Ákæra vegna embættisbrota Bandaríkjaforseta - Impeachment

Donald Trump var ásakaður tvisvar sinnum um afglöp í starfi Bandaríkjaforseta, eða rétta sagt glæpi í starfi.

Lítum á fyrri ákæruna. Í fyrri ákærunni var hann er sakaður um valdníðslu (abuse of power) og að hindra fulltrúadeildina í störfum (obstruction of Congress) en ekki vegna glæpsamlega háttsemi sem er grundvöllur ákæru vegna embættisbrota í forsetaembætti.

Stjórnarskráin heimilar ákæru og brottvísun forseta vegna þessara þátta: 1) Landráðs, 2) múturgreiðslna eða 3) Stórglæpi og ranglæti, en skilgreinir ekki skilmálana með skýrum hætti.

Seinni ákæruliðurinn ,,obstruction of Congress” er langsóttur en hann gengur út á að Trump hafi neitað að leyfa embættismönnum sínum að bera vitni fyrir nefnd í fulltrúadeildinni.

Þess ber að geta að forsetinn hefur ,,executive privilegde”, á íslensku útleggst þetta sem ,,réttindi framkvæmdavalds”, sem kveður á um að nánir samstarfsmenn hans geti neitað eða hann neitað að þeir beri vitni. Þetta ákvæði er til þess að framkvæmdarvaldið geti starfið án þess að óttast að persónulegar samræður eða umræður sem öryggismál verði opinber. Ef ekkert traust eða hætta er á að umræður leki, verður fátt um verk eða trúnað út frá samræðum þessara aðila.

Það er skemmst frá því að segja (eftir u.þ.b. þriggja ára rannsókn og réttarhöld) að Donald Trump var dæmdur saklaus.

Vald Bandaríkjaforseta er mikið, enda er hann yfirmaður Bandaríkjahers og æðsti handhafi framkvæmdarvaldsins. Harry S. Truman beitti kjarnorkusprengju á Japan með hundruð þúsunda manna mannfalli en ekki var hann dreginn fyrir stríðsdómstóla vegna stríðsglæpa. Bandaríkjaforsetarnir sem háðu Víetnamsstríðið báru ábyrgð á 3-5 milljóna dauða bæði borgara og hermanna með stríðsrekstri sínum. Aldrei var talað um að draga þá fyrir rétt. Það er því heldur langsótt að draga þá fyrir dóm eftir að þeir láti af völdum en það var reynt í seinni ákærunni.

Ástæðan fyrir því að þeir( Demókratar) gátu elt Trump, eftir að hann lét af embætti, og kært hann, var að Fulltrúardeildin hafði sent ákæruna til Öldunardeildarinnar áður en hann lét af völdum. Þegar Demókratar voru komnir með meirihlutann (50 + varaforseta) gátu þeir haldið málið áfram eftir forsetakosningar, þótt stjórnarskráin segi að aðeins sé hægt að ákæra forseta á meðan hann situr við völd og eina refsingin er að hann er dæmdur úr embætti en þá hafði Trump þegar látið af embætti.

Þetta var pólitískur skrípaleikur og lýðræðinu í Bandaríkjunum til vansa enda sögðu Repúblikanar að þetta væri ólöglegt og opnaði leiðina í framtíðina fyrir þá að beita sama leik, þá t.d. gegn Joe Biden núverandi Bandaríkjaforseta.

Fyrri ákæran - atburðarrásin

Rannsóknarferlið vegna ákæru á hendur Trumps stóð yfir frá september til nóvember 2019 í kjölfar kvörtunar uppljóstrarans Vindman í ágúst þar sem hann fullyrti að Trump misnotaði vald sitt. Í október sendu þrjár þingnefndir (leyniþjónustu, eftirlit og utanríkismála) vitni. Í nóvember hélt leyniþjónustunefndin fjölda opinberra yfirheyrslna þar sem vitni báru vitni opinberlega; þann 3. desember greiddi nefndin atkvæði með 13–9 eftir flokkslínum til að samþykkja lokaskýrslu. Hópur ákæruliða fyrir dómstólanefnd þingsins hófst 4. desember; og 13. desember greiddi hún atkvæði 23–17 eftir flokkslínum til að mæla með tveimur greinum um ákæru, vegna valdníðslu og hindrunar á störfum þingsins.

