Var Ríkharður 3. konungur Englands bastarður eftir allt saman?

Í gær var skemmtileg bíómynd um uppgröft grafar Ríkharðs.  Í raun er það kraftaverk að gröf hans skuli yfir höfuð finnast, miðað við meðferðina á líki hans eftir orrustuna um Bosworth. 

Í gegnum tíðina hefur Ríkharður verið málaður sem illmenni og valdaræningi og sú mynd var rækilega innsigluð í meistaraverki William Shakespeare Richard III. Sigurvegarnir skrifa alltaf söguna og þegar leikritið var skrifað, var Elísabet I, af Tudor ættinni, sem var við völd. Túdor ættin sem vann baráttuna um krúnu Englands 1485 er Ríkharður var drepinn á orrustuvelli Bosworth, varð ekki langlíf ætt og endaði með Elísabet I. Það er önnur saga.

Í leikverkinu er Ríkharður alltaf sýndur sem kripplingur en í raun var hann með hryggskekkju eins og gröf hans sannaði rækilega. Í bíómyndinni var gerð mikil drama um hver fann jarðneskar leifar Ríkharðs, en eins og oftast nær, fær sá sem fann eða gerði merka uppgötvun uppreisn æru á endanum. Í dag hefur æra Ríkharðs verið endurreisn, hann viðurkenndur konungur frá 1483-85 og fékk hann konunglega grefrun nýverið í dómkirkju Leicester og opinbera viðurkenningu af bresku krúnunni að hann hafi verið konungur.

Ríkharður III dó í orrustunni við Bosworth, þar sem hann barðist við Henry (Hinrik á íslensku) Tudor, manninn sem síðar átti eftir að taka við af honum í hásætinu og enda Rósastríðið, sem var ólgusamt tímabil ættarbaráttu í Englandi á miðöldum.

Allt til ársins 2012 var talið að jarðneskar leifar Ríkharðs III væru týndar í sögunni og í mörg hundruð ár hefur orðspor hans sem einvalds beðið hnekki vegna þess að William Shakespeare sýndi hann sem líkamlega vanskapaðan morðingja og harðstjóra í leikriti hans Richard III eins og áður sagði. Með tímanum hefur fræðasamfélagið farið að kollvarpa þeirri mynd og endurreisa orðstír hans eftir dauðann.

Hann er nú í auknum mæli talinn góður konungur sem gerði margar jákvæðar breytingar á réttarkerfi Englands á sínum tíma, þar á meðal innleiðing tryggingar. Eftir að hann lést í bardaga - síðasti enski konungurinn til að gera það - halda sagnfræðingar að hann hafi verið grafinn í skyndi til að forðast að kveikja í stuðningsmönnum sínum. En þar til fyrir nokkrum árum vissi enginn hvar gröf hans var.

Það sem sannar að mannvistaleifarnar sem fundust eru af honum er DNA rannsókn og beinagrindin sjálf sem greinilega bar merki hryggskekkju. Beinagrindin leiddi  í ljós nokkur niðurlægingarsár, þar á meðal sverðsáverka í gegnum hægri rassinn. Gröf Richards var grafin í skyndi og hann var grafinn án líkklæða eða kistu, á svæði sem var of lítið til að leggja hann út með þeirri reisn sem venjulega er veittur smurðum konungi. Talið er að lík hans hafi verið svipt klæðum á vígvellinum, honum kastað á hestbak og honum holað í þessa gröf sem hann fannst í.

En það sem er skemmtilegast við sögu Ríkharð III, eru tvær spurningar.  Var hann í fyrsta lagi valdaræningi og í öðru lagi, drap hann prinsanna tvo í Tower? Bloggritari nennir ekki að rekja forsöguna um og of, og því er tekið efni af Wikipediu til að ná fram bakgrunninn:

Ríkharður 3. ( 1452 – 22. 1485) var konungur Englands frá 1483-1485. Ríkharður var síðasti konungur Englands af York ættinni.

Ríkharður var sonur Ríkharðs Plantagenet, 3ja hertoga af York og Cecily Neville. Hann var einnig bróðir Játvarðs 4. Englandskonungs. Ríkharður var tryggur stuðningsmaður Játvarðs meðan hann var konungur og varð ríkur og valdamikill í hans valdatíð.

Þegar Játvarður 4. lést árið 1483 voru synir hans tveir á undan Ríkharði í röðinni um að erfa krúnuna. Sá eldri var 12 ára og tók við krúnunni sem Játvarður 5. Játvarður var hins vegar fljótlega tekinn til fanga og læstur inni í Lundúnarturni ásamt 9 ára bróður sínum, Ríkharði af Shrewsbury, 1. hertoganum af York. Fljótlega var því lýst yfir að drengirnir væru ekki lögmætir erfingjar krúnunnar og Ríkharður 3. varð konungur Englands. Ekkert spurðist til drengjanna tveggja eftir þetta og eru örlög þeirra ráðgáta enn í dag, þótt flestir telji að Ríkharður hafi látið taka þá af lífi.

