Pólitísk mistök í seinni heimsstyrjöldinni

Þó að herir bandamanna í seinni heimsstyrjöldinni unnu að lokum stríðið, gerðu þeir mörg töluverð mistök á leiðinni. Sjaldan minnumst við mistök sigurvegaranna, en af þeim má engu að síður draga dýrmætan lærdóm. Frá friðþægingarstefnunni til þess að missa tækifæri í Dunkerque til árásarinnar á Pearl Harbor voru bandamenn greinilega ekki fullkomnir og gerðu fullt af mistökum á leiðinni til sigurs.Sama er að segja af Öxulveldunum, mörg afdrífarík mistök voru gerð í herbúðum þeirra, svo mjög  þau töpuðu stríðinu.

Fyrstu mistökin voru að hefja stríðið í fyrsta lagi. Flestar frásagnir marka 1. september 1939, sem dagsetninguna þegar seinni heimsstyrjöldin hófst, með innrás Hitlers í Pólland sem opnaði heimsátökin. En Japanir höfðu barist í Kína í nokkur ár og ítalska ævintýramennskan í Norður-Afríku - annað Rómaveldi Mússólínis - var sömuleiðis nokkurra ára gamalt. Núlokin var borgarastyrjöld á Spáni. Það tók innrásina í Pólland fyrir Bretland og Frakkland að komast loksins af stað til að halda Hitler í skefjum, og til að bregðast við innrásinni og því að Hitler hunsaði fullkomna kröfu um að draga sig til baka, lýstu vestrænu bandamenn yfir stríði og sátu síðan að mestu á hliðarlínunni þeirra sem nasista og Sovétmenn skiptu upp Pólland. Hernaðarsagnfræðingurinn Victor Davis Hanson, segir að stríð Hitlers hafi verið landamærastríð og fyrst 1941, gerðu menn sér grein fyrir að heimsstyrjöld var skollinn á. Það voru tveir meginatburðir sem mörkuðu upphafið, árás Japana á Pearl Harbor og innrásin í Sovétríkin. Svo stríðsyfirlýsing nasista á hendur Bandaríkjamenn.

Herforingjar Hitlers og enn harðari aðmírálar hans ráðlögðu gegn stríði árið 1939. Uppbygging þýska hersins var ekki nægjanlega fullkomin til að þjóðin gæti farið í viðvarandi átök við vesturlönd. Á pappírnum var franski herinn stærri, hafði fleiri skriðdreka og studdutraf vörnum Maginot-línunnar. Sameinaður franski og breski flugherinn var stærri en Luftwaffe og sameinaðir heri bandamanna voru miklu stærri en þýski og ítalski flotinn. Jafnvel hinu marglofuðu U-bátarnir voru tiltölulega af skornum skammti þegar stríðið hófst. Hitler kom á óvart í Póllandi, en eftir á að hyggja voru það fyrstu mistökin af mörgum sem Öxulveldin gerðu í síðari heimsstyrjöldinni.

Stiklum á nokkra ásteindingasteina  og pólitísk mistök sem báðir stríðsaðilar gerðu fyrir og á meðan stríðinu stóð. Eitt leiðir af öðru eins og oft vill verða. Ég læt vera að taka með hernaðarleg mistök stríðsaðila enda nóg af þeim en fyrir utan umfjöllunarefni þessa pistils.

 

Misbrestur á friðþægingu

Á tímabilinu fyrir stríð síðari heimsstyrjaldarinnar tóku Bretland og Frakkland upp friðunarstefnu til að koma í veg fyrir stríð. Með því að vita að evrópsku lýðræðisríkin vildu ekki stríð, ýtti Hitler á takmörk þeirra til að sjá hversu mikið hann gæti komist upp með. Þessi stefna varð alræmd þegar enski forsætisráðherrann Neville Chamberlain hitti Hitler í Berchtesgaden og, án samráðs við tékknesku ríkisstjórnina, gaf Hitler í raun allt Súdetalandið. Hann kom aftur til Englands og lýsti yfir „Friði á okkar tímum,“ en gerði aðeins illt verra. Hitler sundraði á endanum allri Tékkóslóvakíu.

