Fall Rómaveldis og hugsanlegt fall Bandaríkjanna

Pax Romana og Pax Americana eru hugtök sem notuð eru til að lýsa veldi þessara stórvelda. Bandarískir fræðimenn hafa áhyggjur af að öld Bandaríkjanna taki enda. Hún gerir það á endanum, líkt og með öll heimsveldi sem rísa og síga í gangverki sögunnar. Spurningin er bara hvenær og hvað tekur við.

Bandaríkjamenn monta sig af því að vera mesta herveldi allra tíma og vera risaveldi. Þeir geta þó ekki státað sig af jafn langri sögu veldis Rómverja, sem stóð í 2000 þúsund ár ef horft er á arftaka Rómverja, Býsan ríkisins.

Hernaðarveldi Rómverja og sigurganga þeirra getur alveg staðist samanburð við Bandaríkin, ef eitthvað er, þá var rómverski herinn einstakur og frumkvöðull í her skipulagi. Allir nútímaherir eru byggðir á rómversku herskipulagi. Líka sá bandaríski.

En hér er ætlunin að bera þessi veldi saman. Erum við að sjá fyrir endalok bandarísku aldarinnar eða eiga Kananir bara slæma tíma um þessar mundir? Förum kerfisbundið í gegnum helstu áhrifaþætti.

Fall Rómaveldis og hugsanleg hnignun Bandaríkjanna eru flókin og margþætt efni sem hægt er að bera saman á ýmsa vegu. Byrjum á pólitíkinni.

Pólitískur óstöðugleiki einkennir bæði veldin, sem kannski er ekki óeðlilegt. Rómaveldi þjáðist af verulegum pólitískum óstöðugleika, með tíðum leiðtogaskiptum og borgarastyrjöldum. Spilling og óhagkvæmni innan stjórnvalda veikti getu ríkisins til að bregðast við ytri ógnum og innri vandamálum. Í Bandaríkjunum má sjá svipaða þróun. Bandaríkin hafa upplifað pólitíska pólun, lokun stjórnvalda og áskoranir við lýðræðisleg viðmið. Áhyggjur af spillingu, hagsmunagæzlu og áhrifum peninga í stjórnmálum endurspegla sum mál sem sást seint í Róm.

Efnahagslegar áskoranir einkenna bæði veldin. Rómverska hagkerfið stóð frammi fyrir alvarlegum vandamálum, þar á meðal verðbólgu, háum skattlagningum og að það að treysta á þrælavinnu. Efnahagslegur ójöfnuður jókst, auður safnaðist meðal elítunnar á meðan almenningur átti í erfiðleikum. Spegilmynd þessa má sjá í Bandaríkjunum. Þau standa frammi fyrir efnahagslegum vandamálum eins og hækkandi ríkisskuldir, stöðnun launa og efnahagslegan ójöfnuð. Fækkun framleiðslustarfa og breytingin yfir í þjónustumiðað hagkerfi hefur skapað efnahagslega truflun fyrir marga starfsmenn. Í stað þræla, nota Bandaríkjamenn ólöglegt vinnafl ólöglegra innflytjenda sem eru í sömu stöðu og þrælar, eiga rétt svo til hnífs og skeiðar.

Helsta stofnun beggja velda er herinn. Rómaveldi stækkaði her sinn um of og gerði það erfitt að verja víðfeðm landamæri sín. Tíðar innrásir og innbyrðis uppreisnir minnkuðu styrk og auðlindir hersins. Undir lok vesturhluta ríkisins, voru hermennirnir að mestu skipaðir málaliðum og útlendingum. Frjálsir borgarar voru orðnir það fáir að erfitt var að fylla raðir hans með frjálsum borgurum. Sjá má þessa þróun innan Bandaríkjahers, latínu mælandi fólk fær bandarískan ríkisborgararétt ef það þjónar í Bandaríkjaher.  Hvítir millistéttar strákar eru ekki lengur velkomnir í herinn og hann á í erfiðleikum með að uppfylla mannöflunar kvóta.

Bandaríkin halda alþjóðlegri hernaðarviðveru (800 herstöðvar um allan heim), sem sumir halda því fram að teygi auðlindir þunnt og stuðli að þrýstingi í ríkisfjármálum. Mál eins og hryðjuverk, netógnir og vaxandi geopólitísk spenna við þjóðir eins og Kína og Rússland bjóða upp á flóknar öryggisáskoranir.

Svo eru það félagslegir og menningarlegir þættir sem skipta hér miklu máli. Rómverska samfélagið sá hnignun í borgaralegri þátttöku og hefðbundnum gildum sem höfðu haldið heimsveldinu saman. Vaxandi traust á málaliða og minnkandi tryggð almennings við miðstjórnina rýrði félagslegri samheldni. Sama þróun er í Bandaríkjunum. Þau hafa upplifað félagslega sundrungu, með umræðum um þjóðerni, innflytjendur og menningarverðmæti. Minnkuð borgaraleg þátttaka og traust til stofnana getur endurspeglað svipaða rýrnun á félagslegri samheldni.

Ytri þrýstingur var mikill á Róm. Innrásir ættbálka villimanna, eins og Gota og Vandala, áttu stóran þátt í falli Vestrómverska heimsveldisins. Samkeppni og átök við önnur ríki og þjóðir þrýstu stöðugt á landamæri Rómar. Það er aðeins öðru vísi þrýstingur á landamæri Bandaríkjanna. Opin landamæri í dag, má rekja til pólitískra ákvarðanna, ekki getu hersins/landamæraliðsins til að stöðva innstreymi ólöglegra innflytjenda. Rómverjar réðu hreinlega ekki við barbarananna og heilu þjóðirnar settust að innan landamæra ríkisins og reyndu ekkert að samlagast. Barbaranir héldu tungu og siði. Bandaríkin standa frammi fyrir samkeppni frá vaxandi stórveldum eins og Kína, sem og aðilum utan ríkis sem ögra alþjóðlegum áhrifum þeirra. Romana civitas hætti að skipta máli og samheldnin var úr sögunni. Borgararnir meira segja flúðu á náðir barbaranna, þar sem engin skattaánauð og verðbólga var fyrir hendi.

Efnahagsleg og tæknileg samkeppni skapar einnig ytri þrýsting.

Tækni- og byggingarmunur var töluverður. Tækniframfarir Rómar, þótt þær hafi verið áhrifamiklar fyrir sinn tíma, féllu að lokum á bak við vaxandi þarfir heimsveldisins. Innviðir, eins og vegir og vatnsveitur, rýrnuðust án viðunandi viðhalds. Bandaríkin eru enn leiðandi í tæknimálum, en innviðamál eins og úrelt samgöngukerfi og stafræn gjá bjóða upp á áskoranir. Hröð tæknibreyting skapar bæði tækifæri og en einnig truflanir. Tækni framfarir, tölvutæknin og gervigreindin skilur Róm og Washington að. Þannig að það er ekki alveg hægt að bera saman þessi ríki. Til þess skilja of margar aldir og það að nútíminn á sér engar hliðstæður.

Niðurstaða

Þó að það séu hliðstæður á milli hnignunar Rómaveldis og núverandi vandamála sem Bandaríkin standa frammi fyrir, þá er líka verulegur munur á samhengi, umfangi og uppbyggingu.

Bandaríkin hafa hag af háþróaðri tækni, sveigjanlegra stjórnmálakerfi og getu til að læra af sögulegum fordæmum. Hins vegar er mikilvægt fyrir þá að takast á við pólitískar, efnahagslegar, félagslegar og ytri áskoranir til að koma í veg fyrir svipaða hnignun.

En spurningin er, er mannlegt eðli slíkt að Bandaríkjamenn eru dæmdir til að endurtaka mistök Rómverja?  Er það ekki hinn mannlegi breyskleiki sem leiðir til fallsins? Ef svo er, þá skiptir engu máli hvort viðkomandi er Rómverji eða Bandaríkjamaður, sama hversu hátt tæknistigið er, báðir eru dæmdir til að fljóta með öldugangi sögunnar.

Normandí innrásin og sigur á Öxulveldunum

Rúnar Kristjánsson skrifaði ágæta blogggrein um áhrif Normandí innrásarinnar.  Því miður býður hann ekki upp á að hægt sé að gera athugasemdir við greinar hans. Því verður hér aðeins fjallað nánar um þessa innrás.

Við erum sammála um að Normandí hafi verið örþrifaráð Bandamanna til að koma í veg fyrir að Sovétríkin (ekki Rússland, heldur 15 ríki sem eru ekki lengur í ríkjasambandi) legðu undir sig Vestur-Evrópu alla, Balkanskaga og jafnvel Grikkland. Sovétríkin unnu nasistríki Hitlers, ekki bandamenn. Þar erum við sammála. En varðandi Normandí innrásina. Málið er ekki eins einfald og ætla mætti við fyrstu sýn.  Það er nefnilega gríðarlega erfitt að stefna innrásarflota yfir Ermasund. Í hvora áttina sem er. 

