Hver er ósvífinn? Stjórnmálamaðurinn eða spyrillinn?

Erlendis eru til þættir þar sem mál eru kryfin og viðmælendur látnir svara hreinskilningslega hvað þeir eru að gera. Má þar nefna "Hard talk" hjá BBC o.s.frv. Yfirleitt eru þetta stjórnmálamenn en í þessum þáttum eru þeir látnir svara án útúrsnúninga um álitamál. 

Við Íslendingar erum komnir með slíkan þátt, sem heitir Spursmál, og er frábær þáttur.  Spursmál er hárbeittur umræðuþáttur í stjórn Stefáns Einars Stefánssonar. Þar er rætt við stjórnmálamenn og fólk í íslensku atvinnulífi.

Fólk kýs stjórnmálamenn til ábyrgðastarfa og eiga þeir að heita fulltrúar fólksins og þar með að standa fyrir máli sínu. En nú bregðst svo við að Sig­urður Ingi var ekki fylli­lega sátt­ur við það hvernig þátt­ar­stjórn­andi stillti mál­um upp í tengsl­um við for­gangs­röðun rík­is­fjár­mála. Hann sakar þáttastjórnanda um ósvífni. Spurningin var þessi:

"Talandi um rík­is­fjár­mál­in og kostnaðinn og aðhaldið. Þið hafið verið í rík­is­stjórn­inni, sér­stak­lega á vorþing­inu allskyns verk­efni sem þið hafið viljað keyra í gegn sem eru kostnaðar­auki fyr­ir ríkið. Mér hef­ur orðið tíðrætt um tvö­föld­un lista­manna­launa, þið viljið keyra í gegn þjóðaróperu sem á að kosta hundruð millj­óna, þið ætlið að fara í þjóðar­höll og allskyns verk­efni af þessu tagi. Á sama tíma horf­um við upp á það að lög­regl­an get­ur ekki varið fyr­ir­tæk­in í land­inu fyr­ir inn­brot­um, menn hafa enga stjórn á þess­um glæpa­hóp­um sem eru hér í land­inu. Hvers kon­ar for­gangs­röðun er þetta hjá stjórn­völd­um, er ykk­ur til dæm­is sama um þessa fyr­ir­tækja­eig­end­ur, versl­un­ar­eig­end­ur, í Síðumúla og Ármúla sem standa ráðþrota og lög­regl­an mæt­ir ekki einu sinni á staðinn þó að brot­ist sé inn og verðmæt­um stolið fyr­ir millj­ón­ir á millj­ón­ir ofan."

Þetta algjörlega eðlileg spurning og sem ráðherra ber honum að upplýsa almenning um hvert peningar þeirra, skattfé, fer í. Svarið er hrokafullt og neikvætt af hálfu ráðherra sem móðgast. Og spurning er algjörlega réttmæt, af hverju í ósköpunum er skattfé okkar að fara í alls kyns gæluverkefni þegar frumskyldu verkefni ríkisins eru ekki sinnt? Það er nefnilega þannig í lífinu að allir, hvort sem það eru fyrirtæki, heimili, sveitarfélög eða ríkið, þurfa að forgangsraða verkefni sín. Held að formaður Framsóknar þurfi að fá sér nýtt starf og flokkurinn kærkomið frí frá stjórnarstörfum, ef það er svona erfitt að svara einföldum spurningum.

Spursmál

Guðbrandsbiblían er mikil verðmæti

Gutenberg Biblían

Fyrsta prentaða Biblían í Evrópu, og raunar heiminum, var Gutenberg Biblían, einnig þekkt sem 42 lína Biblían. Hún var prentuð af Johannes Gutenberg í Mainz, Þýskalandi, um 1454-1455. Þetta var fyrsta stóra bókin sem prentuð var með hreyfanlegri leturtækni, sem Gutenberg hafði þróað, gjörbylti framleiðsluferli bóka og markaði upphaf Gutenberg-byltingarinnar og tímabil prentuðu bókarinnar í Evrópu. Upphafið að nýrri upplýsingaöld rétt eins og tölvan er upphafið að nýrri upplýsingaöld.

Gutenberg-biblían er gerð eftir latneskri Vulgata þýðing, eftir texta heilags Híerónýmus, og var prentuð í tveimur bindum. Aðeins um 180 eintök voru framleidd í upphafi, en um 49 heil eða næstum fullbúin eintök voru eftir í dag, sem gerir hana að einni sjaldgæfustu og verðmætustu bók í heimi.

Nýsköpun Gutenbergs lækkaði verulega kostnað við að framleiða bækur og gerði ritað efni aðgengilegra, þó að snemma prentuð verk eins og Gutenberg Biblían hafi enn verið dýr miðað við nútíma mælikvarða.