Misbrestur á að fá Spán til liðs við Öxulveldin

Þýskar hersveitir börðust til stuðnings Francisco Franco í spænska borgarastyrjöldinni, eins og Ítalir gerðu og Franco sjálfur var fasista einræðisherra. En þrátt fyrir fjölmargar diplómatískar yfirlýsingar og samningaviðræður, þar á meðal að Spánn öðlaðist eignir Norður-Afríku, var ekki hægt að sannfæra Franco um að ganga til liðs við öxulinn hernaðarlega. Í pólitískum stöðum var spænski einræðisherrann nálægt Mússólíni, en ítalska leiðtoganum tókst ekki síður að fá Spánverja til að styðja Þjóðverja og Ítala. Spánn treysti á innflutning frá Bandaríkjunum fyrir megnið af olíu sinni og Franco gæti hafa verið hlédrægur með að fara í stríð svo stuttu eftir spænska borgarastyrjöldina, sem hafði verið langt og kostnaðarsamt.

Reyndar, þótt hann væri pólitískt í takt við nasista og fasista, varð Spánn griðastaður fyrir að flýjandi stríðsfanga bandamanna og gyðinga á flótta undan nasistum. Spánn varð líka gróðurhús njósnara og njósnafulltrúa frá öllum hernaðarþjóðunum í gegnum sendiráð sín, ræðisskrifstofur og viðskiptastarfsemi þar. Hitler fékk loksins ógerð á Franco og neitaði að hafa frekari samskipti við hann þar sem versnandi ástand í Norður-Afríku og síðan Miðjarðarhafinu gerði Spán að minna mikilvægri stefnumótandi stöðu. Hefði fasistastjórn Spánar verðið sannfærð um að ganga til liðs við Öxulveldin hefði það opnað fleiri Atlantshafshafnir fyrir U-bátana, auk þess að gera bækistöð Breta á Gíbraltar óverjandi. Opnað leið yfir Gíbraltasundið með herafla Öxulveldin hefðu fengið aukaherlið.

Ítalir óviðbúnir

Strax árið 1938 tilkynntu þýska leyniþjónustan Hitler að Ítalir yrðu byrði á Þýskalandi ef Mússólíni færi inn í stríðið þeim við hlið. Í nánast öllum mælikvarða á viðbúnaði fyrir stríð var Ítalía gríðarlega óviðbúið. Ítalski herinn hafði ekki skorið sig úr í Norður-Afríku, né á meðan hann hafði afskipti af borgarastyrjöldinni á Spáni. Ítalía átti stóran og öflugan yfirborðsflota á Miðjarðarhafinu en sjóherinn var tættur af stéttavitund sem hafði slæm áhrif á starfsanda meðal sjómanna flotans. Það vantaði líka flugmóðurskip, þar sem ítalskir aðmírálar töldu að flugher á landi væri nægilegur til að styðja við flotadeildirnar.

Svo seint sem í maí 1940 lagði Hitler til við Mússólíni að Ítalir yrðu áfram utan stríðsins gegn Frökkum og Bretum og tækju í staðinn upp vinsamlega hlutleysisstefnu. Mússólíni hélt Ítölum frá stríðinu þar til fall Frakklands var tryggt. Eftir inngöngu Ítalíu í stríðið áttu þeir Hitler og Mússólíni í nokkrum ágreiningi um landhelgis afsals Frakka til „Ítalska heimsveldisins“, sem hélt áfram þar til Öxulveldin réðust inn í Vichy hluta Frakklands árið 1942. Eins og þýska yfirstjórnin hafði spáð fyrir um varð vörn Ítalíu fljótt að byrðar á þýska hernum og samstarf ítalska hersins og þýskra starfsbræðra þeirra var í besta falli slitrótt.

Hitler skildi aldrei flotamál og sjóvald

Adolf Hitler mistókst að hefja hernaðar aðgerðina  Sæljón, fyrirhugaða innrás í Stóra-Bretland, vegna þess að hann skorti flotavald til að ná stjórn á Ermarsundi í þann tíma sem nauðsynlegur er til að framkvæma aðgerðina. Á sama tíma, þó að U-bátarnir hafi náð verulegum árangri gegn birgðalestunum sem héldu Englandi á lífi, skorti hann getu til að trufla Breta frekar með því að nota yfirborðsskip.