Kíkjum fyrst á sögu innrása í England síðan á tímum Rómverja áður en farið verður í hvers vegna Normandí innrásin átti sér ekki stað fyrr. Nóta bene, Kínverjar glíma við sama vandamál varðandi Taívan í dag og Bandaríkjamenn er þeir studdu Svínaflóa innrásina á tímum Kennedy. Sama ástæða og hugmyndir Danakonungs og Noregskonungs um að leggja undir sig Ísland á miðöldum tókst ekki nema með hjálp innlendra meðreiðarsveina.

Júlíus Sesar reyndi að leggja undir sig England án árangur. En svo kom rómverska innrásin (43 e.Kr.).  Undir forystu Claudiusar keisara réðust Rómverjar inn og hertóku stóra hluta Bretlands með góðum árangri. Þetta markaði upphaf rómverska Bretlands, sem stóð til um 410 e.Kr.

Svo yfirgáfu rómverskar hersveitir England án þess að kveðja kóng eða prest. Þá hófust engilsaxnesku innrásirnar, bylgjur árása frá svæði sem nú er Danmörk og Norður-Þýskland. Þetta gerðist á 5. og 6. öld. Þetta tímabil leiddi til stofnunar nokkurra engilsaxneskra konungsríkja.

Svo kom víkingaöldin sem eru víkingainnrásir  og stóðu frá 8. til 11. öld. Má þar helst nefna heiðna herinn mikla (865 e.Kr.) og Íslendingar voru hluti af. Stór víkingaher réðst inn og stofnaði Danalög í hluta Englands. Og innrás Sveins tjúguskeggs konungs Danmerkur árið 1013, sem leiddi til stutts tímabils Dana undir stjórn sonar hans Knúts mikla (1016-1035).

Normana innrásin 1066 sem var sú innrás sem hafði mest áhrif á Bretland, meiri en nokkur önnur og verulegum menningar- og stjórnmálabreytingum sem fylgdu í kjölfarið.

Svo eru ótaldar skosku innrásirnar á ýmisum tímabilum.  Á miðöldum voru nokkrar innrásir frá Skotlandi inn í Norður-England, oft á tímum pólitísks óstöðugleika. Áberandi dæmi eru innrásir Davíðs I. Skotlandskonungs á 12. öld og sjálfstæðisstríð Skotlands á 13. og 14. öld.

Spænska flotinn (1588) reyndi að taka England. Þrátt fyrir að það hafi ekki verið innrás á landi (ætluðu að reyna landtöku), var spænski innrásarflotinn mikilvæg tilraun Spánverja til að ráðast inn í England frá sjó. Flotinn var að lokum sigraður af enska sjóhernum og slæmum veðurskilyrðum.

Svo er það hin glæsilega bylting (1688).  Einnig þekkt sem blóðlausa byltingin, þetta var innrás Vilhjálms af Orange (William III) frá Hollandi. Hann steypti James II Englandskonungi af stóli með lágmarksmótstöðu, sem leiddi til verulegra stjórnarskrárbreytinga.

Nú er kannski ekki sanngjarnt að bera saman innrásir sem gerðust fyrir árþúsund og samtíma tilraunir. Kíkjum þá á tilraunir Napóleons og Hitlers til að taka Bretland.

Innrásartilraunir Napóleons (1803-1805). Napóleon Bonaparte ætlaði að ráðast inn í Bretland snemma á 19. öld sem hluti af víðtækari herferð sinni til að ráða yfir Evrópu. Innrásaráformin fólu í sér að byggja stóran flota innrásarpramma og safna hermönnum á frönsku ströndinni. Hjómar líkt og með Normandí innrásina, ekki satt?

En hvað stoppaði Napóleon? Fyrir hið fyrsta var tap í sjóorrrustunni við Trafalgar (1805). Fyrirhuguð innrás var stöðvuð fyrst og fremst vegna yfirráða breska konunglega sjóhersins á sjó, sem dæmi um afgerandi sigur Nelson aðmíráls í orrustunni við Trafalgar. Þessi ósigur sjóhersins kom í veg fyrir að Frakkar gætu tryggt nauðsynlega stjórn á Ermarsundi til að hefja innrás.

Kíkjum á áætlanir Hitlers, en við munum að innrásarleiðirnar liggja í báðar áttir.

Aðgerðin Sæljón (1940) kallaðist innrásaráætlun Hitlers. Í seinni heimsstyrjöldinni skipulagði Adolf Hitler innrás í Bretland, með kóðanafninu Aðgerðin Sæljón. Ætlunin var að fylgja eftir hröðum sigrum Þjóðverja í Vestur-Evrópu árið 1940.

Munurinn á tilraunum Napóleon og Hitlers, er að nú þurfti að tryggja yfirráð í lofti áður enn innrásartilraun væri möguleg. Í hönd fór því loftbardagi sem kallast "Orrustan um Bretland". Þýski flugherinn (Luftwaffe) þurfti að ná yfirburði í lofti yfir Royal Air Force (RAF) til að innrásin gæti haldið áfram. Orrustan um Bretland var mikilvæg flugorrusta sem barist var á milli RAF og Luftwaffe frá júlí til október 1940. Árangursrík vörn RAF kom í veg fyrir að Þýskaland næði yfirráðum í lofti.

Í báðum tilfellum, hjá Napóleon og Hitler (og Sesars), drógu atburðir þá frá því að halda til streitu innrásar fyrirætlanir sínar. Þeim öllum tókst ekki að tryggja hernaðaryfirburði á Ermasundi og vegna þess að þeir höfðu allir góða ráðgjafa, var hætt við.

Þessar tilraunir undirstrika hernaðarlegt mikilvægi yfirburða flota og flugher við skipulagningu og framkvæmd innrása á Bretland (og yfir til Frakklands). Bæði Napóleon og Hitler stóðu frammi fyrir verulegum áskorunum við að sigrast á náttúrulegum landfræðilegum vörnum Bretlands og ægilega konunglega sjóherinn og konunglega flugherinn í tilfelli Hitlers.

Snúum okkur að Normandí innrásina. Hér ætla ég að treysta aðeins á Wikipedía til að muna eftir öllum þáttum. Textinn er því að miklu leyti kominn frá blessuðu Wikipedíu (sem stundum lýgur).

Skipulags- og skipulagsáskoranir: Umfang innrásarinnar krafðist nákvæmrar skipulagningar og samhæfingar. Bandamenn þurftu að safna gífurlegu magni af mönnum, búnaði og birgðum, sem tók töluverðan tíma að skipuleggja. Innrásin náði til margra þjóða og þjónustu, sem krefjast flókinnar samhæfingar.

Uppbygging herafla: Byggja þurfti upp sveitir bandamanna í Bretlandi áður en hægt var að reyna innrásina. Þetta innihélt þjálfun hermanna, safna skriðdrekum, skipum, flugvélum og öðru nauðsynlegu stríðsefni.

Blekking og njósnir: Bandamenn stunduðu umfangsmiklar blekkingaraðgerðir (Operation Bodyguard) til að villa um fyrir Þjóðverjum um tímasetningu og staðsetningu innrásarinnar. Þessar aðgerðir þurfti að skipuleggja vandlega og framkvæma til að tryggja árangur þeirra og halda Þjóðverjum í óvissu um hið sanna innrásarpunkt.

Að tryggja yfirburði Atlantshafsins og í lofti: Bandamenn þurftu að tryggja öryggi birgðalína sinna í Atlantshafinu og ná yfirburði í lofti yfir innrásarsvæðinu. Um var að ræða umfangsmiklar flota- og loftaðgerðir sem leiddu til innrásarinnar.

Veðurskilyrði: Innrásin krafðist ákveðins veðurskilyrða til að ná árangri. Þetta þýdidi meðal annars fullt tungl fyrir skyggni við næturaðgerðir, fjöru til að bera kennsl á og forðast strandhindranir og lygnan sjó fyrir lendingarfarið. Slæmt veður á Ermarsundi seinkaði innrásinni sem upphaflega var áætlað 5. júní 1944.

Strategísk sjónarmið: Tímasetning innrásarinnar var undir áhrifum frá öðrum aðgerðum og stríðsvettvöngum. Til dæmis, ítalska herferðin, sem hófst árið 1943, hafði það að markmiði að beina þýskum auðlindum og athygli frá Norður-Frakklandi.

