Samfélag og saga

Forseti Suður-Afríku tekinn í bakaríið í Hvíta húsinu!

Hér er frétt sem áhorfendur RÚV og Stöðvar 2 sjá ekki en í boði bloggritara. Hér er forseti Suður-Afríku að afneita þjóðarmorði á Búum í landinu í opinberri heimsókn til Bandaríkjanna. Þá dró Trump fram myndband sem sýnir þetta svart á hvítu og gott ef forseti S-A hafi ekki misst andlitið. Hann reyndi ámátlega að mótmæla en myndirnar segja sína sögu.Í myndbandinu er hvatt til að Búar (hvítir afkomendur Hollendinga í landinu og búið þarna í 400 ár) og bændur (hvítir) séu drepnir. Bandaríkin tóku við fyrstu opinberu flóttamönnum frá Suður-Afríku um daginn en óopinber landflótti hvítra til aðallega enskumælenda ríkja hefur átt sér stað síðan svartir tóku við völdum undir lok 20.aldar.

Aðspurður sagðist Trump ekki viss um að hann mæti á ráðstefnu G-20 ríkja sem halda á í Suður-Afríku. Þvílík niðurlæging en réttlát því að hvítur íbúar regnboga landsins verða einir fyrir kerfisbundnum ofsóknum. Það getur verið hættulegt að fara í heimsókn til Hvíta hússins! Þorir Þorgerður Katrín að standa við efnahagsþvinganir á hendur Ísraels og mæta Trump í Hvíta húsinu?

&nbsp;

Hver er að vinna tollastríð Kína og Bandaríkjanna samkvæmt DV?

Samkvæmt DV (Drullu vitlaust?) er Trump að tapa tollastríðinu gegn Kína. Hann hafi blikkað fyrst í störukeppni þjóðanna. Þetta er arfa vitlaus greining, því að Bandaríkin fóru í þetta viðskiptastríð vitandi vís að fórnirnar yrðu miklar. Ritstjórn DV gefur þá skýringu að fjármálamarkaðir hafi rokkað of mikið og órói mikill. Trump hafi því blikkað. En þetta vissu Trump liðar alveg fyrir. Hlutabréfamarkaðir Wall Street eru eins og skjálftamælar, snúast til eftir minnstu hreyfingu.

Hið sanna er að Trump sagðist ætla að aðlaga tollastríðið að raunveruleikanum og hvort einstaka viðskiptagreinar yrðu fyrir of miklu tjóni. Það hefur hann gert varðandi bílaiðnaðinn. En stríðið er ekki einu sinni hálfnað. Það er 90 daga vopnahlé sem Kínverjar telja of stutt. Hver þjáist meira samkvæmt því. Það er líka ljóst að Kínverjar munu framvegis borga meiri tolla en áður. Talan er bara ekki komin því enn er verið að semja.

Annað sem er verra fyrir Kínverja er að atgervis- og fyrirtækjaflóttinn var hafinn fyrir tíð Trumps og er nú á yfirsnúningi. Meiri segja kínversk fyrirtæki eru að taka egg úr körfunni og í setja í körfur ríkja eins og Víetnam. Þetta verður meiri skaði fyrir kínverskan efnahag en tollastríð við Bandaríkin.

Sannleikurinn er að verðbólga fer lækkandi, orkuverð á mikilli niðurleið og svaka fjárfestinga innspýting inn í efnahagskerfi Bandaríkjanna á sér nú stað, bæði af hálfu bandarískra og erlendra stórfyrirtækja. "Stóra og fallega fjárlagafrumvarp" Bandaríkjaþings er að fara í gegnum Fulltrúadeild Bandaríkjaþings, þegar það fer í gegnum Öldungadeildina, verða gríðarlegar lækkanir á sköttum og efnahagsíviljunum handa fyrirtækjum sem mun setja efnahagskerfið á yfirsnúning auk sparnað í alríkisrekstri. Bara blómatíð framundan fyrir Bandaríkin ef þau fara ekki í stríð.

Blikkaði Trump fyrst í tollastríðinu við Kínverja?

Raunkostnaður vegna hælisleitenda

Villandi tölur hafa birst í fjölmiðlum um raunkostnað vegna hælisleitenda. Hér er leitað á náðir ChatGPT og minnisins. Talan er há sama hvernig er reiknað. Samkvæmt fjárlögum fyrir árið 2024 var áætlað að útgjöld ríkisins vegna málefna hælisleitenda næmu um 15 milljörðum króna. Þetta er veruleg aukning frá fyrri árum; til samanburðar voru útgjöldin fyrir nokkrum árum um 500 milljónir króna.

En þetta er beinn kostnaður vegna hælisleitenda (t.d. húsnæði, framfærslu, málsmeðferð) er aðeins hluti af heildarútgjöldum ríkisins.

Óbeinn kostnaður getur verið mun umfangsmeiri og dreifist yfir fjölmargar stofnanir og kerfi. Svo sem heilbrigðiskerfið, menntakerfið, lögregla og réttargæslukerfið, félagsþjónusta sveitarfélaga, atvinnuleysi og örorku og húsnæðiskostnaður.