Nokkrar öflugar yfirborðs flotaeiningar voru til, en eftir tap Graf Spee og Bismarck krafðist Hitler þess að yfirborðsskipunum yrði haldið að mestu leyti í höfn og vildi ekki verða fyrir öðru tapi sem skaðaði þýskan starfsanda. Flugmóðurskipið sem var í smíðum var stöðvað. Stóru orrustuskipin voru þá þegar úreld og flugmóðuskip nútíminn og framtíðin.

Hefði Hitler leyft að áætlun Z yrði lokið, sem hefði útvegað Þjóðverjum nokkur öflug stórskip til viðbótar, áður en stríðið hófst í Evrópu, hefði þýski sjóherinn verið í betri aðstöðu til að keppa um yfirráð yfir hafinu kringum Evrópu, sérstaklega með stuðningi ítalska sjóhersins og herteknum skipum franska sjóhersins. Hitler var hermaður í fyrri heimsstyrjöldinni, og hann hafði fyrirlitningu hermanns á skipum og sjó, með áherslu á landrekstur í álfunni. Þýska sjóherinn reyndi að berjast um yfirráð yfir hafinu nær eingöngu með U-bátum og þegar bandamenn tóku upp nýja tækni til að berjast gegn þeim tapaðist orrustan við Atlantshafið. Hershöfingjar Hitlers hefðu átt að stúdera stríð Napóleon en nasistarnir gerðu sömu mistök og hershöfðingjar, þeim mistókst að safna saman innrásarflota (Napóleon vildi fara yfir sundið) til innrásar á Bretland og báðir gerðu þau afdrífaríku mistök að ráðast á Rússland. Í bæði skiptin sá rússneski veturinn ásamt fjölmennu varnarliði um að eyða báðum innrásarherjum.

Vanmat á mátt Japana

Rasista fordómar bandarískra rasista gagnvart Japani var stór ástæða fyrir því að þeir voru ekki tilbúnir fyrir þá fyrir í Pearl Harbor. Bandarísk tímarit og dagblöð töldu þá vanhæfa, tæknilega afturhaldssama og „fyndið“ fólk. Þeir töldu þá líka að þeir væru lífeðlisfræðilega ófærar um að vera góðir flugmenn og að innra eyrað þeirra væri skekkt vegna þess að stóru systur þeirra myndu skoppa þær um á bakinu. Sömu sögu var að segja um bresku kollega þeirra, þeir vanmátu hernaðargetu japanska herinn, jafnvel þeir síðarnefndu sóttu hart að Singapúr, sem var mikið áfall. Fall Singapúr og aðrir ósigrar árið 1942, grófu verulega undan virðingu Breta, sem stuðlaði að því að nýlenduveldi Breta á svæðinu lauk eftir stríðið.

Misbrestur á að skilja iðnaðargetu Bandaríkjanna

Bæði Þjóðverjum og Japönum tókst ekki að átta sig á iðnveldi Bandaríkjanna, og getu þeirra til að vopna, fæða og klæða eigin hermenn og bandamenn þeirra, auk þess að getan til koma með ný skip í stað þeirra sem sokkin voru til að flytja búnaðinn til Bandamanna í Evrópu. Á tímabilinu frá desember 1941 til ágúst 1945 byggðu Bandaríkin stærsta sjóher í sögu heimsins, stærsta kaupskipaflota í sögu heimsins og fleiri flugvélar en nokkurt annað land. Árið 1944 framleiddu Bandaríkin fleiri flugvélar en Japan gerði öll stríðsárin samanlagt. Þrátt fyrir að Yamamoto hafi aldrei farið með þá línu sem oft er vitnað í að hann hafi vakið sofandi risa, þá var viðhorfið engu að síður satt.

Hitler fyrirleit Bandaríkin, trúði því að fólkið þeirra væri veikt og spillt, annars hugar með því að lifa vel og forðast skuldbindingu og vinnu. Hann trúði því ekki að Bandaríkjamenn gætu hafið stríðsátakið sem væri nauðsynlegt til að steypa stjórn hans af stóli. Hitler hataði Franklín Roosevelt líka persónulega og taldi hann vera fyrirmynd hinna iðjulausu ríku. Íbúar Bandaríkjanna voru, að mati Hitlers, kynþáttalega blönduð, ómeðvitaðir um heimsmálin og ekki líkleg til að gefa upp þægindi sín til að styðja stríð í Evrópu. Stórfellt iðnaðarátak Bandaríkjanna í síðari heimsstyrjöldinni var einfaldlega ofar skilningi Öxulveldanna.