Tækniþróun: Ákveðnar tækniframfarir og nýjungar, eins og þróun Mulberry hafnanna (gervi flytjanlegar hafnir) og PLUTO (Pipeline Under the Ocean) til að útvega eldsneyti, voru nauðsynlegar fyrir velgengni innrásarinnar og tók tíma að þróa og koma á framfæri.

Pólitískir þættir: Forysta bandamanna, þar á meðal Roosevelt, Churchill og Stalín, varð að koma sér saman um tímasetningu og stefnu innrásarinnar. Diplómatísk sjónarmið og nauðsyn þess að viðhalda sameinuðu vígi meðal bandamanna áttu þátt í tímasetningunni.  Hér sleppir Wikipedíu....en ég tek við! 

Wikipedía minnist ekki á orrustuna um Atlantshafið sem skipti öllu máli um að hægt væri að safna saman nógu stóran her í Bretlandi til að gera innrás yfir Ermasund.  Þýsku kafbátarnir lokuðu nánast á skipasamgöngur milli Ameríku og Bretlands þar til 1943. Árangursrík herferð þýska kafbátaflotans tók verulegum breytingum 24. maí 1943 er yfirflotaforingi þýska sjóhersins, Karl Dönitz aðmíráll, var brugðið yfir miklu tjóni kafbátaflotans (41 U-bátum var sökkt í þessum mánuði) og skipaði hann tímabundinn brottflutningur "úlfaflokka“ U-kafbáta frá Norður-Atlantshafi. Loks gátu Bandamenn flutt nógu mikið af hergögnum og herafla fyrir Normandí innrásina.

Snúum okkur aftur að góðri grein Rúnars sem ég er sammála að mestu hvað varðar pólitíkina í kringum innrásina.  En við erum ekki sammála um að Rússar (ekki til sem þjóðríki þá) hafi verið einhverjir bjargvættir. 

Það gleymist að það voru þrjú hugmyndakerfi sem börðust um völdin í heiminum. Lýðræðið, kommúnisminn og fasisismi. Sameiginlega tókst lýðræðisríkin ásamt kommúnistaríkjum að sigrast á fasistaríkjum. En kommúnisminn átti eftir að hanga á horriminni til 1991 með ómældar þjáningar fyrir það fólk sem lentu undir helsi kommúnismans. Og það er staðreynd að kommúnisminn leiddi til dauða fleiri manna en fasistaríkjunum tókst að kála.

Rúnar segir:

"Það gleymist yfirleitt að hugsa til þess, að þegar Rússar voru búnir að reka nasistaherina út fyrir landamæri Sovétríkjanna, héldu þeir áfram og sópuðu herjum Hitlers á undan sér land úr landi. Þannig frelsuðu þeir margar þjóðir undan oki nasismans, og það jafnvel þjóðir sem höfðu barist með Þjóðverjum fyrir atbeina leiðtoga sem gengið höfðu til liðs við nasista. Og í þeim átökum og í þeirri baráttu, var rússnesku blóði úthellt ómælt til að losa þessar þjóðir við Hitler-ismann. Rússneska þjóðin missti ekki 27 milljónir þegna sinna í seinni heims-styrjöldinni fyrir ekki neitt!" 

Þarna er ekki tekið inn í dæmið að Stalín slagaði sjálfur hátt upp í drápum Sovétborgara og Hitler en að minnsta kosti 20 milljónir manna lágu í valinu eftir hann áður en Hitler gerði innrás. Ef Austur-Evrópubúinn er spurðu hvort að hann hafi verið frelsaður af Rauða hernum, er svarið þvert nei! Aðeins var skipt um kúgunarkerfi.  Evrópa fékk fullt frelsi 1991 er helsi kommúnismans var aflétt!

Hvað ef saga

Bloggritari fékk ágætis athugasemdir við síðustu grein sem fjallar um Normandí innrásina. Hér kemur svar mitt við þær athugasemdir og samvegis viðbót.

Hvað ef spyrja menn þegar þeir velta fyrir sér hvernig sagan hefði getað þróast.... Við sjáum það þegar Forn-Grikkir sigruðu Persi tvisvar gegn allar líkur. Þegar Napóleon, sem er sá sem er ef til vill líkastur Hitler í stórveldisdraumum sínum, sigraði andstæðinga sína ítrekað. Það er auðvelt að segja, eftir á, hvernig útkoman úr stríðsátökum verða. Eða þegar Pétur mikli gerði vanþróaðsta ríki Evrópu, Rússland að stórveldi? Eða þegar konungur Prússa, Friðrik hinn mikli gerði Prússland að hernaðarveldi og var fyrirrennari Þýskalands? Og myndin af honum hékk á vegg í byrgi Hitlers? Hvað ef Hitler hefði ekki skipt hernum í tvo hluta er Barbarossa innrásin átti sér stað? Það er auðvelt fyrir okkur að dæma er við lítum í baksýnisspegilinn.  Auðvitað fór þetta svona segjum við þegar við vitum alla málsþætti.

Þá er spurt: Vitið þið til dæmis hvernig Úkraínustríðið endar? Hver sigrar og hver tapar?  Og sjáum við það þegar ákveðin samfélagsþróun á sér stað að hún sé að gerast? Oft sést hún ekki fyrir nokkrum árum síðar.

Svona að gamni og í lokin. Munið þið eftir bíómyndinni Vaterland/Fatherland með Rutger Hauer? Þar kemur fram annars konar endir á seinni heimsstyrjöld. Plottið er eftirfarandi:

Misbrestur innrásarinnar í Normandí veldur því að Bandaríkin hætta þátttöku í Evrópustríði síðari heimsstyrjaldarinnar og Dwight D. Eisenhower hershöfðingi hættir með skömm. Bandaríkin halda áfram Kyrrahafsstríðinu gegn Japan og undir forystu Douglas MacArthur hershöfðingja notar þau kjarnorkusprengjur til sigurs. Í Evrópu nær nasista-Þýskalandi að framfylgja innrás sinni í Bretland með góðum árangri, sem leiðir til þess að Georg VI konungur flýr með fjölskyldu sinni til Kanada og heldur áfram að stjórna breska heimsveldinu. Undir eftirliti nasista endurheimtir Edward VIII hásætið í Bretlandi árið 1947 og Wallis Simpson verður drottning hans.

Winston Churchill forsætisráðherra fer einnig í útlegð í Kanada og dvelur þar til dauðadags 1953. Þýskaland sameinar restina af Evrópu, nema hlutlausa Sviss og Vatíkanið, inn í Stór-Þýska ríkið, sem er skýrt "Germania". Að minnsta kosti á yfirborðinu er þýskt samfélag að mestu hreint og skipulagt og SS er endurskipulagt í úrvalslögreglu á friðartímum.

Ríkið er enn í eilífu stríði sínu gegn Sovétríkjunum, sem er enn undir forystu hins 85 ára gamla Jósefs Stalíns langt fram á sjöunda áratuginn. Forsetakosningarnar í Bandaríkjunum 1960 eru ljúka með sigri Joseph Kennedy, en gyðingahatur hans er vel þekkt. Hann gefur nasistaleiðtogum tækifæri til að binda enda á kalda stríðið milli beggja ríkjanna og tryggja aðhald við Bandaríkin og bandamenn þeirra í Rómönsku Ameríku. Árið 1964, þegar 75 ára afmæli Adolfs Hitlers nálgast, heldur Kennedy á leiðtogafund í Þýskalandi, en landamæri þess eru opnuð fyrir fjölmiðlum frá Bandaríkjunum og Suður-Ameríku.

Viku fyrir leiðtogafundinn uppgötvast lík fljótandi í stöðuvatni nálægt Berlín af Hermann Jost, sem er SS-kadett í þjálfun. SS maðurinn Xavier March, rannsóknarlögreglumaður í Berlín, fær málið úthlutað og spyr Jost, sem viðurkennir að hafa séð líkið vera hent af Odilo „Globus“ Globočnik, Obergruppenführer í Gestapo og hægri hönd SS-leiðtogans, Reinhard Heydrich. Í ljós kemur að látni maðurinn er Josef Bühler, embættismaður nasistaflokksins á eftirlaunum sem stjórnaði búsetu gyðinga á þýsk svæði í Austur-Evrópu í seinni heimsstyrjöldinni. Gestapo tekur við málinu af ástæðum "ríkisöryggis" og Jost deyr í þjálfunarslysi. Til að gera langa sögu stutta, þá uppgötvar March að gyðingarnir sem áttu að fá ný heimkynni í Austur-Evrópu er útrýmt í massavísu.

