Elísabet drottning I (1588) - Spænska Armada ræðan til hermannanna í Tilbury

Þeir sem fylgjast með Samfélag og sögu, verða stundum varir við að hér eru tímamótaræður birtar.  Það er gert fyrst og fremst bloggritara til skemmtunar, lærdóms og það að margar þessara ræða eru hreinlega ekki til á íslensku.

Hér kemur ein tímamótaræða á ögurstundu.

Árið 1588 hélt enski einvaldurinn Elísabet I. drottning eina karlmannlegasta ræðu sögunnar,  þar sem hún á einum tímapunkti, gerði lítið úr eigin líkama og fyrir að vera kvenkyns.

Þegar hin "máttuga" spænska Armada, skipafloti um 130 skipa, sigldi í átt að Bretlandi með áætlanir um innrás, flutti drottningin hvetjandi ávarp í Tilbury í Essex á Englandi.

Það kom í ljós síðar meir að stormur og nokkrar siglingavillur sáu um spænsku herskipin að mestu, þótt til sjóbardaga hafi komið. Samt var þetta djörf ræða sem hjálpaði til við að styrkja þjóðina á ögurstundu. Þessi ræða gerði einnig Elísabet drottningu fræga fyrir brynjuna sem hún bar fyrir framan hermenn sína.

Ræður þurfa ekki að vera langar til að vera áhrifaríkar. Gettisburgar ávarp Abraham Lincoln Bandaríkjaforseta í bandarísku borgarastyrjöldinni var t.a.m. ekki langt.

"Elsku fólkið mitt,

Sumir sem gæta öryggis okkar hafa sannfært okkur um að taka eftir því hvernig við skuldbindum okkur til að vopna fjöldann, af ótta við svik. En ég fullvissa yður um að ég þrái ekki að lifa til að vantreysta trúu og elskandi fólki mínu.

Láttum harðstjóra óttast. Ég hefi alltaf svo hagað mér, að undir Guði hefi ég lagt minn æðsta styrk og vernd í tryggum hjörtum og velvilja þegna minna; og þess vegna er ég komin á meðal yðar, eins og þið sjáið, á þessum tíma, ekki til að skemmta mér og íþrótta, heldur er ég ákveðin í að lifa og deyja á meðal yðar allra, í miðjum og hita bardaga. að leggja fyrir Guð minn og ríki mitt og lýð minn heiður minn og blóð, jafnvel í duftið.

Ég veit að ég hef veikburða líkama og er veiklund konu; en ég er með hjarta og maga konungs og Englands konungs líka, og finnst óheiðarlegt að Parma eða Spánn, eða einhver prins í Evrópu, skuli voga sér að ráðast inn fyrir landamæri ríkis míns: Til þess fremur en nokkurs konar vanvirðu falli á mig, mun ég sjálf grípa til vopna, ég mun sjálf vera hershöfðingi yðar, dómari og umbuna hverrar dyggðar yðar á vígvellinum.

Ég veit þegar, fyrir framgöngu yðar hafið þið verðskuldað verðlaun og kórónu; og við fullvissum yður um orð höfðingja, að þeir skulu fá greitt á réttan hátt. Í millitíðinni skal hershöfðingi minn vera í mínu stað, en sem aldrei höfðingi skipaði göfugra eða verðugra viðfangsefni; án efa heldur með hlýðni yðar við hershöfðingja minn, með samþykki þínu í herbúðunum og hreysti þinni á vellinum, munum við innan skamms hafa frægan sigur á þessum óvinum Guðs míns, ríkis míns og þjóðar minnar."

Heimild: Queen Elizabeth I’s speech to the troops at Tilbury

 

Meintur sonur Adolfs Hitlers

Rakst á tvíleik, þáttaröð í tveimur hlutum um upprisu Hitlers og framgang til valda.  Hitler - Rise of Evil.  Fann fyrri þáttinn en á eftir að horfa á seinni hlutann. 

Þáttaröðin er nokkuð nákvæm en bloggritari hefur lesið ævisögu Hitlers sem og annarra einræðisherra. En eitt vantaði í a.m.k. fyrri þáttinn, en það er samskipti hans við kvenfólk og vini.  Ekki kom heldur fram hinn gífurlegi áhugi hans á Wagner og undraheim hans sem sterklega mótaði þjóðerniskennd Hitlers. Einnig vantar að segja frá vini hans á unglingsárum hans, eina vin hans á ungdómsárum hans sem fór með honum á óperur. Hitler sótti nefnilega stíft óperur og var unnandi klassískrar tónlistar, sérstaklega Richard Wagners og hélt hann verndarhendi yfir Wagner fjölskyldunni í valdatíð sinni. Hann varð skotinn í unga stúlku sem hann sá úti á götu, man ekki hvað varð um það mál. Hitler hafði náttúru til kvenna.

En svo kemur sögusögnin um að Hitler hafi hitt unga franska konu í seinni heimsstyrjöldinni og barnað hana.  Úr því sambandi hafi komið drengur að nafni Jean-Marie Loret.

Þar til hann lést árið 1985, trúði Jean-Marie Loret að hann væri einkasonur Adolfs Hitlers. Athygli vaknaði varðandi sönnunargögn frá Frakklandi og Þýskalandi sem að því er virðist treysta fullyrðingu hans.

Loret safnaði upplýsingum úr tveimur rannsóknum; ein gerð af háskólanum í Heidelberg árið 1981 og önnur gerð af rithöndunarfræðingi sem sýndi blóðflokk Loret og rithönd, sambærilegt við rithönd og blóðflokk einræðisherra Þýskalands nasista sem lést barnlaus árið 1945, 56 ára að aldri.

Sönnunargögnin eru ófullnægjandi en saga Loret sjálf var nógu hrífandi til að réttlæta rannsókn. Franska dagblaðið Le Pointe birti frásögn af sögu Loret, eins og hann sagði Parísarlögfræðingnum Francois Gibault árið 1979.

Le Pointe endursegir viðbrögð Gibault við fullyrðingu Loret:

"Meistari, ég er sonur Hitlers! Segðu mér hvað ég ætti að gera," sagði Gibault við Le Pointe.

Samkvæmt Le Pointe, "lögfræðingurinn í París trúir ekki sínum eigin eyrum. Maðurinn á undan honum er frekar stór, talar fullkomna frönsku án hreims og er ekki klikkaður. Hvetjandi saga hans er ekki síður áhugaverð."

Loret hélt því fram að móðir hans, Lobojoie Charlotte, hafi hitt Hitler árið 1914, þegar hann var korporáll (riðisstjóri) í þýska hernum og hún var 16 ára. Hún lýsti Hitler sem "gaumhyggðum og vingjarnlegum." Hún og Hitler fóru í göngutúra um sveitina, þó samtalið hafi oft verið flókið vegna tungumálahindrana þeirra. Samt, þrátt fyrir mismuninn á milli þeirra, eftir ölvaða nótt í júní 1917, fæddist litli Jean-Marie í mars 1918, að sögn Loret.

Hvorki Loret né restin af móðurfjölskyldu hans vissu af fæðingaraðstæðum hans fyrr en snemma á fimmta áratugnum þegar hún játaði fyrir syni sínum að Hitler væri faðir hans. Hún hafði gefið einkason sinn til ættleiðingar árið 1930 en var í sambandi við hann, að sögn Loret.

Eftir þessa vitneskju, samkvæmt Le Pointe, hóf Loret ferð sína til að komast að því hvort sagan væri sönn og rannsakaði af næstum oflætisákveðni. Hann fékk til liðs við sig erfðafræðinga, rithandarsérfræðinga og sagnfræðinga. Hann skrifaði bók, "Faðir þinn hét Hitler," sem lýsir þeirri ferð. Hún var endurútgefin til að innihalda nýju rannsóknirnar sem Loret taldi staðfesta fullyrðingu sína.

Það er svolítið merkilegt, ef satt er, að Hitler eigi afkomanda, í raun afkomendur, því að Jean-Marie átti sjálfur börn.  Ættingjar Hitlers gerðu markvisst í að eignast ekki börn og viðhalda þannig ekki blóð Hitlers fjölskyldunnar. Hefur þeim mistekist ætlunarverk sitt? Því verður ekki neitað að Loret og Hitler eru sláandi líkir í útliti og báðir eru í sama blóðflokki.

Sjá hér slóð á DV: Átti Hitler son með 16 ára franskri stúlku? – „Ég vissi að mér var ætlað að kynnast honum“

En hvað með börn Jean-Marie Loret? Þau voru 10 talsins með tveimur konum.  Hér kemur frétt af meintu barnabarni Hitlers í Daily Mail, Philippe Loret:

Í Mail Mail Online segir í frétt að "Franskur pípulagningamaður fer í DNA-próf til að sanna að hann sé barnabarn Adolfs Hitlers eftir að amma hans var í ástandinu með Fuhrer þegar hún stillti sér upp fyrir eitt af málverkum hans."

Sjá slóð: French plumber takes DNA test to prove he is Adolf Hitler's grandson after his grandmother had a fling with the Fuhrer when she posed for one of his paintings

Ríkisrekna rússneska sjónvarpsstöðin NTV tók af honum DNA-sýni og flutt það til Moskvu til að prófa og bera saman við erfðaefni úr leifum Hitlers, sem virðist hafa verið sótt af hersveitum Stalíns sem réðust inn í byrgi einræðisherrans í Berlín árið 1945. En eru þetta raunverulegar mannvistaleifar Hitlers? Um það hefur staðið styrr lengi, og jafnvel haldið að meinta höfuðkúpubrotið af Hitler sé af konu. Og sama á við um kjálkabeinið sem á að vera úr Hitler. Það hefði því verið skynsamlegra að sækja DNA til ættingja Hitlers, lifandi eða dauðra.

Hins vegar segja nokkrir sagnfræðingar, eins og Anton Joachimsthaler og Sir Ian Kershaw, að ólíklegt sé eða ómögulegt að sanna faðerni sonar Hitlers, þó að DNA-próf í samanburði við eftirlifandi þekktan ættingja Adolfs Hitlers gæti leyst þetta. Engu að síður kom fram að þeir tveir deildu mjög sameiginlegum líkamlegum einkennum og blóðflokki.

En svo er það hin meinta barnsmóðir Hitlers. Hitler hefur einnig verið sagður hafa átt annan son með Unity Mitford, breskri félagsveru sem hafði verið í innsta hring Hitlers. Eftir sjálfsvígstilraun Mitford og heimför aftur til Bretlands eyddi hún tíma á Hill View Cottage, einkareknu fæðingarheimili í Oxfordshire.

Kenningin hélt því fram að Hitler og Mitford hefðu átt miklu nánara samband en áður hafði þekkst, og að Mitford væri í raun ólétt og hefði fætt son Hitlers, sem í kjölfarið var gefinn til ættleiðingar, og hver auðkenni hans var vernduð.

Blaðamaðurinn Martin Bright, sem fylgdi þessa kenningu eftir á að hafa birt fyrri grein um Mitford og rannsakaði fæðingarheimilið. Bright komst að því að Hill View Cottage var notað sem fæðingarheimili í stríðinu og um nærvera Mitford var stöðugur orðrómur um allt þorpið.

Skoðun í gegnum fæðingarskýrslur á skrifstofunni í Oxfordshire var einnig í samræmi við það sem tengiliður Bright hafði haldið fram um fæðingarheimilið, þar á meðal að það hefði verið stjórnað af frænku þeirra Betty Norton, en ekkert var um að Mitford hefði verið á heimilinu. Skortur á skjalavörslu á heimilinu var ekki óalgengt eins og skjalavörður hélt fram.