Í öðrum löndum (t.d. Danmörku, Noregi og Þýskalandi) hefur verið reynt að meta heildarkostnað, bæði beinan og óbeinan. Þar kemur í ljós að óbeinn kostnaður getur verið margfaldur beins kostnaðar, sérstaklega ef hælisleitendur fá dvalarleyfi og fara að nýta opinber kerfi til langs tíma.

Hér er samantekt ChatGPT sem er varkár í útreikningum:

Grunnforsenda: Fjöldi hælisleitenda

Umsóknir árið 2023: ~4.000 (metár)
Fjöldi einstaklinga í þjónustu á hverjum tíma (umsækjendur + vernd): ~3.500–4.500

Beinn kostnaður (samkvæmt fjárlögum)

15 milljarðar kr. árið 2024 → Matur, húsnæði, rekstur Dyflinnarumsókna, túlkar, málsmeðferð o.fl.

Mat á óbeinum kostnaði

1. Heilbrigðiskerfi

Meðal heilbrigðiskostnaður pr. einstakling sem fær þjónustu í >6 mánuði: 300–500 þús. kr.
3.000 einstaklingar × 400.000 = 1,2 milljarðar kr.

2. Menntakerfi (börn og unglingar)

Skólaganga + stuðningur + þýðingaraðstoð = ca. 1–1,2 milljón kr. pr. barn
700 börn × 1,1 milljón = 770 milljónir kr.

3. Félagsþjónusta og fjárhagsaðstoð

Meðalstuðningur á ári við nýverndaða fjölskyldu: ca. 1–1,5 milljón kr.
500 fjölskyldur × 1,3 milljón = 650 milljónir kr.

4. Húsnæðisstuðningur og úrræði

Félagslegt húsnæði, styrkir, leigubætur: áætlað 1,5 milljón kr. á fjölskyldu á ári
500 fjölskyldur × 1,5 milljón = 750 milljónir kr.

5. Réttarvörslukostnaður og málafjöldi

Lögregla, dómstólar, útlendingastofnun + málarekstur: áætlað 400 milljónir kr.

6. Atvinnuleysi og TR (örorka og biðtímar)

Tryggingagreiðslur og tekjulækkun vegna lítils atvinnuþátttökuhlutfalls: 1,5–2 milljarðar kr.

Heildarmat:

FlokkurÁætlaður kostnaður (millj. kr.)

Beinn kostnaður (fjárlög)	15.000
Heilbrigðiskerfi	1.200
Menntakerfi	770
Félagsþjónusta	650
Húsnæðisstuðningur	750
Réttarvörslukerfi	400
TR og atvinnuleysi	1.800
Samtals	~20,5 milljarðar kr.

Mun Ísland eyða 3,5% af vergri landsframleiðslu í varnarmál?

Svarið er auðljóslega nei. Markmið aðildaþjóða NATÓ var sett á 2% árið 2014 fyrir 2024. Flestar þjóðir hafa náð því markmiði en nú er jafnvel markið sett á 3,5%, jafnvel 5%. Ísland eyðir hins vegar brotabroti úr prósenti til varnamála.

Þó að Ísland sé ekki bundið af 2% markmiðinu, hafa verið ræddar hugmyndir um að auka framlög til öryggis- og varnarmála, sérstaklega í ljósi breyttra alþjóðlegra aðstæðna. Til dæmis hefur varnarmálasérfræðingur lagt til að Ísland ætti að verja um 2,5% af VLF til varnarmála, sem myndi nema um 115 milljörðum króna miðað við VLF ársins 2024 sem var 4.616 milljarðar króna.

Þetta þýðir að útgjöld til varnarmála árið 2025 nema um 0,15% af vergri landsframleiðslu Íslands, sem var um 4.616 milljarðar króna árið 2024. Þetta hlutfall er mjög lágt í samanburði við önnur NATO-ríki, sem stefna að því að verja að lágmarki 2% af VLF til varnarmála.

Fjölmenning og íslensk menning fara saman?

Á Íslandi er talað um að fjölmenning lífgi íslenska menningu. En getur fjölmenningin farið saman við íslenska menningu? Verða menn ekki að hafa eina samstæða menningu til að getað lifað saman? Það að fólk búi saman t.d. í borg, en í sitthvoru hverfinu með gjörólíka siði og menningu, er það að ganga upp? Eru þetta samborgarar eða deila þeir bara sama rými? Þetta er áhugaverð spurning en sagan segir að til lengdar gangi þetta ekki upp. Fyrr en síðar verða árekstrar sem geta leitt til borgarastyrjalda og aðskilnað. Gott dæmi um þetta er Írland og Norður-Írland. Það var ekki hægt að samþætta mótmælendur inn í kaþólska lýðveldið Írland.

