Skoðanakannanir og almenningsálitið

Síðan siðmenningin hefur verið til, hafa ríki og valdhafar beitt markvissum áróðri til að móta álit þegna eða borgara. Frá tímum Súmer og Egypta hafa veggmyndir eða ritað mál verið notað til að hafa áhrif á almenning. Síðan þá hefur ýmislegt bæst við í vopnasafn áróðursmeistaranna. Nútímafjölmiðlar og skoðanakannanna fyrirtæki eru markviss notaðir til að dreifa áróðri.

Meistarar meistaranna í nútíma áróðri voru nasistar og kommúnistar sem gerðu þetta að vísindagrein. En það eru ekki bara stjórnvöld sem reyna að hafa áhrif. Einstaklingar og fyrirtæki hafa bæst við og þeir nýta sér tæki eins og skoðanakannanir til að efla málstað sinn. Kíkjum á þetta og athugum hvort eitthvað sé til í þessu.

Fjölmiðlar eru almennt í eigu einkaaðila. Löngum vitað að auðmenn kaupi sér fjölmiðla til að fá jákvæða umfjöllun, líka á Íslandi. Þeir eru þar með ekki hlutlausir né starfsfólk þeirra. Enginn fjölmiðill er algjörlega hlutlaus. Oft eru þeir í liði með hinum eða þessum og skrifa fréttir eða birta skoðanakannanir sem styðja málstaðinn sem þeir styðja.

Fullyrðing mín að skoðanakannanir og fréttir eru notaðar til að móta almenningsálit er þar með rétt. Svo eru þær sem eru leynilegar (til að kanna á bakvið tjöldin, hvort viðkomandi njóti fylgi og ef niðurstaðan er neikvæð, er hún aldrei birt). Það er einhver sem pantar og greiðir fyrir skoðanakönnun. Hann vill væntanlega fá jákvæð svör.

Hlutdrægar spurningar eru oft markvisst notaðar til að fá "rétt svar". Hópurinn sem er spurður e.t.v. einsleitur, þýðið of lítið o.s.frv.

Fyrirtækin sem gera skoðanakannanir um sama viðfangsefni fá mismunandi niðurstöður úr könnunum sínum. Hvers vegna er það svo?

Fullyrðing um þeir sem eru efstir eiga það skilið, því að þeir eiga mest erindi til fólks stenst ekki. Bloggritari get bent á þrjá frambjóðendur til viðbótar en þá sem baða sig í sviðsljósi fjölmiðla sem myndu sóma sér vel á Bessastöðum en þeir fá EKKI tækifæri vegna hlutdrægni fjölmiðla.

Ótímabærar skoðanakannanir eru birtar; framboðsfrestur ekki einu sinni búinn, búa til sigurvegara og tapara. Engar kappræður farið fram. Þeir sem eru þegar baðaðir í sviðsljósinu fá forskot.

Fólk er hjarðdýr, það velur að vera í vinningsliðinu. Í sumum löndum er bannað að birta skoðanakannanir dögum fyrir kosningar. Af hverju?

Eftir að bloggari skrifaði grein sína er gerð skoðanakönnun á Útvarpi sögu. Þar kemur fram að mikil meirihluti hlustenda treystir ekki skoðanakannanna fyrirtækin, en ég tek þá niðurstöðu með miklum fyrirvara eins og allar aðrar skoðanakannanir. Talandi um skoðanakannanir á Útvarpi sögu, þá eru þær ágæt dæmi um óvísindalega skoðanakannanir og oft þar dæmi um mótandi spurningar.

Traustið er farið á fjölmiðlum og á þeim sem hjálpa til við að móta almenningsálitið og stjórnvöldum almennt. Fólk leitar annars staðar að upplýsingum, það sér í gegnum áróðurinn sem leynt eða ljóst er rekinn af ýmsum aðilum. Það leitar á netið í aðrar upplýsingaveitur en fjölmiðla.

Að lokum. Hér er ágæt grein um hvernig kannanir hafa áhrif á hegðun - sjá slóð: How Polls Influence Behavior

Þar segir í lauslegri þýðingu: "Ný rannsókn eftir Neil Malhotra frá Stanfords Graduate School of Business og David Rothschild hjá Microsoft Research, sýnir að sumir kjósendur skipta í raun um lið (eftir niðurstöður skoðanakannanna) í viðleitni til að finnast þeir vera samþykktir og vera hluti af sigurliði. En rannsóknin kemst líka að þeirri niðurstöðu að meiri fjöldi kjósenda sé að leita að "visku mannfjöldans" þegar þeir meta niðurstöður skoðanakannana og að álit sérfræðinga skipti þá meira máli en jafningja þeirra."

Sum sé, ef sérfræðingurinn segir þetta, þá er það frekar rétt en það sem jafningi minn segir. Hvað er þá eftir af "eigin vali" kjósandans þegar hann lætur aðra stjórna vali sínu?

