta lagi valdaræningi og í öðru lagi, drap hann prinsanna tvo í Tower? Bloggritari nennir ekki að rekja forsöguna um og of, og því er tekið efni af Wikipediu til að ná fram bakgrunninn:

Ríkharður 3. ( 1452 – 22. 1485) var konungur Englands frá 1483-1485. Ríkharður var síðasti konungur Englands af York ættinni.

Ríkharður var sonur Ríkharðs Plantagenet, 3ja hertoga af York og Cecily Neville. Hann var einnig bróðir Játvarðs 4. Englandskonungs. Ríkharður var tryggur stuðningsmaður Játvarðs meðan hann var konungur og varð ríkur og valdamikill í hans valdatíð.

Þegar Játvarður 4. lést árið 1483 voru synir hans tveir á undan Ríkharði í röðinni um að erfa krúnuna. Sá eldri var 12 ára og tók við krúnunni sem Játvarður 5. Játvarður var hins vegar fljótlega tekinn til fanga og læstur inni í Lundúnarturni ásamt 9 ára bróður sínum, Ríkharði af Shrewsbury, 1. hertoganum af York. Fljótlega var því lýst yfir að drengirnir væru ekki lögmætir erfingjar krúnunnar og Ríkharður 3. varð konungur Englands. Ekkert spurðist til drengjanna tveggja eftir þetta og eru örlög þeirra ráðgáta enn í dag, þótt flestir telji að Ríkharður hafi látið taka þá af lífi.

Ríkharður var giftur Anne Neville, en hún dó árið 1485 og átti Ríkharður þá engan lögmætan erfingja því sonur þeirra hafði dáið árið áður.

Sama ár mætti Ríkharður Hinrik Túdor í bardaganum við Bosworth þar sem nokkrir af hershöfðingjum Ríkharðs sviku hann og gengu í lið með Hinriki. Útkoma bardagans var sú að her Ríkharðs beið ósigur og hann sjálfur lést. Hinrik var þá krýndur konungur sem Hinrik 7.

Sjá slóð: Ríkharður 3. Englandskonungur

Það er alveg ljóst að Ríkharður leit á bræðurna sem bastarða sem ættu ekki rétt á krúnunni. Báðir prinsarnir voru lýstir  ólögmætir af þingi; þetta var staðfest árið 1484 með þingsköpum sem kallast Titulus Regius. Í lögunum kom fram að hjónaband Játvarðs IV og Elizabeth Woodville væri ógilt vegna þess að  Játvarður hafði gert hjúskaparsamning við Lady Eleanor Butler. En það kann að leynast annar sannleikur á bakvið þessa verks.

Flökkusaga er um að sjálfur Játvarður IV sé bastaður og þar með synir hans. Að hann sé kominn af franskri bogaskyttu! 

Sagan segir að þegar foreldrar hans voru bæði í Frakklandi hafi Cecily, hertogaynjan af York og eiginmaður hennar hertoginn, þurfti hann að vera tímabundið í burtu vegna hernaðarskuldbindinga hans. Meðan á þessum aðskilnaði stóð féll hún fyrir framgangi bogamanns að nafni Blaybourne og varð ólétt af barninu sem einn daginn átti eftir að verða Játvarður IV, hetja hússins í York og faðir fyrstu Tudor-drottningarinnar.

Því haldið fram að sagan eigi uppruna sinn í Cecily sjálfri. Eins og jafnvel frjálslegur áhorfandi þessa tímabils verður kunnugt um, var hjónaband Játvarðar (Edwards) við hina lág ættuðu  Elizabeth Woodville (sem fjölskyldan var bæði þekkt sem Lancastrian-samúðarmenn og grimmir félagsklifrarar) afar umdeilt.

Þetta er alvarleg ásökun en við ættum að fara varlega í að taka á nafnverði. Engar heimildir eru til um orðróminn fyrir 1483 þegar hann kom fram á síðum Dominic Mancini, ítalsks fræðimanns sem sendur var til Englands til að þjóna sem augu og eyru biskups á meginlandi. Það verður að hafa í huga að á þessum tímapunkti voru Ríkharður III og félagar hans að koma því á framfæri að Játvarður IV væri bastarður, til að styrkja kröfu yngri bróður síns um hásætið. Það er því líklegt að þessi orðrómur hafi komið upp í fyrsta sinn árið 1483 og líklega ekki sprottinn af vörum Cecily.

Það sem leiðir líkur á að einhver sannleikur er í sögusögninni eru eftirfarandi atriði (sjá heimild: Could Edward IV have been illegitimate? )

• Fjarvera hertogans af York við getnað – Þegar horft á fæðingardag Játvarðs (seint í apríl 1442) og vinnum aftur á bak í tíma, virðist sem hertoginn af York hafi verið að heiman þegar hann var getinn, en sannleikurinn er, við höfum bara ekki nægar sannanir til að lesa of mikið í það. Hjónin voru búsett í Frakklandi á þeim tíma og á meðan hertoginn var í burtu var hann ekki svo langt í burtu að hertogaynjan hefði ekki getað gengið til liðs við hann í einhvern tíma. Auðvitað gæti framtíðarkonungurinn líka hafa verið örlítið ótímabært fæddur eða jafnvel aðeins seinn - það er ekki mikill tími í það. Allt þetta virðist líklegra en að hertogaynjan hafi í verið í leynilegu "sambandi“ við mann af svo lægri tign, að tungurnar hefðu vafalaust verið látnar vagga. Við ættum að muna að engar sögusagnir um faðerni Játvarðar eru skráðar áður en þær voru pólitískt hagstæðar einhverjum.
• Lágstemmd skírn – Það hefur verið gefið til kynna að lágstemmd skírn Játvarðar (í horninu á kirkjunni), sem var andstæða ári síðar við íburðarmeiri skírn fyrir yngri bróður sinn, bendi til þess að hertoginn af York ætlaði ekki að skvetta út fyrir barn sem hann hélt ekki að væri hans. Hins vegar er þetta gagnsætt; ef hertoginn af York hefði ákveðið að ala þetta barn upp sem erfingja sinn, jafnvel þótt hann héldi grunsemdir um faðerni, hefði hann örugglega lagt sig fram við að halda uppi lögmæti, frekar gefa heiminum merki um að eiginkona hans hefði verið svo vandræðalega svikið hann. Auk þess höfðu hertogahjónin áður átt son sem dó mjög skömmu eftir fæðingu; Ákvörðun þeirra um að fara í lágstemmda skírn var líklega merki um að þau hefðu áhyggjur af heilsu hans og vildu ganga úr skugga um að hann væri vígður Guði áður en eitthvað fór úrskeiðis. Tilviljun styður þetta nokkuð þá ábendingu að hann hafi verið ótímabær fæddur.
• Skortur á líkamlegum líkindum milli föður og sonar - Þetta er svolítið léleg byrjun. Já, Játvarður var hávaxinn og ólmur (sem faðir hans var ekki) en það er fullt af augljósu fólki í blóði hans (bæði móður og föður megin) þar sem hann gæti hafa fengið þetta frá. Fjölskyldulíkindi eru erfið og fyrir okkur sem greina í dag höfum við ekki mikið um að dæma.
• Aðrir bræður hans sökuðu hann um að vera bastarður - Já, þeir gerðu það. Báðir höfðu pólitískar ástæður til þess. Aðrir komu líka með slíkar ásakanir, en ekki fyrr en löngu eftir að hann fæddist og krýndur. Þar að auki, þegar aðalsmaður fæddist í öðru landi, fjarri augnaráði fréttaskýrenda samtímans, voru sögusagnir oft um fæðingaraðstæður þeirra. John of Gaunt er dæmi um þetta.

En það sem kann að valda mestri hneykslun er að Játvarðu 4 er ef til vill bastarður (ekki réttborninn til krúnu) sem og afkomendur þeirra! Nýleg DNA rannsókn bendir til þess. Fimm nafnlausir lifandi gjafar, allir meðlimir stórfjölskyldu núverandi hertoga af Beaufort, sem segjast vera ættuð frá bæði Plantagenets og Tudors í gegnum börn John of Gaunt, gáfu DNA sýni sem áttu að passa við Y litninga sem dregin voru út úr beinum Richards. Ekkert þeirra passaði við hann!

Þar sem auðkenni Richards var sannað með DNA hvatbera hans, rakin í óslitinni keðju í gegnum kvenkyns línuna frá systur hans til tveggja núlifandi ættingja, er niðurstaðan hörð: það er rof á þeirri línu sem krafist er af Beaufort uppruna, það sem vísindamennirnir lýstu sem "falskur faðernisatburður", sem getur einnig haft áhrif á ættir fjarlægra frænda þeirra, Windsors. Sjá slóð: Questions raised over Queen’s ancestry after DNA test on Richard III’s cousins 

Tudor-ættin studdu tilkall sitt til hásætisins með því segjast vera komin frá John of Gaunt, syni Edward III og föður Hinriks IV - og forfaðir Tudor-ættarinnar í gegnum lögmæt Beaufort-börn sín eftir að hann giftist ástkonu sinni Katherine Swynford. Að komast að því hvar línan frá Játvarð III til núverandi Beaufort fjölskyldu væri rofin væri aðeins hægt að gera með því að grafa upp fullt af beinagrindum sem er ekki líklegt að verði gert. Það eru þó að minnsta kosti tvö hlé eða bil á ættarlínunni. Mikilvægast væri ef John of Gaunt væri ekki sonur Játvarðs III – sem óvinir gáfu til kynna á hans lífsleið – sem myndi hafa áhrif á ættir Tudors, Stuarts og Windsors.

Liggur bogamaðurinn franski því enn undir grun? Eða nær málið lengra aftur í tímann? Til John of Gaunt? Er kóngafólkið enska því bara bastarðar eftir allt saman! Hvað finnst ykkur sem nenntuð að lesa þetta? Var Ríkharður réttmætari erfingi ensku krúnunnar en Játvarður 4.?

Ættartré Englandskonunga

Viðbót:

Hús York (ættirnir eru kallaðar hús af...), Lancaster, Nevilles, Howards, Mowbrays, Percys og Tudors eru fjölskyldurnar sem taka þátt í Rósastríðunum. Hins vegar var enn eitt húsið sem var jafn mikilvægt og hin; Beauforts.

Beaufort-ættin voru synir og dætur John of Gaunt, hertoga af Lancaster og ástkonu hans Katherine Swynford. Þau voru álitnin  bastarðar þar sem þau fæddust utan hjónabands, en samt tengdust þau húsi Lancaster og komust til valda af sjálfu sér. Þau hjálpuðu til við að breyta ekki aðeins enska sögu heldur sögu Evrópu að eilífu. Beaufort-ættin hafði mikil áhrif í Hundrað ára stríðinu og Rósastríðunum, en samt þekkja margir aðeins Margaret Beaufort og Edmund Beaufort 2. hertoga af Somerset.

 

Herfylking Vestmannaeyja - athyglisvert sögubrot

Bloggritari man ekki eftir hvort hann hafi birt þetta efni áður. Þetta fannst í möppu. Hver skrifaði þetta er líka á huldu, annars væri vísað í heimild. Hver sem svo sem skrifaði þetta, bloggritari eða annar, skiptir ekki máli í sjálfu sér. Heimildamanni annars þakkað fyrir ágæta samantek! Líklega er þetta af vefnum Heimaslóð - Herfylkingin Vinsamlegast kíkið á slóðina. 

Fyrir þá sem ræða um stofnun íslensk hers eða íslensk varnarmál, þá er þetta ágæt að hafa í huga. Hér voru einstaklingar eða réttara sagt sveitarfélagið Vestmannaeyjar sem stofnaði þennan vísir að her. Á ensku kallast þetta millia sem erfitt er að þýða - kannski besta að nota hugtakið einkaher?, en þýðir í raun óhefðbundinn herafli stofnaður af einstaklingum eða hópum og rekin af þeim.

Miðað við fréttir af ástandinu á Íslandi, er nokkuð ljóst að friðurinn er úti. Glæpir, glæpasamtök og hryðjuverkamenn eiga greiða leið til Íslands og ástandið stefnir í að vera eins og í Svíþjóð. Lögreglan vígbýst enda er hún fyrst að sjá hvernig ástandið er á landinu. En það er ekki nóg.  Við þurfum að búa okkur undir það versta, bæði innanlands og utanlands.