Hið afskekkta Ísland, aftur á í öllu tilliti, var þó ekki eftirbáti á sviði menningar eða útbreiðslu hiðs ritaða orðs. Jón Arason, síðasti kaþólski biskupinn á Hólum, er talinn vera forvígismaður prentlistar á Íslandi. Hann flutti fyrstu prentsmiðjuna til landsins um 1530. Þetta var mikilvægur áfangi í sögu Íslands, þar sem prentlistin átti eftir að hafa djúp áhrif á íslenskt samfélag, trúarlíf og menningu.

Jón keypti prentsmiðju á ferðalögum sínum í Danmörku eða Þýskalandi og kom henni fyrir á Hólum í Hjaltadal, sem var menntamiðstöð Norðurlands á þeim tíma. Hann átti sér þann draum að útbreiða kaþólskan kristindóm á Íslandi og efla stöðu kirkjunnar með prentuðum ritum.

Og hvað var fyrst prentað og er talið fyrsta prentaða ritið? Jú það er Brevarium Holense (Hólabók) er talið vera fyrsta prentaða ritið á Íslandi. Það var prentað árið 1534 í prentsmiðju Jóns Arasonar. Bókin var latnesk messubók, notuð við kaþólska helgisiði. Hún var einkum ætluð til nota í kaþólskum kirkjum á Íslandi.

Jón Arason varð þó fyrir barðinu á siðaskiptum á Íslandi, þegar lútherska trúin tók við af kaþólsku. Eftir að Jón og synir hans voru teknir af lífi árið 1550 í Skálholti, kom prentsmiðjan undir stjórn lútherskra kirkjunnar manna. Þrátt fyrir að prentunin hafi byrjað á Íslandi undir kaþólskri stjórn, var það með komu lúthersku kirkjunnar sem prentlistin tók að blómstra með útgáfu trúarlegra rita og síðar annarra verka.

Áhrif Jóns Arasonar gættu lengi og gera í raun enn

Þó að Jón Arason hafi verið kaþólskur biskup sem barðist gegn siðaskiptunum, lagði hann grunninn að prentlist á Íslandi, sem síðar stuðlaði að varðveislu íslenskrar tungu og bókmennta í gegnum aldirnar. Meðal merkustu verka íslenskrar prentsögu eru Guðbrandsbiblía og sálmabækur, sem komu á 16. öld.

Guðbrandur Þorláksson biskup og prentsmiðjan á Hólum í Hjaltadal

Guðbrandsbiblían, sem kom út árið 1584, var prentuð í prentsmiðjunni á Hólum í Hjaltadal. Guðbrandur Þorláksson, sem var biskup á Hólum frá 1571 til 1627, hafði yfirumsjón með prentuninni og var helsti forvígismaður þessarar miklu útgáfu. Guðbrandur styrkti og þróaði prentsmiðjuna á Hólum eftir að hún hafði verið stofnuð af Jóni Arasyni nokkrum áratugum áður.

Guðbrandur gerði ýmsar breytingar á prentsmiðjunni og bjó hana betur undir útgáfu stórra verka, svo sem Biblíunnar, sem var fyrsta heildarútgáfan á íslensku. Þessi prentsmiðja á Hólum var mikilvæg menningarmiðstöð á Íslandi og gegndi stóru hlutverki í útgáfu margra trúarlegra og bókmenntalegra verka á Íslandi á 16. og 17. öld.

Guðbrands Biblían

Guðbrandsbiblía, fyrsta heildarþýðing Biblíunnar á íslensku, gefin út árið 1584 af Guðbrandi Þorlákssyni biskupi eins og áður sagði, var merkt menningar- og trúarverk. Þegar hún kom út var hún afar dýr vegna stærðar sinnar, prentunarferlis og fágætis prentaðs efnis á Íslandi.

Talið er að verðið á Guðbrandsbiblíu hafi verið um 2-3 kýr, sem var óvenju hátt verð fyrir flesta á Íslandi á þeim tíma. Til að setja þetta í samhengi hefði hinn almenni Íslendingur, sérstaklega bændur, átt erfitt með að hafa efni á slíkri bók, þar sem kýr voru mikils virði í landbúnaðarsamfélaginu. Þetta þýðir að aðeins kirkjur, klaustur og auðugir einstaklingar hefðu yfirleitt efni á eintaki af Biblíunni. Samkvæmt blaðagrein sem bloggritari finnur ekki ekki aftur, fór eitt eintak af henni á kr. 2,2 milljónir fyrir mörgum árum. Hvað ætli hún kosti í dag?

Guðbrandsbiblía frá 1584

Móðuharðindin og stofnun íslensks hers í miðjum harðindum

Hugmyndin um að stofna íslenskan her á tímum Móðuharðindanna er tengd dönskum ráðamönnum, en einnig nokkrum íslenskum embættismönnum. Áætlanirnar áttu sér stað undir lok 18. aldar þegar Danir voru að styrkja stjórn sína á Íslandi. Þó að þetta væri áætlun frá dönskum stjórnvöldum, voru einnig íslenskir embættismenn sem tóku þátt í umræðunni. Enginn her varð þó til í raun og veru vegna erfiðleikanna sem fylgdu hamförunum og vekur athygli vegna veruleikafirringar sem þessi hugmynd er í miðjum náttúruhamförum. En kannski voru menn að hugsa fram í tímann?