Að vanmeta breska heimsveldið

Það er auðvelt að íhuga, eins og margar sögur gera, að Stóra-Bretland stóð eitt gegn Þýskalandi eftir fall Frakklands. Þetta er röng mynd. Þýskaland stóð frammi fyrir, ekki Stóra-Bretlandi einu, heldur breska heimsveldinu, alþjóðlegu stórveldi heimsins. Hermenn, sjómenn, flugmenn og landgönguliðar streymdu til móðurlandsins frá víðáttu heimsveldisins; frá Kanada, Suður-Afríku, Ástralíu, Nýja Sjálandi, Indlandi, Ródesíu og alls staðar sem breski fáninn var við húni. Það gerði líka efni, vistir, matur, fatnaður, hráefni, járngrýti og kol, gullmolar, báxít, tin, gúmmí og allt sem þarf til stríðs. Orðræða Churchills á stríðstímum var vísvitandi útreiknuð fyrir bæði ensk og bandarísk eyru, hið fyrra til að hvetja til siðferðis og hið síðara til að biðja um stuðning.

Stærð breska heimsveldisins, sem sagt var að sólin settist aldrei, réði stærð konunglega sjóhersins og megninu af útgjöldum og stefnu Breta til varnarmála. Orðræða Churchills sem beindist að Bandaríkjamönnum var vandlega unnin til að gefa til kynna að Stóra-Bretland væri að berjast gegn harðstjórn nasista, ekki stríði til að viðhalda breska heimsveldinu, tvennt mjög ólíkt í huga margra Bandaríkjamanna á þessum tíma. Breska heimsveldið var sjálft með mörg dæmi um eigin harðstjórn. Churchill vissi líka að Stóra-Bretland gæti aldrei farið í iðnaðarherferð Bandaríkjamanna, óhult fyrir loftárásum Þjóðverja, og að Bandaríkjamenn yrðu að berjast megnið af stríðinu gegn Japan.

Mistök þýska stríðshagkerfisins

Hitler kom á skömmtun í Þýskalandi árið 1939, en til að viðhalda stuðningi þýsku þjóðarinnar setti hann þýska hagkerfið ekki á fullt stríðsgrundvöll í nokkur ár. Þess í stað gekk þýska hagkerfið á herfangi sem var rænt frá sigruðu löndum Evrópu. Ofbeldi rússnesku sviðna jarðarstefnunnar gerði það að verkum að lítið streymdi til Þýskalands á bak við sókn hers þess, en misbresturinn var bættur upp með því magni ránsfengs sem fór til Þýskalands frá Vestur-Evrópu, sem í flestum tilfellum var svo mikið að það olli verulegum sviptingu á þeim svæðum sem það var fengið frá. Árið 1943, til dæmis, enduðu 40% af þjóðartekjum Noregs í þýskum sjóðum.

Þrátt fyrir að hafa svipt sigruðu löndin framleiðslu sinni og jarðefnum var samt ekki nóg af sumum efnum til að styðja við stríðsátakið og viðhalda efnahaginn í stríðinu. Árið 1943 setti Hitler loks efnahag Þýskalands á stríðsgrundvöll. Þýskir leiðtogar héldu alltaf þeirri minningu á lofti að tapið í fyrri heimsstyrjöldinni hafi hafist með borgarnir heima hafði orðið snauðir, frekar en Þjóðverjar hafi beðið hernaðarósigri, þýska herinn var enn djúpt í Frakklandi í lok stríðsins. Breytingin yfir í stríðshagkerfi var of lítil, of sein, og sviptingar sem innleiddar voru var kenndar við af áróðursráðuneytinu undir stjórn Josephs Goebbels um sprengjuárás bandamanna frekar en þeirri staðreynd að stríðið tapaðist stöðugt.