Góð vísa er aldrei of oft kveðin og því er birt.

Herfylking Vestmannaeyja stofnuð

Árið 1853, kom hingað til Vestmannaeyja nýr sýslumaður, danskur að ætt og uppruna. Hét maðurinn Andreas August von Kohl, venjulega nefndur kapteinn Kohl á meðal eyjaskeggja, því hann hafði kapteinsnafnbót úr danska hernum.

Von Kohl varð snemma ljóst, að að í Vestmannaeyjum væri grundvöllur fyrir því að stofna varnarsveit eða her heimamanna, þar sem hér eimdi ennþá eftir af ótta fólks við sjóræningja, einkum Tyrki.

Stóð eyjamönnum ótti og stuggur af erlendum skipum, sem sást til úr Eyjum, enda engin lögregla eða yfirvald á staðnum sem hægt var að treysta á. Eyjamenn urðu því að treysta á sig sjálfa, og fékk hugmynd um stofnun herfylkingar hinar bestu undirtektir.

Nokkur ár tók þó að skipuleggja þennan [vísir] að fyrsta og eina her, sem Íslendingar hafa átt, og var hann fyllilega kominn á stofn 1857.

Skipulag hersins

Kohl skipulagði herfylkinguna á sama hátt og tíðkaðist með venjulega heri í Evrópu á þessum tíma. Skipti hann liðsmönnum í 4 deildir, en einnig voru tvær drengjadeildir fyrir drengi á aldrinum 8 - 16 ára.

Mönnum var svo skipað í margs konar virðingarstöður, þar sem fylkingarstjóri var að sjálfsögðu kafteinn Kohl sem æðsti yfirmaður hersins. Hafði hann undir sinni stjórn liðsforingja, yfirflokksforingja (commandör sergeant), deildarforingja (sergeanter), flokksforingja og undirforingja, sem voru settir yfir aðra liðsmenn. Þá var ennfremur fánaberi og bumbuslagari í herfylkingunni, eins og í öllum almennilegum herjum.

Liðsmenn voru allir skyldir til að lúta heraga og hlýða kalli, hvenær sem boðið var. Þá var þeim og skylt að sýna yfirmanni sínum tregðulausa hlýðni og hugsa vel um vopn sín og verjur.

Fyrst í stað varð hluti herfylkingarinnar að notast við trévopn, en Kohl tóks innan fárra ára að afla henni af miklum dugnaði 60 fótgönguliðsbyssur, riffla með stingjum, auk ýmissa annarra áhalda svo sem sérstakan herfána, sem notaður var, er hermennirnir voru kvaddir saman. Var fáni þessi hvítur með tveimur krosslögðum borðum.

Engir sérstakir einkennisbúningar voru í eigu óbreyttra liðsmanna, en allir báru þeir einkennishúfu með rauðri doppu fyrir ofan skyggnið.

Markmið herfylkingarinnar

Kapteinn Kohl hafði ekki lítil né smá áform fyrir herfylkingu sína, sem hann hafði eytt öllum sínum tómstundum við að koma á fót í nokkur ár.

Í fyrsta lagi var herfylkingunni ætlað að vera varnarsveit gegn árásum útlendinga svo sem erlendra fiskimanna, sem oft voru nærgöngulir hér á fiskimiðunum í kring og eyðilögðu veiðarfæri sjómanna. Reyndar kom aldrei til þess, að herfylkingin þyrfti að eiga í höggi við útlenda sjómenn, og var henni þakkað að erlendir sjómenn héldu sér meira í skefjum en áður.

Í öðru lagi var herfylkingin hugsuð sem lögreglusveit til að halda uppi aga og reglu á eyjunni. Var einkum þörf á þessu á vertíðum og kauptíðum, þegar fjöldi manns safnaðist til eyjanna. Þessi voru sem sé tvö aðalmarkmið herfylkingarinnar.

Þá var herfylkingin bindindishreyfing, þar sem menn urðu að gangast undir bindindisheit við inngöngu. Eggjaði Kohl liðsmenn herfylkingarinnar ljóst og leynt til þess að forðast drykkjuskap og óreglu, en mikil orð fóru af slíku hér, einkum á vertíðum.

Var hver sá brottrækur úr herfylkingunni, sem gerðist sekur um ítrekaðan drykkjuskap, og breyttust fljótlega drykkjusiðir Eyjamanna mjög til bóta, enda flestir vopnfærir menn í þorpinu á aldrinum 18 - 40 ára meðlimir í fylkingunni. Beitti Kohl sér m.a. fyrir opnun veitingahúss hér, þar sem í stað vínveitinga voru aðallega kaffi- og matarveitingar á vægu verði.

Herfylkingin var einnig eins konar íþróttahreyfing, líklega einhver fyrsti félagsskapur hér á landi, sem skipulagður var sem slíkur. Var lögð áhersla á ýmsar íþróttir og líkamsiðkanir á reglulegum heræfingum fylkingarinnar til þess að auka og efla líkamshreysti liðsmanna hennar. Taldi Kohl kapteinn, að samfelldur agi og þjálfun kæmi Eyjamönnum og að gagni í störfum þeirra til sjós og lands.

Enn eitt markmið herfylkingarinnar var að stuðla að almennri uppfræðslu lismanna fylkingarinnar. Kohl útvegaði ýmsar bækur um hermennsku, en einnig almennar fræðibækur og sögur, sem hermenn hans áttu greiðan aðgang að. Eignaðist sveitin safn bóka, sem varð fyrsti vísir að almenningsbókasafni hér. Var Kohl ólatur við að hvetja menn sína til að nota safnið, lesa bækurnar og æfa sig í skrift og reikningi í frístundum sínum. Herfylkingin var því að þessu leyti lík nútíma skóla, þar sem lögð var áhersla á að menn gætu æft sig í lestri, skrift og reikningi.

Æfingar herfylkingarinnar

Aðalaðsetur herfylkingarinnar var í þinghúsi Vestmannaeyja, sem Kohl sýslumaður kom upp af miklum áhuga og dugnaði. Í þinghúsinu voru geymd ritföng og bækur, en einnig var húsið notað sem vopnabúr.

Til hergöngu og æfinga var boðað með því að draga fána að hún á þinghúsinu, og söfnuðust liðsmenn herfylkingarinnar saman fyrir framan það. Voru æfingar í hverri viku, einu sinni eða tvisvar, en besti tími til æfinga var seinni hluti sumars eftir að heyskap og öðrum aðalönnum var lokið, og fyrri hluta vetrar, áður en vertíð og vertíðarundirbúningur hófst.

Fylkt var liði í fjórar raðir, eins og flokkarnir voru margir, en síðan hófst herganga inn á æfingasvæðið, flatirnar við Brimhóla, þar sem nú er Íþróttamiðstöðin, Illugagatan og umhverfið þar í kring. Fór hergangan skipulega fram með lúðrablæstri, bumbuslætti, og allra handa merkjamáli, þar sem táknað var, hvað gera skyldi. Við Brimhóla hófust svo alls kyns æfingar í vopnaburði, vopnfimi og skotfimi, og stóðu þær yfir í 2 - 4 klukkustundir í senn. Komst fljótlega hið ágætasta skipulag á hersveitina, og þóttu Eyjamenn vaskir og dugmiklir hermenn.

Stundum lét Kohl skipta liðinu og sveitirnar leggja til orrustu hvora við aðra, við klettaborgir og hóla. Bjó varnarliðið sér þar vígi og víggirti með tunnum og sandpokum, en sóknarliðið sótti að af miklum krafti. Hófst þá áköf skothríð, högl að vísu ekki höfð í byssunum, heldur aðeins púður. Reyndi sóknarliðið að hrekja hina úr víginu, og kom þá oft til handalögmála. Þá gat verið ráðlagt fyrir varnarliðið að kveikja í tjörutunnum, sem hlaðið var fyrir framan til þess að bægja hinum frá um stund. Þegar lítill flokkur var umkringdur af stærri flokk, skyldi sá minni þegar gefast upp, en ekki etja kappi við hinn, þegar fyrirsjáanlegt var, að ekki kæmi að gagni.

Slys urðu aldrei við æfingar, þótt oft gengi mikið á, enda liðsmenn vel æfðir og ýmsu vanir. Fjöldi áhorfenda, einkum konur og eldri menn, nutu þess að horfa á og fylgjast með æfingunum, sem þóttu hin mesta skemmtun. Þá voru oft sérstakar skemmtigöngur á sunnudögum hjá herfylkingunni, og jafnvel útiskemmtanir í Herjólfsdal, sem Eyjabúar tóku almennt þátt í.

Endalok herfylkingarinnar

Um árslokin 1859 hafði Kohl sýslumaður fengið loforð hjá stjórninni um embætti í Danmörku, og valdi hann nú eftirmann sinn sem æðsta yfirmann herfylkingarinnar, Pétur nokkurn Bjarnasen verslunarstjóra. Ekkert varð hins vegar úr flutningum sýslumannsins til Danmerkur, því hann andaðist skyndilega hér úr slagi 22. janúar 1860. Var Kohl grafinn hér í kirkjugarðinum með mikilli viðhöfn og reistu Eyjamenn minnisvarða á leiði hans í þakklætis- og virðingarskyni.

Við fráfall kapteinsins mæta fór fljótlega að síga á ógæfuhliðina hjá herfylkingunni, þrátt fyrir áhuga og dugnað hins nýja stjórnanda hennar. Varð ýmislegt til þess að flýta fyrir endalokum fylkingarinnar, svo sem stöðugur fjárskortur, svo að hægt væri að sjá um hirðingu vopna og endurnýjun þeirra. Mikill tími fór í æfingar, og kann það einnig hafa valdið því, að lismönnum fór stöðugt fækkandi vegna annarra anna til sjós og lands. Þá urðu hér sjóslys mikil milli 1860 og 1870 og áttu sinn þátt í því, að liðsmenn herfylkingarinnar týndu smám saman tölunni. Sýndu foringjar sveitarinnar samt sem áður mikinn áhuga á þessum árum og reyndu að fylla í skörðin með nýjum mönnum. en allt kom fyrir ekki, endalok herfylkingarinnar voru skammt undan.

Með fráfalli Péturs Bjarnasen fylkingarstjóra mátti segja, að herfylkingin væri því sem næst úr sögunni. Kom herfylkingin seinast saman undir vopnum við jarðarför Péturs, 7. maí 1869 til að sýna foringja sýnum hinsta sóma. Eftirmenn Péturs náðu ekki að stöðva þá hnignum, sem þegar var hafin í starfi herfylkingarinnar. Eitthvað héldu æfingar áfram um tíma, en smám saman var þeim hætt og saga herfylkingarinnar öll. Fjöldinn í Herfylkingunni þegar mest var á annað hundrað.

Eftirmæli

Eyjamenn minntust lengi með stolti og söknuði herfylkingar sinnar og þess svips, sem setti á héraðið og þjóðlíf Eyjabúa. Hún var einhver fyrsti skipulagði félagsskapurinn í kauptúninu, þar sem félagssamtök hvers konar, eins og nú tíðkast, voru óþekkt fyrirbrigði.

Eyjaskeggjum varð e.t.v. ljósara en áður, hverju þeir gætu áorkað með því að vinna saman að sameiginlegum hagsmunamálum. Með sameiginlegu átaki, góðu skipulagi og reglu, væri hægt að koma ýmsum málum byggðarlagsins í betra horf.

Lögum og reglum var nú framfylgt með meiri árangri en áður, og Eyjamenn vöknuðu nú til meðvitundar um ýmislegt, sem þeim hafði verið hulið áður.

 

Elísabet drottning I (1588) - Spænska Armada ræðan til hermannanna í Tilbury

Þeir sem fylgjast með Samfélag og sögu, verða stundum varir við að hér eru tímamótaræður birtar.  Það er gert fyrst og fremst bloggritara til skemmtunar, lærdóms og það að margar þessara ræða eru hreinlega ekki til á íslensku.

Hér kemur ein tímamótaræða á ögurstundu.

Árið 1588 hélt enski einvaldurinn Elísabet I. drottning eina karlmannlegasta ræðu sögunnar,  þar sem hún á einum tímapunkti, gerði lítið úr eigin líkama og fyrir að vera kvenkyns.