Helstu aðilar tengdir herstofnunaráformum

Ove Høegh-Guldberg (1731–1808). Guldberg var áhrifamikill danskur embættismaður sem hafði umsjón með utanríkis- og nýlendustjórn Dana á þessum tíma. Hann var forsprakki fyrir þeirri hugmynd að her væri nauðsynlegur til að halda uppi stjórn Dana yfir Íslandi og vernda danska hagsmuni á svæðinu.

Jón Eiríksson (1728–1787). Jón Eiríksson var íslenskur embættismaður og þjóðfræðingur sem starfaði í Kaupmannahöfn og hafði mikil áhrif á íslensk málefni innan danska stjórnkerfisins. Hann var mikilvægur tengiliður Dana við Ísland á þessum tíma og var einn af þeim sem ræddu um herstofnunina, þó að hann hafi líklega haft efasemdir um hagkvæmni slíkrar stofnunar í miðju hörmungunum.

Magnús Stephensen (1762–1833). Magnús Stephensen, sem síðar varð dómari og landfógeti, var líka þátttakandi í stjórnmálaumræðum Íslands og Dana á þessum tíma. Þó hann væri yngri á þessum tíma, varð hann áberandi í íslenskum stjórnmálum og hefði eflaust tekið þátt í framkvæmdum ef herstofnun hefði átt sér stað.

Hannibal Knudsen (1752–1795). Hannibal var danskur embættismaður sem hafði verið sendur til Íslands til að rannsaka ástandið á árunum eftir Móðuharðindin. Hann skrifaði skýrslu þar sem hann benti á mikilvægi þess að styrkja stjórn Dana yfir Íslandi, þar á meðal með herstyrk.

Georg Christian Oeder (1728–1791). Oeder var danskur náttúrufræðingur og embættismaður sem hafði áhuga á nýlendum og landsstjórnun. Hann var einnig talsmaður þess að halda Ísland í föstum skorðum með skipulagðri stjórn, og hugmyndin um her gæti hafa komið upp í slíkum umræðum.

Stefán Þórarinsson (1734–1798) var íslenskur amtmaður og embættismaður sem gegndi lykilhlutverki í stjórnsýslu Íslands undir dönskum yfirvöldum. Hann var amtmaður í Suður- og Vesturamtinu, og tók virkan þátt í stjórnmálaumræðu á tímum Móðuharðindanna. Stefán var einnig hvatamaður hugmynda um stofnun íslensks landhers á Alþingi 1785. Hann, ásamt öðrum íslenskum og dönskum embættismönnum eins og Hans von Levetzow stiftamtmanni, tók þátt í umræðum um hvernig her gæti styrkt stjórn Dana og tryggt öryggi á landinu eftir hörmungarnar.

Stefán var þátttakandi í því að skipuleggja ráðstefnuna sem var haldin í tengslum við Alþingi þetta ár, þar sem íhugað var hvort herstofnun væri æskileg eða raunhæf lausn á vandamálum Íslands. Hugmyndin var að stofna herstyrk sem gæti haft eftirlit með löndum landsins og tryggt að uppreisnir eða óánægja yrðu ekki vandamál. Þrátt fyrir að umræður hafi átt sér stað, varð ekkert úr þeim áætlunum, meðal annars vegna alvarlegs ástands samfélagsins eftir náttúruhamfarirnar.

Stefán Þórarinsson lék því mikilvægt hlutverk í þessum ráðagerðum en af hverju þær urðu aldrei að veruleika má rekja til þess að Ísland var illa undirbúið efnahagslega og félagslega til að stofna her.

Og svo er það aðalmaðurinn Hans von Levetzow (1739–1806) sem komið verður hér inn á hér að neðan.

Af hverju herstofnun?

Ástæðurnar fyrir áformum um íslenskan her voru tengdar stjórnmála- og stjórnunarlegum áhyggjum Dana:

• Möguleg uppreisn: Íslenskir embættismenn óttuðust ólgu meðal almennings vegna hungursneyðar og misskiptingar.
• Trygging á stjórn Dana: Með stofnun hers hefðu Danir tryggt stjórn sína yfir Íslandi og hindrað að erlendar þjóðir reyndu að ná yfirráðum.

Látið til skara skríða 1785

Á Alþingi sumarið 1785 var staðan eftir Móðuharðindin mikið rædd. Alþingismenn fjölluðu um þær hörmungar sem gengið höfðu yfir landið, sérstaklega Skaftárelda og afleiðingar þeirra. Rætt var um hvernig Danir gætu aðstoðað, meðal annars með efnahagsaðgerðum og aðgerðum til að endurreisa landið. Umræðan um stofnun íslensks landhers kom einnig fram, þar sem helstu ráðamenn, þar á meðal Hans von Levetzow og Stefán Þórarinsson, lögðu fram tillögur um slíkt, þó að hugmyndin hafi ekki náð fram að ganga.