Nefndin sendi frá sér langa skýrslu um greinargerðirnar um ákærulið 16. desember. Tveimur dögum síðar samþykkti fulltrúadeildin báðar greinarnar í atkvæðagreiðslu að mestu eftir flokkslínum, þar sem allir repúblikanar voru á móti og þrír demókratar. Þetta gerði Trump að þriðja forseta Bandaríkjanna í sögunni sem var ákærður og markaði fyrsta fullskipaða ákæruna þar sem forseti Bandaríkjanna var ákærður án stuðnings við ákæruna frá eigin flokki forsetans. 

Ákærugreinarnar voru lagðar fyrir öldungadeildina 16. janúar 2020 og hófust réttarhöldin. Réttarhöldin urðu til þess að hvorki var stefnt fyrir vitni né skjöl þar sem öldungadeildarþingmenn repúblikana höfnuðu tilraunum til að koma á stefnu. 5. febrúar var Trump í öldungadeildinni sýknaður af báðum liðum þar sem hvorugur talningin fékk 67 atkvæði til sakfellingar. Um I. grein, misbeitingu valds, voru atkvæðin 48 fyrir sakfellingu, 52 fyrir sýknu. Um II. Grein, hindrun á þinginu, var atkvæði 47 fyrir sakfellingu, 53 fyrir sýknu. Repúblikaninn Mitt Romney, eini öldungadeildarþingmaðurinn sem fór útaf flokkslínur, varð fyrsti bandaríski öldungadeildarþingmaðurinn sem kaus til að sakfella forseta eigin flokks í ákærurétti, þar sem hann greiddi atkvæði um sakfellingu vegna valdníðslu.

Seinni ákæran - atburðarásin

Önnur embættisákæra gegn Donald Trump, 45. forseta Bandaríkjanna, átti sér stað 13. janúar 2021, viku áður en kjörtímabil hans rann út. Þetta var fjórða ákæra gegn forseta Bandaríkjanna og sú seinni fyrir Trump eftir fyrstu ákæru á hendur honum í desember 2019. Tíu fulltrúadeildarþingmenn repúblikana kusu með seinni ákæruna. Þetta var jafnframt fyrsta ákæra á hendur forsetans þar sem allir þingmenn meirihlutans- demókrata - greiddu atkvæði samhljóða fyrir ákæruna.

Fulltrúadeild 117. Bandaríkjaþings samþykkti eina ákærugrein á hendur Trump vegna „hvatningar til uppreisnar“, þar sem því er haldið fram að Trump hafi hvatt til storm árásarinnar þann 6. janúar á Capital hill - húsnæði eða byggingu Bandaríkjaþings.

Á undan þessum atburðum voru fjölmargar misheppnaðar tilraunir Trumps til að hnekkja forsetakosningunum árið 2020, auk þess sem hann er talinn hafa ýtt undir samsæriskenningar um kjósendasvindls á samskiptarásum hans á samfélagsmiðlum fyrir, meðan og eftir kosningar.

Ein ákærugrein var lögð fyrir sem ákærði Trump fyrir „hvatningu til uppreisnar“ gegn bandarískum stjórnvöldum og „löglausum aðgerðum við Capitol“ og var kynnt fyrir fulltrúadeildinni 11. janúar 2021. Greinin var lögð fyrir með meira en 200 stuðningsaðilum. Sama dag gaf forseti hússins, Nancy Pelosi, varaforsetanum, Mike Pence, úrslitakosti til að beita 4. kafla 25. breytingartillögunnar til að taka að sér að gegna starfi forseta innan 24 klukkustunda, ella myndi húsið fara í ákærumeðferð.