Bright hafði samband við systur Unity Mitford, Deborah, sem var síðasta Mitford-systranna sem enn voru á lífi á þeim tíma. Deborah vísaði kenningunni um barn Hitlers á bug sem "slúður þorpsbúa" en staðfesti að Unity hefði dvalið á fæðingarheimilinu til að jafna sig eftir taugaáfall.

Þegar hann leitaði til og spurði þjóðskjalasafnið fann Bright einnig skrá um Unity innsiglaða samkvæmt 100 ára reglunni. Hann fékk sérstakt leyfi til að opna það og komst að því að í október 1941 hafði Unity Mitford verið í samstarfi við giftan RAF tilraunaflugmann, sem Bright sagði "var haldbær sönnun þess að Unity gæti ekki hafa verið alveg eins ógilt sem hún átti að vera."

Kenningin um að Mitford fæddi barn Hitlers varð vinsæl í heimildarmyndinni Hitler's British Girl á Channel 4 sem fjallaði um rannsókn Brights. Einnig hafði komið í ljós að MI5 vildi yfirheyra hana eftir heimkomuna til Bretlands og það var aðeins fyrir milligöngu Sir John Anderson innanríkisráðherra sem hún var ekki handtekin. The Evening Standard skrifaði um þessa kenningu að "Unity hefði verið fús til að fæða barn Hitlers, helst í hjónabandi frekar en utan þess. Hún duldi aldrei ósk sína um að giftast Führer." Ólíkt Loret, var auðkenni þessa meinta sonar eða hvort hann sé til er enn óþekkt og er nánast ómögulegt að sanna, af þessum sökum hafa margir sagnfræðingar og þeir sem þekktu Mitford persónulega vísað ásökuninni á bug.

Hitler átti alsystur, Paula Hitlers sem lifði til 1960, barnlaus en með stuðningi fyrrverandi SS liða.

Það er kaldhæðnislegt, ef satt er, að Hitler hafi eignast son og af honum er kominn stór ættbogi. En börn eiga aldrei að erfa syndir forfeðranna og því kannski best að þau fái að lifa í friði. Gengis Khan er sagður eiga milljónir ofan milljónir afkvæma og blessunarlega vita fæstir þeirra af uppruna sínu. Fortíð er fortíð.

Mistök Norðmanna og Íslendinga vorið 1940 - hægt að læra af sögunni?

Hugsunarháttur fólks á fyrri hluta 20. aldar er greinilega allt annar en hjá okkur nútímafólki.  Það var lítill undirbúningur bæði hjá Norðmönnum og Íslendingum fyrir komandi átök. Og það var ljóst þegar 1940 að stríðið sem hófst 1939 myndi breiðast út. Báðum þjóðum átti að vera ljóst að átökin gætu breyst út og náð til landanna.  

Íslendingar reyndu að einhverju leyti að undirbúa sig. Agnar Kofoed Hansen tók upp á því að þjálfa lögregluliðið í Reykjavík í vopnaburði (á eigin vegum), bann var við herskipakomur og engin leyfi voru veitt fyrir uppbyggingu flugvalla á vegum erlendra aðila. En meiri var undirbúningurinn ekki.

Sama gilti um Norðmenn en þeir voru betur settir, því að þeir höfðu nokkuð öflugan her. En vegna óákveðni og ákvörðunarfælni var norski herinn ekki kvattur almennilega út, þrátt fyrir að Ólafur krónprins hafði lagt það til.  Norska ríkisstjórnin flúði Osló og til Hamars þegar innrás Þjóðverja hófst og þar ætlaði norski forsætisráðherrann að segja af sér í miðjum klíðum! Konungurinn, Hákon 7, flúði einnig þangað en stóð í lappirnar og neitaði að taka við uppsögninni.

Förum aðeins í atburðarásina örlagaríka vorið 1940.

"Norðmenn fréttu af að erlendur herskipafloti stefndi til Noregs. Fljótlega bárust fregnir til Óslóar sem leiddi til miðnæturfundar í norska ríkisstjórninni. Á þessum fundi gaf ríkisstjórnin út fyrirmæli um að virkja fjórar af sex hersveitum norska hersins. Þingmenn í ríkisstjórninni skildu ekki að hlutavirkjunin sem þeir höfðu fyrirskipað yrði, samkvæmt gildandi reglugerð, framkvæmd í leyni og án opinberrar yfirlýsingar. Hersveitum yrði gefin út virkjunarfyrirmæli sín með pósti. Eini stjórnarþingmaðurinn með ítarlega þekkingu á virkjunarkerfinu, Birger Ljungberg varnarmálaráðherra, tókst ekki að útskýra málsmeðferðina fyrir samstarfsmönnum sínum. Síðar átti hann eftir að sæta harðri gagnrýni fyrir þessa yfirsjón sem leiddi til óþarfa tafa á virkjun herafla Norðmanna. Fyrir ríkisstjórnarfundinn hafði Ljungberg vísað á bug ítrekuðum kröfum um algera og tafarlausa virkjun, sem hershöfðinginn Rasmus Hatledal setti fram. Hatledal hafði leitað til Ljungbergs 5., 6. og 8. apríl og beðið varnarmálaráðherra um að óska eftir því að ríkisstjórnin gaf út fyrirskipanir um virkjun."

Það er kannski ekki sanngjarnt að bera saman Noreg og Ísland vegna mismunandi aðstæðna í báðum löndum. Íslendingar deildu sama konungi með Dönum en þegar Danmörk var hertekin 9. apríl, var gerð innrás í Noreg á sama tíma eða 9. og 10. apríl. En enginn íslenskur her var til varnar, bara hlutleysisyfirlýsing á einskinsverðum pappír.

En pólitíska valdastéttin í báðum löndum átti að búa sig undir það "ómögulega" og setja í gang undirbúningsáætlun.  Íslendingar fengu mánuð, eða frá 9. apríl til 10. maí til að undirbúa sig undir komu annað hvort þýska flotans eða þann breska. Ekkert var gert af viti. Hlutleysisstefna Íslands líkt og sú norska virkaði ekki og hún hefur aldrei virkað í veraldarsögunni nema fælingamátturinn fylgir með. Líkt og í Sviss, sem Hitler ætlaði að hertaka á svipuðum tíma en lagði ekki í vegna öflugs hers Svisslendinga og landfræðilegra aðstæðna.

Ólíkt það sem gerðist í Noregi, kom bara breski flotinn til Íslands.  Bretar og Frakkar náðu að senda herlið til Norður-Noregs og þar var barist. Þjóðverjar settu í gang aðgerðina Íkarus sem var áætlun Þjóðverja um að gera innrás í Ísland í seinni heimsstyrjöldinni eftir að Bretar höfðu hernumið landið árið 1940. Áætluninni var aldrei hrint í framkvæmd  vegna frestunar Sæljónsaðgerðarinnar (Unternehmen Seelöwe). Íslendingar voru ljónheppnir að ekki skuli hafa komið til bardaga á Íslandi milli Þjóðverja og Breta.

Íslendingar bregðast alltaf við eftir á. Svo var 1950 þegar Kóreustríðið braust út og menn héldu að þriðja heimsstyrjöldin væri brotin út. Íslensk stjórnvöld samþykkti þess vegna komu bandaríska hersins í maí 1951 með tvíhliða varnarsamning landanna. Varnarlið Íslands  taldi að jafnaði um 1350 bandaríska hermenn, um 100 borgaralega starfsmenn bandaríska varnarmálaráðuneytisins og 650 íslenska starfsmanna. Eitthvað sem Íslendingar sjálfir ráða alveg við að manna.

Nú eru viðsjárverðir tímar. Aldrei hefur verið eins miklar líkur á þriðju heimsstyrjöldinni og nú síðan seinni heimsstyrjöldinni lauk.  Tvö ófriðarbál sem nú loga geta breyst út, Úkraínustríðið og átökin í Miðausturlöndum sem virðast vera orðin stjórnlaus og blikur á lofti varðandi Taívan. Norrænir hershöfðingjar vara við mögulegt stríð við Rússland og Evrópustyrjöld.

Það er því ekki seinna vænna að Íslendingar hugi að eigin vörnum, á íslenskum forsendum. Eins og margoft hefur verið bent á, getur komið upp sú staða að Bandaríkjaher geti ekki varið Ísland. Það er ekki fjarstæðukennt. Frægasta dæmi um hernaðarheimsveldi sem gaf eftir eyland, var þegar rómverski herinn hvatti allan sinn her frá Bretlandseyjum án þess að kveðja kóng né prest (líkt og Bandaríkjaher 2006 á Íslandi). Rómverjar komu aldrei aftur. Bretar gátu ekki varið smá eyjar sínar við Frakklands strönd í seinni heimsstyrjöldinni og Bandaríkjamenn í Kyrrahafi o.s.frv.

Líklegt svið hernaðarátaka, ef þau brjótast út, er að Bandaríkjaher verði fastur í átökum, í Evrópu, Miðausturlönd eða Kínahafi og andstæðingar þeirra grípi tækifærið og mynda nýjan vígvöll. Bandaríkjaher getur ekki lengur staðið í tveimur aðskildum átökum samtímis. Svo var um Rómverja og átök þeirra við barbaranna. Andstæðingar þeirra réðust oft samtímis á rómverskar herstöðvar og teygðu á og lömuðu varnir hersins. Hagsmunir Íslendinga verður fórnað á altari "heildar hagsmuna" NATÓ.

Það er næsta víst að uppgjör verður við Íran. Annað hvort fara Ísraelar af stað eða Bandaríkjamenn eða hvorutveggja til að stöðva Írani. Það þýðir stórstyrjöld. Enginn sættir sig við Íran með kjarnorkuvopn.  Ísrelskir útsendarar hafa drepið ótal vísindamenn sem vinna að kjarnorkuvopna áætlun Írans, en hafa aðeins tafið áætlanir Írana hingað til.

Gyðingaofsóknir í gegnum aldir - sögulegt yfirlit

Gyðinga andúð og hatur hefur verið viðvarandi í gegnum aldir um víða veröld en þeir eru þekktasta þjóð í heimi vegna þess að þeir hafa dreifst um allan heim. Allir hafa því skoðun á gyðingum.

Helsta ástæða andstöðu við þá er að þeir hafa verið harðir á að vera þeir sjálfir, fylgja sínum siðum og trú af harðneskju.  Við það hefur skapast bil eða aðgreining, þeir og við. Samþætting samfélagsins minnkar við það, þegar ekki allir fara eftir sömu leikreglum. Við þetta hafa þeir lent á jarðrinum, myndað hliðarsamfélög, líkt og múslimar í Evrópu í dag. Við þessu hafa stjórnvöld á hverjum brugðist, annað hvort með að jaðarsetja þá og setja sérstök lög um þá eða hreinlega að reka þá úr landi eða drepa. Viðbrögðin hafa alltaf byggt á getu ríkisins til að beita sér í málinu.

Vandinn varð fyrst mikill þegar þjóðríkin urðu til og samþætting samfélagsins nauðsynleg. Brottvísanir voru ekki einu tól stjórnvalda, heldur einnig mismunun, útilokun frá þátttöku í samfélaginu og ofbeldi af hendi stjórnvalda eða almennings. Gyðingar voru auðveldir blórabögglar, enda öðruvísi og vegna jaðarsetninga, gátu ekki varið sig. Saga gyðingaofsókna er löng. Rennum yfir sögusviðið.