 

Frelsin fjögur - haturorðræða í Skotlandi og forseti Íslands

Margarét Thatcher talar um frelsin fjögur. Þau eru: Frelsi til umræðna - málfrelsi; frelsi til að velja sér stjórnmálaflokk - pólitískt frelsi; séreignarrétturinn og Sjálfsákvörðunarréttur þjóðar. Hér er tekið til umræðu málfrelsið sem á undir högg að sækja í lýðræðisríkjum heims. Nú síðast hefur Skotland bæst í hóp þeirra sem setur tjáningarfrelsið hömlur. Og það í landi  uppruna frelsisins! Nú er forseti vor ásamt menntamálaráðherra að fara í opinbera heimsókn til Skotlands. Mun forsetinn vekja máls á þessu við skosku stjórnina og mótmæla heftingu málfrelsins? NEI, örugglega ekki.  Látum Margaret Thatcher hafa orðið:

"Umræðufrelsið

Allir háskólar hafa fleiri en einn tilgang. Eins og orðið „háskóli“ gefur til kynna, verður það að samanstanda af mismunandi deildum, sem ná yfir mismunandi þætti þekkingar, sem mynda eins nálægt og hægt er "alhliða" fræðisamfélag. Frægasta enska verkið sem lýsir því hvað háskóli ætti að vera og gera er enn bók John Henry Newman Cardinal Newmans Idea of a University. Á þeim 140 árum sem liðin eru frá því hún var skrifuð hafa háskólar að sjálfsögðu breyst að sumu leyti og orðið óþekkjanlegir.

Vísinda- og meira og minna verknámsbrautir gegna miklu stærra hlutverki - og það er rétt. Því að í heimi þar sem atvinnugreinar byggjast á vísindum og þar sem mikil alþjóðleg samkeppni ríkir í starfsgreinum, þarf menntun í háskóla að taka fullt tillit til hagnýtra krafna. Það verður að búa fólk til að skara fram úr í góðu starfi. Og það verður að aðstoða nýja kynslóð við að leggja sitt af mörkum til langtímaframfara þjóðarinnar. En Newman lagði áherslu á - á þann hátt sem mörgum samstarfsmönnum hans líkaði ekki við - að það sem aðgreinir háskóla frá öllum öðrum menntastofnunum væri að stunda nám í eigin þágu. Í slíkum háskóla ættu allir þeir sem taka þátt í að sækjast eftir fræðum - hver sem sérgrein þeirra er - að leitast við að læra hver af öðrum og skapa með umræðum sannkallað samfélag frjálslynds náms. Það er sönn og tímalaus innsýn. Innan háskóla okkar verðum við að halda uppi hugsunar- og umræðufrelsi. Við verðum að ræða þau mál sem brenna á. Við verðum að berjast harkalega í baráttu hugmyndanna. Og allt verðum við að gera þetta í anda góðs húmors, umburðarlyndis og gagnkvæmrar virðingar. Umræðufrelsi er eitthvað meira en bara málfrelsi. Umræða krefst vilja til að hlusta jafn mikið og getu til að rökræða. Í gegnum umræðu bæði kennum við og lærum - og því víðar sem umræðan nær því meiri líkur eru á því að við fjöllum um mannlegan skilningi.

Umræðufrelsi getur verið ógnað á ýmsa vegu. Augljóslegast getur það verið vísvitandi bælt, latt eða refsað af yfirvöldum. Það gæti líka minnkað þar sem einstaklingar eru hræddir frá trú sinni vegna þessa fíngerða og spillandi þrýstings sem Alexander Solzhenitzyn lýsti svo vel sem "ritskoðun á tísku". Eða það getur einfaldlega visnað - svipt ljósi og lífi vegna sameiginlegrar löngunar til að sækjast eftir svokölluðum "samstöðu" á hvaða verði sem er, jafnvel prinsippverði.

John Stuart Mill skrifaði í frægri ritgerð sinni On Liberty: "ef allt mannkyn að frádregnum einni manneskju, væri á sömu skoðun og aðeins ein manneskja á gagnstæðri skoðun, væri mannkyninu ekki réttlætanlegra að þagga niður í þeirri manneskju, en hann, ef hann hefði vald, væri réttlætanlegt að þagga niður í mannkyninu. Það er líka efnislegt tap þegar sljór einsleitni, af því tagi sem sósíalismi eins og aðrar alræðishvatir áður en hann hvetur til, kemur í stað einstaklingshyggju og fjölbreytileika. Litið á sérstaka sögu okkar sýnir þetta. Vesturlönd náðu efnahagslegum yfirburðum sínum og njóta nú hárra lífskjara vegna þess að það hefur verið framtaks- og samkeppnisandi til að leysa tæknileg vandamál og síðan að beita lausnunum á hagnýtar þarfir manna. Það er vissulega það sem aðgreinir nútíma evrópska siðmenningu okkar frá fyrri tímum. Kínverjar uppgötvuðu seguláttavitann - en það var enginn efnahagslegur hvati fyrir þá til að sigla um heiminn. Ég tel að Tíbetar hafi uppgötvað hreyfingu hverfla: en þeir létu sér nægja að nota hana til að snúa bænahjólunum sínum. Býsansmenn uppgötvuðu klukkuverk - og þeir notuðu það til að svífa keisarann um til að heilla sendiherra villimanna Evrópu. En við þurfum ekki að teygja okkur svo langt aftur í fortíðina til að sýna fram á hvernig frjáls umræða og efnahagslegar framfarir eru sterk, ef lúmskur, tengd. Líttu bara í kringum þig á efnahagslegum mistökum kommúnistastjórnarhagkerfisins.