Ríkharður var giftur Anne Neville, en hún dó árið 1485 og átti Ríkharður þá engan lögmætan erfingja því sonur þeirra hafði dáið árið áður.

Sama ár mætti Ríkharður Hinrik Túdor í bardaganum við Bosworth þar sem nokkrir af hershöfðingjum Ríkharðs sviku hann og gengu í lið með Hinriki. Útkoma bardagans var sú að her Ríkharðs beið ósigur og hann sjálfur lést. Hinrik var þá krýndur konungur sem Hinrik 7.

Sjá slóð: Ríkharður 3. Englandskonungur

Það er alveg ljóst að Ríkharður leit á bræðurna sem bastarða sem ættu ekki rétt á krúnunni. Báðir prinsarnir voru lýstir  ólögmætir af þingi; þetta var staðfest árið 1484 með þingsköpum sem kallast Titulus Regius. Í lögunum kom fram að hjónaband Játvarðs IV og Elizabeth Woodville væri ógilt vegna þess að  Játvarður hafði gert hjúskaparsamning við Lady Eleanor Butler. En það kann að leynast annar sannleikur á bakvið þessa verks.

Flökkusaga er um að sjálfur Játvarður IV sé bastaður og þar með synir hans. Að hann sé kominn af franskri bogaskyttu! 

Sagan segir að þegar foreldrar hans voru bæði í Frakklandi hafi Cecily, hertogaynjan af York og eiginmaður hennar hertoginn, þurfti hann að vera tímabundið í burtu vegna hernaðarskuldbindinga hans. Meðan á þessum aðskilnaði stóð féll hún fyrir framgangi bogamanns að nafni Blaybourne og varð ólétt af barninu sem einn daginn átti eftir að verða Játvarður IV, hetja hússins í York og faðir fyrstu Tudor-drottningarinnar.

Því haldið fram að sagan eigi uppruna sinn í Cecily sjálfri. Eins og jafnvel frjálslegur áhorfandi þessa tímabils verður kunnugt um, var hjónaband Játvarðar (Edwards) við hina lág ættuðu  Elizabeth Woodville (sem fjölskyldan var bæði þekkt sem Lancastrian-samúðarmenn og grimmir félagsklifrarar) afar umdeilt.

Þetta er alvarleg ásökun en við ættum að fara varlega í að taka á nafnverði. Engar heimildir eru til um orðróminn fyrir 1483 þegar hann kom fram á síðum Dominic Mancini, ítalsks fræðimanns sem sendur var til Englands til að þjóna sem augu og eyru biskups á meginlandi. Það verður að hafa í huga að á þessum tímapunkti voru Ríkharður III og félagar hans að koma því á framfæri að Játvarður IV væri bastarður, til að styrkja kröfu yngri bróður síns um hásætið. Það er því líklegt að þessi orðrómur hafi komið upp í fyrsta sinn árið 1483 og líklega ekki sprottinn af vörum Cecily.

Það sem leiðir líkur á að einhver sannleikur er í sögusögninni eru eftirfarandi atriði (sjá heimild: Could Edward IV have been illegitimate? )

• Fjarvera hertogans af York við getnað – Þegar horft á fæðingardag Játvarðs (seint í apríl 1442) og vinnum aftur á bak í tíma, virðist sem hertoginn af York hafi verið að heiman þegar hann var getinn, en sannleikurinn er, við höfum bara ekki nægar sannanir til að lesa of mikið í það. Hjónin voru búsett í Frakklandi á þeim tíma og á meðan hertoginn var í burtu var hann ekki svo langt í burtu að hertogaynjan hefði ekki getað gengið til liðs við hann í einhvern tíma. Auðvitað gæti framtíðarkonungurinn líka hafa verið örlítið ótímabært fæddur eða jafnvel aðeins seinn - það er ekki mikill tími í það. Allt þetta virðist líklegra en að hertogaynjan hafi í verið í leynilegu "sambandi“ við mann af svo lægri tign, að tungurnar hefðu vafalaust verið látnar vagga. Við ættum að muna að engar sögusagnir um faðerni Játvarðar eru skráðar áður en þær voru pólitískt hagstæðar einhverjum.
• Lágstemmd skírn – Það hefur verið gefið til kynna að lágstemmd skírn Játvarðar (í horninu á kirkjunni), sem var andstæða ári síðar við íburðarmeiri skírn fyrir yngri bróður sinn, bendi til þess að hertoginn af York ætlaði ekki að skvetta út fyrir barn sem hann hélt ekki að væri hans. Hins vegar er þetta gagnsætt; ef hertoginn af York hefði ákveðið að ala þetta barn upp sem erfingja sinn, jafnvel þótt hann héldi grunsemdir um faðerni, hefði hann örugglega lagt sig fram við að halda uppi lögmæti, frekar gefa heiminum merki um að eiginkona hans hefði verið svo vandræðalega svikið hann. Auk þess höfðu hertogahjónin áður átt son sem dó mjög skömmu eftir fæðingu; Ákvörðun þeirra um að fara í lágstemmda skírn var líklega merki um að þau hefðu áhyggjur af heilsu hans og vildu ganga úr skugga um að hann væri vígður Guði áður en eitthvað fór úrskeiðis. Tilviljun styður þetta nokkuð þá ábendingu að hann hafi verið ótímabær fæddur.
• Skortur á líkamlegum líkindum milli föður og sonar - Þetta er svolítið léleg byrjun. Já, Játvarður var hávaxinn og ólmur (sem faðir hans var ekki) en það er fullt af augljósu fólki í blóði hans (bæði móður og föður megin) þar sem hann gæti hafa fengið þetta frá. Fjölskyldulíkindi eru erfið og fyrir okkur sem greina í dag höfum við ekki mikið um að dæma.
• Aðrir bræður hans sökuðu hann um að vera bastarður - Já, þeir gerðu það. Báðir höfðu pólitískar ástæður til þess. Aðrir komu líka með slíkar ásakanir, en ekki fyrr en löngu eftir að hann fæddist og krýndur. Þar að auki, þegar aðalsmaður fæddist í öðru landi, fjarri augnaráði fréttaskýrenda samtímans, voru sögusagnir oft um fæðingaraðstæður þeirra. John of Gaunt er dæmi um þetta.