Fyrsta gyðinga-rómverska stríðið (66-73 e.Kr.) fólst í eyðingu annars musterisins í Jerúsalem og umsátrinu um Masada markaði upphafið að röð átaka milli gyðinga og rómverska heimsveldisins. Rómverjar voru umburðalyndir í trúmálum en þeir vildu að allir, líka gyðingar, færu eftir rómverskum lögum, sem gyðingar gerðu ekki.

Dreifingin (diaspora) kallaðist þvingaða dreifing gyðinga frá heimalandi sínu eftir landvinninga Rómverja í Jerúsalem og leiddi til alda útlegðar, mismununar og ofsókna. Margir gyðingar flúðu lands eða reknir en sumir urðu eftir.

Brottvísunin frá Englandi (1290). Játvarður konungur gaf út tilskipun um að reka alla gyðinga frá Englandi og þeim var opinberlega ekki leyft að snúa aftur fyrr en um miðja 17. öld.

Brottvísunin frá Spáni (1492). Alhambra-tilskipunin fyrirskipaði brottvísun gyðinga frá Spáni, sem leiddi til fjölda fólksflutninga og ofsókna um alla Evrópu. Dorit forsetafrú er afkomandi þeirra gyðinga. Nóta bene, múslimar nema trúskiptingar, var einnig vísað úr landi. Afleiðing var að þeir fluttust yfir til Norður-Afríku og stofnuðu Barbaríðið. Hingað komu þeir 1927 í svo kallaða Tyrkjaráni en þetta er nú hliðarsaga.

Pogroms í Austur-Evrópu (17.-20. öld). Fjölmargar ofbeldisfullar árásir, oft gerðar eða samþykktar af yfirvöldum, beindust að gyðingasamfélögum í Rússlandi og Austur-Evrópu, sem leiddu til verulegra þjáninga og manntjóns.

Spænski rannsóknarrétturinn (1478-1834) var ötull við ofsóknir. Gyðingar stóðu frammi fyrir ofsóknum og þvinguðum trúskiptum meðan á spænska rannsóknarréttinum stóð, þar sem margir voru reknir út eða neyddir til að lifa sem dulmálsgyðingar.

Gyðingaofsóknir í Rússlandi á 19. öld. Ofsóknir og ofbeldi gegn gyðingum í Rússlandi á 19. öld voru hluti af víðtækara mynstri gyðingahaturs sem hélst fram á 20. öld og átti þátt í að móta fólksflutningamynstur gyðingasamfélaga frá Rússlandi og fram á daginn í dag.

Helförin (1933-1945): Kerfisbundið þjóðarmorð sem Þýskaland nasista framdi í seinni heimsstyrjöldinni og leiddi til fjöldamorðs á sex milljónum gyðinga ásamt milljónum annarra.

Sovét-gyðingahatur (20. öld). Gyðingar stóðu frammi fyrir mismunun og ofsóknum í Sovétríkjunum, sérstaklega í stjórnartíð Jósefs Stalíns en hann var einmitt að skipuleggja ofsóknir gegn þeim 1953 þegar hann lést.

Deilur Araba og Ísraela (20. öld til dagsins í dag): Stofnun Ísraelsríkis árið 1948 og átök í kjölfarið hafa leitt til spennu og reglubundinna ofsókna á hendur gyðingasamfélögum í Miðausturlöndum.

Eftir stofnun Ísraelsríkis árið 1948 stóð verulegur fjöldi gyðinga í arabalöndum frammi fyrir ofsóknum, mismunun og brottrekstri. Erfitt er að ákvarða nákvæmlega hversu margir gyðingar hafa verið reknir eða neyddir til að yfirgefa heimili sín á þessu tímabili og ágiskanir eru mismunandi. Hins vegar er almennt talið að hundruð þúsunda gyðinga hafi verið á flótta frá arabalöndum í kjölfar stofnunar Ísraels.

Samfélög gyðinga í löndum eins og Írak, Egyptalandi, Jemen, Líbýu og fleiri urðu sérstaklega fyrir áhrifum. Meðal þátta sem áttu þátt í landflóttanum voru and-gyðingaviðhorf, mismununarlög, ofbeldi og pólitískur óstöðugleiki. Margir gyðingar voru neyddir til að yfirgefa heimili sín, eigur og fyrirtæki þar sem þeir leituðu skjóls annars staðar og talsverður fjöldi fann nýtt heimili í Ísrael.

Flutningur gyðingasamfélaga frá arabalöndum er oft nefndur flótti gyðinga frá araba- og múslimalöndum. Nákvæmur fjöldi einstaklinga sem verða fyrir áhrifum er spurning um sögulega umræðu og áætlanir eru á bilinu um 600.000 til 850.000 gyðingar. Aðstæður voru mismunandi eftir löndum og ekki fóru allir gyðingar vegna beins brottvísunar; sumir fóru sjálfviljugir til að bregðast við breyttu pólitísku og félagslegu andrúmslofti á svæðinu.

Refuseniks Sovétríkjanna (1960-1980): Sovéskir gyðingar, sem reyndu að flytja til Ísraels, mættu stjórnarandstöðu og mismunun, sem leiddi til þess að hugtakið "refusenik" var búið til. Sama á við um gyðinga frá Eþíópíu eða Austur-Afríku sem mættu kynþáttafordómum.

Íranska byltingin (1979) svonefnda leiddi til fólksflótta margra íranskra gyðinga og þeir sem eftir voru stóðu frammi fyrir mismunun og takmörkunum.

Ísland og gyðingar.  Samskipti Íslendinga við gyðinga á sér ekki langa sögu en hún er óþekkt. Vel getur verið að einhverjir kaupmanna sem hingað komu fyrr á öldum hafi verið af gyðingaættum. Ísland var það einangrað. Samskiptin hófust fyrir alvöru þegar gyðingar urður fyrir gyðingaofsóknum í Þýskalandi nasismans á fjórða áratug 20. aldar. Hingað vildu margir gyðingar leita skjóls en fengu ekki. Nokkrir fengu þó skjól vegna mikilvægi þeirra, svo sem hljómlistafólk sem gat lagt til nýja þekkngu á Íslandi. Hingað leituð gyðingar í lok seinni heimsstyrjaldar í litlu mæli.

Íslendingar, eða réttara sagt einn maður, Thor Thors sendiherra Íslands hjá Sameinuðu þjóðunum, hafi töluverð áhrif á stofnun Ísraelsríkis með störfum sínum.

Síðan þá hafa íslensk stjórnvöld verið vinveitt Ísraelsríki en undir lok 20. aldar breyttist stefnan og Íslendingar viðurkenndu ríki Palestínu-Araba. Andúð í garð gyðinga, sem eru afar fámennir á Íslandi í dag, hefur farið vaxandi og kristalaðist í mótmælunum nýverið gegn Gasa stríðinu. Íslensk stjórnvöld eru tvístígandi í afstöðu sinni gagnvart Ísrael í dag.

Svona er sagan sem nú er haldið áfram.

 

Konungsefni Íslands - Friedrich Christian zu Schaumburg-Lippe

Gleðilegan fullveldisdag Íslendingar!

Í dag á íslenska ríkið 105 ára afmæli en þennan dag, fyrir þá sem ekki vita, varð Ísland fullvalda ríki 1918 en deildi áfram konung með Dönum. Kristján 10. varð þar með sérstakur konungur Íslendinga allt til lýðveldisstofnun 17. júní 1944.

Á þriðja áratugnum dreymdi Íslendinga um að losna algjörlega við dönsk áhrif og losa sig við kóng sinn og upp kom hugmynd að fá þýskan prins til að verða konungur Íslands. Friedrich Christian zu Schaumburg-Lippe hét kappinn.

 

Hér kemur fróðleikur um kappann: Árið 1938 gerði sendinefnd þriggja Íslendinga í Berlín Friedrich tilboð um að gerast konungur Íslands eftir áætluð sambandsslit Íslands við dönsku krúnuna. Friedrich tók boðinu alvarlega og þáði það að endingu með því skilyrði að það hlyti velþóknun þýskra stjórnvalda.

 

Nasistar réðu þá ríkjum í Þýsklandi. Áróðursmeistarinn Goebbels var að orðinu til samþykkur því að Friedrich tæki við konungdómi á Íslandi en utanríkisráðherrann Joachim von Ribbentrop var mótfallinn hugmyndinni og því runnu þessar ráðagerðir út í sandinn og fóru endanlega út um þúfur þegar seinni heimsstyrjöldin braust út og Ísland var hertekið af Bretum.

 

Friedrich hafði þó áfram áhuga á upphefð á Íslandi og kom meðal annars í heimsókn til landsins árið 1973 til að þreifa fyrir sér í þeim efnum.

 

Veit ekki hvort það hefði verið vera betra að fá kóng í stað forseta. Sá siðarnefndi hagar sér eins og kóngur á Bessastöðum, hefur öll forréttindi og skyldur konungs hvort sem er. Eini munurinn er að það er hægt að reka forsetann en erfiðara að losna við kónginn. Ætli það sé ekki best að geta rekið menn ef þeir standa sig ekki, það er lýðræðið í verki.

Innréttingarnar skópu Reykjavík

Á árunum 1752-1764 höfðu alls 728 manns notið atvinnu við innréttingarnar (stundum kallaðar stofnanirnar) til skemri eða lengri tíma og varð þetta Reykjavík mikil lyftistöng og jafnframt þessu fór verkkunnátta í landinu fram og ný tækni við vinnslu ullar kom fram (rokkar og vefstólar í stað vefstæðis frá miðöldum).

Í grófum dráttum má segja að andstæðingar Skúla voru fyrst og fremst dönsk verslunarfélög. Þegar konungur rak verslunina við Ísland, gekk hún ágætlega fyrir sig og jafnvel rekin með hagnaði.

Þegar innréttingarnar voru stofnaðar 1751 var danska verslunarfélagið með Íslandsverslunina á höndum og hafði haft síðan 1742. Hún var geysilega óvinsæl hjá Íslendingum og Skúli barðist hart við það (lamdi meiri segja einn kaupmann fyrir kjafthátt hins síðarnefnda).

Loks 1759 voru konungurinn og íslenskir embættismenn búnir að gefast upp á Hörmangurunum og neyddust þeir til að láta verslunina af hendi og við tók Konungsverslunin fyrri þegar verslunin var rekin fyrir reikning konungs. Niels Ryberg varð þá forstjóri verslunarinnar og tókst að reka hana með hagnaði 1760-1764.

Árið 1764 tók Almenna verslunarfélagið við. Félagið var stærsta verslunarfélag í Kaupmannahöfn á 18. öld en þrátt fyrir hagnað af verslunina í norðri, stóð það sig illa í suðurhöfum og tapaði þar og örlög þess því að konungur keypti öll hlutabréf þess árið 1774. Almenna verslunarfélagið var síst skárra en Hörmangararnir, þeir reyndu að selja Íslendingum ónýtan mat, aðallega mjöl og hrávörur aðrar lélegar. Verst var að þeir sameinuðust Innréttingunum, keyptu sig inn í þetta annars íslenska hlutafélag. Þeir voru því hálfvegis í samkeppni við sjálfa sig, með rekstri Íslandsversluninnar (hagkvæmara að selja íslenska ull í Kaupmannahöfn en að vinna hana hjá Innréttingunum) og svo þátttöku í starfsemi Innréttinga. Í ljós kom strax að þeir hugðu þær feigar frá fyrstu stundu og létu allt drappast niður og ráku verkalýðinn úr vinnu í stórum stíl.