Alræðisríki gæti tekist - eins og árangur Rauða her Stalíns á fjórða áratugnum sýndi - að beita valdi og skelfingu til að framleiða gríðarlegt magn af vopnum; en þróun og beiting tækni krefst rökræðna, rökstuddra umræðu og tilrauna - hugarfar sem aldrei er hægt að sætta sig við takmörk núverandi þekkingar. Þess vegna gátu Sovétríkin ekki jafnast á við tæknina á bak við SDI áætlun Bandaríkjanna: hún er tengslin milli siðferðislegs og hernaðarlegs bilunar kommúnismans. En umræðufrelsi á sér beinari og jafnhagstæðari notkun í stjórnmálum. Þegar fólk er fært um að rökræða opinberlega um mistök stjórnmálastjórnar, öðlast það fljótt hugrekki og sjálfstraust til að endurbæta hana.

Þess vegna - með nokkrum enn sorglegum undantekningum - hefur sú stefna kommúnista, að leyfa örlítið lýðræði, til að halda völdum í ljósi kröfu um umbætur, mistekist í Austur-Evrópu og Sovétríkjunum. Og þegar, eins og átti sér stað við valdaránstilraunina í Sovétríkjunum fyrr á þessu ári, hafa hugrakkir lýðræðissinnar og fólk aðgang að umheiminum með samskiptafrelsi, verður kraftur fordæmis þeirra ómótstæðilegur. Auðvitað er meira í pólitík - og miklu meira við að stjórna landi - en að sitja og taka þátt í umræðum. Þeir sem bera ábyrgð á velferð landsins geta ekki einskorðað sig við að útskýra meginreglur, telja upp vandamál og ræða þau endalaust. En það er samt eitt verra en það - það er að láta eins og talsmenn svokallaðra "samstöðupólitíka" gera, að engin prinsippárekstur sé til staðar og að sérhver erfiðleiki skili lausn á aðeins raunsærri nálgun sérfræðinga."

 

Forseta frambjóðandi dregur í land orð sín um styrkingu íslenskra varna

Bloggritari var að horfa á ágætt sjónvarpsviðtal við Baldur Þórhallsson forsetaframbjóðanda.  Hann er einn af þremur frambjóðendum sem bloggritari telur hæfan í embættið. Baldur útskýrði afstöðu sína í mörgum málum og skýrari mynd er komin af honum sem frambjóðanda.

En það skaut skökku við er hann afneitaði orð sín um að Íslendingar þyrftu að taka varnarmál sín fastari tökum. "Það er algjör misskilningur að ég vilji stofna íslenskan her....ég myndi skjóta málinu í þjóðaratkvæði". Kannski er hann að reyna að hræða ekki hugsanlega kjósendur frá sér enda ekkert skemmtiefni að ræða varnarmál né til vinsældra fallið. En það þarf að fara í fjósið á hverjum morgni að moka flórinn. Varnarmál eru fjósaverk, leiðinleg en nauðsynleg.  

Það telst hvergi annars staðar en á Íslandi vera "tabú" að tala um eigin varnir og hvernig beri að verja borgaranna fyrir árásir, sem geta verið í formi hryðjuverkaárása, glæpasamtaka eða jafnvel erlendra ríkja.

Alls staðar á Norðurlöndum eru ráðamenn að ræða um stækkun herafla sinna. Norðmenn um tæp 5000 þúsund manns en norski herinn er með 18 þúsund manns undir vopnum. Svíar ætla að stækka her sinn, Danir líka og bæði ríkin auka fjárlög til eflinga herafla sinna (Svíar nú í vikunni töluðu um fjárfestingu í loftvarnarbyrgi). Sama á við um Finna en Svíar og þeir hafa nýverið gengið í NATÓ. Það er spýtt í lófanna og aukinn þungi lagður í eflingu varna ríkjanna. Allar Norðurlandaþjóðirnar vilja efla varnir sínar, nema Ísland. Sem jú að vísu ætlar að auka fjármagn sem fer til varnarmála en ekkert raungert, áþreifanlegt, verður gert, eins og til dæmis að stofna íslenskan her/öryggissveitir/heimavarnarlið.

Af hverju er þetta andvaraleysi á Íslandi? Halda Íslendingar á tímum gervihnatta og eldflauga sem skjóta má á milli heimsálfa, að þeir séu stikkfríir? Ekkert gerist á Íslandi? Að við séum ekki skotmark?  Við sem erum undir pilsfald mesta hernaðarveldi heims og við þar með réttmætt skotmark. Rússar búnir að gleyma skotfæra sendingu íslenskra stjórnvalda til Úkraínu? Eða ígildis brottreksturs sendiherra þeirra frá Íslandi? 

Til eru ótal greinar þar sem Baldur réttilega reynir að koma "vitinu" fyrir Íslendinga og vekja þá af þyrnirósarsvefninum. Ætla ekki að tínar þær til, vísa bara í nýlega grein, sjá slóð:

Ísland má ekki vera veikasti hlekkurinn

Er einhver grundvallarmunur á hvort það eru íslenskir dátar eða erlendir sem verja landið? Nei. Landið þarf landvarnir. Það er bara spurning hvort við úthýsum verkefnið eða gerum það sjálf. Bloggritari vill að við gerum þetta sjálf, því að engar aðrar þjóðir hafa sömu hagsmuni og íslenska þjóðin, þótt þær séu bandalagsþjóðir. Síðasta dæmið um andstæða hagsmuni "bandamanna okkar" er ICESAVE málið. Engir, bókstaflega engir bandamenn komu okkur til hjálpar nema Pólverjar og Færeyingjar. Svo kölluð bandamenn okkar reyndu með öllum tiltækum ráðum að berja okkur niður og beittu á okkur hryðjuverkalögum!!! Þegar virkilega á reynir, eru engir vinir í raun.