En það sem kann að valda mestri hneykslun er að Játvarðu 4 er ef til vill bastarður (ekki réttborninn til krúnu) sem og afkomendur þeirra! Nýleg DNA rannsókn bendir til þess. Fimm nafnlausir lifandi gjafar, allir meðlimir stórfjölskyldu núverandi hertoga af Beaufort, sem segjast vera ættuð frá bæði Plantagenets og Tudors í gegnum börn John of Gaunt, gáfu DNA sýni sem áttu að passa við Y litninga sem dregin voru út úr beinum Richards. Ekkert þeirra passaði við hann!

Þar sem auðkenni Richards var sannað með DNA hvatbera hans, rakin í óslitinni keðju í gegnum kvenkyns línuna frá systur hans til tveggja núlifandi ættingja, er niðurstaðan hörð: það er rof á þeirri línu sem krafist er af Beaufort uppruna, það sem vísindamennirnir lýstu sem "falskur faðernisatburður", sem getur einnig haft áhrif á ættir fjarlægra frænda þeirra, Windsors. Sjá slóð: Questions raised over Queen’s ancestry after DNA test on Richard III’s cousins 

Tudor-ættin studdu tilkall sitt til hásætisins með því segjast vera komin frá John of Gaunt, syni Edward III og föður Hinriks IV - og forfaðir Tudor-ættarinnar í gegnum lögmæt Beaufort-börn sín eftir að hann giftist ástkonu sinni Katherine Swynford. Að komast að því hvar línan frá Játvarð III til núverandi Beaufort fjölskyldu væri rofin væri aðeins hægt að gera með því að grafa upp fullt af beinagrindum sem er ekki líklegt að verði gert. Það eru þó að minnsta kosti tvö hlé eða bil á ættarlínunni. Mikilvægast væri ef John of Gaunt væri ekki sonur Játvarðs III – sem óvinir gáfu til kynna á hans lífsleið – sem myndi hafa áhrif á ættir Tudors, Stuarts og Windsors.

Liggur bogamaðurinn franski því enn undir grun? Eða nær málið lengra aftur í tímann? Til John of Gaunt? Er kóngafólkið enska því bara bastarðar eftir allt saman! Hvað finnst ykkur sem nenntuð að lesa þetta? Var Ríkharður réttmætari erfingi ensku krúnunnar en Játvarður 4.?

Ættartré Englandskonunga

Viðbót:

Hús York (ættirnir eru kallaðar hús af...), Lancaster, Nevilles, Howards, Mowbrays, Percys og Tudors eru fjölskyldurnar sem taka þátt í Rósastríðunum. Hins vegar var enn eitt húsið sem var jafn mikilvægt og hin; Beauforts.

Beaufort-ættin voru synir og dætur John of Gaunt, hertoga af Lancaster og ástkonu hans Katherine Swynford. Þau voru álitnin  bastarðar þar sem þau fæddust utan hjónabands, en samt tengdust þau húsi Lancaster og komust til valda af sjálfu sér. Þau hjálpuðu til við að breyta ekki aðeins enska sögu heldur sögu Evrópu að eilífu. Beaufort-ættin hafði mikil áhrif í Hundrað ára stríðinu og Rósastríðunum, en samt þekkja margir aðeins Margaret Beaufort og Edmund Beaufort 2. hertoga af Somerset.