Þegar hin "máttuga" spænska Armada, skipafloti um 130 skipa, sigldi í átt að Bretlandi með áætlanir um innrás, flutti drottningin hvetjandi ávarp í Tilbury í Essex á Englandi.

Það kom í ljós síðar meir að stormur og nokkrar siglingavillur sáu um spænsku herskipin að mestu, þótt til sjóbardaga hafi komið. Samt var þetta djörf ræða sem hjálpaði til við að styrkja þjóðina á ögurstundu. Þessi ræða gerði einnig Elísabet drottningu fræga fyrir brynjuna sem hún bar fyrir framan hermenn sína.

Ræður þurfa ekki að vera langar til að vera áhrifaríkar. Gettisburgar ávarp Abraham Lincoln Bandaríkjaforseta í bandarísku borgarastyrjöldinni var t.a.m. ekki langt.

"Elsku fólkið mitt,

Sumir sem gæta öryggis okkar hafa sannfært okkur um að taka eftir því hvernig við skuldbindum okkur til að vopna fjöldann, af ótta við svik. En ég fullvissa yður um að ég þrái ekki að lifa til að vantreysta trúu og elskandi fólki mínu.

Láttum harðstjóra óttast. Ég hefi alltaf svo hagað mér, að undir Guði hefi ég lagt minn æðsta styrk og vernd í tryggum hjörtum og velvilja þegna minna; og þess vegna er ég komin á meðal yðar, eins og þið sjáið, á þessum tíma, ekki til að skemmta mér og íþrótta, heldur er ég ákveðin í að lifa og deyja á meðal yðar allra, í miðjum og hita bardaga. að leggja fyrir Guð minn og ríki mitt og lýð minn heiður minn og blóð, jafnvel í duftið.

Ég veit að ég hef veikburða líkama og er veiklund konu; en ég er með hjarta og maga konungs og Englands konungs líka, og finnst óheiðarlegt að Parma eða Spánn, eða einhver prins í Evrópu, skuli voga sér að ráðast inn fyrir landamæri ríkis míns: Til þess fremur en nokkurs konar vanvirðu falli á mig, mun ég sjálf grípa til vopna, ég mun sjálf vera hershöfðingi yðar, dómari og umbuna hverrar dyggðar yðar á vígvellinum.

Ég veit þegar, fyrir framgöngu yðar hafið þið verðskuldað verðlaun og kórónu; og við fullvissum yður um orð höfðingja, að þeir skulu fá greitt á réttan hátt. Í millitíðinni skal hershöfðingi minn vera í mínu stað, en sem aldrei höfðingi skipaði göfugra eða verðugra viðfangsefni; án efa heldur með hlýðni yðar við hershöfðingja minn, með samþykki þínu í herbúðunum og hreysti þinni á vellinum, munum við innan skamms hafa frægan sigur á þessum óvinum Guðs míns, ríkis míns og þjóðar minnar."

Heimild: Queen Elizabeth I’s speech to the troops at Tilbury

 

Meintur sonur Adolfs Hitlers

Rakst á tvíleik, þáttaröð í tveimur hlutum um upprisu Hitlers og framgang til valda.  Hitler - Rise of Evil.  Fann fyrri þáttinn en á eftir að horfa á seinni hlutann. 

Þáttaröðin er nokkuð nákvæm en bloggritari hefur lesið ævisögu Hitlers sem og annarra einræðisherra. En eitt vantaði í a.m.k. fyrri þáttinn, en það er samskipti hans við kvenfólk og vini.  Ekki kom heldur fram hinn gífurlegi áhugi hans á Wagner og undraheim hans sem sterklega mótaði þjóðerniskennd Hitlers. Einnig vantar að segja frá vini hans á unglingsárum hans, eina vin hans á ungdómsárum hans sem fór með honum á óperur. Hitler sótti nefnilega stíft óperur og var unnandi klassískrar tónlistar, sérstaklega Richard Wagners og hélt hann verndarhendi yfir Wagner fjölskyldunni í valdatíð sinni. Hann varð skotinn í unga stúlku sem hann sá úti á götu, man ekki hvað varð um það mál. Hitler hafði náttúru til kvenna.

En svo kemur sögusögnin um að Hitler hafi hitt unga franska konu í seinni heimsstyrjöldinni og barnað hana.  Úr því sambandi hafi komið drengur að nafni Jean-Marie Loret.

Þar til hann lést árið 1985, trúði Jean-Marie Loret að hann væri einkasonur Adolfs Hitlers. Athygli vaknaði varðandi sönnunargögn frá Frakklandi og Þýskalandi sem að því er virðist treysta fullyrðingu hans.

Loret safnaði upplýsingum úr tveimur rannsóknum; ein gerð af háskólanum í Heidelberg árið 1981 og önnur gerð af rithöndunarfræðingi sem sýndi blóðflokk Loret og rithönd, sambærilegt við rithönd og blóðflokk einræðisherra Þýskalands nasista sem lést barnlaus árið 1945, 56 ára að aldri.

Sönnunargögnin eru ófullnægjandi en saga Loret sjálf var nógu hrífandi til að réttlæta rannsókn. Franska dagblaðið Le Pointe birti frásögn af sögu Loret, eins og hann sagði Parísarlögfræðingnum Francois Gibault árið 1979.

Le Pointe endursegir viðbrögð Gibault við fullyrðingu Loret:

"Meistari, ég er sonur Hitlers! Segðu mér hvað ég ætti að gera," sagði Gibault við Le Pointe.

Samkvæmt Le Pointe, "lögfræðingurinn í París trúir ekki sínum eigin eyrum. Maðurinn á undan honum er frekar stór, talar fullkomna frönsku án hreims og er ekki klikkaður. Hvetjandi saga hans er ekki síður áhugaverð."

Loret hélt því fram að móðir hans, Lobojoie Charlotte, hafi hitt Hitler árið 1914, þegar hann var korporáll (riðisstjóri) í þýska hernum og hún var 16 ára. Hún lýsti Hitler sem "gaumhyggðum og vingjarnlegum." Hún og Hitler fóru í göngutúra um sveitina, þó samtalið hafi oft verið flókið vegna tungumálahindrana þeirra. Samt, þrátt fyrir mismuninn á milli þeirra, eftir ölvaða nótt í júní 1917, fæddist litli Jean-Marie í mars 1918, að sögn Loret.

Hvorki Loret né restin af móðurfjölskyldu hans vissu af fæðingaraðstæðum hans fyrr en snemma á fimmta áratugnum þegar hún játaði fyrir syni sínum að Hitler væri faðir hans. Hún hafði gefið einkason sinn til ættleiðingar árið 1930 en var í sambandi við hann, að sögn Loret.

Eftir þessa vitneskju, samkvæmt Le Pointe, hóf Loret ferð sína til að komast að því hvort sagan væri sönn og rannsakaði af næstum oflætisákveðni. Hann fékk til liðs við sig erfðafræðinga, rithandarsérfræðinga og sagnfræðinga. Hann skrifaði bók, "Faðir þinn hét Hitler," sem lýsir þeirri ferð. Hún var endurútgefin til að innihalda nýju rannsóknirnar sem Loret taldi staðfesta fullyrðingu sína.

Það er svolítið merkilegt, ef satt er, að Hitler eigi afkomanda, í raun afkomendur, því að Jean-Marie átti sjálfur börn.  Ættingjar Hitlers gerðu markvisst í að eignast ekki börn og viðhalda þannig ekki blóð Hitlers fjölskyldunnar. Hefur þeim mistekist ætlunarverk sitt? Því verður ekki neitað að Loret og Hitler eru sláandi líkir í útliti og báðir eru í sama blóðflokki.

Sjá hér slóð á DV: Átti Hitler son með 16 ára franskri stúlku? – „Ég vissi að mér var ætlað að kynnast honum“

En hvað með börn Jean-Marie Loret? Þau voru 10 talsins með tveimur konum.  Hér kemur frétt af meintu barnabarni Hitlers í Daily Mail, Philippe Loret:

Í Mail Mail Online segir í frétt að "Franskur pípulagningamaður fer í DNA-próf til að sanna að hann sé barnabarn Adolfs Hitlers eftir að amma hans var í ástandinu með Fuhrer þegar hún stillti sér upp fyrir eitt af málverkum hans."

Sjá slóð: French plumber takes DNA test to prove he is Adolf Hitler's grandson after his grandmother had a fling with the Fuhrer when she posed for one of his paintings

Ríkisrekna rússneska sjónvarpsstöðin NTV tók af honum DNA-sýni og flutt það til Moskvu til að prófa og bera saman við erfðaefni úr leifum Hitlers, sem virðist hafa verið sótt af hersveitum Stalíns sem réðust inn í byrgi einræðisherrans í Berlín árið 1945. En eru þetta raunverulegar mannvistaleifar Hitlers? Um það hefur staðið styrr lengi, og jafnvel haldið að meinta höfuðkúpubrotið af Hitler sé af konu. Og sama á við um kjálkabeinið sem á að vera úr Hitler. Það hefði því verið skynsamlegra að sækja DNA til ættingja Hitlers, lifandi eða dauðra.

Hins vegar segja nokkrir sagnfræðingar, eins og Anton Joachimsthaler og Sir Ian Kershaw, að ólíklegt sé eða ómögulegt að sanna faðerni sonar Hitlers, þó að DNA-próf í samanburði við eftirlifandi þekktan ættingja Adolfs Hitlers gæti leyst þetta. Engu að síður kom fram að þeir tveir deildu mjög sameiginlegum líkamlegum einkennum og blóðflokki.

En svo er það hin meinta barnsmóðir Hitlers. Hitler hefur einnig verið sagður hafa átt annan son með Unity Mitford, breskri félagsveru sem hafði verið í innsta hring Hitlers. Eftir sjálfsvígstilraun Mitford og heimför aftur til Bretlands eyddi hún tíma á Hill View Cottage, einkareknu fæðingarheimili í Oxfordshire.

Kenningin hélt því fram að Hitler og Mitford hefðu átt miklu nánara samband en áður hafði þekkst, og að Mitford væri í raun ólétt og hefði fætt son Hitlers, sem í kjölfarið var gefinn til ættleiðingar, og hver auðkenni hans var vernduð.

Blaðamaðurinn Martin Bright, sem fylgdi þessa kenningu eftir á að hafa birt fyrri grein um Mitford og rannsakaði fæðingarheimilið. Bright komst að því að Hill View Cottage var notað sem fæðingarheimili í stríðinu og um nærvera Mitford var stöðugur orðrómur um allt þorpið.

Skoðun í gegnum fæðingarskýrslur á skrifstofunni í Oxfordshire var einnig í samræmi við það sem tengiliður Bright hafði haldið fram um fæðingarheimilið, þar á meðal að það hefði verið stjórnað af frænku þeirra Betty Norton, en ekkert var um að Mitford hefði verið á heimilinu. Skortur á skjalavörslu á heimilinu var ekki óalgengt eins og skjalavörður hélt fram.

Bright hafði samband við systur Unity Mitford, Deborah, sem var síðasta Mitford-systranna sem enn voru á lífi á þeim tíma. Deborah vísaði kenningunni um barn Hitlers á bug sem "slúður þorpsbúa" en staðfesti að Unity hefði dvalið á fæðingarheimilinu til að jafna sig eftir taugaáfall.

Þegar hann leitaði til og spurði þjóðskjalasafnið fann Bright einnig skrá um Unity innsiglaða samkvæmt 100 ára reglunni. Hann fékk sérstakt leyfi til að opna það og komst að því að í október 1941 hafði Unity Mitford verið í samstarfi við giftan RAF tilraunaflugmann, sem Bright sagði "var haldbær sönnun þess að Unity gæti ekki hafa verið alveg eins ógilt sem hún átti að vera."

Kenningin um að Mitford fæddi barn Hitlers varð vinsæl í heimildarmyndinni Hitler's British Girl á Channel 4 sem fjallaði um rannsókn Brights. Einnig hafði komið í ljós að MI5 vildi yfirheyra hana eftir heimkomuna til Bretlands og það var aðeins fyrir milligöngu Sir John Anderson innanríkisráðherra sem hún var ekki handtekin. The Evening Standard skrifaði um þessa kenningu að "Unity hefði verið fús til að fæða barn Hitlers, helst í hjónabandi frekar en utan þess. Hún duldi aldrei ósk sína um að giftast Führer." Ólíkt Loret, var auðkenni þessa meinta sonar eða hvort hann sé til er enn óþekkt og er nánast ómögulegt að sanna, af þessum sökum hafa margir sagnfræðingar og þeir sem þekktu Mitford persónulega vísað ásökuninni á bug.