Tökum tvö stór dæmi. Júgóslavíu og Bandaríkin. Talað var um að þetta eru fjölmenningaríki en svo er ekki. Bandaríkin hefur bara eina menningu, tungu og siði. Allir sem koma til Bandaríkjanna verða að sverja Bandaríkjunum hollustueið og ganga að bandarískri menningu sem er vestræn.

Júgóslavía er dæmi um misheppnaða fjölmenningu. Júgóslavía var fjölþjóðlegt ríki þar sem Slóvenar, Króatar, Bosníumenn, Serbar, Makedónar og Albanir bjuggu saman — oft í aðskildum hverfum, með ólíkar trúarhefðir, söguskoðanir og tungumál. Þegar sameiningaröflin (eins og Tito og einræðisstjórn hans) hurfu, sprakk ríkið í sundur — með hörmulegum afleiðingum, þjóðernishreinsunum, fjöldamorðum og stríði. Það sýnir hvernig menningarleg sundrung án sterkra sameiginlegra gilda getur orðið sprengifimt.

Og Bandaríkin 1861 er annað dæmi er tveir menningarheimar rákust saman. Bandaríkin klofnuðu vegna djúps menningarágreinings milli Norður- og Suðurríkja. Ólík hagkerfi, gildi og siðferðileg sýn á þrælahald. Báðir hópar töldu sig vera "sönn" Bandaríkin — og úr varð blóðugt borgarastríð. Þetta undirstrikar að eitt land getur ekki staðið undir tveimur ósættanlegum menningarheimum til lengdar. Í dag er barist um áhrif engilsaxneskrar menningar Bandaríkjanna versus rómanskrar menningar.

Sameiginleg menning er grunnur lýðræðis. Það sem er verið að benda á, og margir stjórnmálahugsuðir hafa talað um (t.d. Samuel Huntington), er að lýðræðisleg og stöðug samfélög krefjast sameiginlegrar sjálfsmyndar sem er: Tungumál, gildismat, lögsýslu og tilfinningar fyrir "við" sem ein heild gagnvart umheiminum. Þess vegna eru landamæri til að verja þetta og vera afmörkun útdeilingu gæða samfélagsins til borgaranna. Ef þetta er ekki fyrir hendi, liðast þjóðfélagið í sundur.

En hver er kostur "einsleitrar menningar og styrkur hennar? Hér má nefna Rómverja, Breta og Kínverja — heimsveldi sem náðu langt einmitt vegna þess að þeir neyddu fram menningarlega einingu:

Rómversk borgaraleg menning, með lögum, latínu og borgararéttindum, var grunnurinn að friði innan heimsveldisins (Pax Romana).
Breska heimsveldið bar út enska tungu, bresk lög og stofnanir, sem eru enn áhrifamikil um allan heim.
Kínverska heimsveldið byggðist á sameiginlegri menningu, ritmáli og siðfræði (Konfúsíanismi), og klofningshættan var lítil meðan sú eining stóð.

Það sem sameinar þessi ríki er kröftug aðlögun eða þvingun annarra menningaheima inn í kjarnamenningu — en ekki óskilyrt fjölmenningarlegt jafnræði allra siðkerfa.

Þá komum við að núverandi vandamál Evrópu. Við sjáum nú að að mörgu Evrópuríki eru að fá staðfestingu á því sem hér er sagt:

Fjölmenningarstefna Þýskalands hefur verið gagnrýnd af Merkel sjálfri (hún viðurkenndi að hún hafi misheppnast).
Frakkar glíma við endurtekin ofbeldisverk tengd trúaröfga og menningarlegum klofningi.
Svíþjóð sér stóraukna glæpatíðni í aðskildum innflytjendahverfum.
Bretland í fyrra með óeirðum.

Hvað með Ísland - er hægt að læra af þessum dæmum?

Ísland er lítið, menningarlega einsleitt þjóðríki (ennþá að mestu leyti).

Getur lítið þjóðríki sem byggir á sameiginlegu tungumáli, sögu og samvitund viðhaldið samheldni ef innflytjendur koma í stórum stíl með ólík viðmið og hafna aðlögun?

Ef fjölmenning þýðir: Að fólk myndar sín eigin hverfi, talar ekki íslensku, heldur sínar hefðir ofar íslenskum siðum, þá er það ekki fjölmenning heldur menningarleg aðskilnaður, og það getur verið hættulegt — sérstaklega í landi þar sem samstaða og traust hefur hingað til verið undirstaða samfélagsins.

Ísland klofnaði tvisvar sinnum vegna menningarlegs ágreinings. Um 1000 þegar kristnir og heiðnir deildu og hótuðu aðskilnaði en leystu ágreining sinn með sátt á Alþingi. Og um 1550 þegar kaþóskir á Norðurlandi - Hólabiskupsdæmi og mótmælendur - Skálholtsbiskupsdæmi fóru í átök vegna trúar ágreinings. Málið var leyst með hervaldi Dana. Ísland hélt saman sem eitt ríki en hefði getað orðið eins og Írland er í dag.