Lokst gáfust ráðamenn á þessu og 1774 hefst Konungsverslunin síðari og varð hún meðal annars vettvangur umbótatilrauna Danakonungs á Íslandi. Verslunin gekk mjög vel til að byrja með, en með Móðuharðindunum árið 1783 versnaði hagur verslunarinnar hratt og varð algert hrun síðustu ár einokunarinnar.

Íslenska bændasamfélagið hrundi og stjórnkerfið í landinu (biskupsstólarnir þar á meðal) og vísir að breyttum tímum hófst. Konungur afnam einokunarverslunina 18. ágúst 1786; formlega lauk einokunarverslun 31. desember 1787 og svokölluð fríhöndlun tók við 1. janúar 1788.

Eitt ákvæðið í fríhöndlunartilskipuninni var samt sem áður bann við verslun Íslendinga við aðra en þegna Danakonungs. Það var einmitt draumur Skúla frá fyrstu tíð, að hér yrði stofnuð íslensk verslunarstétt sem sæi um Íslandsverslunina. Það gekk seint eftir og var kaupmannastéttin að mestu dönsk framan af en hún settist þó hér að og af henni er komin stór ættarbogi Íslendinga.

Svo komu íslenskir brautryðjendur í verslun og útgerð og má þar nefna Bjarna Sívertsen (eða Bjarni riddari) (1763-1833) sem var kaupmaður í Hafnarfirði og brautryðjandi í verslun og útgerð á Íslandi.

Með því að fyrsti iðnaðurinn hófst í Reykjavík, hér var kaupstaður, embættismenn bjuggu þar, biskup Skálholts fluttist til Reykjavík eftir móðuharðin, voru örlög Reykjavíkur innsigluð sem höfuðstaður Íslands.

Saga Íslands í grófum dráttum milli 1550-1800 – framför eða afturför?

Gísli Gunnarsson skrifaði í bók sinni Upp er boðið Ísaland (1987), bls. 250-251, að áhættuhræðsla er algeng meðal þjóða, en þó sérstaklega meðal þeirri fátækri. Hann dregur fram tvær ástæður.

Fátækt fólk, eins og Íslendingar voru óneitanlega flestir á þessum tíma, býr gjarnan á mörkum hungursdauðans og náttúruöflin skera oft út um hvort yfir þessi mörk verður farið eða ekki. Það fólk er ekki líklegt til að taka áhættu með líf sitt með að brytja upp á nýjungar í atvinnuháttum.

Hin ástæðan sem Gísli telur fram er að forréttindastéttir óttist að breytingar gætu ógnað jafnvægi bjargræðisvega og stétta og stöðu þeirra í samfélaginu. ,,Mörg einkenni þessarar almennu áhættuhræðslu og andúðar á nýjungum voru greinilega til staðar í gamla íslenska samfélaginu,“ og ,,ríkismenn voru ekki síður andsnúnir breytingum en almenningur.“

Undir þessi orð Gísla er hægt að taka undir. En megin sök fyrir framfaraleysið liggur hjá yfirstéttinni, jú, því eftir höfuðinu dansa limirnir.  Á Íslandi var fámenn forréttindastétt sem sat bæði að embættum og völdum sem konungsvaldið úthlutaði en einnig að jarðeignum, sem var eina leiðin til auðmyndunnar.  Yfirstéttin fjárfesti ekki í sjávarútvegi, þar sem einokunarverslunin (1602-1787) var annað hvort í höndum danskra fyrirtækja í Kaupamannahöfn eða hjá konungi sjálfum. Umframfé sem auðmenn íslenska áttu, fóru því ekki í fjárfestingar í sjávarútvegi og því risu ekki sjávarþorp og þéttbýlismyndun við ströndina eins og varð á seinni helmingi 19. aldar.

Úr þessu ástandi hafi sprottið vítahringur úreldra framleiðslu- og samfélagshátta. Með því slíku hugarfari eins og var hjá yfirstéttinni breyttist tæknin í frumatvinnuvegum íslensku þjóðarinnar, landbúnaði og fiskveiðum ekki á neinn mikilvægan hátt frá landnámstíma til 19. aldar. Gísli telur jafnvel að um tæknilegar afturfarir hafi verið á sumum sviðum og er ekki af háum stalli að falla.

Danska krúnan rændi allan auð kaþólsku kirkjunnar upp úr 1550 og lágmark velferðaþjónusta (umönnun sjúka og aldraða) sem hún sá um, féll niður).  Þetta var reiðarslagur. Margt annað breyttist við siðaskiptin. Löggjöf varð strangari og árið 1564 gekk í gildi svonefndur Stóridómur, sem var ströng löggjöf í siðferðismálum.^[ Vitað er um 220 aftökur á Íslandi á tímabilinu frá 1596 til 1830 þegar þeim var hætt. Konum var jafnan drekkt og karlar hálshöggnir. Ofan á þetta kom strangtrúnaður, boðun helvítis ef af sakramentinu var farið. Hjátrú og hindurvitni í algleymingi. Engin bjartsýni boðuð almenningi á sunnudögum í kirkjum landsins, sem var eini staðurinn þar sem yfirvöldin mættu almenningi augnlitis til augnlitis.

En það var ekki algjör stöðnun á þessu tímabili. Tíminn stendur ekki í stað. Það komu bæði góð og slæm tímabili, eftir hvernig áraði eða aflaðist.

Upp úr 1750 fer að bera á framfarahugsun hjá konungsvaldinu, upplýsingaöldin í algleymingi og einhver vilji hjá embættismönnum að bæta kjör landsmanna í anda búauðgisstefnunnar og kameralismans. Má þar nefna Landsnefndina fyrri 1770 sem átti að finna leiðir til úrbóta fyrir íslenskt efnahagslíf. 

Skúli Magnússon og Ólafur Stefánsson voru fulltrúar andstæður í hugmyndafræði um hvað beri að gera og kom fram í verslunardeilunni 1770-1771. Ólafur talaði fyrir jafnvægi bjargræðisveganna, þar sem landbúnaður var sjávarútvegi fremri og þéttbýli var óæskilegt. Skúli var var hins vegar byltingarmaður. Hann studdi innlenda kaupmannastétt meðan engin slík stétt var til. Hann studdi þéttbýli meðan engin þéttbýli voru til. Hann sótti stuðnings sinn til stjórnarinnar í Kaupmannahöfn á meðan Ólafur var fulltrúi innlendrar yfirstéttar.

Fyrsta íslenska hlutafélagið var stofnað 1751 og kallaðist Innréttingarnar. Þær áttu að sinna ullarvinnslu og klæðagerð með nýjum tækjum.  Íslenska ullin hentaði ekki tækjunum og því var reynt að kynbæta íslenskt sauðfé.  Með þeim afleiðingum að fjárkláði kom upp 1761-1779. Árið 1758 hefst kartöflurækt á Íslandi, tilraunir í korn- og garðrækt hefjast og hreindýr flutt inn svo eitthvað sé nefnt (Hreindýr voru flutt til Íslands í fjórum hópum á árunum 1771–1787 og átti að nýta þau sem búdýr, ekki veiðidýr).  

En þetta var allt framfaraviðleiðni í þágu landbúnaðar sem að misheppnaðist að mörgu leyti. Innréttingarnar reknar með halla og á kostnað konungs og seldar í lok aldarinnar fyrir lítið fé en hafði komið Reykjavík á koppinn sem þéttbýlisstað. En hefði betur mátt fjárfesta í fiskveiðum? Þar var ekki alveg stöðnun, því að saltfisksútflutningur til Spánar hófst 1760. Með þilskipaútgerð á 18. öld komust stærri seglskútur í eigu Íslendinga en veiðiaðferðir áfram með frumstæðum hætti á færum.

Á síðari hluta 18. aldar voru gerðar tilraunir til þilskipaútgerðar hérlendis. Innréttingarnar riðu á vaðið og meðan konungsverslunin síðari stóð, 1174-87, lét stjórnin stunda fiskveiðar í allstórum stíl. Þegar konungsverlsunin hætti, lagðist þilskipaútvegurinn niður og skipin seld. Inn í þetta spiluðu afleiðingar móðuharðindanna.

Konungsvaldið fór að koma sér fyrir í landinu með varanlegum byggingum, steinhús reist; tugthúsið í Reykjavík (nú Stjórnarráðshús) var reist á árunum 1761-1771. Þá skömmu áður höfðu verið byggð eða voru í byggingu fjögur vegleg steinhús á Íslandi, embættisbústaðirnir Viðeyjarstofa, Nesstofa og Bessastaðastofa ásamt Dómkirkjunni á Hólum í Hjaltadal.

Bragðabót varð í heilbrigiðismálum. Embætti landslæknis stofnað; en á tímabilinu 1760–1799 voru stofnuð fimm læknisembætti á Íslandi auk embættis landslæknis.

Píetismi eða heittrúarstefnan á 18. öld skapaði grundvöll upplýsingarinnar sem hún þó var í andstöðu við. Áhrifa heittrúarstefnunnar á Íslandi gætti einkum eftir umbætur Harboes um miðja 18. öld, Tilskipun um ferminguna frá árinu 1741 er einna merkust þeirra umbóta en sú tilskipun kvað á um að ferming yrði almenn skylda og uppfræða ætti börn í trúnni. Afleiðingin var að öll börn lærðu að lesa og draga til stafs. Eins og allir vita, er menntun undirstaða framfara.

Almenn póstþjónustu var komið á en árið 1776 gaf Kristján  konungur út tilskipun um að komið yrði á póstferðum hér á landi. Tveimur árum seinna hófust póstsiglingar milli Íslands og Danmerkur sem var ein ferð á ári.

Rannsóknir hafnar á landinu til að kanna möguleika landsins eins og sjá mátti í leiðangri Eggerts Ólafssonar og Bjarna Pálsson 1752-1757.  

Allt virðist stefna í framfaraátt um miðbik 18. aldar. En Ísland er ekki venjulegt land. Náttúruöflin ekki hagkvæm Íslendingum. Landið er harðbýlt og kalt og samfélagshættir buðu ekki upp á háan íbúafjölda.  Hingað barst bólufaraldur 1707-1709 og fjórðungur þjóðarinnar deyr. Annað erfiðleikatímbil var 1752-1759 en þá gékk yfir landið harðindi og hungursneyð. En það sem tók steininn úr voru móðurharðindin 1784-1785. Talið er að um 75% búfjár hafi þá fallið og fimmti hver maður eða um 10.000 Íslendingar hafi dáið.

Þarna kom tækifæri til að stokka upp samfélagið en gamla íslenska bændasamfélagið féll þarna með látum. Sala stólajarða hefst 1785 og Skálholtsstóll flytur til Reykjavíkur og Hólabiskupstóll sameinast honum síðar. Alþingi var lagt niður 1800 og Landsyfirréttur tekur til starfa 1801.

Úr hörmungunum voru stigin framfaraskref sem sum hver báru síðar ávöxt. Árið 1786 fær Reykjavík ásamt fleiri stöðum kaupstaðaréttindi. Afnám einokunar 1787 varð 1787 og Ólafur Thorlacius byrjar verslun á Bíldudal. 1792-1793 Bjarni Sívertsen byrjar eigin verslun og þilskipaútgerð.