Hitler átti alsystur, Paula Hitlers sem lifði til 1960, barnlaus en með stuðningi fyrrverandi SS liða.

Það er kaldhæðnislegt, ef satt er, að Hitler hafi eignast son og af honum er kominn stór ættbogi. En börn eiga aldrei að erfa syndir forfeðranna og því kannski best að þau fái að lifa í friði. Gengis Khan er sagður eiga milljónir ofan milljónir afkvæma og blessunarlega vita fæstir þeirra af uppruna sínu. Fortíð er fortíð.

Mistök Norðmanna og Íslendinga vorið 1940 - hægt að læra af sögunni?

Hugsunarháttur fólks á fyrri hluta 20. aldar er greinilega allt annar en hjá okkur nútímafólki.  Það var lítill undirbúningur bæði hjá Norðmönnum og Íslendingum fyrir komandi átök. Og það var ljóst þegar 1940 að stríðið sem hófst 1939 myndi breiðast út. Báðum þjóðum átti að vera ljóst að átökin gætu breyst út og náð til landanna.  

Íslendingar reyndu að einhverju leyti að undirbúa sig. Agnar Kofoed Hansen tók upp á því að þjálfa lögregluliðið í Reykjavík í vopnaburði (á eigin vegum), bann var við herskipakomur og engin leyfi voru veitt fyrir uppbyggingu flugvalla á vegum erlendra aðila. En meiri var undirbúningurinn ekki.

Sama gilti um Norðmenn en þeir voru betur settir, því að þeir höfðu nokkuð öflugan her. En vegna óákveðni og ákvörðunarfælni var norski herinn ekki kvattur almennilega út, þrátt fyrir að Ólafur krónprins hafði lagt það til.  Norska ríkisstjórnin flúði Osló og til Hamars þegar innrás Þjóðverja hófst og þar ætlaði norski forsætisráðherrann að segja af sér í miðjum klíðum! Konungurinn, Hákon 7, flúði einnig þangað en stóð í lappirnar og neitaði að taka við uppsögninni.

Förum aðeins í atburðarásina örlagaríka vorið 1940.

"Norðmenn fréttu af að erlendur herskipafloti stefndi til Noregs. Fljótlega bárust fregnir til Óslóar sem leiddi til miðnæturfundar í norska ríkisstjórninni. Á þessum fundi gaf ríkisstjórnin út fyrirmæli um að virkja fjórar af sex hersveitum norska hersins. Þingmenn í ríkisstjórninni skildu ekki að hlutavirkjunin sem þeir höfðu fyrirskipað yrði, samkvæmt gildandi reglugerð, framkvæmd í leyni og án opinberrar yfirlýsingar. Hersveitum yrði gefin út virkjunarfyrirmæli sín með pósti. Eini stjórnarþingmaðurinn með ítarlega þekkingu á virkjunarkerfinu, Birger Ljungberg varnarmálaráðherra, tókst ekki að útskýra málsmeðferðina fyrir samstarfsmönnum sínum. Síðar átti hann eftir að sæta harðri gagnrýni fyrir þessa yfirsjón sem leiddi til óþarfa tafa á virkjun herafla Norðmanna. Fyrir ríkisstjórnarfundinn hafði Ljungberg vísað á bug ítrekuðum kröfum um algera og tafarlausa virkjun, sem hershöfðinginn Rasmus Hatledal setti fram. Hatledal hafði leitað til Ljungbergs 5., 6. og 8. apríl og beðið varnarmálaráðherra um að óska eftir því að ríkisstjórnin gaf út fyrirskipanir um virkjun."

Það er kannski ekki sanngjarnt að bera saman Noreg og Ísland vegna mismunandi aðstæðna í báðum löndum. Íslendingar deildu sama konungi með Dönum en þegar Danmörk var hertekin 9. apríl, var gerð innrás í Noreg á sama tíma eða 9. og 10. apríl. En enginn íslenskur her var til varnar, bara hlutleysisyfirlýsing á einskinsverðum pappír.

En pólitíska valdastéttin í báðum löndum átti að búa sig undir það "ómögulega" og setja í gang undirbúningsáætlun.  Íslendingar fengu mánuð, eða frá 9. apríl til 10. maí til að undirbúa sig undir komu annað hvort þýska flotans eða þann breska. Ekkert var gert af viti. Hlutleysisstefna Íslands líkt og sú norska virkaði ekki og hún hefur aldrei virkað í veraldarsögunni nema fælingamátturinn fylgir með. Líkt og í Sviss, sem Hitler ætlaði að hertaka á svipuðum tíma en lagði ekki í vegna öflugs hers Svisslendinga og landfræðilegra aðstæðna.

Ólíkt það sem gerðist í Noregi, kom bara breski flotinn til Íslands.  Bretar og Frakkar náðu að senda herlið til Norður-Noregs og þar var barist. Þjóðverjar settu í gang aðgerðina Íkarus sem var áætlun Þjóðverja um að gera innrás í Ísland í seinni heimsstyrjöldinni eftir að Bretar höfðu hernumið landið árið 1940. Áætluninni var aldrei hrint í framkvæmd  vegna frestunar Sæljónsaðgerðarinnar (Unternehmen Seelöwe). Íslendingar voru ljónheppnir að ekki skuli hafa komið til bardaga á Íslandi milli Þjóðverja og Breta.

Íslendingar bregðast alltaf við eftir á. Svo var 1950 þegar Kóreustríðið braust út og menn héldu að þriðja heimsstyrjöldin væri brotin út. Íslensk stjórnvöld samþykkti þess vegna komu bandaríska hersins í maí 1951 með tvíhliða varnarsamning landanna. Varnarlið Íslands  taldi að jafnaði um 1350 bandaríska hermenn, um 100 borgaralega starfsmenn bandaríska varnarmálaráðuneytisins og 650 íslenska starfsmanna. Eitthvað sem Íslendingar sjálfir ráða alveg við að manna.

Nú eru viðsjárverðir tímar. Aldrei hefur verið eins miklar líkur á þriðju heimsstyrjöldinni og nú síðan seinni heimsstyrjöldinni lauk.  Tvö ófriðarbál sem nú loga geta breyst út, Úkraínustríðið og átökin í Miðausturlöndum sem virðast vera orðin stjórnlaus og blikur á lofti varðandi Taívan. Norrænir hershöfðingjar vara við mögulegt stríð við Rússland og Evrópustyrjöld.

Það er því ekki seinna vænna að Íslendingar hugi að eigin vörnum, á íslenskum forsendum. Eins og margoft hefur verið bent á, getur komið upp sú staða að Bandaríkjaher geti ekki varið Ísland. Það er ekki fjarstæðukennt. Frægasta dæmi um hernaðarheimsveldi sem gaf eftir eyland, var þegar rómverski herinn hvatti allan sinn her frá Bretlandseyjum án þess að kveðja kóng né prest (líkt og Bandaríkjaher 2006 á Íslandi). Rómverjar komu aldrei aftur. Bretar gátu ekki varið smá eyjar sínar við Frakklands strönd í seinni heimsstyrjöldinni og Bandaríkjamenn í Kyrrahafi o.s.frv.

Líklegt svið hernaðarátaka, ef þau brjótast út, er að Bandaríkjaher verði fastur í átökum, í Evrópu, Miðausturlönd eða Kínahafi og andstæðingar þeirra grípi tækifærið og mynda nýjan vígvöll. Bandaríkjaher getur ekki lengur staðið í tveimur aðskildum átökum samtímis. Svo var um Rómverja og átök þeirra við barbaranna. Andstæðingar þeirra réðust oft samtímis á rómverskar herstöðvar og teygðu á og lömuðu varnir hersins. Hagsmunir Íslendinga verður fórnað á altari "heildar hagsmuna" NATÓ.

Það er næsta víst að uppgjör verður við Íran. Annað hvort fara Ísraelar af stað eða Bandaríkjamenn eða hvorutveggja til að stöðva Írani. Það þýðir stórstyrjöld. Enginn sættir sig við Íran með kjarnorkuvopn.  Ísrelskir útsendarar hafa drepið ótal vísindamenn sem vinna að kjarnorkuvopna áætlun Írans, en hafa aðeins tafið áætlanir Írana hingað til.

Gyðingaofsóknir í gegnum aldir - sögulegt yfirlit

Gyðinga andúð og hatur hefur verið viðvarandi í gegnum aldir um víða veröld en þeir eru þekktasta þjóð í heimi vegna þess að þeir hafa dreifst um allan heim. Allir hafa því skoðun á gyðingum.

Helsta ástæða andstöðu við þá er að þeir hafa verið harðir á að vera þeir sjálfir, fylgja sínum siðum og trú af harðneskju.  Við það hefur skapast bil eða aðgreining, þeir og við. Samþætting samfélagsins minnkar við það, þegar ekki allir fara eftir sömu leikreglum. Við þetta hafa þeir lent á jarðrinum, myndað hliðarsamfélög, líkt og múslimar í Evrópu í dag. Við þessu hafa stjórnvöld á hverjum brugðist, annað hvort með að jaðarsetja þá og setja sérstök lög um þá eða hreinlega að reka þá úr landi eða drepa. Viðbrögðin hafa alltaf byggt á getu ríkisins til að beita sér í málinu.

Vandinn varð fyrst mikill þegar þjóðríkin urðu til og samþætting samfélagsins nauðsynleg. Brottvísanir voru ekki einu tól stjórnvalda, heldur einnig mismunun, útilokun frá þátttöku í samfélaginu og ofbeldi af hendi stjórnvalda eða almennings. Gyðingar voru auðveldir blórabögglar, enda öðruvísi og vegna jaðarsetninga, gátu ekki varið sig. Saga gyðingaofsókna er löng. Rennum yfir sögusviðið.

Fyrsta gyðinga-rómverska stríðið (66-73 e.Kr.) fólst í eyðingu annars musterisins í Jerúsalem og umsátrinu um Masada markaði upphafið að röð átaka milli gyðinga og rómverska heimsveldisins. Rómverjar voru umburðalyndir í trúmálum en þeir vildu að allir, líka gyðingar, færu eftir rómverskum lögum, sem gyðingar gerðu ekki.

Dreifingin (diaspora) kallaðist þvingaða dreifing gyðinga frá heimalandi sínu eftir landvinninga Rómverja í Jerúsalem og leiddi til alda útlegðar, mismununar og ofsókna. Margir gyðingar flúðu lands eða reknir en sumir urðu eftir.

Brottvísunin frá Englandi (1290). Játvarður konungur gaf út tilskipun um að reka alla gyðinga frá Englandi og þeim var opinberlega ekki leyft að snúa aftur fyrr en um miðja 17. öld.

Brottvísunin frá Spáni (1492). Alhambra-tilskipunin fyrirskipaði brottvísun gyðinga frá Spáni, sem leiddi til fjölda fólksflutninga og ofsókna um alla Evrópu. Dorit forsetafrú er afkomandi þeirra gyðinga. Nóta bene, múslimar nema trúskiptingar, var einnig vísað úr landi. Afleiðing var að þeir fluttust yfir til Norður-Afríku og stofnuðu Barbaríðið. Hingað komu þeir 1927 í svo kallaða Tyrkjaráni en þetta er nú hliðarsaga.

Pogroms í Austur-Evrópu (17.-20. öld). Fjölmargar ofbeldisfullar árásir, oft gerðar eða samþykktar af yfirvöldum, beindust að gyðingasamfélögum í Rússlandi og Austur-Evrópu, sem leiddu til verulegra þjáninga og manntjóns.

Spænski rannsóknarrétturinn (1478-1834) var ötull við ofsóknir. Gyðingar stóðu frammi fyrir ofsóknum og þvinguðum trúskiptum meðan á spænska rannsóknarréttinum stóð, þar sem margir voru reknir út eða neyddir til að lifa sem dulmálsgyðingar.

Gyðingaofsóknir í Rússlandi á 19. öld. Ofsóknir og ofbeldi gegn gyðingum í Rússlandi á 19. öld voru hluti af víðtækara mynstri gyðingahaturs sem hélst fram á 20. öld og átti þátt í að móta fólksflutningamynstur gyðingasamfélaga frá Rússlandi og fram á daginn í dag.