Það er nauðsynlegt að raunsæi, sjálfsmynd og samloðun séu forsenda samfélagsfriðar og styrks. Og sagan styður þetta sjónarmið. Fjölmenningarstefna sem gerir ráð fyrir að allar menningar séu jafngildar innan eins samfélags án aðlögunarkrafna er ekki aðeins sögulega fráleit — hún hefur reynst vera hættuleg í framkvæmd.

Hvernig Ísland getur varist upplaus menningarlegrar samheldni?

a) Skýr þjóðarvitund og sjálfsskilgreining

Ísland hefur ólíkt flestum öðrum Evrópulöndum mjög skýra þjóðarvitund: sameiginlegt mál, saga, menning og landamæri.
Það verður að verja þetta með:
- Kennslu í þjóðarvitund: saga, siðir og íslenskar grundvallarreglur.
- Opinberri hugmyndastefnu: Íslensk menning er ekki hlutlaus. Hún hefur einkenni, og það er eðlilegt að ætlast til að innflytjendur virði þau.

b) Hnitmiðuð innflytjendastefna

Ekki fjölmenningarstefna (multiculturalism), heldur samleitnistefna (integrationism):
- Krafist er að innflytjendur aðlagi sig að samfélaginu: læri tungumálið, lögin og siðina.
- Sviss notar "integration contracts" – samninga sem skilyrða réttindi við aðlögun.

c) Fjölskylduvænt, sjálfbært íslenskt samfélag

Ef fæðingartíðni fer niður og innflytjendur fylla skarðið, þá fer þjóðin að glatast innan frá.
- Ísland þarf að efla hvata fyrir fjölskyldumyndun og viðurkenna að framtíð þjóðarinnar byggist á sjálfbærri fólksfjölgun, ekki innflutningi.

2. Hvaða úrræði hafa ríki beitt sögulega og í samtímanum?

Menningarleg samleitni með lagalegum hætti

Frakkland, Þýskaland, Japan, Kína, Pólland, Sviss – öll nota þau þetta í einhverri mynd.

1. Tungumálaskylda (language unity)

Frakkland bannar opinbera notkun annarra tungumála en frönsku í opinberu rými (málskilaboð, stjórnsýsla, vegaskiltum).
Japan krefst japönskukunnáttu fyrir ríkisborgararétt.
Ísland gæti:
- Gert íslensku að ófrávíkjanlegu skilyrði ríkisborgararéttar og almannatrygginga.
- Gert íslensku skyldu í daglegu starfi í opinberum störfum og þjónustu.

2. Menningarlegt aðlögunarpróf (integration tests)

Þýskaland og Danmörk nota próf um sögu, gildi og stjórnkerfi fyrir ríkisborgararétt.
Þetta tryggir að fólk:
- Skilur hvert samfélagið stefnir.
- Viðurkennir sameiginlegar leikreglur.

3. Ströng skilyrði ríkisborgararéttar (jus sanguinis fremur en jus soli)

Ungverjaland, Japan og Ísrael byggja ríkisborgararétt að hluta á uppruna, ekki eingöngu búsetu.
Þetta verndar þjóðarlega heild:
- Ísland gæti endurmetið skilyrði ríkisborgararéttar, þar sem arfleifð og tengsl við íslenska menningu skipta máli.

4. Bannað að mynda aðskilin samfélög (no parallel societies)

Sviss hefur hafnað moskum með turnum og burqa-banni — til að vernda samleitni.
Danmörk hefur bannað "ghettómyndun" (með löggjöf sem takmarkar útbreiðslu menningarlegra hólfa - gettóa).
Ísland getur:
- Hindrað myndun aðskildra skóla, trúfélaga eða hverfa.
- Tryggt að fólk býr dreift – með því að stilla búsetuuppbótum í samræmi við aðlögunarþarfir.

5. Opinber stefna um "menningarlega forgangsröðun"

Í Ísrael er gyðingdómur opinber menning – allar aðrar menningar mega vera til staðar, en ekki sem jafnréttháar.
Ísland gæti:
- Opinberlega skilgreint íslenska menningu sem grunnmenningu ríkisins, með rétt til verndar og forgangs.

Að lokum. Það er borin von að íslenskir ráðamenn átti sig á vandanum eða hafi vilja til að gera eitthvað í málinu. Af hverju? Vegna þess að ný-marxísk hugmyndafræði hefur ráðið för í íslensku menntakerfi síðan um 1970 og fyrr. Þetta kerfi hefur alið upp alla Íslendinga og þar með ráðastéttina í ákveðinni hugmyndafræði sem er ný-marxísk í grunninum. Þetta er svo gegnumsýrt að jafnvel Sjálfstæðisflokkurinn missti fótanna og varð woke í valdatíð Bjarna Benediktssonar!

Af hverju iðnvæddist Róm ekki?

Byrjum á hefðbundinni skoðun um hvers vegna Róm til forna iðnvæddist ekki. Forn-Róm hóf ekki iðnbylting af ýmsum samtengdum ástæðum - tæknilegum, félagslegum, efnahagslegum og menningarlegum. Hið fyrsta var að orkulindir voru takmarkaðar og ekkert gufuafl til staðar. Lykillinn að iðnbyltingunni var notkun jarðefnaeldsneytis (sérstaklega kola) til að knýja gufuvélar (og er enn grunnorka nútíma iðnríkja). Róm treysti að mestu leyti á orku manna, dýra og vatns, en ekkert af þessu virkaði vel.