En hvað fór úrskeiðis í tilraunum manna til að breyta samfélaginu? Menn nefna áhættuhræðsluna, einokun í verslun fjárkláða, móðuharðindin og fólkfækkunar vegna harðinda og hungursneyða. Óáran, sóttir, og nátttúruhamfarir ásamt félagslegum takmörkunum höfðu ávallt haldið fólksfjöldanum í skefjum og á því varð engin breyting fyrr en á 19. öld.

Viðjar gamla samfélagsins enn við lýði en vistarbandið var ekki afnumið fyrr en undir lok 19. aldar. Það eitt hélt samfélaginu og félagslegum hreyfileika botnfrostnum. Án félagslegs hreyfileika, skapar ekki möguleiki á hliðar atvinnugreinum. Stétt trésmiða, sjómanna o.s. frv.

Þetta er saga Íslands í grófum dráttum eins og hún birtist í sögubókum. En hvað hafa fræðimenn að segja um tímabilið?

Kenningar fræðimanna um tímabilið

En það eru ekki allir sammála um hnignunarkenninguna sem lengi var ráðandi innan sagnfræðistéttarinnar.

Alex Kristinsson segir að eftir að hann ræddi vetrarlangt við Árna Daníel Júlíusson um þessa kenningu, hafi þeir báðir tekið að hafna henni. (Alex tekur dæmi um árabátaútgerð. Hann segir að hún hafi orðið á 20. öld en það sé ekki merki um hnignun íslenskt samfélags því að vélbátar og togarar komu í staðinn og verðmætaframleiðsla í sjávarútvegi stórjókst. Alex segir: ,,Við getum getum þá sett fram einhvers konar ,,lögmál“ sem segir: ,,Hnignun að hluta jafngildir ekki hnignun í heild.“ (Axel Kristinsson. Hnignun, Hvaða Hnignun?: Goðsögnin um niðurlæginartímabilið í sögu Íslands). 

Alex segir að hnignunarkenningin er ekki kenning í vísindalegum skilningi. Til þess er hún of óskipuleg og illa rökstudd. Hugtakið hnignun er gildishlaðin að mati Alex. Hann hnýtir í Jón Jónsson Aðils sem hann telur vera helsti talsmaður hnignunarkenningarinnar og birtist í riti hans Einokunarverslun Dana á Íslandi 1602-1787.

En hvað er þá rangt við hnignunarkenningu? Alex fer ekki ítarlega í hvað er rangt við hugmyndina. Hann tekur ekkert tölfræðilegt dæmi úr tímabilinu sem afsannar að hnignun hafi ekki átt sér stað. Hann tekur eitt dæmi um mannfækkun og eftirspurn eftir jarðnæði sem hafi verið undirsátum til góð en höfðingjum til tjóns.

Alex hnýtir líka í dr. Gunnar Karlsson og bók hans Lífsbjörg Íslendinga (2009) sem hann telur að er málsvörn sagnfræðings fyrir hnignunarkenninguna og segir að þar sé Gunnar að ræða við eldri fræðimenn og ,,orðnir úreldir“ að því virðist hjá Alexi.

En er kenning úreld, bara vegna þess að hún var sett fram á 20. öld en ekki á þeirri 21.?  Kannski var saga Íslands eftir formúlunni (kannski tilviljun að svo hafi verið), þ.e.a.s. gullöld, hnignun og endurreisn. Eiginlega ætti ekki að vera nein hnignun á tímabilinu 1600-1800 ef mið er tekið af uppgangi annarra Evrópuþjóða á tímabilinu. Hér virðist vera svartnæti en svo telur Alex ekki vera.

Í samdrættinum skiptir hann hnignunarkenningunni í tvennt, Það sem gerðist í raun og veru og svo goðsögnin um hnignunarkenninguna. Nokkrir lokapunktar hans voru:

1. Íslendingar höfðu það jafn gott/slæmt eða jafnvel betra en aðrar evrópskar þjóðir. – Svar mitt: Virkilega? Húsnæði minnkaði, yfirstéttin bjó í húsnæði sem efri millistétt Evrópu hefði fúlsað við. Íslendingar héldu áfram að búa í hreysum og gerðu langt fram á 20. öld. Lífslíkur og lífskjör almennt léleg, matarræði lélegt, heilbrigðisþjónusta engin, fólk dó reglulega úr hungri í hungursneyðum sem hefði ekki átt að gerast ef fiskveiðar hefðu verið umfangsmiklar.  Menningarstarfsemi í skötulíki og svo mætti lengi telja.

2. Erlend yfirráð bitnuðu meira á yfirstéttinni frekar en almúganum og með erlendum yfirráðum fylgdi líka stöðuleiki og uppbygging innviða. – Svar: Er það? Íslenska yfirstéttin var ekki óánægðari en það en hún vildi halda í sömu atvinnuvegi og fyrirkomulag á þeim og höfðu tíðkast í gegnum aldir. Hún var ánægð með bitlinganna og leifarnar sem duttu af konungsborði. Hún var nánast þvinguð til að hlýða kalli samtímans og gera eitthvað, þegar upplýsingaöldin hófst upp úr miðja 18. aldar. Hún vildi sitja einn að vinnuafli bændalýðsins sem var múlbundinn en flestir bændur voru leiguliðar sem stóðu og sátu eins og fyrirmennin buðu. Uppbygging innviða? Hvað var gert? Ekkert. Ekki einu sinni ein trébryggja byggð. Jafnvel yfirstéttin mátti dúsa í tjaldbúðum á Þingvöllum í stað þess að byggt var yfir hana. Í Íslandsklukku segir frá einu eign íslensku þjóðarinnar en það var gömul klukka. Kóngurinn lét taka hana niður ásamt öðrum kirkjuklukkum til að bræða niður í fallbyssustykki.

3. Einokunarverslunin stöðvaði ekki hagsþróun Íslands, verslun var hreinlega ekki nógu mikil til þess að hafa einhver alvarleg áhrif á lífgæði Íslendinga. – Svar: Einokunarverslunin er aukaatriði og aðeins birtingaform þess tíma. Henni var ætluð til að koma með lágmark magn af nauðsynjarvörum til að halda þjóðfélaginu gangandi. En fyrst og fremt að koma afburðum landsins og sköttum úr landi. Ísland hefur alltaf þurft, frá upphafi byggðar, að sækja sér aðföng erlendis en hér var stundaður sjálfþurftarbúskapur og hafði verið stundaður frá upphafi Íslandsbyggðar. Munar þar mest um járnvörur sem samfélagið þurfti en ótal margt annað sem taldist til nauðsynjar. Lúxusvörur voru þó vinsælar. Samfélagið var áfram frumstætt og kallaði ekki á meiri siglingar. Ef einokunarverslunin hefði ekki verið, þá hefði íslenska yfirstéttin neyðst til að fjárfesta í sjávarútvegi. Og nóg var af erlendum fiskveiðiþjóðum í kringum landið sem vildi versla við landann. Samkeppnin hefði verið alþýðu landsins hagkvæm eins og hún var á 15. öld. Enska öldin kom fyrstu íslensku skreiðarfurstanna og velsæld mikil, þrátt fyrir að svarti dauði hafi gengið tvisvar yfir á öldinni.

4. Það var lítil sem enginn kúgun á Íslandi. – Svar: Hvað er vistabandið og dómskerfið í formi laga Stóra dóms annað en kúgun? Grimmdin var mikil gagnvart lítilsmagnanum og meiri en á miðöldum en þá gætti áhrifa kaþólsku kirkjunnar. Tekið var á siðferðisbrotum með mildum hætti í kaþólskum sið sem og öðrum brotum. Harðýgð og yfirgangur einkenndi tímabilið 1550-1750. Upplýsinga öldin kom með nýjar hugmyndir um refsingu og talað var um betrunarhús og var fyrsta tugthúsið gert í þeim anda. Útlenskar hugmyndir um mannúð. Það þýðir ekkert að segja að kúgunin hafi ekki verið svipuð á Íslandi og annars staðar í Evrópu, kúgun var þetta samt!

5. Það er rangt að landið gat ekki borið meira mannfjölda en 50-60 þúsund manns. – Svar: á þessum tíma gékk kuldaskeið yfir og landbúnaðurinn, eins og hann var stundaður þá, bar ekki meiri mannfjölda. Þegar hlýðnaði á 19. öld hófst heiðarbúskapur (aukinn mannfjöldi) sem hafði lagst af á hámiðöldum og útþennsla landbúnaðar hófst en sóknarfæri hans var samt sem áður takmörkuð.  Ef íslenskur sjávarútvegur hefði komist fyrr á laggirnar, hefðu bæir og þorp komið þegar á 17. og öld í stað 19. aldar. Við vitum að með sjávarútveginu kom aukinn fólksfjöldi og velmegun. Sjávarútvegurinn hefur alltaf skapað meir arð en landbúnaðurinn og staðið fyrir útflutningi Íslendinga. Sjá má þetta í tölum Hagstofu Íslands um mannfjöldaþróun Íslands síðan 1703.

• Ég myndi vilja spyrja Alex hvort hann myndi frekar vilja lifa á 18. öld frekar en 19. eða þeirri 20.? Held að hann kjósi frekar upphituð hús með rafmagni og ljós og gott fæði.

Gunnar Karlsson tengir saman hnignunarkenninguna við sjálfstæðisbaráttu Íslendinga og hafi verið rök fyrir betri tíð í framtíðinni ef Íslendingar yrðu sjálfstæðir. (Gunnar Karlsson. Iceland’s 1100 years). Hann segir að þótt íslenskir fræðimenn hafi hætt að kenna norskum eða dönskum yfirvöldum um ófarir íslensks þjóðfélags, ,,...misfortune is conspicuously present in most of their interpretations.“ 

Hann segir jafnframt: „However, doubts have recently been raised over this interpretation of Iceland´s history. Thus it has been maintained that „The period between 1550 and 1800 can be seen as the golden age of the rural society of Iceland, a peaceful period, wehn the peasent society lived undir the protection of the Danish king, without any major challenges.“ Of course, there is every reason to treat the degeneration theory with caution.“ (bls. 187).  Alex er þarna kannski að hafa Gunnar fyrir rangri sök? Að hann sé í raun engin talsmaður hnignunarkenningarinnar og hann aðeins kvatt til varkárni?

Annars staðar segir Gunnar um andstöðuna við borgarmyndun á Íslandi:

"Hins vegar gera sagnfræðingar nú jafnan ráð fyrir að það hafi ráðið miklu um afstöðu efnaðra bænda, þeirra á meðal flestra embættismanna landsins, að þeir hafi óttast að missa vinnuafl til sjávarsíðunnar og að þurfa að keppa við sjávarútveg um vinnufólk. Bak við umhyggju löggjafans fyrir óforsjálu fólki sem elti svipulan sjávarafla út úr öryggi sveitanna þykjast fræðimenn greina ágjarna tilhneigingu til að einoka vinnuafl landsmanna í þágu landbúnaðar.

Að vísu gerðu margir auðugir bændur og embættismenn út fiskibáta á vertíðum, en þá gátu þeir notað vistarbandið til að láta vinnumenn sína róa á sjó, draga húsbændum sínum afla og fá aðeins brot af verðmæti hans greitt í laun. Aldrei verður skorið úr því með vissu hvort þessara tveggja sjónarmiða réði meiru um andúð ráðandi afla í samfélaginu á þéttbýlismyndun í sjávarþorpum. Um það verður hver að hafa þá skoðun sem honum þykir sennilegust."