Helförin (1933-1945): Kerfisbundið þjóðarmorð sem Þýskaland nasista framdi í seinni heimsstyrjöldinni og leiddi til fjöldamorðs á sex milljónum gyðinga ásamt milljónum annarra.

Sovét-gyðingahatur (20. öld). Gyðingar stóðu frammi fyrir mismunun og ofsóknum í Sovétríkjunum, sérstaklega í stjórnartíð Jósefs Stalíns en hann var einmitt að skipuleggja ofsóknir gegn þeim 1953 þegar hann lést.

Deilur Araba og Ísraela (20. öld til dagsins í dag): Stofnun Ísraelsríkis árið 1948 og átök í kjölfarið hafa leitt til spennu og reglubundinna ofsókna á hendur gyðingasamfélögum í Miðausturlöndum.

Eftir stofnun Ísraelsríkis árið 1948 stóð verulegur fjöldi gyðinga í arabalöndum frammi fyrir ofsóknum, mismunun og brottrekstri. Erfitt er að ákvarða nákvæmlega hversu margir gyðingar hafa verið reknir eða neyddir til að yfirgefa heimili sín á þessu tímabili og ágiskanir eru mismunandi. Hins vegar er almennt talið að hundruð þúsunda gyðinga hafi verið á flótta frá arabalöndum í kjölfar stofnunar Ísraels.

Samfélög gyðinga í löndum eins og Írak, Egyptalandi, Jemen, Líbýu og fleiri urðu sérstaklega fyrir áhrifum. Meðal þátta sem áttu þátt í landflóttanum voru and-gyðingaviðhorf, mismununarlög, ofbeldi og pólitískur óstöðugleiki. Margir gyðingar voru neyddir til að yfirgefa heimili sín, eigur og fyrirtæki þar sem þeir leituðu skjóls annars staðar og talsverður fjöldi fann nýtt heimili í Ísrael.

Flutningur gyðingasamfélaga frá arabalöndum er oft nefndur flótti gyðinga frá araba- og múslimalöndum. Nákvæmur fjöldi einstaklinga sem verða fyrir áhrifum er spurning um sögulega umræðu og áætlanir eru á bilinu um 600.000 til 850.000 gyðingar. Aðstæður voru mismunandi eftir löndum og ekki fóru allir gyðingar vegna beins brottvísunar; sumir fóru sjálfviljugir til að bregðast við breyttu pólitísku og félagslegu andrúmslofti á svæðinu.

Refuseniks Sovétríkjanna (1960-1980): Sovéskir gyðingar, sem reyndu að flytja til Ísraels, mættu stjórnarandstöðu og mismunun, sem leiddi til þess að hugtakið "refusenik" var búið til. Sama á við um gyðinga frá Eþíópíu eða Austur-Afríku sem mættu kynþáttafordómum.

Íranska byltingin (1979) svonefnda leiddi til fólksflótta margra íranskra gyðinga og þeir sem eftir voru stóðu frammi fyrir mismunun og takmörkunum.

Ísland og gyðingar.  Samskipti Íslendinga við gyðinga á sér ekki langa sögu en hún er óþekkt. Vel getur verið að einhverjir kaupmanna sem hingað komu fyrr á öldum hafi verið af gyðingaættum. Ísland var það einangrað. Samskiptin hófust fyrir alvöru þegar gyðingar urður fyrir gyðingaofsóknum í Þýskalandi nasismans á fjórða áratug 20. aldar. Hingað vildu margir gyðingar leita skjóls en fengu ekki. Nokkrir fengu þó skjól vegna mikilvægi þeirra, svo sem hljómlistafólk sem gat lagt til nýja þekkngu á Íslandi. Hingað leituð gyðingar í lok seinni heimsstyrjaldar í litlu mæli.

Íslendingar, eða réttara sagt einn maður, Thor Thors sendiherra Íslands hjá Sameinuðu þjóðunum, hafi töluverð áhrif á stofnun Ísraelsríkis með störfum sínum.

Síðan þá hafa íslensk stjórnvöld verið vinveitt Ísraelsríki en undir lok 20. aldar breyttist stefnan og Íslendingar viðurkenndu ríki Palestínu-Araba. Andúð í garð gyðinga, sem eru afar fámennir á Íslandi í dag, hefur farið vaxandi og kristalaðist í mótmælunum nýverið gegn Gasa stríðinu. Íslensk stjórnvöld eru tvístígandi í afstöðu sinni gagnvart Ísrael í dag.

Svona er sagan sem nú er haldið áfram.

 

Konungsefni Íslands - Friedrich Christian zu Schaumburg-Lippe

Gleðilegan fullveldisdag Íslendingar!

Í dag á íslenska ríkið 105 ára afmæli en þennan dag, fyrir þá sem ekki vita, varð Ísland fullvalda ríki 1918 en deildi áfram konung með Dönum. Kristján 10. varð þar með sérstakur konungur Íslendinga allt til lýðveldisstofnun 17. júní 1944.

Á þriðja áratugnum dreymdi Íslendinga um að losna algjörlega við dönsk áhrif og losa sig við kóng sinn og upp kom hugmynd að fá þýskan prins til að verða konungur Íslands. Friedrich Christian zu Schaumburg-Lippe hét kappinn.

 

Hér kemur fróðleikur um kappann: Árið 1938 gerði sendinefnd þriggja Íslendinga í Berlín Friedrich tilboð um að gerast konungur Íslands eftir áætluð sambandsslit Íslands við dönsku krúnuna. Friedrich tók boðinu alvarlega og þáði það að endingu með því skilyrði að það hlyti velþóknun þýskra stjórnvalda.

 

Nasistar réðu þá ríkjum í Þýsklandi. Áróðursmeistarinn Goebbels var að orðinu til samþykkur því að Friedrich tæki við konungdómi á Íslandi en utanríkisráðherrann Joachim von Ribbentrop var mótfallinn hugmyndinni og því runnu þessar ráðagerðir út í sandinn og fóru endanlega út um þúfur þegar seinni heimsstyrjöldin braust út og Ísland var hertekið af Bretum.

 

Friedrich hafði þó áfram áhuga á upphefð á Íslandi og kom meðal annars í heimsókn til landsins árið 1973 til að þreifa fyrir sér í þeim efnum.

 

Veit ekki hvort það hefði verið vera betra að fá kóng í stað forseta. Sá siðarnefndi hagar sér eins og kóngur á Bessastöðum, hefur öll forréttindi og skyldur konungs hvort sem er. Eini munurinn er að það er hægt að reka forsetann en erfiðara að losna við kónginn. Ætli það sé ekki best að geta rekið menn ef þeir standa sig ekki, það er lýðræðið í verki.

Innréttingarnar skópu Reykjavík

Á árunum 1752-1764 höfðu alls 728 manns notið atvinnu við innréttingarnar (stundum kallaðar stofnanirnar) til skemri eða lengri tíma og varð þetta Reykjavík mikil lyftistöng og jafnframt þessu fór verkkunnátta í landinu fram og ný tækni við vinnslu ullar kom fram (rokkar og vefstólar í stað vefstæðis frá miðöldum).

Í grófum dráttum má segja að andstæðingar Skúla voru fyrst og fremst dönsk verslunarfélög. Þegar konungur rak verslunina við Ísland, gekk hún ágætlega fyrir sig og jafnvel rekin með hagnaði.

Þegar innréttingarnar voru stofnaðar 1751 var danska verslunarfélagið með Íslandsverslunina á höndum og hafði haft síðan 1742. Hún var geysilega óvinsæl hjá Íslendingum og Skúli barðist hart við það (lamdi meiri segja einn kaupmann fyrir kjafthátt hins síðarnefnda).

Loks 1759 voru konungurinn og íslenskir embættismenn búnir að gefast upp á Hörmangurunum og neyddust þeir til að láta verslunina af hendi og við tók Konungsverslunin fyrri þegar verslunin var rekin fyrir reikning konungs. Niels Ryberg varð þá forstjóri verslunarinnar og tókst að reka hana með hagnaði 1760-1764.

Árið 1764 tók Almenna verslunarfélagið við. Félagið var stærsta verslunarfélag í Kaupmannahöfn á 18. öld en þrátt fyrir hagnað af verslunina í norðri, stóð það sig illa í suðurhöfum og tapaði þar og örlög þess því að konungur keypti öll hlutabréf þess árið 1774. Almenna verslunarfélagið var síst skárra en Hörmangararnir, þeir reyndu að selja Íslendingum ónýtan mat, aðallega mjöl og hrávörur aðrar lélegar. Verst var að þeir sameinuðust Innréttingunum, keyptu sig inn í þetta annars íslenska hlutafélag. Þeir voru því hálfvegis í samkeppni við sjálfa sig, með rekstri Íslandsversluninnar (hagkvæmara að selja íslenska ull í Kaupmannahöfn en að vinna hana hjá Innréttingunum) og svo þátttöku í starfsemi Innréttinga. Í ljós kom strax að þeir hugðu þær feigar frá fyrstu stundu og létu allt drappast niður og ráku verkalýðinn úr vinnu í stórum stíl.

Lokst gáfust ráðamenn á þessu og 1774 hefst Konungsverslunin síðari og varð hún meðal annars vettvangur umbótatilrauna Danakonungs á Íslandi. Verslunin gekk mjög vel til að byrja með, en með Móðuharðindunum árið 1783 versnaði hagur verslunarinnar hratt og varð algert hrun síðustu ár einokunarinnar.

Íslenska bændasamfélagið hrundi og stjórnkerfið í landinu (biskupsstólarnir þar á meðal) og vísir að breyttum tímum hófst. Konungur afnam einokunarverslunina 18. ágúst 1786; formlega lauk einokunarverslun 31. desember 1787 og svokölluð fríhöndlun tók við 1. janúar 1788.

Eitt ákvæðið í fríhöndlunartilskipuninni var samt sem áður bann við verslun Íslendinga við aðra en þegna Danakonungs. Það var einmitt draumur Skúla frá fyrstu tíð, að hér yrði stofnuð íslensk verslunarstétt sem sæi um Íslandsverslunina. Það gekk seint eftir og var kaupmannastéttin að mestu dönsk framan af en hún settist þó hér að og af henni er komin stór ættarbogi Íslendinga.

Svo komu íslenskir brautryðjendur í verslun og útgerð og má þar nefna Bjarna Sívertsen (eða Bjarni riddari) (1763-1833) sem var kaupmaður í Hafnarfirði og brautryðjandi í verslun og útgerð á Íslandi.

Með því að fyrsti iðnaðurinn hófst í Reykjavík, hér var kaupstaður, embættismenn bjuggu þar, biskup Skálholts fluttist til Reykjavík eftir móðuharðin, voru örlög Reykjavíkur innsigluð sem höfuðstaður Íslands.

Saga Íslands í grófum dráttum milli 1550-1800 – framför eða afturför?

Gísli Gunnarsson skrifaði í bók sinni Upp er boðið Ísaland (1987), bls. 250-251, að áhættuhræðsla er algeng meðal þjóða, en þó sérstaklega meðal þeirri fátækri. Hann dregur fram tvær ástæður.

Fátækt fólk, eins og Íslendingar voru óneitanlega flestir á þessum tíma, býr gjarnan á mörkum hungursdauðans og náttúruöflin skera oft út um hvort yfir þessi mörk verður farið eða ekki. Það fólk er ekki líklegt til að taka áhættu með líf sitt með að brytja upp á nýjungar í atvinnuháttum.

Hin ástæðan sem Gísli telur fram er að forréttindastéttir óttist að breytingar gætu ógnað jafnvægi bjargræðisvega og stétta og stöðu þeirra í samfélaginu. ,,Mörg einkenni þessarar almennu áhættuhræðslu og andúðar á nýjungum voru greinilega til staðar í gamla íslenska samfélaginu,“ og ,,ríkismenn voru ekki síður andsnúnir breytingum en almenningur.“

Undir þessi orð Gísla er hægt að taka undir. En megin sök fyrir framfaraleysið liggur hjá yfirstéttinni, jú, því eftir höfuðinu dansa limirnir.  Á Íslandi var fámenn forréttindastétt sem sat bæði að embættum og völdum sem konungsvaldið úthlutaði en einnig að jarðeignum, sem var eina leiðin til auðmyndunnar.  Yfirstéttin fjárfesti ekki í sjávarútvegi, þar sem einokunarverslunin (1602-1787) var annað hvort í höndum danskra fyrirtækja í Kaupamannahöfn eða hjá konungi sjálfum. Umframfé sem auðmenn íslenska áttu, fóru því ekki í fjárfestingar í sjávarútvegi og því risu ekki sjávarþorp og þéttbýlismyndun við ströndina eins og varð á seinni helmingi 19. aldar.