Enginn hvati til nýsköpunar var umfram vöðva. Með aðgang að miklum fjölda þræla var minni þrýstingur til að þróa vinnuaflssparandi vélar. Rómverjar gerðu tilraunir og komu með snilldarútfærslur á tæknilegum hlutum en það vantaði samtengingu milli hávísinda og hagnýtra vísinda. Kem inn á það síðar í pistilinum.

Önnur skýring er að vísindaleg aðferð og tæknileg beiting voru vanþróuð. Rómversk verkfræði var hagnýt, ekki fræðileg. Þeir voru framúrskarandi í að byggja vegi, vatnsveitur og byggingarlist, en þeir þróuðu ekki kerfisbundna, tilraunakennda vísindi sem gætu leitt til byltingar í orku, vélfræði eða efnafræði. Grísk náttúruheimspeki (sem hafði áhrif á rómverska hugsun) var hugleiðandi, ekki tilraunakennd (að mestu leyti).

Svo er það skortur á fjármagnssöfnun og fjármálastofnunum sem voru komnar fram á árnýöld. Bankar voru orðnir þróaðir á síðmiðöldum og þeir komu með fjármagnið sem þurfti til að knýja fram einkaframtakið til að hefja nýja iðngrein eða fyrirtæki. Þó að Róm hefði haft peningahagkerfi og einhverja bankastarfsemi, skorti það nútímaleg fjármálatæki, svo hlutafélög (sem Evrópumenn stofnuðu þegar þeir voru að leggja undir sig heiminn - hver kannast ekki við Austur Indía félagið?), kauphallir, einkaleyfi og stórfellda endurfjárfestingu fjármagns.

Auðurinn í Róm, sem nóg til var af vegna arðrán hertekina svæða, var yfirleitt notaður til landkaupa, munaðarneyslu eða stjórnmálalegs valds, ekki iðnaðarþróunar. Hagkerfi heimsveldisins var gríðarstórt en ekki fullkomlega samþætt á þann hátt að það myndi styðja miðstýrða fjöldaframleiðslu. Verslun var mikil en einbeitt var að munaðarvörum og nauðsynjavörum, ekki iðnaðarvörum eða vélrænni framleiðslu.

Svo var það viðhorfið til vinnu. Hjá rómversku yfirstéttinni var viðhorfið líkt og hjá evrópsku aðalmannastéttinni, hún leit á handavinnu og viðskipti sem lágstöðuiðnað. Gildi þeirra lágu í landeign, hernaði og stjórnarháttum, ekki nýsköpun eða framleiðslu. Hins vegar var komin fram borgarastétt í Evrópu á árnýöld sem var efnuð, menntuð og viljug til að fjárfesta.

Tæknibreytingar voru ekki endilega taldar framfarir; stöðugleiki og hefð voru oft metin meira en umbreytingar. Þó að hlutar heimsveldisins hefðu kol (t.d. Bretland), þá var ekkert efnahagslegt eða skipulagslegt kerfi til að nýta það í stórum stíl til iðnaðar. Járnframleiðsla var til staðar en var lítil og dreifð, án byltingar í málmvinnslu eins og í Englandi á 18. öld.

Fræðimaðurinn Kyle Harper kom með dýpri skýringu en hann lagði áherslu á skortinu á samleitni milli vísinda og tækni. Hvað er átt við með því?

Í Rómaveldi til forna voru vísindamenn (náttúruheimspekingar) og tæknifræðingar (handverksmenn, verkfræðingar) félagslega og vitsmunalega aðskildir. Harper sagði því að "Heimar abstraktrar fræðilegrar þekkingar og verklegrar tæknilegrar iðkunar voru áfram aðskildir." Sjá meðfylgjandi myndband.

Rómverska yfirstéttin var oft dregin að frumspeki, siðfræði eða náttúruheimspeki - ekki verklegum tilraunum enda var hún "aðalsmanna stétt" eins og sú sem var í Evrópu áður en borgarstéttin gekk í bandalag við konunginn/konungsvaldið og aflagði vald aðalsmanna og kom öllu af stað.

Verkfræðingar og handverksmenn voru hins vegar hagnýtir, oft af lágum félagslegum stöðu og skrifuðu ekki ritgerðir eða höfðu áhrif á vitsmunalíf yfirstéttarinnar og oft ekki mikið hærra skrifaðir en þrælarnir sem þeir kepptu við.

Iðnbyltingin átti sér hins vegar stað þegar vísindabyltingin átti sér stað á 17. öld og lagði abstrakt grunn (Newtons-vélfræði, varmafræði) að iðnvæddu samfélagi. Þessar abstrakt meginreglur fóðruðust síðan beint inn í tæknilegar uppfinningar (gufuvélar, málmvinnsla, efnafræði).

