Aðgerðin Íkarus - hernám Íslands

Hér kemur lýsing á hvað myndi gerast ef það hefði verið þýskur her sem hefði hertekið Ísland, í stað bresks. Þetta gæti verið holl lesning þeirra á Íslandi sem halda að haf og fjarlægð sé sverð og skjöldur Íslands. Ef til hefði komið til þessarar herferðar, hefði verið barist á landi á Íslandi. Almennir borgarar hefðu fallið og við upplifað stríð eins og geysir nú í Austur-Evrópu.

Það sem hér kemur á eftir, eru þýðingar mínar úr þýsku. Ég biðst því velvirðingar á lélegri íslensku. Takið verður viljan fyrir verkið.

Inngangur

Aðgerðin Íkarus (Unternehmen Ikarus eða Fall Ikarus á þýsku) var áætlun Þjóðverja í síðari heimsstyrjöldinni um að gera innrás í Ísland, sem hafði verið hernumið af breskum hermönnum í aðgerðinni Fork árið 1940. Áætlunin varð aldrei að veruleika.

Tilgangur Breta var að koma í veg fyrir innrás Þjóðverja á eyjuna. Þýska áætlunin varð ekki að veruleika vegna seinkunar á Sæljóna aðgerðinni (Unternehmen Seelöwe) og þótt innrás á Ísland hafi verið talin möguleg voru varnir og endurbirgðir ekki raunhæfar eftir hertöku landsins.

Þýska áætlunin

Áætlun Þjóðverja um innrás gæti hafa innifalið notkun þýsku farþegaskipunum Europa og Bremen. Þessi skip voru einnig talin til notkunar í Sæljóna aðgerðinni, annarri fyrirhugaðri innrás Þjóðverja sem aldrei kom.

Fyrstu hugleiðingarnar um aðgerðir á Atlantshafi og á Íslandi

Um mánaðamótin febrúar og mars 1939 stundaði þýski sjóherinn stríðsleikja aðgerðina - "sandgryfjan"  - við óvinaveldin England og Frakkland. Í stríðsleiknum var hugmyndin um „óvænta Wehrmacht-aðgerð á sjó í upphafi stríðs“ ígrunduð. Sem hugsanlegt skotmark fyrir herlendingu herliðs var litið á „...eyju eins og Ísland sem er hernaðarlega mikilvæg staðsett“  sem leið til að fá flotastöð á Atlantshafi.

Í „lokaumræðum um stríðsleikinn“, sem fram fór með liðsforingjum frá flugher og landher, voru líkurnar á árangri fyrir slíkar aðgerðir innrásarhers flokkaðar sem vonlausar.

Tilvitnun: „Sérhver aðgerð af þessu tagi, sem aðeins er hægt að hefja að heiman, krefst svo mikils undirbúnings og svo mikils átaks að varla er hægt að búast við óvæntum árangri. Hins vegar, þegar spennu- eða stríðstímabil er hafið, er þessi aðgerð líka háð þeim erfiðleikum að komast út úr Norðursjó.

Þar sem þetta mun alltaf fela í sér stærri og þar af leiðandi fyrirferðarmikla og rekstrarlega umfangsmiklar aðgerðir með hreyfanlega  liðs- og hergagnaflutninga, eru þessir erfiðleikar óviðjafnanlega meiri en gegnumbrot einstakra herskipa inn á Atlantshafs svæðin, jafnvel þó að í upphafi stríðs séu ensku varnir ekki skipulagar í samræmi við það."

Þann 11. október 1939, eftir upphaf stríðsins við England og Frakkland, skrifaði yfirmaður þýska kafbátaflotans, Karl Dönitz, í stríðsdagbók í heimsókn sinni til birgðaskips fyrir kafbáta sína á Atlantshafi:

„Verið er að breyta Ammerland gufuskipinu í áfyllingargufuskip. Til stendur að staðsetja það dulbúið sem gufuskip með vélarvandamál í viðeigandi vík á Íslandi.“

Þann 13. október 1939 var Ammerland sem kafbátabirgðaskip z. b. V. (til sérstakra nota) undir nafninu Sandhörn tekið í þjónustu, fyrir "séraðgerðina Ísland". Ísland tilheyrði hlutlausa Danmörku og því var vonast til að hægt væri að koma kafbátabirgðastöðinni fyrir á Íslandi í leyni, sem brjóti í bága við hlutleysi Danmerkur. Hins vegar voru þessar aðgerðir ekki framkvæmar.

Aðgerðin Íkarus - Unternehmen Ikarus

Eftir hernám Danmerkur og Noregs (Unternehmen Weserexercise) í apríl 1940 hafði stefnumótandi staða Þýskalands í tengslum við England og Frakkland í Norðursjó batnað verulega og framkvæmdastjórn sjóhersins framkvæmdi rannsókn á hernámi Íslands. Í rannsókninni var kannað hvernig hægt væri að ná flug- og flotastöðvum á eyjunni og berjast þaðan gegn sjóverslunarleiðum Englands og Frakklands til að beita löndin tvö hafbanni sem er hernaðarleg hindrun á öllum aðgangsleiðum að landi eða borg (sérstaklega á sjó) notað sem [pólitískt] þrýstingstækni.