Þetta er hvað ef... en núna vitum við, eftir á....að Hitler var líklega kominn með Parkinson veikina og hefði líklega ekki lifað til sjötugs aldurs. Stalín dó  1953 af heilablóðfalli og hann því ekki verið langlífur. Churchill hins vegar lifði til 1965. Þannig að plottið í Vaterland gengur að hluta til ekki upp. Útrýmingarbúðir nasista voru "opinbert" leyndarmál allt stríðið en fáir vissu af því eða vildu vita af því. Aldrei hefur verið gert upp við Gúlag kommúnista (sama morðæðið þar en menn drepnir í massavís með hungri, vosbúð og þrælkun í stað þess að vera drepnir í sláturhúsi). Gerðist þessi saga eða ekki? Gerðist hún ekki, bara vegna þess að Bandamenn ákváðu að láta stríðsglæpi Sovétmanna liggja milli hluta eftir stríð?

"Allt sem ég veit er að ég veit ekkert" sagði Sókrates....

Endir alls - nýjasta bók Victor Davis Hansen fjallar um endalok heimsvelda og siðmenningar

Victor Davis Hanson segir: "Það er ekki til nokkuð sem kallst nútíma heimur. Þrátt fyrir tækni er mannlegt eðli það sama. Reyndar getur framganga tækninnar leitt til siðferðislegs afturhvarfs, þar sem allsnægtir og tómstundir tæra eðli einstaklinga og þjóða, freista einstaklinga og þjóða til sjálfs eyðileggingar.

Victor Davis Hanson, hinn klassíski sagnfræðingur hjá Hoover-stofnunarinnar, sem margoft hefur verið vitnað hér í, á þessu bloggi, kemur inn á þetta í nýjustu bók sinni, The End of Everything: How Wars Descend Into Annihilation. Hann segir sögu fjögurra ríkja og siðmenningar sem voru algjörlega útrýmt af stríði og eigin "hybris" og barnaskapar.... Þessi bók fjallar um blómstrandi siðmenningar sem eru teknar niður á blóma skeiði, oft með tiltölulega lítilli fyrirvara, með gríðarlegum geopólitískum afleiðingum."

Siðmenningar hrynja af mörgum ástæðum og þessa dagana höfum við ekki svo miklar áhyggjur af stríði heldur loftslagsbreytingum og náttúruhamförum. Hins vegar, eins og Hanson bendir á,  sem er líka hernaðarsagnfræðingur varar við, þá er ekki útilokað að nútíma óvinur (Pútín) gæti reynt að eyða andstæðing (Úkraínu) eins örugglega og Cortés steypti Astekum "Trúleysingi, og raunar fáfræði, ríkisstjórna og leiðtoga samtímans um ásetning, hatur, miskunnarleysi og getu óvina þeirra kemur ekki á óvart," skrifar Hanson, sem skoða heim þar sem þjóðarmorð er ekki ókunnugt fyrirbrigði.

Sumir sagnfræðingar halda að fyrsta þjóðarmorðið hafi verið í Karþagó, sem Rómverjar lögðu í rúst í þriðju af þremur hörðum alls herjar stríðum, en fyrstu tvö þeirra ætluðu að tryggja Rómverja sigur en ekki endilega eyðileggingu en sú síðasta gerði. Eyðileggingin á borginni markaði endalok ákveðina siðmenningar og endalok upprennandi stórsveldis sem hefði getað verið heimsveldið sem Róm varð síðar.

Hvernig Róm lagði áherslu á eyðileggingu óvinarins vekur Hanson sem hernaðarmann og taktíker til umhugsunar, en það virðist ljóst af frásögn hans að Karþagó, sem varð við flestum kröfum Rómar, var á þeim tímapunkti að mestu saklaust fórnarlamb - hliðstæða, það er að segja við Úkraínu.

Óbilgjarnari var Þeba, kannski hliðstæða Taívan í ljósi Kína í dag, útrýmt fyrir hendi Alexanders mikla, sem sá í tortímingunni "merki hvers kyns makedónskra keppinauta að hásætinu að Alexander væri miskunnarlaus, og kæruleysislega og ófyrirsjáanlegt." Victor Davis Hanson fer djúpt í hernaðarvandamál, en hann skrifar lifandi um mál sem máli skipta, þar á meðal stórborgirnar Konstantínópel og Tenochtitlán - borgir, bendir hann á, sem eru enn ril löngu eftir að fyrrverandi eigendur þeirra voru sendir í eilífina.

Hanson tilgreinir fimm lykilþætti sem stuðla að stigmögnun stríðs yfir í níhilisma: hybris, fætt fyrst af velgengni og leiðir til oftrausts og kærulausrar útvíkkunar stríðsmarkmiða; þjóðernishyggja og hugmyndafræði, umbreyta átökum í tilvistarbaráttu gegn óhlutbundnum óvinum; algert stríð, þoku mörkin á milli stríðsmanna og óbreyttra borgara og lögfesta hömlulaust ofbeldi; tækni, sem útvegar sífellt skilvirkari leiðir til eyðingar og eykur umfang eyðileggingarinnar; og veðrun hefðbundins siðferðis, sem veikir hömlur sem eru á villimennsku og grimmd.

Bókin reifar söguleg dæmi af nákvæmni til að sýna hvernig þessir þættir hafa komið fram í ýmsum átökum. Victor Davis Hanson kafar ofan í Pelópsskagastríðið, þar sem aþenskur húmor leiddi til grimmilegrar herferðar gegn Melos, sem skapaði fordæmi fyrir óheftan hernað. Hann skoðar frönsku byltinguna og Napóleonsstyrjaldirnar, þar sem hugmyndafræðilegur eldmóður ýtti undir átök víðsvegar um álfuna sem urðu óþekkt blóðsúthellingar. Hann greinir bandaríska borgarastyrjöldina, þar sem hugmyndin um algert stríð tók rætur, sem leiddi til eyðileggingar suðursins og hernaðaraðgerðir beindust að almennum íbúum.

Þegar Victor Davis Hanson fer inn á 20. öldina, kannar hann heimsstyrjöldin tvær, þar sem tækniframfarir og hugmyndafræðilegt ofstæki sameinuðust til að skapa átök af ólýsanlegum stærðargráðum og grimmd. Hann greinir helförina, skelfilega birtingarmynd algerrar rýrnunar siðferðilegra landamæra, og kjarnorkusprengjuárásirnar á Hiroshima og Nagasaki, sem markar ógnvekjandi nýtt tímabil þar sem möguleiki er á alls herjar tortímingu.

Greining Victor Davis Hanson er ekki takmörkuð við fortíðina. Hann heldur því fram að þessir þættir eigi enn við á 21. öldinni, þar sem uppgangur nýrrar tækni og hugmyndafræðilegrar öfgastefnu skapi verulegar ógnir. Hann varar við sjálfsánægju og hvetur til endurnýjunar áherslu á að skilja gangverk stríðs og hættu á stigmögnun. Hann kallar eftir því að siðferðislegar takmarkanir séu endurteknar og skuldbindingar til diplómatíu og aðhalds, viðurkenna að veðmálið sé meira en nokkru sinni fyrr á tímum áður óþekktra eyðileggingarmöguleika. Hann hefur miklar áhyggjur af Bandaríkin sem heimveldi og varar við núverandi merki um hnignun þeirra.

h

Hér varar Vicor við falli Bandaríkjanna:

Eru Bandaríkin á sömu leið og Rómarveldi spyr Thoms Sowell:

Fyrir þá sem vilja sósíalista á Bessastaði, er þetta forvitnilegt myndband:

Forsetasetrið Bessastaðir

Forsetaframbjóðandinn Arnar Þór minnist á í bloggi sínu að Hrafnseyri væri tilvalinn staður ef Bessastaðir væru ekki í boði, fyrir forsetasetur. Þetta er frumleg hugmynd en er það svo? Hrafnseyri er mjög afskekktur staður á Vestfjörðum og aðgengið að forseta Íslands lítið sem ekkert. Ef það væri einhver staður sem hentaði undir forsetann, þá væri það Þingvellir.

Hins vegar eru Bessastaðir sögulega séð rétti staðurinn fyrir valdhafa á Íslandi en Snorri Sturluson eignaðist staðinn, ekki er vitað nákvæmlega og ekki er vitað hvort hann hafi nokkru sinni búið þar og er það ólíklegt. Hann batt sitt túss við Skúla jarl eins og alþjóð veit og missti lífið fyrir vikið 1241. Eftir dauða Snorra sló Noregskonungur eign sinni á staðinn og síðari hluta miðalda sátu í konungsgarði á Bessastöðum æðstu fulltrúar erlends valds á Íslandi. Þeir voru að vísu valdalitlir og þorðu oft á tíðum ekki að ríða langt frá staðnum nema í fylgd vopnaðra manna, þá helst aðeins á Alþingi eða í Hólminn (Reykjavík).