Úr þessu ástandi hafi sprottið vítahringur úreldra framleiðslu- og samfélagshátta. Með því slíku hugarfari eins og var hjá yfirstéttinni breyttist tæknin í frumatvinnuvegum íslensku þjóðarinnar, landbúnaði og fiskveiðum ekki á neinn mikilvægan hátt frá landnámstíma til 19. aldar. Gísli telur jafnvel að um tæknilegar afturfarir hafi verið á sumum sviðum og er ekki af háum stalli að falla.

Danska krúnan rændi allan auð kaþólsku kirkjunnar upp úr 1550 og lágmark velferðaþjónusta (umönnun sjúka og aldraða) sem hún sá um, féll niður).  Þetta var reiðarslagur. Margt annað breyttist við siðaskiptin. Löggjöf varð strangari og árið 1564 gekk í gildi svonefndur Stóridómur, sem var ströng löggjöf í siðferðismálum.^[ Vitað er um 220 aftökur á Íslandi á tímabilinu frá 1596 til 1830 þegar þeim var hætt. Konum var jafnan drekkt og karlar hálshöggnir. Ofan á þetta kom strangtrúnaður, boðun helvítis ef af sakramentinu var farið. Hjátrú og hindurvitni í algleymingi. Engin bjartsýni boðuð almenningi á sunnudögum í kirkjum landsins, sem var eini staðurinn þar sem yfirvöldin mættu almenningi augnlitis til augnlitis.

En það var ekki algjör stöðnun á þessu tímabili. Tíminn stendur ekki í stað. Það komu bæði góð og slæm tímabili, eftir hvernig áraði eða aflaðist.

Upp úr 1750 fer að bera á framfarahugsun hjá konungsvaldinu, upplýsingaöldin í algleymingi og einhver vilji hjá embættismönnum að bæta kjör landsmanna í anda búauðgisstefnunnar og kameralismans. Má þar nefna Landsnefndina fyrri 1770 sem átti að finna leiðir til úrbóta fyrir íslenskt efnahagslíf. 

Skúli Magnússon og Ólafur Stefánsson voru fulltrúar andstæður í hugmyndafræði um hvað beri að gera og kom fram í verslunardeilunni 1770-1771. Ólafur talaði fyrir jafnvægi bjargræðisveganna, þar sem landbúnaður var sjávarútvegi fremri og þéttbýli var óæskilegt. Skúli var var hins vegar byltingarmaður. Hann studdi innlenda kaupmannastétt meðan engin slík stétt var til. Hann studdi þéttbýli meðan engin þéttbýli voru til. Hann sótti stuðnings sinn til stjórnarinnar í Kaupmannahöfn á meðan Ólafur var fulltrúi innlendrar yfirstéttar.

Fyrsta íslenska hlutafélagið var stofnað 1751 og kallaðist Innréttingarnar. Þær áttu að sinna ullarvinnslu og klæðagerð með nýjum tækjum.  Íslenska ullin hentaði ekki tækjunum og því var reynt að kynbæta íslenskt sauðfé.  Með þeim afleiðingum að fjárkláði kom upp 1761-1779. Árið 1758 hefst kartöflurækt á Íslandi, tilraunir í korn- og garðrækt hefjast og hreindýr flutt inn svo eitthvað sé nefnt (Hreindýr voru flutt til Íslands í fjórum hópum á árunum 1771–1787 og átti að nýta þau sem búdýr, ekki veiðidýr).  

En þetta var allt framfaraviðleiðni í þágu landbúnaðar sem að misheppnaðist að mörgu leyti. Innréttingarnar reknar með halla og á kostnað konungs og seldar í lok aldarinnar fyrir lítið fé en hafði komið Reykjavík á koppinn sem þéttbýlisstað. En hefði betur mátt fjárfesta í fiskveiðum? Þar var ekki alveg stöðnun, því að saltfisksútflutningur til Spánar hófst 1760. Með þilskipaútgerð á 18. öld komust stærri seglskútur í eigu Íslendinga en veiðiaðferðir áfram með frumstæðum hætti á færum.

Á síðari hluta 18. aldar voru gerðar tilraunir til þilskipaútgerðar hérlendis. Innréttingarnar riðu á vaðið og meðan konungsverslunin síðari stóð, 1174-87, lét stjórnin stunda fiskveiðar í allstórum stíl. Þegar konungsverlsunin hætti, lagðist þilskipaútvegurinn niður og skipin seld. Inn í þetta spiluðu afleiðingar móðuharðindanna.

Konungsvaldið fór að koma sér fyrir í landinu með varanlegum byggingum, steinhús reist; tugthúsið í Reykjavík (nú Stjórnarráðshús) var reist á árunum 1761-1771. Þá skömmu áður höfðu verið byggð eða voru í byggingu fjögur vegleg steinhús á Íslandi, embættisbústaðirnir Viðeyjarstofa, Nesstofa og Bessastaðastofa ásamt Dómkirkjunni á Hólum í Hjaltadal.

Bragðabót varð í heilbrigiðismálum. Embætti landslæknis stofnað; en á tímabilinu 1760–1799 voru stofnuð fimm læknisembætti á Íslandi auk embættis landslæknis.

Píetismi eða heittrúarstefnan á 18. öld skapaði grundvöll upplýsingarinnar sem hún þó var í andstöðu við. Áhrifa heittrúarstefnunnar á Íslandi gætti einkum eftir umbætur Harboes um miðja 18. öld, Tilskipun um ferminguna frá árinu 1741 er einna merkust þeirra umbóta en sú tilskipun kvað á um að ferming yrði almenn skylda og uppfræða ætti börn í trúnni. Afleiðingin var að öll börn lærðu að lesa og draga til stafs. Eins og allir vita, er menntun undirstaða framfara.

Almenn póstþjónustu var komið á en árið 1776 gaf Kristján  konungur út tilskipun um að komið yrði á póstferðum hér á landi. Tveimur árum seinna hófust póstsiglingar milli Íslands og Danmerkur sem var ein ferð á ári.

Rannsóknir hafnar á landinu til að kanna möguleika landsins eins og sjá mátti í leiðangri Eggerts Ólafssonar og Bjarna Pálsson 1752-1757.  

Allt virðist stefna í framfaraátt um miðbik 18. aldar. En Ísland er ekki venjulegt land. Náttúruöflin ekki hagkvæm Íslendingum. Landið er harðbýlt og kalt og samfélagshættir buðu ekki upp á háan íbúafjölda.  Hingað barst bólufaraldur 1707-1709 og fjórðungur þjóðarinnar deyr. Annað erfiðleikatímbil var 1752-1759 en þá gékk yfir landið harðindi og hungursneyð. En það sem tók steininn úr voru móðurharðindin 1784-1785. Talið er að um 75% búfjár hafi þá fallið og fimmti hver maður eða um 10.000 Íslendingar hafi dáið.

Þarna kom tækifæri til að stokka upp samfélagið en gamla íslenska bændasamfélagið féll þarna með látum. Sala stólajarða hefst 1785 og Skálholtsstóll flytur til Reykjavíkur og Hólabiskupstóll sameinast honum síðar. Alþingi var lagt niður 1800 og Landsyfirréttur tekur til starfa 1801.

Úr hörmungunum voru stigin framfaraskref sem sum hver báru síðar ávöxt. Árið 1786 fær Reykjavík ásamt fleiri stöðum kaupstaðaréttindi. Afnám einokunar 1787 varð 1787 og Ólafur Thorlacius byrjar verslun á Bíldudal. 1792-1793 Bjarni Sívertsen byrjar eigin verslun og þilskipaútgerð.

En hvað fór úrskeiðis í tilraunum manna til að breyta samfélaginu? Menn nefna áhættuhræðsluna, einokun í verslun fjárkláða, móðuharðindin og fólkfækkunar vegna harðinda og hungursneyða. Óáran, sóttir, og nátttúruhamfarir ásamt félagslegum takmörkunum höfðu ávallt haldið fólksfjöldanum í skefjum og á því varð engin breyting fyrr en á 19. öld.

Viðjar gamla samfélagsins enn við lýði en vistarbandið var ekki afnumið fyrr en undir lok 19. aldar. Það eitt hélt samfélaginu og félagslegum hreyfileika botnfrostnum. Án félagslegs hreyfileika, skapar ekki möguleiki á hliðar atvinnugreinum. Stétt trésmiða, sjómanna o.s. frv.

Þetta er saga Íslands í grófum dráttum eins og hún birtist í sögubókum. En hvað hafa fræðimenn að segja um tímabilið?

Kenningar fræðimanna um tímabilið

En það eru ekki allir sammála um hnignunarkenninguna sem lengi var ráðandi innan sagnfræðistéttarinnar.

Alex Kristinsson segir að eftir að hann ræddi vetrarlangt við Árna Daníel Júlíusson um þessa kenningu, hafi þeir báðir tekið að hafna henni. (Alex tekur dæmi um árabátaútgerð. Hann segir að hún hafi orðið á 20. öld en það sé ekki merki um hnignun íslenskt samfélags því að vélbátar og togarar komu í staðinn og verðmætaframleiðsla í sjávarútvegi stórjókst. Alex segir: ,,Við getum getum þá sett fram einhvers konar ,,lögmál“ sem segir: ,,Hnignun að hluta jafngildir ekki hnignun í heild.“ (Axel Kristinsson. Hnignun, Hvaða Hnignun?: Goðsögnin um niðurlæginartímabilið í sögu Íslands). 

Alex segir að hnignunarkenningin er ekki kenning í vísindalegum skilningi. Til þess er hún of óskipuleg og illa rökstudd. Hugtakið hnignun er gildishlaðin að mati Alex. Hann hnýtir í Jón Jónsson Aðils sem hann telur vera helsti talsmaður hnignunarkenningarinnar og birtist í riti hans Einokunarverslun Dana á Íslandi 1602-1787.

En hvað er þá rangt við hnignunarkenningu? Alex fer ekki ítarlega í hvað er rangt við hugmyndina. Hann tekur ekkert tölfræðilegt dæmi úr tímabilinu sem afsannar að hnignun hafi ekki átt sér stað. Hann tekur eitt dæmi um mannfækkun og eftirspurn eftir jarðnæði sem hafi verið undirsátum til góð en höfðingjum til tjóns.

Alex hnýtir líka í dr. Gunnar Karlsson og bók hans Lífsbjörg Íslendinga (2009) sem hann telur að er málsvörn sagnfræðings fyrir hnignunarkenninguna og segir að þar sé Gunnar að ræða við eldri fræðimenn og ,,orðnir úreldir“ að því virðist hjá Alexi.

En er kenning úreld, bara vegna þess að hún var sett fram á 20. öld en ekki á þeirri 21.?  Kannski var saga Íslands eftir formúlunni (kannski tilviljun að svo hafi verið), þ.e.a.s. gullöld, hnignun og endurreisn. Eiginlega ætti ekki að vera nein hnignun á tímabilinu 1600-1800 ef mið er tekið af uppgangi annarra Evrópuþjóða á tímabilinu. Hér virðist vera svartnæti en svo telur Alex ekki vera.

Í samdrættinum skiptir hann hnignunarkenningunni í tvennt, Það sem gerðist í raun og veru og svo goðsögnin um hnignunarkenninguna. Nokkrir lokapunktar hans voru:

1. Íslendingar höfðu það jafn gott/slæmt eða jafnvel betra en aðrar evrópskar þjóðir. – Svar mitt: Virkilega? Húsnæði minnkaði, yfirstéttin bjó í húsnæði sem efri millistétt Evrópu hefði fúlsað við. Íslendingar héldu áfram að búa í hreysum og gerðu langt fram á 20. öld. Lífslíkur og lífskjör almennt léleg, matarræði lélegt, heilbrigðisþjónusta engin, fólk dó reglulega úr hungri í hungursneyðum sem hefði ekki átt að gerast ef fiskveiðar hefðu verið umfangsmiklar.  Menningarstarfsemi í skötulíki og svo mætti lengi telja.