Þann 20. júní 1940, eftir að Frakkland hafði verið sigrað í vesturherferðinni, kynnti flotaforinginn í sjóhernum, Erich Raeder, niðurstöður rannsóknarinnar á mögulega innrás í Ísland og áframhaldandi undirbúning lendingar herafla á Íslandi fyrir Adolf Hitler.

Raeder útskýrði að nota þyrfti allan þýska flotann til þess, en að lokum væri ekki hægt að halda eyjunni gegn yfirburði konunglega breska sjóhersins, vegna þess að í Ikarus rannsókninni var það "aftur" (sem benti til fyrri rannsókna) lögð áhersla á  „ómöguleika reglubundins birgðaöryggis“. Með öðrum orðum var hægt að hertaka eyjuna en ekki að halda henni sökum erfiðleika við birgðahald.

Pólitíks þróun

Bretar höfðu þegar hernumið Ísland 10. maí 1940, brotið hlutleysi þess og sett þar 25.000 menn. Fyrir Hitler skipti Íkarus-aðgerðin hins vegar engu frekari máli sumarið 1940 vegna þess að hann vonaðist til að ná friði við Stóra-Bretland, annaðhvort með lendingu í Englandi (Sæljóns-aðgerðin), en undirbúningur hennar fyrirskipaði hann 16. júlí. 1940, eða með leynilegum samningaviðræðum við Stóra-Bretland, sem hann stóð fyrir í september 1940 með milliliðum, en endaði 19. september 1940 í leynilegri en opinberri yfirlýsingu breskra stjórnvalda með skilyrðum sem Hitler taldi óviðunandi (að þýskur herafli yfirgæfi löndum sem Þýskaland hafði hernumdið) .

Hitler fyrirskipaði ekki "Sæljón - aðgerðina, sem var möguleg í september og október 1940, og var upptekinn við árásina á Sovétríkin frá október 1940, sem hann fyrirskipaði "leiðbeiningar nr. 21" (Barbarossa-aðgerðin)  þann 18. desember 1940 sem er undirbúningur árásar á Sovétríkin. Með því að sigra Sovétríkin árið 1941 vonaðist hann til að gera Bretland loksins reiðubúið til friðarsamninga.

Í júlí 1941 tóku Bandaríkin við hernámi Íslands af Bretum til þess að létta álagi af breska hernum - hálfu ári áður en Bandaríkin fóru formlega inn í síðari heimsstyrjöldina. Þegar Bandaríkin komu inn í stríðið urðu yfirborðsaðgerðir Þjóðverja á Atlantshafi enn erfiðara vegna þess að bandarískir hersveitir eru nú að fullu á bandi bandamanna. Þjóðverjar voru komnir með nýjan og erfiðari óvin.

Síðasta tilraunin

Þann 20. nóvember 1942 segiri í stríðsdagbók yfirstjórnar sjóhersins: "Foringinn fyrirskipar athugun á spurningunni um hernám Íslands með aðstoð flutningskafbáta, þar sem eyjan er aðeins hernumin af bandarískum hermönnum."

Þessi beiðni Hitlers til sjóhersins ber vitni um að æðsti yfirmaður Wehrmacht hafi algjörlega tapað veruleikaskyninu. Hitler telur sig geta lagt undir sig eyjuna og tekið frá bandarískum hersveitum sem þar eru staðsettir með í besta falli nokkur hundruð léttvopnuðum mönnum og haldið úti gegn væntanlegum stórfelldum mótvægisaðgerðum Bretlands og Bandaríkjanna.

Þann 26. nóvember 1942 bráðst flotastjórn sjóhersins við beiðni Hitlers: "Aðeins aðgerðir skemmdarverkasveita frá Brandenborg sérsveitinni eru mögulegar."

En svo var komið að meira en segja nokkrar skemmdarverkaárásir Brandenborgarsveita á Ísland voru ekki lengur mögulegar. Vegna stöðugt versnandi heildarástands voru frekari hernaðaráætlanir með tilliti til Atlantshafseyjunnar algjörlega útilokaðar. Ísland var hólpið.

Einskær heppni og samspil atburðarása, kom í veg fyrir að Ísland yrði vígvöllur erlendra herja.

Heimildir:

Carl-Axel Gemzell: Raeder, Hitler und Skandinavien. Der Kampf um einen maritimen Operationsplan. Verlag CWK Gleerup, Lund (Schweden) 1965,

Kriegstagebuch der Seekriegsleitung 1939–1945 Band 39/2, 16. bis 30. November 1942. Verlag Mittler & Sohn, Herford 1993.