Góður stjórnmálamaður - leiðtogi á að þora að standa með góðum málum, líka þeim sem teljast til óvinsælda. Ef hann guggnar á einu, hvað næst? Stundum er best að segja ekki neitt, sérstaklega ef ekki er spurt.  Það virkaði á bloggritara eins og fyrirfram æfð spurning er fréttamaðurinn spurði: Er eitthvað sem þú vilt leiðrétta? "Já, það er algjör misskilningur að ég vilji stofna íslenskan her...."

Svo eru það orð Baldurs um her og þjóðaratkvæðisgreiðslu. Segjum svo að Alþingi samþykki að koma á fót varnarsveitir. Hvers vegna ætti forsetinn, eins og Baldur Þórhallsson sér fyrir sér, að setja málið í þjóðaratkvæðisgreiðslu? Hér er ekkert verið að vega að stjórnarskránni, aðeins verið að tryggja öryggi borgaranna eins og ríkisvaldinu ber skylda til. Landið er varið, það eru bara erlendir dátar sem gera það og við erum þegar í hernaðarbandalagi - NATÓ.

Nota bene: Netið gleymir engu.

Fjölmiðlar eru að velja forseta fyrir kjósendur

Skoðanakannanir eru ágætar eins langt og þær ná. Þær mæla fylgi frambjóðenda en geta verið skakkar á sama tíma. Það er einn þáttur sem menn taka ekki með í myndina, nema þeir sem nýta sér þær, en það er að þær eru notaðar til að móta afstöðu kjósenda.

Stöðugur fréttaflutningur af gengi einstakra frambjóðenda, fréttir og skoðanakannanir, hífur upp fylgi þeirra og býr til sigurvegara í hugum lesenda og áhorfenda. Þar með er búið að afgreiða alla hina sem eiga kannski brýnt erindi til kjósenda og eru e.t.v. "rétta" fólkið í embættið. 

Nú eru fjölmiðlar búnir að velja þrjá frambjóðendur sem líklega sigurvegara. Þetta hlýtur að draga kjarkinn úr þeim sem verða undir í kastljósi fjölmiðlanna. Og kosningabaráttan er ekki einu sinni byrjuð. Engar kappræður eða alvöru viðtöl hafa farið fram við frambjóðendur.

Bloggritari ætlar ekki að láta skoðanakannanir stjórna vali sínu, frekar en hinn daginn. Hann kýs sinn frambjóðanda sem hann telur vera réttan í embættið.  Skiptir engu máli hversu fá prósent hann fær. Þjóðin velur ekki alltaf "rétt" og það er fegurðin við lýðræðið. Til valda velst fólk, sem reynslan sýnir okkur að reyndist vera rétta fólkið eða rangt. Ef rangt, þá er einfaldlega hægt að kjósa það úr starfi.

Að öðru

Að lokum. Það er til mikils að verða forseti. Hann er nánast eins og aðalsmaður. Þetta er eitt mesta forréttindastarf landsins. Hlunindin eru með ólíkindum. Forsetinn fær húsnæði, bifreið, fæði og klæði, staðahaldari/umsjónarmaður, einkaritara, kokk, bílstjóra, hreingerningamanneskju og lífvörð (lögreglumaður á vakt). Svo var ráðinn aðstoðarmaður forsetans sem er kallaður "sérfræðingur". Hann á að hjálpa til við ræðuskrif, hélt að forsetaritari og starfsfólk á forsetaskrifstofunni hjálpaði til við það. Forsetinn hefur mannaforráð yfir níu manns samtals, tíu ef lögreglumaðurinn er talinn með  - sjá slóð: Skrifstofa forseta Íslands

Besta af öllu er að hann ræður vinnutíma sínum að miklu leyti. Hann getur verið virkur eða óvirkur, allt eftir eigin vilja.

Og nú eru sauðsvartur almúgi illa séður við Bessastaði. Aðgengi er heft og ef einhver vogar sér út á Bessastaðanes, má alveg eins búast við afskipti lögreglumanns staðarins, fer eftir í hvaða skapi hann er í.

Að halda andliti í Miðausturlöndum

Eins og þeir vita sem fylgjast með þessu bloggi, var minnst á að Ísraelar hefðu potað í björninn með því að gera árás á ræðisskrifstofu Írans í Sýrlandi. Sem er alvarlegt brot samkvæmt alþjóðalögum. Diplómatar, eignir og bifreiðar þeirra eru friðhelg og hefur svo verið í aldir. 

Spurt var, eru Ísraelar að egna Írani í stríð? Eða héldu þeir að viðbrögð Íranana yrðu engin, þeir myndu bara halda áfram að nota staðgengla sína Hezbollah og fleiri? Flestir sjá að Ísraelar gengu of langt með þessari árás á ræðismannaskrifstofu en þeir eiga ekki vísan stuðning í stjórn Bidens. Þetta var mikil áhætta sem þeir tóku nema þeir vildu láta sverfa til stáls.

Þegar fylgst var með atburðarásinni í gær varð strax ljóst að þetta væri ekki stigmögnun, um leið og Íranir sögðu að þetta væri takmörkuð aðgerð og væri búið mál ef Ísraelar svara ekki. Fyrir stjórn Írans snýst þetta um að halda andliti en um leið að sína áhangendum sínum að þeir geti nú ráðist á ríki Síonistanna eins og þeir kalla Ísrael.