Harper notar hugtakið "þekkingarhindrun" til að lýsa hugmyndafræðilegri aðskilnaði í fornöld milli þess að skilja heiminn og umbreyta honum. Grísk-rómverska þekkingarlíkanið lagði oft áherslu á íhugun fremur en stjórn.

Þvert á móti leit Evrópa eftir vísindabyltinguna á þekkingu sem vald - hugmynd Bacons um að vísindi ættu að bæta mannlíf með því að ná tökum á náttúrunni. Upplýsingin var vendipunkturinn. Iðnbyltingin átti sér ekki stað á endurreisnartímanum, þrátt fyrir miklar framfarir í list og námi. Hún gerðist á upplýsinginni, þegar hugsuðir fóru að sameina skynsemi og nytsemi.

Harper bendir á að þetta var þegar náttúrulögmál fóru að upplýsa verkfræði:

Lögmál varmafræðinnar leiddu til gufuvélarinnar.

Uppgötvanir í efnafræði leiddu til nýrra iðnaðarferla.

Stærðfræði varð tungumál vélrænnar hönnunar.

Þessi samruni abstraktrar og hagnýtrar þekkingar var einfaldlega fjarverandi í Róm, jafnvel þótt þar væri mannafli, vegir og heimsveldi.

Kenning Harpers er því eftirfarandi:

Lykilmunurinn er ekki bara þrælahald, kol eða markaðir.

Það er heimspekileg og menningarleg aðskilnaður kenningar og framkvæmdar í fornöld.

Róm skapaði aldrei afturvirka lykkju milli vísinda og tækni.

Þetta gerir iðnbyltinguna ekki óumflýjanlega, heldur var afurð mjög sérstakrar vitsmunalegrar og menningarlegrar umbreytingar – atriði sem Harper leggur áherslu á til að sýna fram á hversu einstök og nútímaleg sú samleitni í raun var.

Í stuttu máli heldur Harper því fram að iðnbyltingin hafi ekki eingöngu átt sér stað vegna efnahagslegra eða landfræðilegra þátta, heldur vegna einstakrar samleitni milli abstraktrar vísindalegrar þekkingar og hagnýtrar vélatækni - eitthvað sem Forn-Róm náði aldrei að höndla.

Að lokum, iðnbyltingin hefði ekki átt sér stað ef upplýsingin hefði átt sér stað. Bloggritari spurði ChatGPT út í þetta og hún segir:

Upplýsingin skapaði menntaðan verkfræðigrundvöll

Upplýsingin ýtti undir rökhyggju, vísindalega hugsun og almennari menntun.
Hún færði skynsemi og reynslu í öndvegi, og losaði hugann úr viðjum hefðar og trúar.
Menn lærðu að mæla, prófa, framkvæma tilraunir og betrumbæta hagnýtingu náttúrulögmála — sem leiddi til tæknibyltinga.
Hugmyndir Newtons, Galileos og Descartes voru grunnur að þeim skilningi sem gerði vélar, orku og eðlisfræði skiljanlega.

2. Tæknin og vísindin voru afurð upplýsingarinnar

Iðnbyltingin byggðist á uppfinningum eins og gufuvélinni, spunavélum og vefnaðarvélum — sem voru nátengdar nýrri vísindalegri þekkingu.
Þessi þróun gerðist ekki í tómarúmi. Hún byggði á aðgengi að bókum, ritum og skráningu — afleiðing prentvélar Gutenbergs og upplýsingatímans.

3. Upplýsingin breytti samfélagsgerðinni

Hún leiddi til:
- Aukin frjálslyndi
- Tvískipting valds
- Skilningur á eignarrétti og frjálsum markaði (t.d. hugmyndir John Locke og Adam Smith)
Þetta var pólitískt og efnahagslegt umhverfi sem studdi við nýsköpun og fyrirtæki.
Iðnbyltingin þurfti fagkerfi, réttarkerfi, eignarrétt og fjármálakerfi sem voru mótuð á grunni upplýsingarinnar.

En ChatGPT gleymir að minnast á prentbyltingu Gutenbergs (um 1450) var upphafspunkturinn sem gerði upplýsingaröldina, siðaskiptin, vísindabyltinguna og iðnbyltinguna mögulega. Hún var eins og kveikjan sem tendraði alla næstu bylgjur framfara. Þekkingin hætti að vera forréttindi fárra og upplýsingar bárust til allra.

&nbsp;

Lausn Úkraínu stríðsins og kjarnorkumál Íran erfiðustu mál Trumps

Það virðist ganga illa fyrir Trump að koma á friði milli Rússlands og Úkraínu. Hann sagðist geta komið á frið á einum degi sem fjölmiðla bjánanir tóku viljandi bókstaflega (til að nota gegn honum) þegar hann átti við hann gæti leyst málið á skömmum tíma. Það hefur ekki raungerst og var líklega óraunhæft að reyna. Það þarf nefnilega tvo til að dansa tangó.