Af hverju voru yfirvöld á Íslandi áður á móti borgarsamfélagi og Reykjavík?

Skil ekki að Gunnar sjái þarna tvö andstæð sjónarmið. "Umhyggja" efnamanna fyrir almúgann með andstöðu við búsetu við sjávarsíðuna snérist ekkert um velferð hans, heldur að koma í veg fyrir að verbúðafólk sem flosnar upp setjist ekki upp á bændur í harðindum og notuðu vistarbandið sem vopn til að halda almúgann á sínum stað. Það er haldbær skýring en einnig er ljóst að efnamennirnir vildu nýta sér tækifærin sem sjórinn bauð. Þetta fer alveg saman. Rígbinda almenning í viðjum landbúnaðarsamfélagsins en fá það "besta" úr sjávarsókn. Þeir þorðu bara ekki að sleppa hendinni af alþýðumönnum með því að leyfa sjávarþorpsmyndun, því að þeir vissu að ef þorp mynduðust, misstu þeir tökin á vinnuaflinu. Þetta voru engir kjánar, yfirstéttarmennirnir ferðuðust til Danmörku og víðar, og vissu hvað klukkan sló. Er það einhver tilviljun að myndun sjávarþorpa og afnám vistarbandsins fór saman undir lok 19. aldar?

Helgi Þorláksson tekur einnig fyrir hugmyndina um hnignun í bókinni Saga Íslands VII og virðist vera á sömu línu og Alex. En hann kemur með raunveruleg dæmi úr tímabilinu. Hans helsti heimildamaður er Páll Eggert Ólason og rit hans Menn og menntir siðaskiptaaldar á Íslandi (1919-1926) og Saga Íslendinga IV. Sextánda öld. Höfuðþættir (1944) en Helgi vitnar í orð Páls sem segir: „mikil hnignun hafi orðið á seinni helmingi aldarinnar“ og á þar við um sextán öldina. (bls. 184). Og Páll hafi talað um skerðingu sjálfstæðis og efnahagslega hnignun (bls. 185). Helgi virðist ekki vera sammála þessu og nefnir að samkeppni kaupmanna hafi verið mikil og aldrei hafi verið siglt inn á eins margar hafnir og þá. Hann segir að aðsókn leiguliða í jarðnæði hafi verið mikil og það er merki um fólksfjölgun og betri kjör og afkomu.  Helgi er líka ósammála Páli um varnarleysi Íslendinga og það sé merki um minna þrek og manndóm. Heldur þvert á móti merki um betri siglingatækni og –kunnáttu erlendra manna. Svar dönsku stjórnarinnar var að senda hingað varnarskip. Og á menningarsviðinu hafi Páll gert of lítið úr prentverki og bókaútgáfu og fornmenntastefnunnar.

Helgi tekur eitt dæmi um framfaraskref með eflingu ríkisvaldsins og það er að kirkjuhöfðingjar og veraldlegir höfðingjar hættu að berjast um jarðeignir, fé og völd. ,,Séð af sjónarhorni nútímamannsins er þetta framfaraskref.“  Hann segir líka að Stóri dómur er dæmi sem er nútímamanninum ekki að skapi en þessi viðleiti ríkisvaldsins sé leið til að tryggja aga og reglu í samfélaginu. Helgi segir að einkunnargjafir eins og ,,framfarir“ eða ,,hnignun“ eru varasamar og umdeildar. Hann segir þó að landgæði hafi minnkað, uppblástur og skógum eytt og þetta fylgi minni framleiðslugeta og fólksfækkunnar í harðindaárum.

Helgi spyr um í kaflanum "Einungis kúgun Dana?" (Sjá: Helgi Þorláksson, Saga Íslands VII.) hvort um innlendar rætur sé frekar að ræða en erlendar? Hann telur að stjórn Dana hafi verndar Íslendinga gegn ásókn stórþjóðanna Hollendinga og Englendinga. Hann segir að með þilskipaútgerð og kaupförum hefðu hefðu Íslendingar getað komið í veg fyrir einokunarverslun Dana á 17. öld.

En Helgi kemur ekki með skýringu á hvers vegna skipaútgerð hafi ekki komist á Íslandi sem hefði breytt öllu líkt og sjá má á 19. og 20. öld. Hann skautar framhjá því. Getur verið að hugmyndir Gísla Gunnarssonar um áhættufælni og íhaldssemi landeigendastéttarinnar sem sá sér hag í að tengja saman fiskveiðar og landbúnað eftir ártíðum sé rétt?

Helgi segir að íslenska yfirstéttin hafi ekki harmað hlutskipti danska aðalsins með tilkomu einveldisins enda hún upp til hópa konungsholl. En hann tekur undir það að borgararlegir embættismenn hafi verið of hliðhollir kaupmönnum á dögum kaupsvæðisverslunnar um 1700  og þeir fyrrnefndu beitt harðýði og yfirgang

Helgi segir að hefðin meðal sagnfræðinga hafi verið að skýra söguþróun 17. aldar með óstjórn og kúgun Dana, einokun og einveldi, rétttrúnaði, hindurvitnum og galdratrú. En málið er flóknara en það og sagnfræðingar einblínt um og of á neikvæðu árin en skautað fram hjá þeim jákvæðu. Í raun hafi skipts á skin og skúrir. Í raun hafi verið meiri sjósókn á þeirri 17. en á 18. öld. Seljabúskapur hafi verið stundaður meira og menn hafi tekið upp hvalveiðar.  En menn gátu lítið gert við illu árferði.

Helgi kennir íslensku yfirstéttinni um hvernig ástandið var á 17. öld. Það hafi ekki bara verið Dönum og illu árferði að kenna hvernig fór. Íslenskir höfðingjar hafi verið deilugjarnir og samtakamáttur lítill.  Sjálfsagt er þetta rétt hjá Helga en hann hefði getað komið betur inn á hugmyndaheim þeirra og ótta þeirra við breytingar og þar með á valdastrúktúrinum eins og Gísli Gunnarson bendir á. Og hann spyr þeirrar spurningar hvort það hafi ekki verið Íslendingar sem kúguðu Íslendinga fremur en Danir Íslendinga? Studdu höfðingjar ekki kaupmenn við að kúga alþýðu? (bls. 199). Og Helgi ályktar af þessu öllu saman: ,,Auðsætt er að siðbreytingin, vaxandi ríkisvald, einveldi og kaupauðgisstefna voru ekki tæki sem Danir fundu upp til að kúga með þeim Íslendinga.“

Niðurlag

Gísli og Helgi virðast vera sammála um sökin að slæmu gengi Íslands á tímabilinu sé ekki bara danskri kúgun að ræða. Gísli einbeitir sér að hagfræðinni og tengir hana við efnahag landsins, sérstaklega að verslun á tímabilinu sem var misjöfn. Hann sér samhengið á milli félagslegri stöðnun og stöðnuðum atvinnuháttum. Hann styður mál sitt með hagfræðitölum.

Helgi segir að bæði góðir tímar og slæmir hafi verið á tímabilinu og fræðimenn einblínt um og of á neikvæðu tímanna. Helgi virðist eins og hann þori ekki að taka afstöðu. Hann bendir á það auðljósa, sem allir sagnfræðingar sjá, að yfirstéttin á Íslandi var föst í viðjum staðnaðs hugarfars. Hann bendir ekki á tímabilið 1750-1800, þar sem markvisst var reynt að breyta stöðnuðu samfélagi. Áhættufælni Helga?  Alltaf með varnagla handbæra? Stikkfrír?

Gísli fer betur inn í hugarheim yfirstéttarinnar en Helgi og útskýrir af hverju fáar breytingar urðu á atvinnuháttum landsins. Meginskýringin hafi verið áhættufælni fátækts samfélags, bæði meðal almennings og yfirstéttarinnar. Íslenska yfirstéttin var ánægð með stöðu sína almennt, hún fékk embætti úr höndum konungs og var konungsholl og gat kúgað íslenska alþýðu í friði fyrir danska slektinu. Alþýðan var múlbundin vistarbandinu sem þýddi að engar framfarir urðu í landbúnaði. Land ekki rutt, jarðir ekki stækkaðar o.s.frv.

Fólksfjöldi stóð í stað eða fækkaði. Engin breyting varð þar á fyrr en gamla samfélagið hrundi 1783-85. Hægt er að sjá þetta með berum augum hvernig mannfjöldinn byrjaði að aukast strax eftir Móðuharðindin. 1783, þegar þau byrja, búa 49,609 manns á landinu. Eftir móðuharðindin, 1787, 39,190 manns. Og svo byrjaði hann að stíga, 1788, 39,490 manns og eftir það standslaus fjölgun, eða til 1887 þegar vesturferðir hefjast. Heimild: Yfirlit mannfjölda Annars var mannfjöldinn í kringum 50 þúsund markið á tímabilinu eða síðan markvissar mælingar hófust 1703.

Erfiðara er að meta skrif Axels, því að hann einbeitir sér aðallega að gagnrýna hnignunarkenninguna og dregur í efa vísindalegar forsendur hennar. En hann kom með dæmi sem ég hef hrakið hér. Hann kemur ekki með tölfræðilegar tölur máli sínu til stuðnings og hann skautar framhjá þeirri miklu breytingatilraunir sem reyndar voru á síðari helmingi 18. aldar. Niðurstöður hans eru óskiljanlegar. Það hlýtur að vera framfarir ef fólk fær meira að borða, það fjölgar vegna betra viðurværis og húsakynna, fjölbreyttari atvinnuhættir, bæir og þorp myndast, betri þjónusta við almenning (af hálfu konungsvaldsins).

Það er a.m.k. stöðnun þegar samfélagið breytist nánast ekkert frá 930-1750 og auðljósa hnignun ef tekið er mið af þróuninni annars staðar í Evrópu. Ísland var enn meðal fátækustu þjóða í Evrópu í upphafi 20. aldar, og voru jafnvel aumustu þjóðir á Balkansskaganum betri staddar.

Svo er það spurningin: Er einhver ástæða að hafa einhvern blóraböggul? Er þetta ekki samspil marga þátta sem mynda órofa söguheild? Er einhver ástæða að vera með „sína söguútgáfu“ en segja ekki bara söguna eins og hún kemur fyrir? Eftir allt saman er mat sagnfræðingsins á hvað er „framför“ eða ,,hnignun“ bara persónulegt mat hans!

 

Að vinna allar orrustur en tapa stríðum - Bandaríkin og Ísrael

Bandaríkin hafa ekki riðið feitum hesti af heimsbrölti sínu.  Nánast undantekningalaust hafa þeir tapað stríðum eða gert jafntefli síðan í seinni heimsstyrjöldinni.  Í Kóreu stríðinu gerðu þeir jafntefli en þar háðu þeir stríð við Kínverja og skjólstæðinga þeirra, N-Kóreu (Sovétríkin á bakvið). En þessi stríð hafa öll verið háð í Fjarskanistan og í raun engin hætta við heimalandið eins og Kaninn kallar Bandaríkin.

Í Víetnam tæknilega séð unnuð þeir stríðið og fóru út með reisn en atburðarrásin leiddi til að í raun töpuðu þeir því tveimur árum síðar. Bandaríkjaher var í molum, mórallinn í göturæsinu og upp hófst endurbyggingastarf. Herkvatttir menn kvattir og atvinnumannaher komið á fót. En svo kom kærkomið stríð, gerð varð innrás í smáríkið Grenada í Suður-Ameríku, það unnið og svo Panama.