Nú er að sjá næstu viðbrögð Ísraela, sem verða ekki endilega strax, þótt þeir hafi rokið strax í Hezbollah sem er næsti bær við. Málið er að Íran er landlugt land og á ekki landamæri við Ísrael. Þeir geta því ekki gert innrás og ef þeir færu af stað, væri það gegnum Sýrland (sem Bandaríkjamenn ráða þriðjung af) eða Írak. Nægur tími fyrir Ísraela til að bregðast við. Það gildir líka í hina áttina, Ísraelar geta ekki gert innrás né hafa burði til þess. Eina sem báðar þjóðir geta gert, er að gera loftárásir. Þar sem Ísraelar hafa ekki burði í að gera alls herjar loftárásir á Íran né vilja það, má búast við að þeir haldi áfram að atast í Hezbollah og Hamas. Hugsanlega hafa þeir fengið tylliástæðu til að gera loftárásir á hernaðarskotmörk í Íran (kjarnorkuvopnin valda áhyggjum).

Eitt sem vakti athygli er að Jórdanía tók þátt í vörnum Ísraels. Flestir drónarnir og eldflaugarnar voru skotin þar í landi og yfir Sýrlandi.

Að lokum, snýst þetta um halda andliti og virðist ekki vera við fyrstu sýn stigmögnun átaka. Sem betur fer. Skiptir engu máli hvort að drónarnir eða eldflaugarnar hafi valdi tjóni eða ekki, skilaboð voru send til Ísraels. Athygli vakti að Íranir höfðu samband við Bandaríkin til að réttlæta aðgerðir sínar og þeir kappkostuðu við að réttlæta sig við Sameinuðu þjóðirnar.

"Réttu" aðilar brugðust við og komu Ísraelum til varnar, þ.e.a.s. Bretar, Frakkar og Bandaríkjamenn. Það eru mikilvæg skilaboð til Írans.

Fræg ræða um wokisma og loftslagsmál

Hér er frábær ræða um forréttinda liðið í vestrið sem talar endalaust um loftslagsmál en á sama tíma eru hundruð milljónir manna að berjast við að hafa ofan í sig og á. Það gefur skítt í loftslagsmál, vill frekar að fá að borða.

https://fb.watch/rq1Jo5qEo8/?

Efnahagsástandið í Bandaríkjunum mars 2024

Spurningarmerki kom á andlit bloggara er hann sá í frétt DV að atvinnuleysi hafi minnkað í Bandaríkjunum og allt sé í glimrandi gangi í bandaríska hagkerfinu. Það sé merki um að efnahagurinn sé að blómstra. En það er bara ekki svo. Sjá slóð: Rífandi gangur í stærsta hagkerfi heims

Atvinnuleysi er bara ein mælistika til að mæla efnahagsástand lands. Aðrir þætti skipta borgaranna meira máli, eins og kaupmáttur og verðbólga. Stjórn Bidens hefur státað sig af því að 15 milljón starfa hafa skapast síðan hún tók við en getur þess ekki að meirihlutinn eru hlutastörf og láglaunastörf. Kíkjum á rauntölur.

Í mars 2024 hækkaði kjarnavísitala neysluverðs um 3,8% milli ára og heildarvísitala neysluverðs hækkaði um 3,5% milli ára. Kjarnaþjónusta hækkaði um 3,2%, kjarnavörur lækkaði um 0,2%, matvæli hækkaði um 0,3% og orka hækkaði um 0,2%. Heimild: Bloomberg Financial L.P.

Orkuverð og matvælaverð skipta Jón og Gunnu í Bandaríkjunum mesta máli, ekki hvort að einhver hópur sé atvinnulaus eða ekki.  Miklir erfiðleikar steðja að láglaunafólki í Bandaríkjunum, því að það þarf að keppa við ólöglegt vinnuafl, hælisleitendur sem taka við hvaða störf sem er undir lágmarkslaunum.  Stéttarfélögin í Bandaríkjunum eru ekki eins sterk og þau íslensku og ráða í raun ekkert við ástandið.

Hvað olli verðbólgutölum mars 2024? Það eru stórar vörður sem varða leiðina til hjöðnunar eða hækkunnar verðbólgu. Það er húsnæðiskostnaður og bensínverð. Vinnumálastofnun Bandaríkjanna bendir á að "þessar tvær vísitölur hafi lagt til meira en helming mánaðarlegrar hækkunar vísitölunnar fyrir alla hluti."  Aðrir þættir er brjálæðisleg skuldasöfnun og eyðsla alríkisstjórnarinnar og reglugerðarfargan sem gerir framleiðslukostnað vara of háan.  Bandaríkjamenn framleiða ekki nóg af jarðeldsneyti, þótt heilu olíulindirnar standa ónotaðar en það er vegna grænnar stefnu Biden stjórnarinnar. Á meðan þurfa Bandaríkjamenn að kaupa olíu af óvinveittum þjóðum eins og Venesúela.

Verðbólga í Bandaríkjunum er 3,48% samanborið við 3,15% í síðasta mánuði og 4,98% í fyrra. Þetta er hærra en langtímameðaltalið sem er 3,28%.  Hæst fór verðbólgan í 9% í valdatíð Bidens en var 1,4% er Trump skildi við búi.

Langtímahorfur fyrir bandarískt efnahagslíf eru ekki góðar.  Alríkisstjórnin er rekin með methalla sem erfitt er að sjá hvernig hægt er að brúa. Eins og á Íslandi er eyðslufyllerí stjórnvalda að keyra upp verðbólgu, hærri skatta og almennan neyðslukostnað.