2. Erlend yfirráð bitnuðu meira á yfirstéttinni frekar en almúganum og með erlendum yfirráðum fylgdi líka stöðuleiki og uppbygging innviða. – Svar: Er það? Íslenska yfirstéttin var ekki óánægðari en það en hún vildi halda í sömu atvinnuvegi og fyrirkomulag á þeim og höfðu tíðkast í gegnum aldir. Hún var ánægð með bitlinganna og leifarnar sem duttu af konungsborði. Hún var nánast þvinguð til að hlýða kalli samtímans og gera eitthvað, þegar upplýsingaöldin hófst upp úr miðja 18. aldar. Hún vildi sitja einn að vinnuafli bændalýðsins sem var múlbundinn en flestir bændur voru leiguliðar sem stóðu og sátu eins og fyrirmennin buðu. Uppbygging innviða? Hvað var gert? Ekkert. Ekki einu sinni ein trébryggja byggð. Jafnvel yfirstéttin mátti dúsa í tjaldbúðum á Þingvöllum í stað þess að byggt var yfir hana. Í Íslandsklukku segir frá einu eign íslensku þjóðarinnar en það var gömul klukka. Kóngurinn lét taka hana niður ásamt öðrum kirkjuklukkum til að bræða niður í fallbyssustykki.

3. Einokunarverslunin stöðvaði ekki hagsþróun Íslands, verslun var hreinlega ekki nógu mikil til þess að hafa einhver alvarleg áhrif á lífgæði Íslendinga. – Svar: Einokunarverslunin er aukaatriði og aðeins birtingaform þess tíma. Henni var ætluð til að koma með lágmark magn af nauðsynjarvörum til að halda þjóðfélaginu gangandi. En fyrst og fremt að koma afburðum landsins og sköttum úr landi. Ísland hefur alltaf þurft, frá upphafi byggðar, að sækja sér aðföng erlendis en hér var stundaður sjálfþurftarbúskapur og hafði verið stundaður frá upphafi Íslandsbyggðar. Munar þar mest um járnvörur sem samfélagið þurfti en ótal margt annað sem taldist til nauðsynjar. Lúxusvörur voru þó vinsælar. Samfélagið var áfram frumstætt og kallaði ekki á meiri siglingar. Ef einokunarverslunin hefði ekki verið, þá hefði íslenska yfirstéttin neyðst til að fjárfesta í sjávarútvegi. Og nóg var af erlendum fiskveiðiþjóðum í kringum landið sem vildi versla við landann. Samkeppnin hefði verið alþýðu landsins hagkvæm eins og hún var á 15. öld. Enska öldin kom fyrstu íslensku skreiðarfurstanna og velsæld mikil, þrátt fyrir að svarti dauði hafi gengið tvisvar yfir á öldinni.

4. Það var lítil sem enginn kúgun á Íslandi. – Svar: Hvað er vistabandið og dómskerfið í formi laga Stóra dóms annað en kúgun? Grimmdin var mikil gagnvart lítilsmagnanum og meiri en á miðöldum en þá gætti áhrifa kaþólsku kirkjunnar. Tekið var á siðferðisbrotum með mildum hætti í kaþólskum sið sem og öðrum brotum. Harðýgð og yfirgangur einkenndi tímabilið 1550-1750. Upplýsinga öldin kom með nýjar hugmyndir um refsingu og talað var um betrunarhús og var fyrsta tugthúsið gert í þeim anda. Útlenskar hugmyndir um mannúð. Það þýðir ekkert að segja að kúgunin hafi ekki verið svipuð á Íslandi og annars staðar í Evrópu, kúgun var þetta samt!

5. Það er rangt að landið gat ekki borið meira mannfjölda en 50-60 þúsund manns. – Svar: á þessum tíma gékk kuldaskeið yfir og landbúnaðurinn, eins og hann var stundaður þá, bar ekki meiri mannfjölda. Þegar hlýðnaði á 19. öld hófst heiðarbúskapur (aukinn mannfjöldi) sem hafði lagst af á hámiðöldum og útþennsla landbúnaðar hófst en sóknarfæri hans var samt sem áður takmörkuð.  Ef íslenskur sjávarútvegur hefði komist fyrr á laggirnar, hefðu bæir og þorp komið þegar á 17. og öld í stað 19. aldar. Við vitum að með sjávarútveginu kom aukinn fólksfjöldi og velmegun. Sjávarútvegurinn hefur alltaf skapað meir arð en landbúnaðurinn og staðið fyrir útflutningi Íslendinga. Sjá má þetta í tölum Hagstofu Íslands um mannfjöldaþróun Íslands síðan 1703.

• Ég myndi vilja spyrja Alex hvort hann myndi frekar vilja lifa á 18. öld frekar en 19. eða þeirri 20.? Held að hann kjósi frekar upphituð hús með rafmagni og ljós og gott fæði.

Gunnar Karlsson tengir saman hnignunarkenninguna við sjálfstæðisbaráttu Íslendinga og hafi verið rök fyrir betri tíð í framtíðinni ef Íslendingar yrðu sjálfstæðir. (Gunnar Karlsson. Iceland’s 1100 years). Hann segir að þótt íslenskir fræðimenn hafi hætt að kenna norskum eða dönskum yfirvöldum um ófarir íslensks þjóðfélags, ,,...misfortune is conspicuously present in most of their interpretations.“ 

Hann segir jafnframt: „However, doubts have recently been raised over this interpretation of Iceland´s history. Thus it has been maintained that „The period between 1550 and 1800 can be seen as the golden age of the rural society of Iceland, a peaceful period, wehn the peasent society lived undir the protection of the Danish king, without any major challenges.“ Of course, there is every reason to treat the degeneration theory with caution.“ (bls. 187).  Alex er þarna kannski að hafa Gunnar fyrir rangri sök? Að hann sé í raun engin talsmaður hnignunarkenningarinnar og hann aðeins kvatt til varkárni?

Annars staðar segir Gunnar um andstöðuna við borgarmyndun á Íslandi:

"Hins vegar gera sagnfræðingar nú jafnan ráð fyrir að það hafi ráðið miklu um afstöðu efnaðra bænda, þeirra á meðal flestra embættismanna landsins, að þeir hafi óttast að missa vinnuafl til sjávarsíðunnar og að þurfa að keppa við sjávarútveg um vinnufólk. Bak við umhyggju löggjafans fyrir óforsjálu fólki sem elti svipulan sjávarafla út úr öryggi sveitanna þykjast fræðimenn greina ágjarna tilhneigingu til að einoka vinnuafl landsmanna í þágu landbúnaðar.

Að vísu gerðu margir auðugir bændur og embættismenn út fiskibáta á vertíðum, en þá gátu þeir notað vistarbandið til að láta vinnumenn sína róa á sjó, draga húsbændum sínum afla og fá aðeins brot af verðmæti hans greitt í laun. Aldrei verður skorið úr því með vissu hvort þessara tveggja sjónarmiða réði meiru um andúð ráðandi afla í samfélaginu á þéttbýlismyndun í sjávarþorpum. Um það verður hver að hafa þá skoðun sem honum þykir sennilegust."

Af hverju voru yfirvöld á Íslandi áður á móti borgarsamfélagi og Reykjavík?

Skil ekki að Gunnar sjái þarna tvö andstæð sjónarmið. "Umhyggja" efnamanna fyrir almúgann með andstöðu við búsetu við sjávarsíðuna snérist ekkert um velferð hans, heldur að koma í veg fyrir að verbúðafólk sem flosnar upp setjist ekki upp á bændur í harðindum og notuðu vistarbandið sem vopn til að halda almúgann á sínum stað. Það er haldbær skýring en einnig er ljóst að efnamennirnir vildu nýta sér tækifærin sem sjórinn bauð. Þetta fer alveg saman. Rígbinda almenning í viðjum landbúnaðarsamfélagsins en fá það "besta" úr sjávarsókn. Þeir þorðu bara ekki að sleppa hendinni af alþýðumönnum með því að leyfa sjávarþorpsmyndun, því að þeir vissu að ef þorp mynduðust, misstu þeir tökin á vinnuaflinu. Þetta voru engir kjánar, yfirstéttarmennirnir ferðuðust til Danmörku og víðar, og vissu hvað klukkan sló. Er það einhver tilviljun að myndun sjávarþorpa og afnám vistarbandsins fór saman undir lok 19. aldar?

Helgi Þorláksson tekur einnig fyrir hugmyndina um hnignun í bókinni Saga Íslands VII og virðist vera á sömu línu og Alex. En hann kemur með raunveruleg dæmi úr tímabilinu. Hans helsti heimildamaður er Páll Eggert Ólason og rit hans Menn og menntir siðaskiptaaldar á Íslandi (1919-1926) og Saga Íslendinga IV. Sextánda öld. Höfuðþættir (1944) en Helgi vitnar í orð Páls sem segir: „mikil hnignun hafi orðið á seinni helmingi aldarinnar“ og á þar við um sextán öldina. (bls. 184). Og Páll hafi talað um skerðingu sjálfstæðis og efnahagslega hnignun (bls. 185). Helgi virðist ekki vera sammála þessu og nefnir að samkeppni kaupmanna hafi verið mikil og aldrei hafi verið siglt inn á eins margar hafnir og þá. Hann segir að aðsókn leiguliða í jarðnæði hafi verið mikil og það er merki um fólksfjölgun og betri kjör og afkomu.  Helgi er líka ósammála Páli um varnarleysi Íslendinga og það sé merki um minna þrek og manndóm. Heldur þvert á móti merki um betri siglingatækni og –kunnáttu erlendra manna. Svar dönsku stjórnarinnar var að senda hingað varnarskip. Og á menningarsviðinu hafi Páll gert of lítið úr prentverki og bókaútgáfu og fornmenntastefnunnar.

Helgi tekur eitt dæmi um framfaraskref með eflingu ríkisvaldsins og það er að kirkjuhöfðingjar og veraldlegir höfðingjar hættu að berjast um jarðeignir, fé og völd. ,,Séð af sjónarhorni nútímamannsins er þetta framfaraskref.“  Hann segir líka að Stóri dómur er dæmi sem er nútímamanninum ekki að skapi en þessi viðleiti ríkisvaldsins sé leið til að tryggja aga og reglu í samfélaginu. Helgi segir að einkunnargjafir eins og ,,framfarir“ eða ,,hnignun“ eru varasamar og umdeildar. Hann segir þó að landgæði hafi minnkað, uppblástur og skógum eytt og þetta fylgi minni framleiðslugeta og fólksfækkunnar í harðindaárum.

Helgi spyr um í kaflanum "Einungis kúgun Dana?" (Sjá: Helgi Þorláksson, Saga Íslands VII.) hvort um innlendar rætur sé frekar að ræða en erlendar? Hann telur að stjórn Dana hafi verndar Íslendinga gegn ásókn stórþjóðanna Hollendinga og Englendinga. Hann segir að með þilskipaútgerð og kaupförum hefðu hefðu Íslendingar getað komið í veg fyrir einokunarverslun Dana á 17. öld.

En Helgi kemur ekki með skýringu á hvers vegna skipaútgerð hafi ekki komist á Íslandi sem hefði breytt öllu líkt og sjá má á 19. og 20. öld. Hann skautar framhjá því. Getur verið að hugmyndir Gísla Gunnarssonar um áhættufælni og íhaldssemi landeigendastéttarinnar sem sá sér hag í að tengja saman fiskveiðar og landbúnað eftir ártíðum sé rétt?

Helgi segir að íslenska yfirstéttin hafi ekki harmað hlutskipti danska aðalsins með tilkomu einveldisins enda hún upp til hópa konungsholl. En hann tekur undir það að borgararlegir embættismenn hafi verið of hliðhollir kaupmönnum á dögum kaupsvæðisverslunnar um 1700  og þeir fyrrnefndu beitt harðýði og yfirgang

Helgi segir að hefðin meðal sagnfræðinga hafi verið að skýra söguþróun 17. aldar með óstjórn og kúgun Dana, einokun og einveldi, rétttrúnaði, hindurvitnum og galdratrú. En málið er flóknara en það og sagnfræðingar einblínt um og of á neikvæðu árin en skautað fram hjá þeim jákvæðu. Í raun hafi skipts á skin og skúrir. Í raun hafi verið meiri sjósókn á þeirri 17. en á 18. öld. Seljabúskapur hafi verið stundaður meira og menn hafi tekið upp hvalveiðar.  En menn gátu lítið gert við illu árferði.

