Páskar voru notaðir fyrir tímasetningar - rímfræði

Hvernig fóru menn að því að reikna út tímann í gamla daga?

 Latneska minnisþulan Cisiojanus notuð til að telja daga ársins og messudaga. Þekkt frá 12. öld víða um Evrópu en elsta þekkta íslenska útgáfan er frá fyrri hluta 13. aldar. Einnig til eftir siðbreytingu.

 Calendaria eru til mörg.

 Daganöfnin í sjödagaviku eru eldri en kristni á Norðurlöndum. Á Íslandi hafa nokkur þeirra breyst vegna áhrifa kristninnar.

 Rímtöl eða rímfræði er í raun tímatalsfræði. Sólarhringurinn var skiptur með þrenns konar hætti:

a. Jafnar stundir, 24 stundir (nú klukkustundir).

b. 7 kanónískar stundir eða tíðir.

c. Alþýðuleg skipting sólarhringsins í 8 eyktir.

Tímatalsfræði (krónólógía): Felur í sér útreikning tímans eða mælingu hans. Tvenns konar viðhorf gætir í tímatalsfræði:

 Stærðfræðileg tímatalsfræði: Ýmsar tímaeiningar bornar saman og skoðaðar með tilliti til gangs himintunglanna.

 Sagnfræðileg tímatalsfræði: Eru kerfi til tímatals sem hvert samfélag hefur komið sér upp til að koma á festu í daglegri tilveru sinni.

 Egyptar notuðu óbundið sólár.

 Rómverjar notuðu bundið tunglár. Bæta verður við það hlaupaársdögum og hlaupár.

 Grikkir til forna studdust við tunglár með 354 dögum. Þeir sýndu síðan fram á reglubundið hlutfall milli sól- og tunglár.  Tunglöld er 19. ár. Árið 1 var notað sem upphafsár fyrsta 19 ára tímabilsins fyrir miðaldir.

 Sólaröld er 28 ár. Í einu ári eru 52 vikur og 1 dagur (í hlaupaári 2 dagar). Á miðöldum var kerfi þetta látið byrja árið 9 f. Kr. Hvert ár fékk tölustaf 1-28 (sólartal). Þetta kerfi ekki notað til tímasetninga í heimildum eftir 14. öld.

Útreikningar páska:  Kirkjuþingið í Nikeu (325) samþykkti að halda páska á sunnudegi eftir fullt tungl á vori. Dionysius endurbætti páskaútreikninginn um 525 en Beda breiddi þetta kerfi manna mest út.

 Páskatöflur voru gerðar á miðöldum til þess að létta mönnum páskaútreikninginn. Síðar bætt við ýmisar mikilvægar dagsetningar.

 Út frá formi páskatöflunnar urðu til almanök (calendaria) og annálar eða árbækur.

 Til að reikna út páska eins og Dionysius, varð að þekkja bæði stöðu sólar (vegna vikudagsins) og tungls (vegna þess að miðað var við fullt tungl er tími páskana var reiknaður).

 Sólaröld (28 ár) margfölduð með tunglöld (19 ár) = páskaöld (532 ár).

Ártalsviðmiðanir:

• Miðað við Krists burð (Dionysius).

• Hellenískir sagnaritarar miðuðu við ólympíuleikana á 4 ára fresti frá árinu 776 f.Kr. (lögðust af 394 e. Kr.).

• Rómverjar miðuðu sitt við stofnun Rómar (753/52 f.Kr.).

• Jústiníanus lét miða ártöl við ríkisstjórnarár keisara frá og með 537 e.Kr. Páfi tók þetta upp en frá og með árinu 781 miðaði hann við ponifíkatsár eða vígsludag hans í stað keisaraárs.

• Á miðöldum var oft miðað við ríkisstjórnarár konunga í skjölum.

• Indictio árs sýnir stöðu árs í fimmtán ára hring (cyclus) eða öld. M.ö.o. er þrjú 5 ára skattatímabil sett saman í eitt manntalstímabil sem er 15 ára tímabil.

Ársbyrjanir:

o Ársbyrjun verður þann dag sem ártal er hækkað um eina einingu.

o Rómverjar miðuðu við 1. janúar (innsetningadag konsúlanna). Kristnir nýttu sér þetta en miðuðu við umskurn Krists (umskurðarstíll).

o Í Róm til forna og hjá Frönkum; miðað við 1. mars. o Ársbyrjunin 25. mars (Maríuár) tíðkaðist á Bretlandseyjum á miðöldum.

o Páskaár hafði ársbyrjun á páskum með 35 mögulega daga sem ársbyrjun.

o Ársbyrjun 25. desember var talsverð algeng á miðöldum (jólastíll).

Endurbætur á tímatali:

 Tímatal á miðöldum ekki í samræmi við raunverulegt trópískt ár. Skekkjur bæði í ársútreikningi og páskaútreikningi.

 Leiðréttingar á tímatali um 1577.

 Skekkjan í júlíanska tímatalinu (gamli stíll) var 1 dagur á 310 árum.

 Endurbætta tímatalið er kallað gregórisanska tímatalið (nýi stíll). Tekið upp á Íslandi árið 1700.

Gleðilega páska!

Athugasemdir

[Jónatan Karlsson, 27.3.2021 kl. 09:04]

Sæll Birgir.

Fróðleg og skemmtileg grein um þessar tímasetningar.

P.S.

Ég er giftur kínverskri konu, svo auðvitað höldum við t.a.m. upp á áramót tvisvar á ári og framvegis.