Við einveldistöku Danakonungs breyttist hérlend stjórnsýsla talsvert og árið 1688 urðu Bessastaðir embættisbústaður fulltrúa konungs, landfógeta og amtmanns allt þar til yfirstjórn landsins fluttist til Reykjavíkur.  Ólafur Stephensen, stiftamtmaður (1790-1806), sat ekki á Bessastöðum og hann lét staðinn eftir til skólahalds fyrir Lærða skólann sem þá var nefndur Hólavallaskóli árið 1805. Eftir það nefndist hann Bessastaðaskóli sem starfaði til 1846. 

Á síðari hluta 19. aldar voru Bessastaðir í einkaeigu og síðastur þeirra einkaaðila, Sigurður Jónasson forstjóri, afhenti ríkinu jörðina að gjöf árið 1941 svo þar mætti verða bústaður ríkisstjóra og síðar forsetasetur. Sveinn Björnsson ríkisstjóri sat þá staðinn þar til hann var kosinn forseti Íslands 1944. Hann nóta bene var stjórnsamur og sýndi fram á að forsetaembættið er valdastaða, ekki skrautstaða eða táknræn staða. Því miður hafa fæstir forseta síðan skilið hlutverk forsetans né stjórnarskránna en það er önnur saga.

Þannig að það megi segja söguleg hefð er að æðsti valdhafi Íslands sitji á Bessastöðum. Áður var staðurinn afskekktur en er nú steinsnar frá höfuðborginni, stjórnkerfinu og Alþingi. Þó sér forsetaembættið ástæðu fyrir að forsetinn eigi sér skrifstofu á Sóleyjargötu eftir að Ólafi og Davíð lenti saman um árið eins og margir muna. Þarna mætti spara.

En Bessastaðir er í glæsilegu umhverfi, (sveitar)bær í borg, og aðkoman fyrir erlenda þjóðhöfðingja að "Hvíta húsi" Íslendinga hlýtur að vera stórkostleg, með útsýni til allra átta er ekið er heimreiðina að forsetasetrinu. Með Snæfellsjökullinn í vestri, Esju í norðri, Garðarholt, Álftanes sjálft og Reykjanes skagann í suðri og Garðabæ og Hafnarfjörð í austri.

Aðgengi almennings að Bessastöðum hefur í gegnum tíðina verið gott, en eftir að lögreglumaður tók upp fasta aðsetur á staðnum, komu upp bannskilti og ekki eins vel séð að fólk gangi fram hjá og út á Seiluna. Því hefur jafnvel verið stuggað í burtu. Það er ekki gott, því að Bessastaðir er þjóðareign Íslendinga. 

En vonandi fer ekki eins fyrir Bessastöðum og Hvíta húsinu sem var byggt í mýrlendi og  John Adam flutti í hálf karað í nóvember 1800, að lenda í að vera í miðri borg. Það er mikið byggt á Álftanesi um þessar mundir.

Æviágrip Snorra Sturlusonar

- Snorri Sturluson (1179 –1241) var íslenskur sagnaritari, skáld og stjórnmálamaður.
- Höfundur Snorra-Eddu (goðafræði) og Heimskringlu (sögu norsku
konunganna). Líklegt að hann sé höfundur Egils sögu Skallagrímssonar.
-Snorri bjó fyrst á Borg á Mýrum en lengst af í Reykholti í Borgarfirði.
- Faðir Snorra er Sturla Þórðarson í Hvammi, Dölum.
- Í fóstri hjá Jóni Loftssyni í Odda og menntaðist þar.
- Sumarið 1218 sigldi Snorri frá Íslandi til Noregs. Skúli jarl Bárðarson var þá  valdamesti maður í Noregi, enda var Hákon konungur aðeins 14 ára. Snorri dvaldi hjá Skúla jarli um veturinn og urðu þeir miklir vinir. Var Snorri gerður að hirðmanni konungs og naut mikillar hylli..Vildu þeir Skúli og Hákon konungur að Snorri reyndi að koma Íslandi undir vald Noregskonungs sem hann reyndi ekki.

- Sturla Sighvatsson, bróðursonur Snorra, gerðist maður Hákons konungs 1235 og reyndi að koma Ísland undir Noregskonungs.

- Sturla hrakti Snorra frá Reykholti 1236 og árið eftir, þegar Snorri hafði yfirgefið Þorleif Þórðarson frænda sinn rétt fyrir Bæjarbardaga, sigldi hann til Noregs.
- Snorri var í Noregi tvo vetur en 1239, eftir að frést hafði af óförum Sturlunga í Örlygsstaðabardaga, vildi Snorri snúa heim en konungur bannaði það. Út vil eg, sagði Snorri, hafði orð konungs að engu og sneri heim.
- Uppreisn Skúla jarl gegn Hákoni konung 1240 misheppnaðist og hann drepinn. Vinur hans, Snorri, álitinn landráðamaður og drepinn 1241.
- Snorri var tvíkvæntur. Fyrri kona hans (g. 1199) var Herdís Bersadóttir (d. 1233). Börn: Hallbera og Jón murtur.
- Seinni kona Snorra var Hallveig Ormsdóttir (um 1199 - 25. júlí 1241) en börn þeirra Snorra dóu öll ung.
- Börn með frillum sínum. Þar á meðal voru Órækja Snorrason, Ingibjörg fyrri kona Gissurar Þorvaldssonar og Þórdís, seinni kona Þorvaldar Snorrasonar.

Um landnám Vínlands

Margar tilraunir voru gerðar af norrænum mönnum til að nema Ameríku en þær mistókust vegna þess að landnámsmennirnir voru of fáliðaðir og of langt langt var til Evrópu. Þeir átti í mestu erfiðleikum við að halda sambandi við Grænland allan tímann sem byggð var þar. Fórum yfir landkönnunar- og landnámsskeiðið sem stóð frá 999-1013 sem við vitum af. Nóta bene, Norður-Ameríka datt aldrei úr sambandi við Grændland í yfir fjögur hundruð ára sögu byggðar norrænna manna á Grænlandi.

Fyrsti leiðangur: Telja má að Bjarni Herjólfsson í hafvillu hafi fundið Ameríku fyrstu Evrópumanna. Líklega um 999.  Hann var ekki landnámsmaður. Við heimkomu til Grænlands hefur hann sagt af landgæðum. 

Annar leiðangur: Þá fer Leifur Eríksson, sonur Eiríks rauða, af stað, ekki bara til að kanna, heldur til að nema. Hann fór líklega af stað 1001. Hann setur upp búðir, Leifusbúðir, sem enn má sjá, á Nýfundnalandi og dvelur um vetur. Fyrstu húsakynni Evrópumanna í Ameríku. En svo er haldið heim til Grænlands. 

Þriðji leiðangur: Þorvaldur Eiríkisson leggur af stað í kjölfarið 1002, fer og dvelur í Leifsbúð um veturinn. Næsta sumar er land kannað, líklega til búsetu en snýr til baka í Leifsbúð og dvelur um veturinn. Svo er farið annað leiðangur næsta sumar og hann og finnur bæjarstæði fyrir bæ sinn í Krossnesi (Kellys point, New Campellton) en þar fellur hann fyrir örvum indíána.

Fjórði leiðangur: Þorsteinn Eiríksson leggur svo af stað 1006 en lendir í hafvillur og kemst við illa leik heim til Grænlands.

Fimmti leiðangur: Þorfinnur Karlsefni leggur af stað 1008 um sumarið en nú er reynt alvöru landnám. Um 140-160 manns með í för á þremur skipum. Um haustið sest hann að á Fundyflóa (borgin Saint John). Þar fæðist Snorri Þorfinnsson, fyrstur hvítra manna í Vesturheimi og forfaðir minn af 25 kynslóð.  Illa gengur vegna fæðuskorts, fara líklega svo til New York, versla fyrst og berjast svo við skrælinga.  Vegna sundurþykki er snúið við til baka til Grænlands, en koma við í Labrador og taka tvo frumbyggja drengi með sér til Grænlands.  Kemur til baka til Grænlands 1011 en farið til Íslands 1013.

Sjöttu ferðina fer Freydís Eiríksdóttir á tveimur skipum, líklega 1012. Haft er vetursetu í Leifsbúð, en lætur taka Íslendinga af lífi sem voru á öðru skipinu og snúið við til Grænlands í kjölfarið.

Þar með líkur þessum kafla í landnámi víkinga í Vesturheimi. En það er algjör misskilningur er að þar með hafi sambandið rofnað við meginland Ameríku.  Sjöundi leiðangurinn fór Eiríkur upsi Gnúpsson Grænlandsbiskup 1121.