Mike Pence lýsti því yfir að hann myndi ekki gera það í bréfi til Pelosi daginn eftir og hélt því fram að það væri ekki „í þágu þjóðar okkar eða í samræmi við stjórnarskrá okkar“. Engu að síður samþykkti meirihluti þingsins, þar á meðal einn repúblikani, ályktun þar sem hann hvatti Pence til að beita 25. breytingagreina.

25 greinin - skýring

Tuttugasta og fimmta breytingin á stjórnarskrá Bandaríkjanna fjallar um forsetaskipti og fötlun sem getur valdið að forsetinn er ekki fær að gegna embætti. Þó að breytingin hingað til hafi verið notuð í læknisfræðilegum aðstæðum er í 4. kafla kveðið á um að varaforsetinn ásamt meirihluta ríkisstjórnarinnar geti lýst því yfir að forsetinn geti ekki sinnt störfum sínum, en að því loknu tekur varaforsetinn við störfum forseti.

Ef 4. hluti 25. aðgerðanna hefði verið framkvæmdur, hefði það gert Pence að starfandi forseta og gert ráð fyrir hann valdi „vald og skyldum embættisins“ forsetans. Trump hefði verið forseti það sem eftir lifði kjörtímabilsins, þó sviptur öllu valdi. 4. hluti 25. breytingarinnar hefur ekki verið kallaður fram áður. Pence, sem hefði verið krafist að hefja málsmeðferð, lýsti því yfir að hann myndi ekki ákalla 25. breytinguna gegn Trump. breytingin var þó upphaflega búin til vegna máls ef forsetinn væri óvinnufær.

Sóknarstjórar (framkvæmdarstjórar) hússins (fulltrúardeildarinnar) hrundu þá formlega af stað upphaf réttarhaldana þann 25. janúar með því að afhenda öldungadeildinni ákæruna á hendur Trump.

Stjórnendurnir níu gengu inn í öldungadeildina undir forystu leiðtoga framkvæmdastjóra ákærunnar, Jamie Raskin, sem las greinina um ákæru.

Réttarhöldin í öldungadeildinni áttu að hefjast 9. febrúar. Yfirdómari Hæstaréttar Bandaríkjanna John Roberts kaus að vera ekki forseti eða dómari réttarhaldana eins og hann hafði gert vegna fyrstu ákærur á hendur Trumps; forseti öldungadeildar öldungadeildarþingmaður Vermont, öldungadeildarþingmaður, Patrick Leahy, var settur í staðinn í það hlutverk. Við réttarhöldin, fyrsta sinnar tegundar fyrir fráfarandi forseta Bandaríkjanna (Andrew Johnson, Bill Clinton og Donald Trump voru sitjandi forsetar í fyrri ákærurétti), þurfti 67 atkvæði eða tvo þriðju meirihluta til að sakfella Trump. Að lokum kusu 57 öldungadeildarþingmenn „sekt“ og 43 öldungadeildarþingmenn kusu „ekki sekt“ sem leiddi til þess að Trump var sýknaður af ákærunni 13. febrúar 2021.

Málatilbúnaður var allur veikur, því að síðar kom í ljós að FBI hafði komist að því að þeir sem réðust á þinghúsið höfðu skipulagt árásina mörgum vikum fyrir en ekki verið hvattir af Trump, sem hélt ræðu rétt fyrir ,,stormárásina“, til að ráðast á þinghúsið. Svo voru leiknar upptökur, þar sem það kom skýrt fram að Trump hafi hvatt til friðsamlegra mótmæla við þinghúsið. Það telst ennþá vera löglegt, fyrir utan það gera einn aðila ábyrgan fyrir aðgerðir annans, hvar liggur ábyrgðin?