Helgi kennir íslensku yfirstéttinni um hvernig ástandið var á 17. öld. Það hafi ekki bara verið Dönum og illu árferði að kenna hvernig fór. Íslenskir höfðingjar hafi verið deilugjarnir og samtakamáttur lítill.  Sjálfsagt er þetta rétt hjá Helga en hann hefði getað komið betur inn á hugmyndaheim þeirra og ótta þeirra við breytingar og þar með á valdastrúktúrinum eins og Gísli Gunnarson bendir á. Og hann spyr þeirrar spurningar hvort það hafi ekki verið Íslendingar sem kúguðu Íslendinga fremur en Danir Íslendinga? Studdu höfðingjar ekki kaupmenn við að kúga alþýðu? (bls. 199). Og Helgi ályktar af þessu öllu saman: ,,Auðsætt er að siðbreytingin, vaxandi ríkisvald, einveldi og kaupauðgisstefna voru ekki tæki sem Danir fundu upp til að kúga með þeim Íslendinga.“

Niðurlag

Gísli og Helgi virðast vera sammála um sökin að slæmu gengi Íslands á tímabilinu sé ekki bara danskri kúgun að ræða. Gísli einbeitir sér að hagfræðinni og tengir hana við efnahag landsins, sérstaklega að verslun á tímabilinu sem var misjöfn. Hann sér samhengið á milli félagslegri stöðnun og stöðnuðum atvinnuháttum. Hann styður mál sitt með hagfræðitölum.

Helgi segir að bæði góðir tímar og slæmir hafi verið á tímabilinu og fræðimenn einblínt um og of á neikvæðu tímanna. Helgi virðist eins og hann þori ekki að taka afstöðu. Hann bendir á það auðljósa, sem allir sagnfræðingar sjá, að yfirstéttin á Íslandi var föst í viðjum staðnaðs hugarfars. Hann bendir ekki á tímabilið 1750-1800, þar sem markvisst var reynt að breyta stöðnuðu samfélagi. Áhættufælni Helga?  Alltaf með varnagla handbæra? Stikkfrír?

Gísli fer betur inn í hugarheim yfirstéttarinnar en Helgi og útskýrir af hverju fáar breytingar urðu á atvinnuháttum landsins. Meginskýringin hafi verið áhættufælni fátækts samfélags, bæði meðal almennings og yfirstéttarinnar. Íslenska yfirstéttin var ánægð með stöðu sína almennt, hún fékk embætti úr höndum konungs og var konungsholl og gat kúgað íslenska alþýðu í friði fyrir danska slektinu. Alþýðan var múlbundin vistarbandinu sem þýddi að engar framfarir urðu í landbúnaði. Land ekki rutt, jarðir ekki stækkaðar o.s.frv.

Fólksfjöldi stóð í stað eða fækkaði. Engin breyting varð þar á fyrr en gamla samfélagið hrundi 1783-85. Hægt er að sjá þetta með berum augum hvernig mannfjöldinn byrjaði að aukast strax eftir Móðuharðindin. 1783, þegar þau byrja, búa 49,609 manns á landinu. Eftir móðuharðindin, 1787, 39,190 manns. Og svo byrjaði hann að stíga, 1788, 39,490 manns og eftir það standslaus fjölgun, eða til 1887 þegar vesturferðir hefjast. Heimild: Yfirlit mannfjölda Annars var mannfjöldinn í kringum 50 þúsund markið á tímabilinu eða síðan markvissar mælingar hófust 1703.

Erfiðara er að meta skrif Axels, því að hann einbeitir sér aðallega að gagnrýna hnignunarkenninguna og dregur í efa vísindalegar forsendur hennar. En hann kom með dæmi sem ég hef hrakið hér. Hann kemur ekki með tölfræðilegar tölur máli sínu til stuðnings og hann skautar framhjá þeirri miklu breytingatilraunir sem reyndar voru á síðari helmingi 18. aldar. Niðurstöður hans eru óskiljanlegar. Það hlýtur að vera framfarir ef fólk fær meira að borða, það fjölgar vegna betra viðurværis og húsakynna, fjölbreyttari atvinnuhættir, bæir og þorp myndast, betri þjónusta við almenning (af hálfu konungsvaldsins).

Það er a.m.k. stöðnun þegar samfélagið breytist nánast ekkert frá 930-1750 og auðljósa hnignun ef tekið er mið af þróuninni annars staðar í Evrópu. Ísland var enn meðal fátækustu þjóða í Evrópu í upphafi 20. aldar, og voru jafnvel aumustu þjóðir á Balkansskaganum betri staddar.

Svo er það spurningin: Er einhver ástæða að hafa einhvern blóraböggul? Er þetta ekki samspil marga þátta sem mynda órofa söguheild? Er einhver ástæða að vera með „sína söguútgáfu“ en segja ekki bara söguna eins og hún kemur fyrir? Eftir allt saman er mat sagnfræðingsins á hvað er „framför“ eða ,,hnignun“ bara persónulegt mat hans!

 

Að vinna allar orrustur en tapa stríðum - Bandaríkin og Ísrael

Bandaríkin hafa ekki riðið feitum hesti af heimsbrölti sínu.  Nánast undantekningalaust hafa þeir tapað stríðum eða gert jafntefli síðan í seinni heimsstyrjöldinni.  Í Kóreu stríðinu gerðu þeir jafntefli en þar háðu þeir stríð við Kínverja og skjólstæðinga þeirra, N-Kóreu (Sovétríkin á bakvið). En þessi stríð hafa öll verið háð í Fjarskanistan og í raun engin hætta við heimalandið eins og Kaninn kallar Bandaríkin.

Í Víetnam tæknilega séð unnuð þeir stríðið og fóru út með reisn en atburðarrásin leiddi til að í raun töpuðu þeir því tveimur árum síðar. Bandaríkjaher var í molum, mórallinn í göturæsinu og upp hófst endurbyggingastarf. Herkvatttir menn kvattir og atvinnumannaher komið á fót. En svo kom kærkomið stríð, gerð varð innrás í smáríkið Grenada í Suður-Ameríku, það unnið og svo Panama.

Svo var staðið í smáátökum það sem eftir var 20. aldar, sérsveitum aðallega beitt eða flughernum, sbr. Serbíu í Kosóvó átökunum.  21. öldin byrjaði ekki vel fyrir Bandaríkin, 9/11 hryðjuverkaárásin startaði öldina með hvelli og í kjölfarið voru gerðar innrásir í Írak og Afganistan.  Í báðum tilfellum hafa Bandaríkjamenn þurft að hörfa með skottið milli lappirnar, árangurinn ekki eftir erfiðið. Svo var Líbía gerð að borgarastríðslandi með loftárásum NATÓ.  Staðgengilsstríðið í Úkraníu gengur ekki vel og munu Úkraníumenn tapa. 

Ekki er hér um glæstan feril að ræða fyrir Bandaríkjamenn, En samt sem áður, hvar væri heimurinn án Bandaríkjanna? Ansi nöturlegur heimur og erfitt til þess að hugsa. Hvar væru Evrópuþjóðir þá staddar eða vestrænt lýðræði? Sovétríkin hefðu tekið yfir Vestur-Evrópu í lok seinni heimsstyrjaldar en eina sem kom í veg fyrir það var þátttaka Bandaríkjamanna með innrásinni í Normandí.  Breska heimsveldið í raun fallið, gjaldþrota andlega og peningalega. Japanir væru álfuveldi sem þeir hefðu stjórnað með járnaga og -hendi. Harðstjórnirnar réðu í raun mestallan heiminn. 

Bandaríkin eru mjúkt heimsveldi.  Þeir hertaka ekki lönd, láta sig nægja að deila og drottna á bakvið tjöldin, líkt og Rómverjar forðum.  Þeir hafa því efni á að vinna allar orrustur en tapa stríðum. En þeir vilja eitthvað fyrir sinn snúð og umstangið og því leita þeir við að tryggja sig aðgang að auðlindum víðsvegar um heiminn.

Svo er ekki að fara fyrir Ísraelmenn. Þeir mega, og hafa gert, tapa orrustum. En þeir mega ekki tapa eitt einasta stríði. Ef þeir gera það, hóta óvinir þeirra því að gereyða ísraelsku þjóðina og það eru ekki orðin tóm.

Frá stofnun hafa Ísraelmenn staðið í stríði. Í dag er það kjarnorkuvopnin sem halda aftur af andstæðingum Ísrael en jafnvel sá fælingarmáttur hefur ekki aftrað Íran að hóta árás á landið og vilja til að taka á sig kjarnorkuvopnaárás Ísrael.  Eina sem þeim vantar er að koma sér upp írönskum kjarnorkusprengjum sem þeir vinna hörðum höndum við að koma sér upp, með dyggri aðstoð ríkisstjórnar Joe Bidens.

Hér er listi stríða sem Ísraelar hafa staðið í frá stofnun ríkisins. Og nú er enn eitt stríðið að bætast við.

Sjálfstæðisstríðið var háð 1947-1949. Ísrael var stofnað sem sjálfstjórnarlands árið 1948 eftir skipulagða hertöku í Palestínu og sjálfstæðisyfirlýsingu. Stríðið markaði stofnun Ísraels og leiddi til átakanna í kjölfar þess.

Sínaístríðið 1956. Ísrael sameinaði styrk sín við Bretland og Frakkland í átökum við Egyptaland árinu 1956. Markmiðið var að binda endir á þjóðnýtingu Suez skurðsins og yfir Suður-Sínaí. Stríðið endaði með alþjóðlegum samkomulagi og friðarsamkomulagi árið 1957.

Sex daga stríðið 1967. Ísrael herjaði á Egyptalandi, Sýrlandi og Jórdan eftir er Ísraeli hófst átök við umliggjandi lönd. Forvarnaraðgerðir kölluðu Ísraelar þetta. Ísrael náði að eignast landssvæði, þar á meðal Vesturbakkann, Sínaískagann og Gazahérðið, sem það hafði ekki áður.

Yom Kippur stríðið 1973. Ísrael varð fyrir óvæntri árás nágrannaríkja sinna. Yom Kippur stríðið var aðallega við Egyptaland og Sýrland, og hófstá Yom Kippu hátíðinni. Ísrael vann stríðið á endanum en með mestu erfiðleikum.

Fyrri Líbanónstríðið var háð 1982. Ísrael sóttu inn í Líbanon árið 1982 í kjölfar áskorunanna frá PLO (Palestínska frelsissamtakanna) og Hizbollah samtakannna. Átökunum lauk með friðarsamningi.

Gazastríðin. Ísrael hefur verið viðhafandi átökum við Hamas, islamskan hryðjuverka samtökunum á Gazasvæðinu,  Ísrael yfirgaf svæðið á sínum tíma en hafa farið inn aftur til að berja á Hamas.  Þetta hefur leitt til margra árása og árása milli báðra hliða. Ísraelar segjast nú standa í raunverulegu stríði við Hamas en við eigum eftir að sjá hvernig þeim átökum líkur.

Friðarsamningar Ísraels við Arabaríkin hafa ekki verðið gerðir á grundvelli veikleika Ísraela. Heldur þvert á móti, á grundvelli hernaðarstyrks ríkisins. Israelar misstu andlitið við árás Hamasliða nú á dögunum. Þeir verða að beita hörku en fá um leið umvöndun umheimisins. Gaza verður hertekið, tímabundið a.m.k. og ný stjórn komið á.  Hvorki Egyptar né Ísraelar vilja vera með hersetuliðið á svæðinu, til þess er þetta of heit púðurtunna.

Írönsku stjórnvöld hefur tekist ætlunarverk sitt að hluta til, eyðileggja friðarferlið sem er í gangi. En kannski tekst þeim það ekki og tvær blokkir andstæðra fylkinga verði áfram. Annars vegar undir forystu Sáda og hins vegar undir forystu Írans. Uppgjört virðist óumflýjanlegt við Íran. Hvorki Sádar né Ísraelar vilja sjá kjarnorkuveldið Íran.