 

 

 

Undirskriftarlistinn: "Bjarni Benediktsson hefur ekki minn stuðning sem forsætisráðherra"

Í síðasta pistli var talað um spillingu í íslenskum stjórnmálum sem er landlæg. En langlundargeð Íslendinga hefur verið með ólíkindum og menn sætt sig við frændhyglina í áratugi. En það varð samt eðlisbreyting með bankahruninu 2008. Hinn þolgóði, möglunarlausi og þolinmóði Íslendingur fékk alveg nóg af íslensku stjórnmálastéttinni og gerði uppreisn.

Traustið hvarf á stjórnmálamönnum, á bankakerfinu og stjórnkerfinu almennt á nokkrum dögum. Þetta traust hefur greinilega ekki komið aftur og því má segja að bankahrunið hafi verið tímamóta viðburður. Íslendingar ætla sér greinilega ekki að láta elítuna leiða sig aftur í myrkrið.

Nú er í gangi undirskriftalisti á island.is gegn setu Bjarna Benediktssonar í stóli forsætisráðherra.  Hátt í 30 þúsund manns hafa skrifað sig á þennan lista í dag.  Þar segir á forsíðu undirskriftarlistans: Bjarni Benediktsson nýtur lítils trausts meðal almennings. Fyrir einungis fjórum mánuðum var niðurstaða maskínu að: "Þrír af hverjum fjórum bera lítið traust til utanríkisráðherra samkvæmt nýrri skoðanakönnun." Bjarni Benediktsson nýtur ekki okkar stuðnings sem forsætisráðherra.

https://www.ruv.is/frettir/innlent/2023-12-12-bjarni-faer-thridju-verstu-utkomu-i-maelingum-maskinu-fra-upphafi-399447

En málið er stærra en Bjarni sjálfur sem er ímynd spillingarinnar í augum íslensks almennings. Vantraustið snýr eiginlega að öllum ráðherrum ríkistjórnarinnar, Svandís, Sigurður Ingi, Katrín eru öll rúin trausti, þótt þau hafi ekki fengið undirskriftalista gegn sér.

Það þarf ekki miklar gáfur til að sjá að núverandi stjórn situr bara til að sitja. Engum í stjórnarflokkunum langar í kosningar, þar sem öllum flokkunum bíður afhroð. Betra að þreyja þorrann og fá eitt ár í viðbót við völd. 

Katrín var fyrst til að stökkva frá borði og innsigla örlög VG, en flokkurinn er í dag lifandi afturganga. Litla traustið sem flokkurinn naut, var einmitt vegna hennar persónu "töfra". Sigurður Ingi mun líklega vera áfram formaður en yfir örflokki.  Bjarni Benediktsson er greinilega á útleið, persónulegar óvinsældir hans eru það miklar. Bæði meðal stuðningsmanna flokksins, meðal flokksmanna en spurning er með stjórnarforustuna en hún er samsett af fylgjurum hans.

Það er auðvelt að sópa undirskriftarlistann gegn Bjarna sem rýtingsstunga í bakið af hálfu andstæðinga Sjálfstæðisflokksins. Enn og aftur, málið er dýpra og snýst að trausti á stjórnmálamönnum. Það ætti líka að vera undirskriftarlisti gegn Svandís og í raun ríkisstjórninni allri.

Blokkritari spáir að ríkisstjórnin lifi kjörtímabilið af. Allt gert til að halda ríkisstjórnarsamstarfinu áfram. VG munu kyngja ný útlendingalög, Sjálfstæðismenn skrifa undir hvaða vitleysu sem er í loftslagsmálum og Framsóknarmenn halda áfram að vera bara þarna eins og illa gerður hlutur.

 

Spilling íslenskra stjórnmála

Í mörgum löndum er spilling í stjórnmálum landlæg. Líka á Íslandi.  Íslendingar gefa sér þá mynd af sjálfum sér, sjálfa eða sjálfsmynd, að vegna þess að hér er stjórnarkerfi sem byggist á lýðræði og mannréttindum, að hér sé flest í himnalagi.

Þótt stjórnarformið sé rétt, er þar með ekki sagt að raunveruleikinn sé í samræmi við ímyndina.  Hér er nefnilega landlæg spilling, eins og er í mörgum löndum, en vegna mannfæðar, birtist hún í formi frændhygli. Frændhygli er ekki endilega að verið sé að hygla frændur, heldur er verið að hygla vini, kunningja eða bandamanna á kostnað allsherjarskipan samfélagsins.

Sjá má þetta alls staðar. Í stöður embættismanna eða í störf stjórnenda í stórfyrirtækja eða fyrirgreiðslna til handa fyrirtækja eða stofnanna.  Hæfustu einstaklingarnir eru ekki valdir til forystu. Afleiðingarnar eru auðljósar. Til dæmis í stöðu forstöðumanns stofnunar, velst áhangandi ákveðins stjórnmálaflokks, honum er verðlaunað stuðningurinn með stöðuveitu. Skiptir engu máli hvort viðkomandi valdi starfi sínu eða ekki. Meiri líkur en ekki er að stofnunin er illa rekin, engum til góðs.

Vegna þess hversu illa stjórnkerfið er rekið, er sífellt verið að brjóta mannréttindi á borgurum landsins.  Það þótt lög mæli gegn því.  Það er auðvelt að brjóta lög með því hreinlega að framfylgja þeim ekki.