Alvarlegar hugmyndir um stofnun íslensks landhers voru settar fram eins og áður sagði, að frumkvæði danskra stjórnvalda. Hans von Levetzow stiftamtmaður, Stefán amtmaður Þórarinsson og Björn Markússon lögmaður voru hvatamenn þessara áforma. Lagt var til að stofna 300 manna her, launaður með hærri sköttum. Þrátt fyrir könnun árið 1788 þar sem 600 manns gáfu sig fram, voru þessar áætlanir óframkvæmanlegar vegna ástandsins eftir Móðuharðindin. Hugmyndin varð aldrei að veruleika.

Hans von Levetzow (1739–1806) var þýskur ættaður danskur embættismaður sem gegndi lykilhlutverki í stjórn Dana á Íslandi. Hann var stiftamtmaður Íslands frá 1770 til 1793, á þeim tíma sem landið gekk í gegnum miklar hörmungar, þar á meðal Móðuharðindin (1783–1785). Levetzow beitti sér fyrir breytingum í stjórnsýslu og stjórnaði meðal annars ráðstefnu árið 1785 þar sem hugmyndir um stofnun íslensks landhers voru ræddar. Hann gegndi einnig ýmsum embættum innan danska ríkisins og hafði mikil áhrif á stjórnarskipan Íslands á þessum tíma.

Af hverju varð ekkert úr áformunum?

Áformin voru í raun mjög óraunhæf, þar sem ástandið á Íslandi var hræðilegt vegna Móðuharðindanna. Hungursneyðin hafði dregið stóran hluta þjóðarinnar til dauða, og efnahagslífið var í rúst. Þó að hugmyndin hafi verið rædd í Kaupmannahöfn, var hún aldrei framkvæmd vegna þess að stjórnvöld sáu að það var óframkvæmanlegt að stofna her í miðri neyð.

Herstofnunin er því dæmi um hugmynd sem varð aldrei að veruleika, en hún sýnir samt þann óróleika sem ríkti bæði á Íslandi og í Kaupmannahöfn á þessum tíma.

 

Harðindatímabilið 1752-1759

Flestir Íslendingar þekkja til tímabilsins 1783-1785 er móðuharðindin gengu yfir. Það þarf ekki að fara í þá sögu hér en færri vita að á  tímabilinu 1752-1759, sem einkenndist af hallæri, hungri og harðindum á Íslandi, létust umtalsverður hluti þjóðarinnar. Talið er að á milli 5-10% þjóðarinnar hafi látið lífið vegna hungursneyðar, sjúkdóma og áfalla tengdum erfiðleikunum. Þetta var afleiðing af samspili lélegrar heyöflunar, slæms veðurs, matarskorts og veikinda, ásamt áhrifum af náttúruhamförum eins og eldgosinu í Kötlu árið 1755.

Þó nákvæmar tölur séu erfitt að staðfesta fyrir þetta tímabil eru talið að þúsundir hafi látist. Aðstæður voru sérlega erfiðar fyrir þá sem höfðu ekki nægilega matvæli eða aðgang að mat, sérstaklega þar sem íslensk efnahagslíf var þá að stórum hluta háð heyskap og fiskveiðum, sem bæði brugðust á þessum árum.

Náttúran lagðist á sveif með allt annað. Náttúruhamfarir voru miklar. Þar ber helst að nefna eldgos í Kötlu.  Árið 1755 gaus Katla, sem olli miklum skaða, sérstaklega í suðurhluta landsins. Gosið olli jökulhlaupum sem eyðilögðu stór svæði af ræktarlandi, sem hafði alvarlegar afleiðingar fyrir búskap og matvælaframleiðslu.

Hörð veðurskilyrði fylgdu eldgosinu. Óvenjulega harðir vetrar og léleg sumar gerðu það að verkum að heyskapur brast og fiskveiðar voru lélegar, sem jók enn á hungur og fátækt.

Manngert hallæri í formi ófrjálsrar verslunar birtist í einokunarverslun Dana. Ísland var undir danskri stjórn eins og allir vita og verslun var stjórnað með einokunarverslun frá 1602 til 1787. Á þessum tíma höfðu íslenskir bændur og sjómenn takmarkaða möguleika til að versla við aðra en danska kaupmenn, sem takmarkaði aðgang að nauðsynjavörum. Danskir kaupmenn stjórnuðu framboði á nauðsynjavörum eins og korni, sem var oft ekki nægjanlegt til að mæta þörfum landsmanna á tímum hallæris.