Svo er það málið að Trump hafi reynt að hafa áhrif á kosningaúrslit með óeðlilegu símtali við embættismann í Georgíu. The Washington Post sem upphaflega kom með þá frétt að Trump hafi átt óeðlilegt símtal við embættismann í Georgíu hefur nú játað að fréttin var röng. Þeir hjá WP höfðu einn ónefndan heimildamann sem vitnað var í og svo kom allur falsfrétta skarinn og endurtók ranghermið upp eftir þessum sama ónefnda lygara.

Málsóknir á hendur fyrrverandi Bandaríkjaforseta – er hægt að ákæra fyrrverandi forseta fyrir glæpi sem hann framdi meðan hann gegndi embætti?

Spurning er, má ákæra forseta fyrir glæpi eftir að hann yfirgefur embætti fyrir glæpi sem hann framdi meðan hann var í embætti, til dæmis kosningasvindl eða hvetja til uppreisnar? Gæti núverandi forseti átt yfir höfði sér alríkisákæru þegar hann hættir störfum?

Sérfræðingar okkar segja já. Brian Kalt, prófessor í lögum við Michigan State University og Sai Prakash, prófessor í stjórnskipunarrétti við Háskólann í Virginíu hafa fjallað um málið.

Brian Kalt segir: „Öll alvarlegu rökin fyrir því að forsetinn sé ónæmur meðan hann gegnir embætti eru takmarkaðar við meðan hann er í embætti,“ og heldur áfram að útskýra hvers vegna önnur mál í fortíðinni hafa farið eins og þau hafa gert. "Þess vegna þurfti Nixon forseti að vera náðaður af Ford forseta ef hann vildi forðast saksókn eftir að hann lét af embætti. Og það var hann og þess vegna afgreiddi Clinton forseti, degi áður en hann lét af embætti, málið sem sérstakur saksóknari var tilbúinn að höfða gegn honum vegna þess að þegar hann var ekki í embætti, þá hefði hann ekki þá friðhelgi lengur.“ Kalt útskýrir að það verði erfiðara ef einhver reynir að sækja fyrrum forseta til saka fyrir eitthvað sem þeir gerðu í starfi sínu sem forseti.

Sai Prakash, prófessor í stjórnskipunarrétti við Háskólann í Virginíu, tók undir það.„Allir eru sammála um að hægt sé að sækja forseta til saka eftir að hann yfirgefur embættið vegna að minnsta kosti nokkurra athafna sem áttu sér stað áður en hann hætti störfum og augljóslega vegna athafna sem áttu sér stað eftir að hann hætti störfum,“ sagði Prakash. "Vandinn er, er hægt að sækja hann til saka fyrir opinberar athafnir sínar?"

Prakash segir að Hæstiréttur hafi aldrei svarað spurningunni, en sagði<. "Enginn neitar því að hægt sé að sækja hann til saka fyrir einkaverk sín. Ef hann skýtur einhvern í einkalífinu sem forseti, eða ef hann skaut einhvern áður en hann var forseti, geta þeir saksótt hann eftir að hann hættir í embætti.“

Snúum okkur aftur að Donald Trump og hugsanlegar eða núverandi dómsmál á hendur hans nú þegar hann er fyrrverandi forseti.

Ljóst er að hann hefur aðeins verið ákærðum fyrir opinberar embættisfærslur sínar á meðan hann gegndi embætti. Í bæði skiptin sem hann var ákærður, var hann dæmdur saklaus. Það er því ekki hægt að ákæran hann aftur fyrir sömu sakir, þegar hann er nú óbreyttur borgari enda leyfir stjórnarskráin það ekki. Annað væri ef í ljós kæmi að hann hefði nauðgað eða drepið einhvern persónulega fyrir embættistöku, í starf Bandaríkjaforseta eða eftir hann lét af embætti. Það er önnur saga.