En líklega héldu Grænlendinga áfram að sigla til Vínlands næstu aldir, á meðan þeir höfðu skipakost. Þeir hafi farið til að útvega sér timbur sem skortur var á í Grænlandi. Hvenær síðasta ferin var farin er ekki vitað. Árið 1347 kom til Íslands skip af Grænlandi og hafði farið til Marklands (mörk = skógur) en hrakist hingað til lands.

Þannig er nokkuð ljóst að Íslendingar og Grænlendingar þekktu til Ameríku í margar aldir og tengslin við Grænland rofnuðu ekki fyrr en á öndvegri 15. öld. Þá var stutt í næstu landnámshryni sem hófst með Kristófer Kólumbus en bloggari hefur ritað um meinta Íslandsför hans 1477.

Á Wikipedíu segir:“ Fyrir miðja 14. öld fór Vestribyggð í eyði. Er talið að tvennt hafi komið til: kólnandi loftslag og ágangur Inúíta að norðan. Upp úr þessu lögðust Norðursetuferðir af. Siglingum frá Noregi fækkaði mjög um sama leyti vegna áhrifa svartadauða þar í landi. Um 1368 fórst Grænlandsknörrinn og lögðust þá af reglulegar siglingar frá Noregi. Árið 1377 dó Álfur biskup og var Grænland biskupslaust eftir það. Árið 1385 hrakti Björn Jórsalafara til Grænlands og dvaldi hann þar í tvo vetur með liði sínu. Árið 1406 hrakti skip til Grænlands með fjölda stórættaðra Íslendinga um borð. Sigldu þeir á brott árið 1410 og spurðist ekki til norrænna manna á Grænlandi eftir það, svo öruggt sé.“

 

Frægasta og afdrifaríkasta ræða miðalda loksins á íslensku - Ræða Úrbans II

Eins og þeim er kunnugt sem fylgjast með bloggfærslum mínum, skrifa ég um allt milli himins og jarða og helst um það sem mér finnst annað hvort vanta í umræðuna eða skrifa mig til skilnings en það síðara á við um hér.

Ég hef þýtt margar frægar ræður sem hafa breytt mannkynssögunni eða verið tengdar henni. Hér kemur ein fræg ræða, ræða Úrbans II sem hvatti til krossferða, sem ég vissi af en hef aldrei lesið sjálfur eða séð íslenskaða. Kannski er hún til einhvers staðar á íslensku, skiptir engu, hér kemur þýðing mín.

En vandinn er að til eru sex útgáfur af ræðu Úrbans II. Hér kemur ein... eða fleiri, eftir því hvort ég nenni að þýðar þær allar. Innihald ræðunnar skiptir hér höfuðmáli, kannski ekki hvaða útgáfa hennar er hér þýdd.

En hér er hún:

Heimildabók miðalda:

Úrban II (1088-1099):

Ræða haldin við Council of Clermont, 1095 - Sjá slóðina: Medieval Sourcebook: Urban II (1088-1099): Speech at Council of Clermont, 1095 Six Versions of the Speech

Árið 1094 eða 1095 sendi Alexios I Komnenos, keisari Býsans, boð til páfans, Urban II, og bað um aðstoð frá vestrinu gegn  Selúk-Tyrkjum, sem tóku næstum alla Litlu-Asíu frá honum. Í ráðinu í Clermont ávarpaði Urban mikinn mannfjölda og hvatti alla til að fara til hjálpar Grikkjum og endurheimta Palestínu frá yfirráðum múslima. Gerðir ráðsins hafa ekki varðveist, en vér höfum fimm frásagnir af ræðu Urbans sem skrifaðar voru af mönnum sem voru viðstaddir og heyrðu hann.

Útgáfurnar eru eftir:

• Fulcher of Chartres: Gesta Francorum Jerusalem Expugnantium.
• Munkurinn Róbert: Historia Hierosolymitana.
• Gesta Francorum [Verk Franka].
• Balderic frá Dol.
• Guibert de Nogent: Historia quae citur Gesta Dei per Francos.
• Úrban II: Leiðbeiningarbréf, desember 1095.

1.Fulcher of Chartres

[adapted from Thatcher] Here is the one by the chronicler Fulcher of Chartres. Note how the traditions of the peace and truce of God - aimed at bringing about peace in Christendom - ties in directly with the call for a Crusade. Does this amount to the export of violence?

Kærustu bræður: Ég, Urban, hvattur af neyð, með leyfi Guðs yfirbiskups og preláts yfir allan heiminn, er kominn til þessara svæða sem sendiherra með guðlegri áminningu til yðar, þjóna Guðs. Ég vonaðist til að finna yður eins trúan og eins vandlátan í þjónustu Guðs og ég hafði ætlað þér að vera. En ef það er í þér einhver vansköpun eða skökk sem stangast á við lögmál Guðs, með guðlegri hjálp mun ég gera mitt besta til að fjarlægja það. Því að Guð hefur sett yður sem ráðsmenn yfir fjölskyldu sinni til að þjóna henni. Sælir munt þér vera ef hann finnur yður trúan í ráðsmennsku þinni. Þið eruð kallaðir hirðar; sjáðu að þið komir ekki fram sem leiguliðar. En verið sannir hirðar, með skúrka yðar alltaf í höndum þínum. Far þér ekki að sofa, heldur gæt yðar á öllum hliðum hjörðarinnar, sem þér er falin. Því að ef úlfur flytur einn af sauðum þínum fyrir kæruleysi þitt eða vanrækslu, munu þér örugglega missa launin sem Guð hefur lagt fyrir yður. Og eftir að þér hefur verið beisklega barinn með iðrun vegna galla þinna, þá muntu verða ofboðslega yfirbugaður í helvíti, dvalarstað dauðans. Því að samkvæmt fagnaðarerindinu eruð þér salt jarðarinnar [Matt. 5:13]. En ef þér bregst skyldu þinni, hvernig, má spyrja, er hægt að salta það? Ó, hversu mikil þörfin á að salta! Það er sannarlega nauðsynlegt fyrir yður að leiðrétta með salti viskunnar þetta heimska fólk, sem er svo helgað ánægju þessa heims, til þess að Drottinn, þegar hann vill tala við þá, finni þá rotna af syndum sínum ósöltuð og illa lyktandi.  Því að ef hann finnur orma, það er syndir, í þeim, vegna þess að þér hefur vanrækt skyldu yðar, mun hann skipa þeim einskis virði að kasta þeim í hyldýpi óhreinna hluta. Og vegna þess að þér getur ekki endurheimt honum mikla missi hans, mun hann örugglega fordæma yður og reka yður frá kærleiksríkri návist sinni. En sá sem beitir þessu salti ætti að vera skynsamur, forsjáll, hófsamur, lærður, friðsamur, vakandi, guðrækinn, réttlátur, sanngjarn og hreinn. Því hvernig geta fáfróðir kennt öðrum? Hvernig geta hinir lauslátu gert aðra hógværa? Og hvernig geta hinir óhreinu gert aðra hreina? Ef einhver hatar frið, hvernig getur hann þá gert aðra friðsama? Eða ef einhver hefur óhreinkað hendur sínar með ljótleika, hvernig getur hann hreinsað óhreinindi annars? Við lesum líka að ef blindur leiðir blindan munu báðir falla í skurðinn [Matt. 15:14]. En leiðréttið ykkur fyrst, til þess að þér getir, laus við ásakanir, leiðrétt þá sem þér eru undirorpnir. Ef þið viljið vera vinir Guðs, þá gerið með glöðu geði það sem þið vitið að mun þóknast honum. Sérstaklega verður þér að láta öll mál sem snerta kirkjuna stjórnast af kirkjulögum. Og gætið þess að símónía festi ekki rætur meðal yðar, svo að bæði þeir sem kaupa og þeir sem selja [kirkjuembættin] verði barðir með plágum Drottins um þröngar götur og hraktir inn á stað tortímingar og ruglings. Haltu kirkjunni og prestunum í öllum sínum stigum algjörlega lausum við veraldlega valdið. Sjáið til þess að tíund, sem Guði tilheyrir, sé tryggilega greidd af allri afurð landsins; lát þá hvorki selja né halda eftir. Ef einhver grípur biskup skal meðhöndla hann sem útlaga. Ef einhver tekur eða rænir munka, eða klerka eða nunnur, eða þjóna þeirra, eða pílagríma eða kaupmenn, þá sé hann bölvaður. Látið reka ræningja og kveikjumenn og alla vitorðsmenn þeirra úr kirkjunni og sýkna. Ef manni sem gefur ekki hluta af eign sinni sem ölmusu er refsað með helvítis fordæmingu, hvernig á þá að refsa þeim sem rænir öðrum eignum hans? Því svo fór um ríka manninn í fagnaðarerindinu [Lúk 16:19]; honum var ekki refsað af því að hann hafði stolið hlutum annars, heldur af því að hann hafði ekki notað vel það sem hans var.