Nútíminn um konur sem víkingar eða stríðsmenn

Á Netflix er verið að sýna þáttaröð sem á að kallast saga víkinga - The Vikings. Þar er goðsemdarkennda persóna Ragnar loðbrók höfð sem aðalpersóna.  Þetta er ágæt skemmtiefni en er langt frá raunveruleikanum.

Þar er t.d. haldið fram að konur hafi verið víkingar, þ.e.a.s verið stríðskappar. Þetta er eins fjarri veruleikanum og hægt er að hugsa sér. Jú, konur fóru með körlum í víking, enda oft ætlunin að setjast að í herteknu landi, en þær börðust ekki við hlið karlanna. Hlutverkaskipan á þessum tíma var fastmótuð og allir höfðu sitt hlutverk. Menn voru fastir í sinni samfélagsstöðu. Það þarf ekki annað að en að lyfta sverði, taka upp skjöld og fara í hringabrynju til að finna hversu erfitt var að berjast á þessum tíma. Í raun aðeins á færi stælta karlmanna á bestum aldri.

Það eru engar traustar skriflegar vísbendingar úr samtímanum – hvorki úr Íslendingasögum, sögulegum frásögnum eða samtímasögum, svo sem konunga sögum eða Sturlungu – um að konur hafi tekið þátt í bardaga eða herjað á svipaðan hátt og karlar.

Minnst hefur verið á stríðskonur í goðsögum. Textar eins og Saga Völsunga og Gesta Danorum eru dýrmætir til að skilja menningu og goðafræði víkingatímans, en þeir eru ekki fyllilega áreiðanlegir sem söguleg sönnunargögn. Þessar heimildir gefa innsýn í hugsjónir og skoðanir víkinga um hlutverk kynjanna og stríðsrekstur en ætti að túlka þær með varúð og jafna þær á við áþreifanlegri heimildir eins og fornleifafræði og samtímasögur.

Goðafræði skjaldmeyja og goðsagnakenndra kvenkyns stríðsmanna endurspeglar ekki endilega sögulegan veruleika heldur hugmyndir eða óvenjulegar persónur. Í augnablikinu er hugmyndin um víkingakonur sem stríðsmenn að mestu leyti vangaveltur, á rætur í goðafræði og einstökum fornleifamálum (einu umdeildu fornleifa máli) sem veita ekki óyggjandi sönnun um kvenkyns stríðsmenn í víkingasamfélaginu. Hvað er þetta umdeilda fornleifa mál eða réttara sagt gröf sem á að sýna kvennkyns víking?

Birka gröfin Bj 581 á að heita undantekningartilvik og getur ekki sett reglu eða verið óyggjandi sönnun þess að konur börðust reglulega sem stríðsmenn í víkingasamfélagi. Reyndar bendir eitt dæmi ekki til þess að kvenkyns stríðsmenn hafi verið útbreidd eða viðurkennd norm á víkingaöld og er verið að tala um gröf BJ 581.

Þessi gröf er eitt af tveimur fornleifafræðilegum dæmum (mjög umdeilt) þar sem kona hefur verið grafin með fullt sett af vopnum, venjulega tengt stríðsmönnum. Þessi gröf sker sig einmitt úr vegna þess að hún er einstök í samanburði við langflestar grafir á víkingaöld, sem benda ekki til þess að konur hafi verið útbúnar eða grafnar eins og stríðsmenn. Vopnin hafa t.d. sett í gröfina sem heiðurs staða.

Þessi sérkenni gerir það að verkum að erfitt er að alhæfa um víkingakonur sem hermannastétt. Meirihluti kvenkyns grafa frá víkingaöld inniheldur heimilismuni, skartgripi eða verkfæri sem tengjast heimilislífi frekar en vopn.

Menningarviðmið víkingatímans segja mikla sögu líka. Þó að konur í víkingasamfélagi hefðu umtalsverð félagsleg, efnahagsleg og lagaleg réttindi samanborið við konur í öðrum samtímamenningum, tóku þær yfirleitt ekki þátt í hernaði. Höfðu völd innanstokks en karlarnir riðu á þing og réðu. Flestar sögulegar heimildir og greftrunargögn leggja áherslu á hlutverk kvenna á heimilinu, stjórnun bús og stundum mikilvægar félagslegar stöður, en ekki sem bardagamenn.

Goðsögulegar persónur Valkyrja og skjaldmeyja tákna líklega hugsjóna eða goðsagnakenndar hlutverk frekar en sögulegan veruleika.

Rökræður í kringum Bj 581. Sumir fræðimenn halda því fram að vopnin í Bj 581 gefi ekki endilega til kynna að konan sem þar var grafin hafi verið stríðsmaður sjálf. Hlutirnir gætu hafa haft táknrænan eða trúarlegan tilgang, táknað vald, stöðu eða fjölskyldutengsl frekar en persónulega notkun í bardaga.

Skortur á bardagaáverkum á beinagrindinni vekur spurningar um hvort þessi einstaklingur hafi tekið virkan þátt í bardaga.