Vegna minnimáttar kenndar stjórnmálastéttarinnar (við erum bara minniháttar stjórnmálamenn í örríki) er sífellt verið að sleikja sig upp við alvöru valdaklíkur erlendis. Það er gert með að reyna í sífellu að toppa vitleysunina sem kemur erlendis frá. Við verðum t.d. að slá wokisma Svíþjóðar við og vera enn meira wokistar. Höfum ýtrustu mannréttinda lög sem tekin hafa verið upp í Evrópu en framfylgjum þeim ekki þegar beita á þeim til handa sauðsvartan almúgann. Og já, látum erlenda flækingja njóta meiri mannréttinda en íslenska borgara, bara til að ímyndin út á við sé hrein. Á meðan er brotið á lítilsmagnanum - borgurum landsins.

Nýja dæmið um það er dvöl ungs fatlaðs fólk á öldrunarheimilum. Í frétt gærdagsins kom fram að hátt í tvö hundruð fatlaðir einstaklingar eru vistaðir á slíkum heimilum, vegna þess að engin úrræði er til fyrir þá. En aldrei er skortur á húsnæði, dagpeningar, fæði og klæði, menntun og heilbrigðisþjónustu  til ókunnugra sem ropa út úr sér að þeir sé hælisleitendur er þeir koma til landsins. Í meirihluta tilvika er um tilhæfilausar umsóknir að ræða og er hér um að ræða fyrirbrigði sem kallast velferða flóttamenn, fólk sem flakkar á milli landa og leitar í þjónustu landa sem hafa lélegt hælisleitakerfi vitandi vís að hér er hægt að dvelja í mörg ár á kostnað okkar skattgreiðenda. Bloggritari hélt að réttindi væru áunnin en ekki útbýtt eins og sælgæti til barna. Að kerfið er byggt á réttindum en líka skyldum.

En aftur að stjórnkerfinu. Eftir höfuðinu dansa limirnir. Þegar höfuðið, ráðherrarnir, eru gjörspilltir, er hætt við að spillingin seytli niður stjórnkerfið.  Ráðherra kemst upp með að vega að atvinnufrelsinu, ekkert er gert, hann skiptir um stól og málið er búið.  Annar ráðherra er uppvís að spillingu í bankamálum, hann skiptir um ráðherrastól og nú var hann að fá stöðuhækkun upp í æðstu stöðu íslenska lýðveldisins. Bananalýðveldi?  Ráðherraábyrgð bara orð í orðabók?

Af hverju hættir þessi þríhöfða þurs ekki leik þegar eitt höfuðið rúllar í burtu? Jú, þursinn veit að leikurinn er tapaður, hans bíður afhroð í næstu Alþingiskosningum. Vonast eftir að veður skipast í lofi og almenningur hafi skammtímaminni. 

Formaður Sjálfstæðisflokksins hefur flokkað flokk sinn niður í ruslflokk upp á einsdæmum, algjörlega rúinn trausti kjósenda flokksins (situr í skjóli valdaklíku flokksins); formaður VG hefur sent flokk sinn í Sorpu í endurvinnslu (en endar í óflokkað rusl og fer í urðun) og formaður Framsóknar afhent fylgi flokkinn í hendur Miðflokksins.

Enginn af þessum formönnum er stætt og munu þeir allir hætta þátttöku í stjórnmálum á næsta ári. Engar áhyggjur, eftir þeim bíður feitir tékkar og hlunnindi sem Alþingi hefur hlaðið undir lið sitt, forréttindastéttina Alþingsmenn. Þeir verða að hafa slík starfslok, því hvaða fyrirtæki myndu vilja hafa svona ótæka stjórnendur í sínu fyrirtæki?

Orðskrípi notuð til að breyta skynjun veruleikans

Eftir því sem tímarnir breytast og þjóðfélagið verður flóknara, breytist tungutakið; orðaforðinn breytist. Margar ástæður eru fyrir því að ný orð eru mynduð og tekin til notkunar. Það skortir t.d. sérstækan orðaforða fyrir nýja tækni. Bloggritari þýddi eitt sinn úr ensku fræðibók þar sem ekki voru til orð á íslensku fyrir ýmis hugtök sem notuð voru í bókinni. Bloggritari telst svo til að hann hafi komið með rúmlega 300 nýyrði sem flest hafa ekki ratað í daglegt mál eða orðabækur, en eru til.

Yfirleitt eru nýju orðin sem verða til, mjög lýsandi og þurfa ekki frekari skýringar en þau hljóma eða líta út. Það þarf þar með ekki hálærðar skýringar til að skýra ný hugtök, þau útskýra sig sjálf. Þetta er helsti munurinn á íslensku og ensku, hin fyrrnefnda sækir í norrænan orðaforða til að útskýra nýjan veruleika. Orð eins og sími og tölva sækja í menningararfinn. Farsími, sjónvarp,útvarp o.s.frv. eru orð sem beygjast og falla inn í íslenska tungu án örðugleika.

En síðan kemur pólitíkin og réttrúnaður nútímans með sinn orðaforða. Ekki til að lýsa veruleikanum, heldur að breyta skynjun okkar á honum. Fundin eru alls konar feluorð eða hliðrunarorð, til að fá okkur til að breyta um hugsun. Það skal tekið fram að oft er nauðsynlegt að breyta um hugtök, sum gömlu hugtökin voru niðurlægjandi.  Fávitahæli kallaðist Kópavogshæli eða Kleppur á sínum tíma og er það niðurlægjandi hugtak. Geðsjúkrahús hljómar betur og er jafn lýsandi. Maður ólst upp við hugtakið kynvillingur, hugsaði ekkert um það en var vanari hugtakinu hommi. Það síðarnefndi var fyrst frýjunarorð en er í dag notað daglega af öllum, líka samkynhneigðum sem er nokkuð flott hugtak og lýsandi. 