Pútín hefur verið erfiður viðureignar. Hvers vegna? Vegna þess að rússneska hernum gengur vel á vígvellinum? Hvers vegna hefur hann ekki tekið alla Úkraínu? Eða getur hann ekki samið um frið með svona lítinn árangur til að sína þjóð sinni? Allar þessar fórnir fyrir lítil landsvæði? Þetta gæti verið ein skýringin.

Samsæriskenningarnar segja að Rússa hafi hönk upp í bak Trumps, þ.e. eitthvað óhreint og hann þori ekki að taka hart á Rússum. Þetta virðist vera langsótt en það er samt skrýtið hvað hann er þolinmóður gagnvart Rússum, hótar ekki neinu eins og hann er vanur. Fréttahaukurinn Bill O´Reilly segir að þetta sé eina í stöðunni gagnvart Pútín, að skjalla hann, því hann hafi öll trompin á hendi. Hver svo sem skýringin er, þá hafa Bandaríkjamenn hótað að þeir gangi frá samningaborði ef það fer ekki að rætast fljótlega úr málinu. Taka verður líka með inn í dæmið árstíð, t.d. er hægt að berjast um sumar og hvernig eru vopnabirgðirnar, olíusala, mannskapur o.s.frv.

Aðrir erfiðir andstæðingar eru Íranir. Trump hefur með sigurför sína um Miðausturlönd einangrað Íran rækilega. Með lækkandi olíuverði verður erfitt fyrir Rússa og Íranir að reka stríðsmaskínur sínar, svo háðar eru báðar þjóðirnar um sölu olíu.

Ef Trump gefst upp á Íran, verður ekki landhernaður, heldur umfangsmiklar loftárásir á olíumannvirki og hernaðarmannvirki í Íran með hjálp Ísraela. Efnahagur Írans myndi hrynja og ekki er hann burðugur fyrir. Vonast er eftir að íbúar geri þá uppreisn. Gagnvart Rússlandi, myndi Trump þrýsta á Evrópulönd að hætta öllum olíuviðskiptum við landið. Lágt olíuverð, einangrun og lokun markaða yrði reiðarslag fyrir landið.

Bjóðum Trump til Íslands!

Trump er sögulegur forseti, þetta sér bloggritari sem er sagnfræðingur að mennt. Bloggritari hefur enga skoðun á persónunni Trump per se, hann er með sína galla og kosti. En það skiptir máli fyrir heiminn hvað hann gerir sem forseti.

Trump er kaupsýslumaður og það skín í gegn í öllum hans forseta gjörðum. Hann kýs frið í stað stríðs, viðskipti í stað ágreinings. En þetta sjá haturmenn hans ekki (skil ekki af hverju fólk þarf að hafa einhverjar tilfinningar fyrir einhvern mann út í heimi) og sjá rautt með allt sem hann gerir, líka góðu hlutina. Ein af góðu gjörðum hans var Abraham friðargjörðin - friður í Miðausturlöndum - á fyrri forsetatíð hans. Þessi sögulegi friður milli Ísraela og Araba er einstæður í sögunni. Áður höfðu Ísraelar aðeins samið frið við einstaka Arabaþjóðir, eina í einu.

En nei, ekki fékk Trump friðarverðlaun Nóbels fyrir verk sitt. Það fékk hins vegar Obama forseti fyrir það eitt að mæta í vinnuna og vera svartur maður! Ekki ríkti friður er hann var á forsetastóli. Þegar Trump lét af embætti 2021 tóku við óróatímar og ringulreið er Biden var við "stjórnvölinn". Bandaríkjamenn hrökkluðust frá Afganistan með skömm, stríð braust út í Gaza og Úkraínu og nú er Trump að vinna í að slökkva elda.

Nú á að halda áfram með Abraham friðarsamninganna og Trump sagði í ræðu í Sádi Arabíu að hann vonast eftir að Sádar semji um frið við Ísraela. Hálfgert vopnahlé er milli ríkjanna, ísraelskar flugvélar fá að fljúga yfir Sádi Arabíu og öfugt. Hann meiri segja réttir Sýrlendinga sáttarhönd við mikinn fögnuð þeirra síðarnefndu.

Íran er "vonda" ríkið en Trump er að gefa þeim möguleika á að sleppa við stríð. En ef þeir þverskallast, verður stríð og það vita þeir. Það að Íranir hafi kjarnorkuvopn, breytir öllu um valdajafnvægið í Miðausturlöndum. Öll Arabaríkin munu þá keppast við að fá sín eigin kjarnavopn og ekki væri langt í næstu kjarnorkustyrjöld ef miðað er við kútúrinn og söguna á svæðinu. Þetta snýst því ekki bara um að Ísraelar og Bandaríkjamenn séu á móti, heldur líka aðrar Arabaþjóðir.