Svo var staðið í smáátökum það sem eftir var 20. aldar, sérsveitum aðallega beitt eða flughernum, sbr. Serbíu í Kosóvó átökunum.  21. öldin byrjaði ekki vel fyrir Bandaríkin, 9/11 hryðjuverkaárásin startaði öldina með hvelli og í kjölfarið voru gerðar innrásir í Írak og Afganistan.  Í báðum tilfellum hafa Bandaríkjamenn þurft að hörfa með skottið milli lappirnar, árangurinn ekki eftir erfiðið. Svo var Líbía gerð að borgarastríðslandi með loftárásum NATÓ.  Staðgengilsstríðið í Úkraníu gengur ekki vel og munu Úkraníumenn tapa. 

Ekki er hér um glæstan feril að ræða fyrir Bandaríkjamenn, En samt sem áður, hvar væri heimurinn án Bandaríkjanna? Ansi nöturlegur heimur og erfitt til þess að hugsa. Hvar væru Evrópuþjóðir þá staddar eða vestrænt lýðræði? Sovétríkin hefðu tekið yfir Vestur-Evrópu í lok seinni heimsstyrjaldar en eina sem kom í veg fyrir það var þátttaka Bandaríkjamanna með innrásinni í Normandí.  Breska heimsveldið í raun fallið, gjaldþrota andlega og peningalega. Japanir væru álfuveldi sem þeir hefðu stjórnað með járnaga og -hendi. Harðstjórnirnar réðu í raun mestallan heiminn. 

Bandaríkin eru mjúkt heimsveldi.  Þeir hertaka ekki lönd, láta sig nægja að deila og drottna á bakvið tjöldin, líkt og Rómverjar forðum.  Þeir hafa því efni á að vinna allar orrustur en tapa stríðum. En þeir vilja eitthvað fyrir sinn snúð og umstangið og því leita þeir við að tryggja sig aðgang að auðlindum víðsvegar um heiminn.

Svo er ekki að fara fyrir Ísraelmenn. Þeir mega, og hafa gert, tapa orrustum. En þeir mega ekki tapa eitt einasta stríði. Ef þeir gera það, hóta óvinir þeirra því að gereyða ísraelsku þjóðina og það eru ekki orðin tóm.

Frá stofnun hafa Ísraelmenn staðið í stríði. Í dag er það kjarnorkuvopnin sem halda aftur af andstæðingum Ísrael en jafnvel sá fælingarmáttur hefur ekki aftrað Íran að hóta árás á landið og vilja til að taka á sig kjarnorkuvopnaárás Ísrael.  Eina sem þeim vantar er að koma sér upp írönskum kjarnorkusprengjum sem þeir vinna hörðum höndum við að koma sér upp, með dyggri aðstoð ríkisstjórnar Joe Bidens.

Hér er listi stríða sem Ísraelar hafa staðið í frá stofnun ríkisins. Og nú er enn eitt stríðið að bætast við.

Sjálfstæðisstríðið var háð 1947-1949. Ísrael var stofnað sem sjálfstjórnarlands árið 1948 eftir skipulagða hertöku í Palestínu og sjálfstæðisyfirlýsingu. Stríðið markaði stofnun Ísraels og leiddi til átakanna í kjölfar þess.

Sínaístríðið 1956. Ísrael sameinaði styrk sín við Bretland og Frakkland í átökum við Egyptaland árinu 1956. Markmiðið var að binda endir á þjóðnýtingu Suez skurðsins og yfir Suður-Sínaí. Stríðið endaði með alþjóðlegum samkomulagi og friðarsamkomulagi árið 1957.

Sex daga stríðið 1967. Ísrael herjaði á Egyptalandi, Sýrlandi og Jórdan eftir er Ísraeli hófst átök við umliggjandi lönd. Forvarnaraðgerðir kölluðu Ísraelar þetta. Ísrael náði að eignast landssvæði, þar á meðal Vesturbakkann, Sínaískagann og Gazahérðið, sem það hafði ekki áður.

Yom Kippur stríðið 1973. Ísrael varð fyrir óvæntri árás nágrannaríkja sinna. Yom Kippur stríðið var aðallega við Egyptaland og Sýrland, og hófstá Yom Kippu hátíðinni. Ísrael vann stríðið á endanum en með mestu erfiðleikum.

Fyrri Líbanónstríðið var háð 1982. Ísrael sóttu inn í Líbanon árið 1982 í kjölfar áskorunanna frá PLO (Palestínska frelsissamtakanna) og Hizbollah samtakannna. Átökunum lauk með friðarsamningi.

Gazastríðin. Ísrael hefur verið viðhafandi átökum við Hamas, islamskan hryðjuverka samtökunum á Gazasvæðinu,  Ísrael yfirgaf svæðið á sínum tíma en hafa farið inn aftur til að berja á Hamas.  Þetta hefur leitt til margra árása og árása milli báðra hliða. Ísraelar segjast nú standa í raunverulegu stríði við Hamas en við eigum eftir að sjá hvernig þeim átökum líkur.

Friðarsamningar Ísraels við Arabaríkin hafa ekki verðið gerðir á grundvelli veikleika Ísraela. Heldur þvert á móti, á grundvelli hernaðarstyrks ríkisins. Israelar misstu andlitið við árás Hamasliða nú á dögunum. Þeir verða að beita hörku en fá um leið umvöndun umheimisins. Gaza verður hertekið, tímabundið a.m.k. og ný stjórn komið á.  Hvorki Egyptar né Ísraelar vilja vera með hersetuliðið á svæðinu, til þess er þetta of heit púðurtunna.

Írönsku stjórnvöld hefur tekist ætlunarverk sitt að hluta til, eyðileggja friðarferlið sem er í gangi. En kannski tekst þeim það ekki og tvær blokkir andstæðra fylkinga verði áfram. Annars vegar undir forystu Sáda og hins vegar undir forystu Írans. Uppgjört virðist óumflýjanlegt við Íran. Hvorki Sádar né Ísraelar vilja sjá kjarnorkuveldið Íran.

 

 

 

 

 

Palestínumenn voru kristnir, gyðingar og múslimar

Vegna þess að menn nenna aldrei að grafa lengra en eina öld aftur í tímann í samfélagsumræðunni, skilja þeir ekki forsöguna að stofnun Ísraels og hverjir bjuggu í landinu helga. Sú mynd að gyðingar hafi streymt til landsins helga á 20. öld og tekið það yfir með stofnun Ísraelsríkis 1948 er röng. Ennþá daginn í dag, er Ísrael og Palestína áður (nær yfir mun stærra svæði en Ísraelsríki nútímans), margskipt land eftir menningu og trúarbrögðum. Sannkallað fjölþjóðaríki. Allir voru Palestínumenn. Prófum að bakka um eina öld í viðbót og fara til 19. aldar.

Á 19. öld var íbúasamsetning svæðisins sem nær yfir nútíma Ísrael og Palestínu fjölbreytt og samanstóð af ýmsum trúarhópum.

Meirihluti íbúa í Palestínu á 19. öld var múslimar (Vesturbakkinn meðtalinn og jafnvel svæði sem nú tilheyrir Jórdaníu og Sýrland). Þar á meðal eru bæði arabískir múslimar og ekki arabískir múslimar sem höfðu búið á svæðinu um aldir. Engin skýr landamörk voru enda eyðimörk á þrenna vegu og allt undir stjórn Ottómana.

Það var verulegur kristinn íbúafjöldi á svæðinu og er enn, þar á meðal ýmis kristnir trúflokkar eins og austrétttrúnaðar menn, kaþólikkar og ýmsir mótmælendahópar. Margir kristnir helgir staðir eru staðsettir á þessu svæði.

Og Gyðingar. Þó að gyðingabúar á 19. öld hafi verið tiltölulega fáir, voru enn gyðingua búsettir í Palestínu, sérstaklega í borgum eins og Jerúsalem (voru í meirihluta), Safed og Hebron.

Samfélag Drúsa hefur verið til í árhundruð. Drúsneska samfélagið hefur verið til staðar á svæðinu um aldir og er aðallega á svæðum eins og í kringum Karmelfjalli og Galíleu.

Aðrir minnihlutahópar: Á svæðinu voru einnig smærri samfélög Samverja og annarra trúarhópa minnihlutahópa.

Nákvæm trúarleg sundurliðun og íbúafjölda er erfitt að ákvarða með nákvæmni vegna takmarkaðra sögulegra heimilda. Íbúasamsetning svæðisins tók miklum breytingum á 19. öld vegna ýmissa þátta, þar á meðal fólksflutninga frá Egyptaland og öðrum múslima svæðum og trúarlegra áhrifa. Auk þess voru mörk og stjórnsýslusvið ekki þau sömu og þau eru í dag.

Ekki má gleyma að Palestínuarabar eru ekki bara múslimar, sumir þeirra eru kristnir. Gyðingar á 19. öld töldust líka vera Palestínumenn!

En kíkjum á stærsta trúarhópinn í Palestínu á 19. öld - múslimanna.

Íbúar múslima í Palestínu á 19. öld voru samsettir úr blöndu af frumbyggjum og fólki sem hafði sest að á svæðinu í margar aldir. Uppruna þessara múslima má rekja til ýmissa leiða, kíkjum á þær.

Frumbyggjarir hafa alltaf verið í landinu. Margir af múslimum í Palestínu voru afkomendur frumbyggja svæðisins, sem innihélt bæði arabísk og ekki arabísk samfélög. Þetta fólk hafði búið á svæðinu í kynslóðir og nærvera þeirra var fyrir 19. öld um aldir.

Arabískir múslimar hafa verið lengi í landinu. Meirihluti múslima í Palestínu voru arabar og nærvera þeirra á svæðinu nær aftur til útþenslu araba á 7. öld. Þessir arabísku múslimar voru oft afkomendur þeirra sem höfðu búið á svæðinu um aldir.

Fólksflutningar og landnám. Í gegnum aldirnar voru ýmsir fólksflutningar og byggðir á svæðinu vegna þátta eins og verslunar, landvinninga og trúarlegra pílagrímaferða. Til dæmis, hin heilaga borg Jerúsalem laðaði að sér múslima víðsvegar um íslamska heiminn sem staður sem hefur trúarlega þýðingu.

Og svo voru þeir sem flökkuðu um svæðið á úlföldum sínum og hafa gert um aldir með ekkert fast aðsetur. Hér er átt við Bedúínasamfélögin. Hirðingjabedúínasamfélögin á svæðinu voru einnig hluti af múslimabúum. Þeir fóru um eyðimerkursvæði Levant, þar á meðal hluta af nútíma Ísrael og Palestínu og á Arabíuskaga sem Sínískaga. Gyðingar í fornöld komu einmitt fyrst til svæðissins þann veginn.

Kannski eru gyðingar og múslimar á svæðinu skyldari en þeir vilja viðurkenna. Ef grannt er skoðað eru frumbyggjarnir ýmis gyðingar eða múslimar og eiga sömu forfeður.  

Íbúar svæðisins hafa verið á mörkunum að semja um frið og eins með Ísraelmenn og nágrannaþjóðir þeirra, sbr. Abraham samkomulaginu, Óslóar samkomulagið og friðarsamninga Egypta, Jórdana við Ísrael. Eigum við ekki að vera bjartsýn og spá friði, frekar en ófriði fyrir framtíðina? Möguleikinn er fyrir hendi.

Lærdómurinn er að þekkja alla söguna og allar hliðar áður en við komum með (for)dóma.