Atvinnurekandi eða vinnuveitandi. Hvort hugtakið er meira lýsandi? Ef hugtakið vinnuveitandi er notað, þá er verið að hampa þann skilning að verið sé veita af guð náð vinnu til starfsmanns sem hann megi þakka fyrir, ekki að hér sé um samningur tveggja aðila um kaup og kjör. Svo er mörgum meinilla við tegundarheitið maður. Við erum menn en ekki apar, ekki satt? Ýmis kvennmenn eða karlmenn til aðgreiningar. Viðkomandi getur verið flugmaður en ekki flugapi. Í sjálfu sér ekkert athugavert að nota orðið flugkona eða skólastýra í stað skólastjóri. Þetta verður bara að þróast í málinu. Stofnanamál er sérkapituli út af fyrir sig og ekki ætlunin að fara í hér. Oft búa embættismenn til óskiljanleg hugtök sem aðeins er hægt að skilja með hjálp orðabókar.

En svo kemur wokisminn með sinn orðaforða sem vekur á köflum furðu. Hvað þýðir t.d. hugtakið inngilding? Inngilding nýrra reglna um notkun rafmagnstækja? Lesandi sem sér orðið í fyrsta sinn og jafnvel í tíunda, klórar sig í kollinum og skilur ekki neitt í neina. Þarf að lesa orðið í samhengi en skilst samt ekki.

Svo eru það hælisleitendurnir sem eru ekki lengur að leita hæli, heldur alþjóðlega vernd.  Alþjóðlega vernd? Eru þeir ekki að leita sér íslenska vernd? Eða eru þeir að leita sér vernd og hæli í mörgum löndum? Sum sé, alþjóðlega vernd til að njóta íslenskrar verndar!

Svo er það hliðrunar hugtakið þungunarrof sem kemur í stað fóstureyðingu. Nú er það þannig að aðeins er leyft að eyða barn í móðurkviði er það er fóstur eða fósturvísir. Ekki síðar. Um endanlegan verknað er að ræða sem ekki er aftur tekið og því er fóstureyðing, sem er harkalegt orð, nákvæmari lýsing en þungunarrof. Það síðarnefnda getur verið ef læknir grípur inn í þungunina og gerir aðgerð á fóstri og er það inngrip sem kalla má þungunarrof, er rof en ekki endir.

Mörg ný orð hafa fest sig í sessi og eru lýsandi. T.d. aflandskrónur (krónur fastar erlendis), lágkolvetnafæði, samfélagsmiðlar, innviðir, sjálfa, hatursglæpur, hefndarklám og ótal íðorð í fræðigreinum eins og til dæmis deili hagkerfi.

Sum orð leggja menn ekki í reyna að þýða, eins og transkona eða transmaður? Er það til? Trans er í beinni þýðingu umbreyting. Má þá kalla transmanneskju umbreyting? Það er reyndar ekki lýsandi hugtak, umbreyting á hverju? Skilning manna á gangverki alheimsins? Nei, ekki nógu gott hugtak. Svona er þetta vandasamt að finna góð orð.

Höfum varan á þegar pólitískusarnir eða menntaelítan úr háskólum landsins koma með nýyrði. Líklegra en ekki, er þetta lið að reyna að breyta hugsun okkar. Bloggritari tekur lítið mark á hugtaki sem RÚV hefur tekið upp, sem er Belarús...algjört orðskrípi en gamla heitið er sígilt: Hvíta-Rússland. Hef útskýrt annars staðar af hverju. Svo kom RÚV með hugtökin víðóma og tvíóma. Einhvers sem skilur þessi hugtök?

Gróskumikil þróunin er í íslenskunni. Mörg orð koma inn, staldra stutt við og hverfa. Önnur lifa. Sum eru bara slanguryrði. Sjá má hér á nýyrðavef Stofnunar Árna Magnússonar í íslenskum fræðum hver gróskan er. Bloggritari verður að viðurkenna að ótrúlega mörg orð eru á þessum vef sem hann hefur aldrei séð áður. Kvikflaug, sorpari, kvikhjól...o.s.frv. en eru lýsandi þótt þau þurfi kannski aðeins skýringu við í fyrstu atrennu.

Nýyrðavefur Stofnunar Árna Magnússonar í íslenskum fræðum

Að lokum. Íslenskan hefur haldið formi sínu síðan á miðöldum en orðaforðinn hefur breyst eða merking orða.  Til dæmis þýddi lóðbyssa á miðöldum fallbyssa sem skaut skotum á stærð við fiskilóð. Í dag er lóðbyssa hitatæki til að bræða kopar. Lóð getur  verið landskiki í borg, fiskilóð, lyftingartæki, eða fallbyssuskot í gamla daga. Á miðöldum var ragur maður hommi en í dag notað um huglausan eða huglítill maður.

Í íslenskunni eru a.m.k. yfir 600 þúsund orð og af nóg er að taka ef við viljum lýsa tilverunni. En um leið og við sleppum hendinni af íslenskunni, getum við pakkað saman, hætt að vera þjóð og sótt um að vera hluti af Bandaríkjunum og tekið upp enska tungu. Viljum við það?