Víðtækara fornleifafræðilegt samhengi:

Flestar grafir frá víkingaöld endurspegla skýra skiptingu í hlutverkum og stöðu karla og kvenna, sérstaklega hvað varðar vopn. Karlagrafir innihalda oft vopn, á meðan kvennagrafir eru venjulega búnar hlutum sem tengjast heimilislífi, svo sem lyklum (tákn um heimilisvald) eða textílverkfæri.

Ein einangruð gröf eins og Bj 581, án víðtækari sönnunargagna frá öðrum kvenkyns stríðsgröfum samtímans, er ekki nóg til að gefa til kynna að víkingakonur hafi reglulega tekið að sér bardagahlutverk.

Lítum á þetta út frá sögulegt og bókmenntalegt samhengi. Það er ekki minnst á konur sem stríðmenn í samtímaheimildum eins og Sturlungasögu og aðrar Íslendingasögur. Þess í stað leggja þær áherslu á félagsleg, pólitísk og heimilisleg hlutverk sem konur gegndu, sem voru öflug en ólík hernaði.

Sögulegir textar utan víkingasamfélagsins, eins og frá arabískum og engilsaxneskum áhorfendum, skjalfesta heldur ekki konur sem bardagamenn, sem styrkir þá hugmynd að kvenkyns stríðsmenn hafi verið sjaldgæfir, ef þeir væru til.

Niðurstaðan er einföld

Þó að Bj 581 gröfin sé heillandi og mikilvægur uppgötvun, þá staðfestir hún ekki að kvenkyns stríðsmenn hafi verið regla í víkingasamfélagi. Það er enn undantekningartilvik og víkingasamfélag fylgdi almennt patriarkískum viðmiðum þar sem karlar voru aðal bardagamenn og hlutverk kvenna var að miða við heimilishald og heimilisvald.

Konur voru í nokkrum undantekningum í leiðtoga- eða trúarhlutverkum.

Goðafræði skjaldmeyja og rómantískar hugmyndir um stríðskonur endurspegla líklega hugsjónir víkinga, frásagnir og undantekningartilvik, frekar en sögulegan veruleika. Án frekari sannana styður tilvist eins dæmis eins og Bj 581 ekki þá hugmynd að víkingakonur hafi reglulega tekið þátt í hernaði eða að þær hafi gegnt aðalhlutverki í hernaðaraðgerðum víkinga.

Í blálokin. Það er bara þannig að nútímamenn, á öllum tímum, vilja yfirfæra sinn veruleika yfir á aðra tíma. Í raun getum við aldrei farið fyllilega í spor annarra, hvað þá á öðru tímabili. Kvennfrelsið er tiltölulega ný komið sem og frelsi fyrir alla karlmenn. Stéttskipting hefur verið ráðandi þáttur í samfélögum fortíðarinnar, allt frá því að siðmenning hófst fyrir ca. tíu þúsund árum. Menn hafa því kúgað konur og aðra menn allan þennan tíma. Svona er bara lífið. 

Hópur innan VG vill fremja pólitísk harakíri - endir flokksins

Hópur innan VG vill enda allt stjórnarsamstarf, strax ef hægt er. Hann segir að stefnumál flokksins hafi ekki náð fram að ganga, t.d. í umhverfismálum. Hvernig hann kemst að þessari niðurstöðu er á huldu því að flokknum hefur tekist að koma í veg fyrir allar virkjunarframkvæmdir á landinu á þessu kjörtímabili þannig að það stefnir í orkuskort. Arfleið flokksins er óðaverðbólga, húsnæðisskortur, hátt vaxtastig, opin landamæri og ólestur í útlendingamálum.

En með því að sprengja upp ríkisstjórnina er flokkurinn í raun að leggja sig niður. Fylgið mun ekki fara upp úr 3,5% eins og VG vonast til, heldur þurrkast út. Það er engin eftirspurn eftir flokki eins og VG né hefur flokkurinn leiðtoga eða forystu til að leiða flokkinn í næstu kosningum. Ráðherrar flokksins keppast við að henda forystu kyndlinum sín á milli, enginn vill fara niður með Titanic.

Kredit kort og reiðufé

Nú vilja margir aðilar koma reiðuféi fyrir kattarnef. Stjórnvöld, vegna þess að svarti markaðurinn notar reiðufé í viðskipum og þau verða því af skattfé. Þau vilja líka vita nákvæmlega hvað skattborgarinn á hverju sinni, þó þeim komi það ekkert við. Þetta er upp á skattleggingu að gera. Þeim er mein illa við að reiðufé liggi undir dýnum heim hjá fólki.