Núverandi staða: Ljóst er að mörg mistök voru gerð og ófyrirséðir atburðir sem leiddi til atburðarrásina eins og hún varð.  Í fyrsta lagi, fengu Ísraelar í Yom Kippur stríðinu njósnir fyrirfram um yfirvofandi hættu en brugðust seint við. Sama um þetta stríð, líkt og ég bjóst við, fengu Ísraelar njósnir þrjá daga fyrir árásina frá Egyptum en vanmátu andstæðinginn.

Hamas gerðu árás á Ísrael með stærra umfangi en áður, það er eini munurinn frá fyrri árásum þeirra. Það hefur sjálfsagt komið þeim á óvart hversu lélegar varnir Ísraela voru og því varð mannfallið svona gífurlegt.  Hverju bjuggust Hamasliðar við af hálfu Ísraela? Að sjálfsögðu hefndaraðgerðir en líklega ekki allsherjar innrás, þar sem ekki verður stoppað fyrr en allir Hamasliðar eru drepnir. Þar vanmátu þeir afleiðingar gerða sinnar. Þeir treystu á að Ísraelar þora ekki í borgarhernað með tilheyrandi mannfalli óbreyttra borgara og allra aðila (og fordæmingar heimsbyggðarinnar). En Ísraelum var stillt upp við vegginn. Þeir verða að klára þetta stríð með sigri, því að þeir "misstu andlitið" - álitið. Annars er hætt á að aðrir fari af stað og geri árás á Ísrael. Sama með Rússa, þeir verða að klára og sigra í Úkraníu stríðið, annars missa þeir "andlitið" sem stórveldi (í þeirra augum heimsveldi).

Sumir segja að ekki sé hægt að afmá slík samtök, aðrir komi þá bara í staðinn og taki upp flaggið. En það er ekki rétt. ISIS samtökin voru gjörsigruð og sagan er full af uppreisnarsamtökum sem voru gjörsigruð og hafa aldrei sést síðan.

Að lokum: Gott er að hafa í huga eftirfarandi þegar við höldum að heimurinn sé að farast nú á síðustu og verstu tímum: Heimurinn skiptist í það sem fellur undir okkar stjórn og það sem er utan við okkar stjórnar. Hamingja felst í að greina þar á milli, láta ekki það sem er utan okkar stjórnar á okkur fá og breyta rétt þegar kemur að því sem er undir okkar stjórn. Epiktets, stóuspekingur.

Gamli sáttmáli og EES-samningurinn

Vandasamt er að gera samninga við önnur ríki eða ríkjasambönd. Íslendingar gerðu milliríkjasamninga við erlend ríki þegar á þjóðveldisöld en Alþingi Íslendinga samdi við Noregskonung um réttindi Íslendinga í Noregi og öfugt. Vanda verður gerð slíkra samninga enda geta áhrifin varað í hundruð ára ef ekki er vel að gætt. 

Hér er fróðlegt og jafnvel lærdómsríkt að kíkja á Gamla sáttmálann svonefnda sem Íslendingar gerðu við Noregskonung 1262-64 og hvernig hann hafði áhrif á sjálfstæðisbaráttu Íslendinga upp aldarmótin 1900. Lítum fyrst á skilning Jóns Jónssonar sagnfræðings sem skrifað ritið Nýji sáttmáli. Gamli sáttmáli. Afsal eða ekki? Hann segir:

Hér skal þá í stuttu máli gerð grein fyrir, hver réttur Íslendingum er áskilinn í »Gamla sáttmála«, því þetta skjal ber að réttu lagi að skoða sem forn grundvallarlög um stöðu Íslands í sambandinu við Noreg.

Með »Gamla sáttmála« er íslendingum trygt fult og óskorað sjálfstæði í öllum innanlandsmálum og alþingi Íslendinga fult löggjafarvald í öllum slíkum málum án afskifta eða íhlutunar frá nokkurs manns hendi nema konungs eins. — Íslendingum er trygt hið æðsta dómsvald í öllum málum sínum, nema að því leyti, er alþingi kynni að dæma eitthvert mál á konungsvald. — Íslendingum er trygt fult jafnrjetti við Norðmenn í öllum greinum, og því heitið, að stjórnarvöldin á Íslandi skuli jafnan fengin íslenzkum mönnum í hendur.

Þetta er aðalinntak »Gamla sáttmála« að því er til sérmálanna kemur. Eftir þessu er þá ísland frjálst sambandsland Noregs með fullu sjálfstæði eða fullveldi í öllum innanlands málum.

En hver eru þá eftir »Gamla sáttmála sameiginleg mál Noregs og Íslands? Eftir »Gamla sáttmála« er konungur sameiginlegur með Íslendingum og Norðmönnum, en konungi sjálfum fylgja utanríkismálin. Þessa atriðis verða menn vel að gæta, því á því veltur aðalþrætan um þessar mundir, á því veltur deilan um, hvort hér er um nokkurt afsal að ræða eða eftirgjöf á fornum rétti. Utanríkismál eru að vísu hvergi nefnd berum orðum í »Gamla sáttmála«, en þess ber að gæta, að íslendingar áttu þá eigi önnur utanríkismál en verzlunarmálin, og þau er nefnd berum orðum í grein þeirri, er áskilur Íslendingum 6 skipsfarma árlega, með öðrum orðum: Þeim er skipað á vald konungs. Að þetta hafi svo verið í raun og veru, þótt því hafi eigi verið næg eftirtekt veitt hingað til, — að utanríkismálin (verzlunarmálin) hafi verið falin konungi til meðferðar á þann hátt, er honum sjálfum þóknaðist, og að hann hafi ráðstafað þeim einn eða í samvinnu við hið norska ríkisráð, án nokkurrar íhlutunar af hálfu Íslendinga, er hægt að sanna með óyggjandi rökum. Frá því á síðari hluta 13. aldar, nokkru eftir að landið gekk undir konung, hafa Noregskonungar einir og Danakonungar eftir þá, skipað til um verzlun Íslands, hafa leyft og bannað erlendum þegnum verzlun á Íslandi, gert samninga við aðra þjóðhöfðingja um slík mál, og það að Íslendingum fornspurðum, án nokkurrar íhlutunar eða afskifta af hálfu alþingis Íslendinga. Eg skal tilfæra hés nokkur dæmi þessu til sönnunar.

Árið 1269 leyfir Eiríkur konungur Magnússon Hamborgurum verzlun og vetrarsetu í öllu ríki sínu (Ísl. fornbréfasafn II, 302). Bréfið er á latínu og hefir því eigi verið lagt fyrir alþingi íslendinga. Árið 1302 gefur Hákon háleggur ásamt með ríkisráði sinu út bréf, er bannar útlendingum verzlun í norðurhluta Noregs og á Íslandi (Ísl. fornbrs. II, 332). Þessu bréfi er á engan hátt mótmælt af alþingi Íslendinga, en öllum kröfum öðrum, er Krók-Álfur kom út með um þessar mundir (1301—1305), t. d. um skipun norskra lögmanna á Íslandi, og skatt-tekju, er harðlega mótmælt og taldar ólögmætar eftir »Gamla sáttmála. Árið 1348 bannar Magnús konungur Eiríksson útlendum kaupmönnum verzlun í skattlönd(Ísl. fornbrs. II, 845). Árið 1419 leyfir Arnfinnur hirðstjóri Þorsteinsson í umboði konungs utanríkiskaupmönnum verzlun og útróðra á íslandi (Ísl. fornbrs. V. 269). Árið 1432 gera þeir Eiríkur af Pommern og Hinrik VI. Englakonungur samning sín á milli út úr sundurþykkju og óeyrðum, og ná nokkrar greinar í þeim samningi sérstaklega til Íslands (Ísl. fornbrs, IV, 523). Samningurinn er á latínu og hefir því eigi verið lagður fyrir alþingi íslendinga.

Svo mætti lengi halda áfram, en þetta nægir til að sýna, að afskifti konungs af þessum málum verða eigi skoðuð sem gjörræði, heldur fullheimil. Þetta eru mál, sem algerlega eru á valdi konungs og hann getur skipað til um og hagað eftir vild sinni. Því er hvað eftir annað mótmælt, að konungur hafi nokkurn rétt til að skipa fyrir um innanlandsmál án samþykkis landsmanna, en hinu aldrei. Og það er hinsvegar eigi kunnugt, að alþingi Íslendinga hafi á þessum tímum nokkru sinni skipað til um utanríkismál að sínu leyti.

Nánar ákveðið er þá réttarstaða Íslands eftir »Gamla sáttmála« þessi: Ísland er frjálst sambandsland Noregs, og Íslendingum er áskilið fullveldi í öllum sérmálum sínum, en konungi í utanríkismálum.

Þetta er sá réttargrundvöllur, sem Íslendingar hafa jafnan staðið á í stjórnmálabaráttu sinni við Dani frá því á dögum Jóns Sigurðssonar. Að fá þessum kröfum framgengt, að fá afstöðu Íslands til Danmerkur kipt í þetta horf, hefir sífelt vakar fyrir Íslendingum sem hin heitasta þjóðarósk. Um það hafa þeir meun orðið á eitt sáttir, er drengilegasta framgöngu hafa sýnt í hinni löngu stjórnmálabaráttu vorri."

Heimild: Nýji sáttmáli. Gamli sáttmáli. Afsal eða ekki?, eftir Jón Jónsson sagnfræðing, útg. 1908. Sjá slóð: Nýji sáttmáli. — Gamli sáttmáli. Afsal eða ekki?

Hvers vegna skiptir þetta máli í dag? Jú, við höfum afsalað okkur völdum til erlends aðila, í þetta sinn til yfirþjóðlegs valds - ESB í formi EES samningsins - í stað Noregskonungs.  Við erum að leyfa erlendum aðila að koma með inngrip í íslenska löggjöf og stýringu á íslenskum utanríkismálum. Fyrsta skrefið í valdaafsalinu er að gefa erlenda yfirvaldinu heimild til að leyfa að erlend lög (ekki einu sinni lög, geta verið reglugerð eða ályktun EES) gildi umfram íslensk lög samkvæmt bókun 35 ef þau erlendu stangast á við þau íslensku. Þetta virðist vera saklaust á yfirborðinu, við bara breytum íslenskum lögum. En þá komum við að framkvæmdinni og raunveruleikanum. Því þótt EES - samningurinn ætti að samkvæmt hljóðana orða að vera samningur milli tveggja eða fleiri aðila, hafa íslenskir stjórnmálamenn aldrei hafa dug eða "pung"  til standa á sínu og neita einstaka reglugerðum síðan samningurinn tók gildi 1992. ALDREI.

Þessi sakleysislega  breyting eða innlimun inn í íslensk lög, getur haft afdrifaríkar afleiðingar. Eru það ekki bara ýkjur kunna sumir að segja? Nei, er einhver búinn að gleyma ICESAVE? Eins og með gamla sáttmála, hefur EES-samningurinn áhrif á verslun og samgöngur Íslands við Evrópu. Nú nýjasta nýtt svokallaði mengunarskattur á flug- og skipasamgöngur við Íslands sem gerir Íslendingum erfitt fyrir að ferðast til annarra landa og aukaskattur á vörur sem koma til landsins.

Eigum við ekki aðeins að anda með nefinu og hugsa aðeins lengur? Nú er tilvalið að endurskoða EES-samninginn enda orðinn meira en 30 ára gamall. Er hann enn samkvæmt íslenskum hagsmunum?