"Þú hefur lengi séð þá miklu óreglu í heiminum sem þessi glæpir valda. Það er svo slæmt í sumum héruðum þínum, er mér sagt, og þú ert svo veikburða í réttarfarinu, að maður getur varla farið með. veginn dag eða nótt án þess að verða fyrir árás ræningja, og hvort sem er heima eða erlendis er hætta á að maður verði rændur með valdi eða svikum. Þess vegna er nauðsynlegt að endurtaka vopnahléið, eins og það er almennt kallað, sem lýst var yfir. fyrir löngu síðan af vorum heilögu feðrum. Ég áminn og krefst þess að þið, hver og einn, reynið mjög að halda vopnahléinu í ykkar biskupsdæmi. Og ef einhver verður leiddur af yfirlæti sínu eða hroka til að rjúfa þetta vopnahlé, með valdi Guðs og með lögum þessa ráðs skal hann sýknaður."

Eftir að þessum og ýmsum öðrum málum hafði verið sinnt, þökkuðu allir sem viðstaddir voru, klerkar og fólk, Guði og féllust á tillögu páfans. Þeir lofuðu allir dyggilega að halda skipanirnar. Þá sagði páfi, að í öðrum heimshluta væri kristnin að þjást af ástandi, sem væri verra en það, sem nú var nefnt. Hann hélt áfram:

"Þrátt fyrir, Guðs synir, hafið þið lofað ákveðnara en nokkru sinni fyrr að halda friðinn sín á milli og varðveita réttindi kirkjunnar, þá er enn mikilvægt verk fyrir ykkur að vinna. Nýlega kviknað af guðlegri leiðréttingu, verðið þið að beittu styrk réttlætis þíns til annars máls, sem snertir þig jafnt og Guð, því að bræður þínir, sem búa fyrir austan, þurfa á hjálp þinni að halda, og þú verður að flýta þér að veita þeim þá aðstoð, sem þeim hefur oft verið heitið. , eins og flestir hafa heyrt hafa Tyrkir og Arabar ráðist á þá og hafa lagt undir sig yfirráðasvæði Rúmeníu [gríska heimsveldisins] allt vestur að strönd Miðjarðarhafs og Hellespont, sem er kallaður Armur heilags Georgs. Þeir hafa hertekið meira og meira af löndum þessara kristnu og hafa sigrað þá í sjö orrustum. Þeir hafa drepið og hertekið marga, og hafa eyðilagt kirkjurnar og eyðilagt heimsveldið. Ef þér leyfir þeim að halda þannig áfram um stund með óhreinleika, þá verða trúir Guðs mun víðar fyrir árásum þeirra. Af þessum sökum bið ég, eða réttara sagt Drottinn, ykkur sem boðbera Krists að birta þetta alls staðar og sannfæra allt fólk af hvaða stigi sem er, fótgönguliðar og riddarar, fátækir og ríkir, til að bera hjálp til þessara kristnu manna og að eyða þessum viðbjóðslega kynstofni úr löndum vina okkar. Ég segi þetta við þá sem eru viðstaddir, það átti líka við þá sem eru fjarverandi. Þar að auki skipar Kristur það.

"Allir sem deyja á leiðinni, hvort sem er á landi eða sjó, eða í bardaga gegn heiðingjum, munu fá tafarlausa fyrirgefningu synda. Þetta gef ég þeim fyrir kraft Guðs sem mér er falið. Ó, hvílík svívirðing ef svo er. fyrirlitinn og auðmjúkur kynþáttur, sem dýrkar illa anda, ætti að sigra fólk, sem hefur trú á almáttugan Guð og er gert dýrlegt með nafni Krists!Með hvaða svívirðingum mun Drottinn yfirbuga okkur, ef þú hjálpar ekki þeim, sem með okkur, játa kristna trú!Látum þá sem hafa verið óréttlátir vanir að heyja einkastríð gegn hinum trúuðu ganga nú gegn vantrúum og enda með sigri þetta stríð sem hefði átt að hefjast fyrir löngu. Þeir sem lengi hafa verið ræningjar, verða nú riddarar. Þeir sem hafa barist gegn bræðrum sínum og ættingjum berjist nú á almennilegan hátt gegn villimönnum. Þeir sem hafa þjónað sem málaliðar fyrir lítil laun fá nú eilífa launin. Leyfðu þeim sem hafa verið að þreyta sig. bæði á líkama og sál vinna nú að tvöföldum heiður. Sjá! hér til hliðar munu vera sorgmæddir og fátækir, þar á meðal auðmenn; hinum megin, óvinir Drottins, þar á meðal vinir hans. Látið þeir, sem fara, eigi leggja af ferðinni, heldur leigi lönd sín og innheimta fé til útgjalda sinna; Og um leið og veturinn er liðinn og vorið kemur, þá skal hann leggja ákaft á leiðina með Guð að leiðarljósi."

 

Heimild:

Bongars, Gesta Dei per Francos, 1, pp. 382 f., trans in Oliver J. Thatcher, and Edgar Holmes McNeal, eds., A Source Book for Medieval History, (New York: Scribners, 1905), 513-17

 

Verður örlög Íslands lík þeirra í Hawaii?

Sagnfræðin og sagan er mikill viskubrunnur sem opnar dyr til fortíðar og varpar ljósi á samtíðina. Einn vitur maður sagði að sagan kennir okkur að við erum dæmd til gera sömu mistökin aftur og aftur, því við lærum aldrei af sögunni. Það er lærdómurinn af lestri sögu!

Þetta er rétt mat, því að maðurinn er fljótur að gleyma, nýjar kynslóðir koma fram og gera sömu mistök og forfeðurnir, bara á annan hátt. Jafnvel í samtímanum sjáum við vítin sem við getum varist, en álpumst samt ofan í næsta forapytt. Bloggritari spyr sig nánast daglega, hvernig getur fólk verið svona vitlaust og reynir að finna skýringu á hvernig fólk hagar sér svona heimskulega?

Einu skýringarnar sem hann finnur er að fólk er illa upplýst, því er sama eða það lætur hugmyndafræði ráða gjörum sínum, ekki almenna skynsemi. Einn spekingurinn sagði að mannkynið, þjóðir eða hópar fari reglulega í gegnum ákveðin skeið brjálæðis.

Þessar hugsanir koma upp í hugann þegar samfélagsleg þróun er skoðuð á Íslandi síðastliðin misseri. Íslendingar í dag eru uppteknir af tækninni og góðæri og meðal Íslendingurinn er búinn að tapa tengslin við landið, tungumálið, söguna og menninguna. Þegar hann lifir í loftbólu, sér hann ekkert nema sjálfan sig og sitt líf en á meðan brennur húsið allt í kringum hann.

Misvitrir stjórnmálamenn, óupplýstir um sögu og menningu eigin þjóðar og hafa enga framtíðarsýn, hjálpa til að brjóta niður hefðir og gildi sem hafa haldið íslensku þjóðfélagi saman hátt í 1200 ár. Í Íslandsklukkunni er fleyg setning: "Feitur þjónn er ekki mikill maður. Barður þræll er mikill maður, því í hans brjósti á frelsið heima."

Við Íslendingar erum orðnir feitir þjónar yfirþjóðlegs valds suður í Evrópu og lúbarðir kjölturakkar stórveldisins í vestri. Ekki er treyst á eigin getu, heldur skriðið undir kjólfald fröken Evrópu eða jakkalafur Sam frænda öllum stundum. Ekki einu sinni er reynt að hafa sér íslenska utanríkisstefnu - lesist skoðun - heldur er stöðugt hlerað, hvað ætla hinar Norðurlandaþjóðirnar að gera í þessu eða þessu máli? Færeyingarnir eru sjálfstæðari en Íslendingar, þótt þeir eigi að heita undir danskri stjórn.

Það er ein þjóð og örlög hennar sem við Íslendingar getum lært af, en það er hin frábæra þjóð Hawaii sem átti stórkostlega menningu og sögu, en þjóðin er núna horfin sem þjóð og eru íbúarnir núna feitir þjónar Bandaríkjanna og lítill minnihlutahópur í eigið landi. Hawaii var eitt sitt sjálfstætt koungusríki en er í dag eitt af 50 ríkjum Bandaríkjanna. Hvernig gerist sú saga?  Kíkjum á Wikipedíu í lauslegri þýðingu. Overthrow of the Hawaiian Kingdom

"Byltingin í konungsríkinu Hawaii var valdarán gegn Lili´uokalani drottningu, sem átti sér stað 17. janúar 1893 á eyjunni O´ahu og undir forystu öryggisnefndarinnar, sem samanstóð af sjö erlendum íbúum og sex þegnum Hawaii konungsríkisins í Bandaríkjunum. búsetta í Honolulu. Nefndin kallaði á John L. Stevens, ráðherra Bandaríkjanna, að kveða til bandaríska landgönguliðið til að vernda þjóðarhagsmuni Bandaríkjanna. Uppreisnarmennirnir stofnuðu lýðveldið Hawaii, en lokamarkmið þeirra var innlimun eyjanna við Bandaríkin, sem átti sér stað árið 1898.