Kreditkorta fyrirtækin er einnig mein illa við reiðufé. Því þá eru þau ekki með í viðskiptunum. Það er þannig að þau taka ákveðnar prósendur af öllum viðskipum sem eiga sér stað með kredit kortum. Kredit kort hvetja til skuldasöfnunar og gerir neytandann háðan kortunum. Þau minnka líka verðgildi peningsins. Tökum dæmi:

Atburðarás: Þú kaupir matvörur að verðmæti 100 kr. en notar kreditkort í stað reiðufjár.

Það fyrsta sem gerist er seinkun á greiðslu. Þú strýkur kortinu þínu, en þú borgar ekki fyrir matvöruna strax. Þess í stað skuldar þú kreditkortafyrirtækinu 100 kr. Ef þú greiðir ekki þessa upphæð að fullu á gjalddaga gætirðu verið rukkaðir um vexti.

Verslunin fær 100kr, en þessir peningar koma frá kreditkortafyrirtækinu. Í raun og veru hefur þú ekki notað reiðufé þitt ennþá - þú hefur í raun fengið 100 kr. að láni frá kreditkortafyrirtækinu. Þessi lántaka getur aukið hraða og magn fé í hagkerfinu vegna þess að hún hvetur til eyðslu umfram peningana sem fólk hefur.

Ef þú borgar ekki 100 kr. skuldina að fullu fyrir næsta reikningstímabil gætirðu safnað vöxtum. Til dæmis, ef kortið þitt er með 20% ársvexti og þú borgar aðeins lágmarkið í hverjum mánuði, gætirðu endað með því að borga meira en 100 kr. fyrir þessar matvörur með tímanum (hugsanlega 120 kr. eða meira, eftir því hversu langan tíma þú tekur að borga).

Tökum annað dæmi og látum ChatGPT koma með það dæmi og nú er það $100 viðskipti.

Gengisfelling $100 í gegnum kreditkortagjöld

Upphafleg viðskipti:

Þú eyðir $100 í verslun með kreditkorti.
Kreditkortafyrirtækið rukkar söluaðila 3% gjald, þannig að kaupmaðurinn fær aðeins $97 fyrir $100 söluna.
Nú þegar hefur verðmæti $100 verið lækkað um $3 í viðskiptagjöldum.

Önnur viðskipti:

Verslunareigandinn notar síðan $97 til að greiða birgi fyrir vörur eða þjónustu. Hins vegar, ef þessi birgir samþykkir einnig kreditkortagreiðslur og verður fyrir sama 3% gjaldi, mun birgirinn aðeins fá $94,09.
Nú hefur upprunalega $100 verið lækkað frekar um $2,91 til viðbótar.

Þriðja viðskipti:
Vöru birgir tekur $94,09 og notar það til að greiða öðru fyrirtæki eða verktaka, sem tekur einnig við kreditkortum og stendur frammi fyrir sama 3% gjaldi.
Eftir aðra 3% frádrátt fær þessi verktaki aðeins $91,27.
Þannig að upphaflegu $100 hefur nú verið lækkað í $91,27, tapað $8,73 í verðmæti vegna viðskiptagjalda.

Uppsöfnuð áhrif með tímanum

Með hverri færslu heldur verðmæti upprunalegu $100 áfram að dragast saman vegna stöðugs frádráttar kreditkortagjalda. Með tímanum, því meira sem $100 dreifist með kreditkortagreiðslum, því meira "lækkar" það þar sem fyrirtæki fá minna og minna af upphaflegri upphæð eftir að hafa greitt gjöld.

Samanburður við reiðufé viðskipti

Ef þú notar reiðufé fyrir sömu viðskipti:

Fullu $100 haldast ósnortin í hverju skrefi vegna þess að engin gjöld eru í gangi.
Verslunareigandinn, birgirinn og verktakinn fá hvor um sig fulla $100 og viðhalda verðmætinu með mörgum skiptum.

Í hagkerfi sem byggir á reiðufé missa peningar ekki verðmæti einfaldlega með því að skiptast á þeim, sem er frábrugðið atburðarásinni þar sem kreditkortagjöld rýra smám saman peningaupphæðina á hverjum viðskiptapunkti.

Raunveruleg áhrif kreditkortagjalda:

Aukinn kostnaður: Fyrirtæki hækka oft verð lítillega til að standa straum af kreditkortagjöldum, sem þýðir að viðskiptavinir greiða óbeint fyrir þessi gjöld, sem leiðir til hærra verðs.

Virðisrýrnun: Því meira sem dollar fer í gegnum kreditkortakerfið, því meira minnkar verðgildi hans vegna gjalda, sem getur skapað hægfara „leka“ í hagkerfinu.

Áhrif á lítil fyrirtæki: Sérstaklega lítil fyrirtæki geta fundið fyrir áhrifum þessara gjalda, þar sem þau geta haft þrengri framlegð og minni samningsstyrk við kreditkortafyrirtæki. Gjöldin lækka í raun peningana sem þeir fá.