Íslenskir ráðherrar hafa verið duglegir að sletta skít á Bandaríkjaforseta, halda að verndarinn sé kúgari, og taka ekki í útrétta hönd. Við ættum að bjóða Trump í heimssókn og yrði það söguleg stund í sögu Íslands. Við þurfum bara að finna tilefni...einhverjar hugmyndir? Ekki er friðarsamningur í Höfða í dæminu vegna fjandskapar við Rússland og de facto stjórnmálaslits við landið. Bjánalegri utanríkisstefnu hefur maður ekki séð hjá Íslendingum frá upphafi lýðveldisins 1944 (sem tók upp stjórnmálasamband við sjálfan Stalín).

&nbsp;

Evrópa á fleygiferð?

Vísir og DV reka áróður fyrir inngöngu í ESB. Nokkrir potindátar fyrir inngöngu Íslands í Evrópusambandið skrifa reglulega um hversu mikil paradís sambandið er. Einn þeirra er Thomas Möller.

Thomas Möller skrifar: Evrópa er á fleygiferð

Í grein Thomasar dregur hann upp dökka mynd af Bandaríkjunum í samaburði við Evrópu. Bandaríkjamenn/-forseti eru vondir í varnar- og tollamálum við Evrópumenn. Vísindamenn flýja hátækni þjóðfélag Bandaríkjanna í evrópska paradís (hlátur).

En í raun gengur ESB frekar illa. Þeim gengur illa að ráða við ólöglegan innflutning fólks sem hefur verið svo mikill að evrópsk menning er á undanhaldi. Mikil hætta er á borgarastyrjöldum í frekar náinni framtíð.

Í varnarmálum er ESB með allt niður um sig, 500 milljóna bandalag ræður ekki við Rússland sem er með 140+ milljónir íbúa og er þurfalingur á aðstoð Bandaríkjanna.Flest ESB-ríki eru einnig í NATO, og raunveruleg öryggisvernd kemur aðallega þaðan — sérstaklega frá Bandaríkjunum. ESB hefur ekki eigin her heldur treystir á samvinnu milli aðildarríkja. Ósamstaða er í öryggismálum. Ríki hafa mismunandi áherslur og pólitíska vilja til að veita fé eða mannafla. Evrópa hefur lifað snýkjulífi á BNA í NATÓ en hingað og ekki lengra segir Trump. Menn verða auðvitað fúlir þegar þeir þurfa að taka upp veskið.

Hvernig gengur með hagvöxtinn? Hægur hagvöxtur er í sambandinu. Mörg ESB-ríki (sérstaklega í suðurhluta Evrópu) glíma við hægan vöxt, háa skuldastöðu og atvinnuleysi. Ójöfn þróun milli landa er mikil. Norðurlönd og Mið-Evrópa (t.d. Þýskaland, Holland) standa sig betur en suðurríki eins og Ítalía, Grikkland og Spánn. Lítil nýsköpun miðað við Bandaríkin og Kína og er Evrópa komin langt á eftir hvað varðar gervigreind. Evrópa á í erfiðleikum með að keppa við bandarísk og kínversk stórfyrirtæki í gervigreind, örflögum, netöryggi og stafrænni þróun. Þeim vantar alþjóðleg stórfyrirtæki. Engin evrópsk tæknifyrirtæki eru sambærileg við Google, Apple, Microsoft eða Tencent. Vegna miðstýringar er hæg ákvarðanataka og regluverkið hamlar hraða nýsköpun (Ísland er eins og það sé snýtt úr nös ESB í þessum málum og fremst meðal sósíalistaríkja). Orkan er dýr í Evrópu. Orkuverð í Evrópu er hærra en í Bandaríkjunum og Asíu, sem dregur úr samkeppnishæfni. Allt vegna "grænna orkukosta" sem eru rándýrir. Evrópa er of háð Rússlandi um orku og þarf að skríða fyrir Rússum á sama tíma og þau eru að herja á þá í Úkraínu! Þvílík mótsögn.

Vegna þess að ESB er marghöfða þurs er stjórnsýsluákvarðanir flóknar og hæg ákvarðanahraði. Vaxandi efasemd meðal almennings í sumum ríkjum (t.d. Ungverjalandi, Póllandi, jafnvel Frakklandi) um ágæti sambandsins nema hjá Valkyrjustjórn (Skessustjórn) Íslands. Erfiðleikar eru við stækkun ESB og samþættingu nýrra ríkja (t.d. Vestur-Balkans). Í þetta stjórnarhíti vilja íslenskir ráðamenn fara í sem fyrst og afsala sér fullveldi íslenska ríkisins.

Ef Evrópa er á fleygiferð, þá er hún á fleygiferð til helvítis. Vilja Íslendingar fara í þá vegferð með evrópsku bræðrum sínum?

Himinn og haf milli móttöku Trumps og Bidens í Sádi Arabíu 2022 og 2025

Hvernig tekið er á móti gesti segir allt um virðingastig gestsins. Biden fékk móttöku embættismanns er hann kom til Saudi Arabíu en sjálfur krónprinsins beið Trump við landgang Air Force one.

Trump í Arabíu

Biden í Arabíu

Svona sáu Sádar Biden

Rodney Dangerfield myndi segja "I get no respect".

Næsta síða »