Í afsökunarályktun bandaríska þingsins frá 1993 er viðurkennt að "...uppreisnin í konungsríkinu Hawaii hafi átt sér stað með virkri þátttöku umboðsmanna og borgara Bandaríkjanna og innfæddir Hawaii-búar afsöluðu sér aldrei beint til Bandaríkjanna kröfum sínum um eðlislægt fullveldi þeirra sem þjóð yfir þjóðlendum sínum, annað hvort í gegnum konungsríkið Hawaii eða með þjóðaratkvæðagreiðslu." Umræður um viðburðinn gegna enn mikilvægu hlutverki innan fullveldishreyfingunnar á Hawaii."

En hlutirnir gerast ekki einn tveir og þrír og án samhengis. Menning íbúa Hawaii fór hallokandi strax við fund evróskra landkönnuða en kapteinn Cook tók land þar 1778. Með Evrópumönnum komu sjúkdómar, glæpir og umbylting hawaiiskt samfélags. Blokkritari er einmitt að horfa á stórmyndina Hawaii (1966) með  Julie Andrews, Max von Sydow og Richard Harris sem fjallar um komu trúboða til eyjanna 1820. Stórkostleg mynd en sorgleg. Niðurstaðan var að útlendingum fjölgaði í Hawaii, völdin færðust smá saman til aðkomumannanna og frumbyggjarnir, með ekki nógu sterkt tengslanet við umheiminn, treysti meira og meira á Bandaríkin. 

Svo missa menn menningu sína, í smáum skrefum, fyrst er það trúin, svo tungumálið, svo gildin; heimamenn verða minnihlutahópur og svo dettur einhverjum snillingi í hug (íslenskum Gissuri Þorvaldssyni) að kannski væri best að Ísland verði 51 ríki Bandaríkjanna eða gangi í ESB. Látum aðra ráða örlögum eyjaskeggja.

Erlendir kóngar eða (íslenskir) umboðsmenn þeirra reyndu oftar en einu sinni að selja Ísland sem skiptimynt, án þess að spyrja Íslendinga eins eða neins. Við vorum barðir þrælar en stolir.

Allt sem hefur verið byggt upp á Íslandi, allar þessu glæsibyggingar,vegir og brýr, hefur verið byggt upp af sjálfstæðum Íslendingum síðan 1874, af sjálfstæðum eða sjálfstætt þenkjandi íbúum landsins. Fátækasta ríki Evrópu, er orðið eitt ríkasta, þökk sé frelsinu og sjálfsákvörðunar réttinum. En þjóðir koma og fara og menning þeirra með. Hvar er til dæmis Prússland í dag? Hvar er Býsantíum í dag? Hvar er Skotland í dag? Og svo framvegis. Hvar verður Ísland á morgun? Komið á ruslahaug sögunnar?

Endum þennan pistill á orðum skáldsins (sem flestir eru hættir að lesa eða kannast við):

"Mávera sigraðri þjóð sé best að útþurkast: ekki með orði skal ég biðja íslenskum vægðar. Vér íslenskir erum sannarlega ekki ofgóðir að deya. Og lífið er oss laungu einskisvert. Aðeins eitt getum vér ekki mist meðan einn maður, hvortheldur ríkur eða fátækur, stendur uppi af þessu fólki; og jafnvel dauðir getum vér ekki verið þess án; og þetta er það sem um er talað í því gamla kvæði, það sem vér köllum orðstír ..."

(Halldór K. Laxness. Eldur í Kaupinhafn. 10. kafli. Snæfríður Íslandssól.)

Hvað varð um gröf Jóns Arasonar og sona? Hefur öxin og jörðin geymt þá best?

Hér hefur verið rakið örlög mannvistaleifa Ríkharðs 3.  En Íslendingar eiga líka til merkilegar sögur af afdrifum beinagrinda af sögufrægum Íslendingum.  Þekktust er sagan af Jónasi Hallgrímssyni þjóðskáld og þrautagangan mannvistaleifa hans áður en beinin voruð vistuð í þjóðargrafreit Íslendinga á Þingvöllum.  En það er önnur sagan sem hefur vakið minna athygli.

Frægasta aftaka Íslands sögunnar sem breytti gangi hennar er að sjálfsögðu aftaka Jóns Arasonar Hólabiskups og sona hans 1550.

Þeir voru handteknir í Sauðafellsför sinni. Þeir færðir að Skálholti, í fangavist og að lokum hálshöggvnir. Síra Jón Bjarnason átti að hafa ansað til um örlög fanganna: „Eg em fávísastur af yður öllum, og kann eg ráð til að geyma þá.“ Þeir sögðust það vilja heyra. Hann sagði þá: „Öxin og jörðin geymir þá best.“ Þeir svo teknir af lífi í aftöku.

Norðanmenn áttu að hafa tekið líkin upp í apríl 1551 og farið með þau norður og þau grafin á Hólum í Hjartardal við dómkirkjuna.

En er vitað hvað varð svo um gröf þeirra? Í Morgunblaðinu frá 1927 (aukablað, 4. janúar) segir frá að maður að nafni Guðbrandur Jónsson frá Reykjavík hafi látið grafa í kirkjugarðinn vestan núverandi kirkju á Hólum 1918. Segir sagan að Guðbrandur hafi sagt vera í sambandi við Páfastólinn, ætlunin hafi verið að fara með beinin suður og gera Jón biskup að dýrlingi. Hann hafi komist alla leið til þýskalands en þar endaði för hans er páfamenn tóku fálega í erindi hans. Er málið var borið undir Guðbrand segir hann að þetta sé vitleysa. Hann hafi farið með beinin til Reykjavíkur til rannsókna. Guðbrandur á að hafa afhent Matthías Þórðarsyni beinin og þau séu í hans vörslu.

En aftur að meintum uppgröftri:

Hittu menn þá fyrir gröf með beinaleifum úr þrem mönnum og virðast beinin eftir lýsingunni hafa verið mjög illa farin og lítið eftir af þeim. Taldi Guðbrandur að þetta væru bein Jóns Arasonar og sona hans tveggja, er höggnir voru með honum. Þetta virðist hann byggja einkum á því hvar beinin fundust, og að þessir þrír voru grafnir saman „undir einu hvolfi“. Þá taldi hann höfuð eins mannsins legið í handarkrika hans.  Heimild: Skagfirðingabók, 1. tölublað (01.01.1991).

Engum sögum fer af hvort þær hafi verið rannsakaðar frekar ef rannsókn má kalla. Hefðu rannsóknir verið vanbúnar. Tæknin sem nú er komin í fornleifarannsóknir er orðið stjarnfræðileg góð og DNA rannsóknir farið svo fram, að auðvelt ætti að vera að kanna uppruna beinanna. Af Jón er líka kominn stór ættarbogi og því ekki erfitt að kanna upprunan.

Þessum beinum var komið fyrir í kistu í turninum við kirkjuna, en hann var vígður 1950.  Ef svo kann að reynast ekki hafi verið gert neitt síðan, væri það stórkostlegt afrek, með hjálp erfðatækninnar, að staðfesta þessa sögu, og búa almennilega um beinin. Ekkert er að marka "rannsóknir" fyrri tíðar manna. 

Ef grafarspjöll hafa átt sér stað, væri fróðlegt að fá það staðfest. Hver gaf Guðbrandi leyfi til að grafa í heilugum grafreit? Gróf hann í raun og veru? Hvar eru beinin raunverulega? Eru þau í Reykjavík, Þýskalandi eða kirkjuturninum á Hólum?

Ef einhver ætti heima í þjóðargrafreiti Íslendinga á Þingvöllum, væri það Jón Arason, sem barðist á móti Dönum og siðaskiptunum.

Um ósóma aldar sinnar

Hnigna tekr heimsins magn.
Hvar finnur vin sinn?
Fær margur falsbjörg,
forsómar manndóm.
Tryggðin er trylld sögð.
Trúin gerist veik nú.
Drepinn held eg drengskap.
Dyggð er rekin í óbyggð.

Jón Arason, Hólabiskup.

Hvað ætli Jóni finnist um kristni í dag og ósóma samtímans?