Innrásin í Sovétríkin

Fyrir utan hernaðarbresti Þjóðverja sem réðust inn í Sovétríkin, studdir af krafti herafla bandamanns þeirra Rúmeníu, var árásin mistök á nokkrum öðrum stigum. Í júní 1941 var Þýskaland lokað í raun af breska sjóhernum og nauðsynlegt var að taka á móti stríðsefni sem mjög þurfti til að koma frá meginlandi Evrópu. Frá 1940 höfðu Sovétríkin útvegað mörg slík, þar sem Stalín nýtti sér hversu háðir Þjóðverjar voru á útflutningi sínum sem skiptimynt til að semja um ákveðin svæði á Persaflóasvæðinu sem áhrifasvæði Sovétríkjanna. Þýskaland fékk járn, korn, olíu, jarðolíu og önnur nauðsynleg efni frá Sovétmönnum.

Þegar Stalín jók kröfur sínar um landsvæði ákvað Hitler að hefja innrás sína, sem leiddi til árangurs snemma, áður en þungi sovéska hersins lagði her Þjóðverja til moldar. Japanskir bandamenn Hitlers hunsuðu stálsáttmálann og Komintern-sáttmálann sem þeir höfðu undirritað og héldu formlegu hlutleysi við Sovétmenn. Hefðu Japanir virt samkomulag sitt og ráðist inn í Sovétríkin, auk þess að senda flota sinn inn á Indlandshaf og Persaflóa, hefði framgangur stríðsins og heimsins eftir stríð verið verulega öðruvísi. En í júní 1941 var undirbúningur Japana að árásum á Bandaríkin í Kyrrahafi kominn vel á veg.

Árásin á Pearl Harbor

Hvað varðar óvænta hernaðaraðgerð gegn andstæðingi var árás Japana á Pearl Harbor þokkalega vel heppnuð sem slík miðað við tjónið á hvorri hlið en mistökin var að ná ekki flugmóðuskipunum. En sem rothögg á bandaríska flotann, var þetta algjörlega misheppnuð hernaðaraðgerð.

Árásin á Pearl Harbor leiddi ýmislegt í ljós. Hún truflaði langvarandi stefnu Bandaríkjamanna að breyta víglínuna til að grípa inn í ef Japanir gera árásir á Filippseyjar. Slík stefna hefði líklega mistekist hvort sem er, varnarleysi eldri orrustuskipa fyrir loftárásum var greinilega staðfest. Það sem Pearl Harbor gerði var að skapa þjóðarásetningu um að eyðileggja Japan, rægja Japana sem kynþátt og sameiningu bandarísku þjóðarinnar.

Japönum tókst heldur ekki að sprengja olíubirgðatankana við Pearl Harbor, sem ef eyðilagst hefðu neytt bandaríska sjóherinn til að yfirgefa akkerið og hverfa til vesturstrandarinnar. Að yfirgefa Hawaii hefði gert Midway Island og möguleika hennar sem kafbátastöð óforsvaranlega. Kafbátastöðin og viðgerðarstöðvarnar í Pearl Harbor voru tiltölulega óskemmdar og bandarískir kafbátar voru mjög fljótir að stunda óheftar aðgerðir gegn skipum japanska heimsveldisins. Innan nokkurra vikna frá árásinni voru Bandaríkin að gera óþægindi árásir gegn Japan og í lok júní 1942 voru Japanir neyddir til varnar.

Lýsa stríði á hendur Bandaríkjunum

Þegar Franklin Roosevelt bað um stríðsyfirlýsingu gegn Japan daginn eftir árásina á Pearl Harbor minntist hann ekkert á Hitler, Þýskaland eða stríðið í Evrópu. Þrátt fyrir að Bandaríkin hafi þegar tekið þátt í bardagaaðgerðum gegn þýskum U-bátum, eftir fastaskipun um að „skjóta við sýn“, beindist ræða Roosevelts að árásum Japana á Kyrrahafinu. Bandarískir og breskir herskipuleggjendur höfðu þegar staðfest, á ráðstefnum fyrir stríð (fyrir Bandaríkin) að stefnan sem ætti að fylgja þegar Bandaríkin fóru í stríðið væri eyðilegging Þýskalands fyrst og að evrópskar aðgerðir myndu hafa forgang fram yfir aðgerðir gegn Japan.

Þann 11. desember 1941 lýsti Adolf Hitler yfir stríði á hendur Bandaríkjunum, stærstu einstöku mistökum Öxulveldanna, og Hitlers sjálfs, í síðari heimsstyrjöldinni. Þrátt fyrir að Japanir hafi virt að vettugi þríhliða sáttmálann þegar hann gilti um rússnesk-þýska stríðið, óskaði sendiherra þess við Joachim Ribbentrop að Þýskaland myndi lýsa yfir stríði gegn Bandaríkjunum. Hitler tók þá ákvörðun að lýsa yfir stríði eftir að hafa frétt af árás Japana á Singapúr og að Bretland hefði tekið þátt í stríðinu gegn Japan. Þetta var ákvörðun, sem samkvæmt John Kenneth Galbraith, einum af ráðgjöfum Roosevelts, var óskynsamleg. „Það var algjörlega óskynsamlegt fyrir hann að gera,“ skrifaði Galbraith og hélt áfram, „og ég held að það hafi bjargað Evrópu.

Vanmat Þjóðverja á Sovétmönnum

Þegar þýskir herir fóru yfir landamæri Rússlands og hófu Barbarossa-aðgerðina árið 1941, fóru þeir inn á óvinasvæði vanbúnir fyrir rússneskt veður, fullvissir, að minnsta kosti á stigi Hitlers, að Sovétmenn myndu gefast upp fyrir haustið. Fyrsta velgengni Þjóðverja var til þess fallin að styrkja þetta oftraust. En það leið ekki á löngu þar til Þjóðverjar komust að því að þeir ætluðu ekki að skjóta sovéska flugherinn af  himni og þegar þeir keyrðu dýpra inn í Rússland harðnaði viðnám óvinarins. Flutningur varð vandamál eftir því sem birgðalínur urðu lengri. Hléum þýskra framfara til að koma saman aftur var mætt með gagnárásum.

Um haustið neyddust Þjóðverjar til að stöðva með framherjasveitir þýska hersins í sjónmáli frá Moskvu. Það var eins langt og þeir myndu ná. Nýr sovéskur vopnabúnaður, þar á meðal skriðdrekar betri en Panzer herdeildirnar, færðu frumkvæðið til Rússa. Að því er virtist ótæmandi framboð af ferskum hermönnum stækkaði rússnesku línurnar. Gamall rússneskur bandamaður, veðrið, færðist þeim í hag og Þjóðverjar voru illa í stakk búnir til að berjast við sífellt erfiðari aðstæður. Lána leigusamningar um vistir frá Bandaríkjunum styrkti ástand rússneska skipulagnings. Aukin starfsemi flokksmanna fyrir aftan víglínuna þýddi að sífellt fleiri hermenn þurftu að vernda birgðalínur. Sovétmenn voru mun betur undirbúnir en Þjóðverjar áætluðu og Þjóðverjar borguðu fyrir mistökin.

Krafa F.D. Roosvelt um skilyrðislausa uppgjöf

Stundum þarf bara nokkur orð til að gera ástandið algerlega verra. Í janúar 1943 hittust Roosevelt og Churchill nálægt Casablanca og á blaðamannafundi kallaði Roosevelt eftir „skilyrðislausri uppgjöf“ Þýskalands. Þetta kom Churchill í opna skjöldu og endaði með því að þýska herinn barðist í örvæntingu alla leið út í horn. Jafnvel Eisenhower taldi stefnuna fávitalega og sagði að hún myndi aðeins kosta fleiri bandarísk líf. Engin skilyrðislaus uppgjöf kom og barist var til síðasta manns í raun eða þar til Þjóðverjar gátu ekki barist lengur.

Ekki berjast við Sovétmenn

Þessi kenning er klárlega sú umdeildasta. Þegar Þýskaland nasista gafst upp fyrir herafla bandamanna höfðu bæði George S. Patton hershöfðingi og Winston Churchill beint augun þegar að Sovétríkjunum, af ótta við vaxandi yfirráð þeirra. Churchill lét stríðsráðherra sína koma með njósnaáætlun og áætlun um að gera hugsanlega árás á sovéska hersveitir í Austur-Evrópu og hrekja þá til baka. Það var kallað Operation Unthinkable. Útlitið var því miður ekki gott. Stjórnarráð hans sagði honum að Sovétmenn myndu líklega sprengja Bretland með eldflaugum og öðrum háþróuðum vopnum, svo Churchill bakkaði og bandamenn líka. Járntjaldið féll hratt og leyfði langt og spennuþrungið kalda stríðið. Kannski voru það stærstu mistök þeirra?