Samantekt:

 Upphaflega $100 (eftir 3% gjald): $97
 Eftir 2. færslu (annars 3%): $94,09
 Eftir 3. færslu (annars 3%): $91,27

Verðmætið heldur áfram að minnka við hverja færslu með kreditkorti.

Niðurstaða

Kreditkortagjöld leiða til "gengisfellingar" peninga þegar þeir eru í umferð. Þó reiðufé haldi fullu gildi sínu í hverri færslu, draga kreditkortagjöld smám saman úr gildi peninga, þar sem hvert fyrirtæki fær aðeins minna en heildarupphæðina. Þetta skapar uppsafnað tap sem væri ekki til í kerfi sem byggir á reiðufé.

Að lokum. Kredit korta fyrirtækin reyna að leyna "fjárdráttinn" með að vera með í boði alls kyns tilboð, t.d. ef varan er keypt með korti, fæst afsláttur. En þegar uppi er staðið, fer það ofan í vasa neytandans í hvert skipti sem hann rennir kortinu í gegnum raufina. 

Svo er annað mál hvernig bankar búa til pening með lánveitingu og komið hefur verið inn á hér áður.

 

Norðurlöndin einhuga um aukið samstarf í öryggis- og varnarmálum - utangarðsríki

Grænland, Færeyjar og Álandeyjar hafi oft upplifað sig utangarðs í norrænu samstarfi. Líka í öryggis- og varnarmálum. En í raun er Ísland líka utangarðsríki í öryggis- og varnarmálum.

Skandinavísku ríkin fjögur, Noregur, Danmörk, Svíþjóð og Finnland héldu sérstakan fund nýverið með umræðum um öryggis- og varnarmál. Þessi ríki sáu enga ástæðu til að bjóða Íslandi. Og til hvers að bjóða Íslandi þegar ríkið sýnir í verki að það hafi engan eða lítinn áhuga á eigin vörnum? 

Hér er enginn her og löggæslan innan landhelginnar er í skötulíki.  Það er ekki einu sinni virkt eftirlit í fjörðum landsins eins og kom fram í máli forstjóra Landhelgisgæslunnar.  Það ætti því að vera nóg að senda afrit af ályktun slíkra funda til utanríkisráðuneytisins, kannski að eitthvað möppudýrið þar nenni að lesa hana.

Norðurlöndin einhuga um aukið samstarf í öryggis- og varnarmálum

Fyrsti ríkisstjórnarfundurinn í heilt ár í Bandaríkjunum en Jill Biden stýrði honum!

Þetta er alveg galið að Bandaríkin skuli vera stjórnlaus, en eins og allir vita er Joe Biden með einkenni heilabilunar og virðist ekki getað stjórnað eigið lífi, hvað þá mesta herveldi sögunnar.

Alveg frá því hann var hrakinn úr embætti ólýðræðislega í sumar, hefur hann eytt tíma sínum að mestu á sólarströnd í Delaware. Bandaríkjamenn kalla þetta "lame duck" tímabil þegar forsetinn er áhrifalaus. Það eru bókstaflega allir hættir að tala um hann, líka andstæðingar hans.

En það er verra þegar eiginkona hans er farin að stjórna ríkisstjórnarfundi í fjarveru Joe Bidens.  Hún er ókjörin og alls sendis ófær um að stjórna einu eða neinu, nema kannski eiginmanni sínum. Ef þetta er ekki að sýna lýðræðinu löngutöngina, hvað þá?

Nú eru menn farnir að kjósa utan kjörstaðarfundar og það er kvíðvæntlegt ef Kamala Harris verður næsti forseti Bandríkjanna. Hillary Clinton hefði verið betra forsetaefni en hún.

 

Manntalið 1793 - 2 útlendingar skráðir á landinu - árið 2024 eru það 74.654 einstaklingar

Ísland 1703

Manntalið 1703 er eitt merkasta sögulega skjal á Íslandi og fyrsta almenni manntalsskráningin sem gerð var á landinu. Það var framkvæmt af dönskum stjórnvöldum á árunum 1702-1703 og náði til allra landsmanna. Markmiðið var að fá heildaryfirlit yfir mannfjölda, búsetu og félagslega stöðu íbúa Íslands, sem var hluti af danska konungsveldinu á þeim tíma. Miðað var við 1. janúar 1703 sem dagsetningu þegar fólk var talið. Þessi dagsetning var sett sem viðmið þegar upplýsingar voru teknar saman um íbúa landsins. Safnað var gögnum um alla sem voru á lífi þann dag, og manntalið var síðan framkvæmt á árinu 1703, þó að skráningin hafi tekið einhvern tíma að ljúka.

Þvílíkur upplýsingabanki þetta reyndist enda upplýsingarnar viðamiklar. Þær voru nöfn allra einstaklinga, jafnt barna sem fullorðinna. Aldur, hjúskaparstaða, og tengsl við heimilið. Staðsetning (bær, sveitarfélag). Staða innan heimilis, t.d. húsbóndi, húsmóðir, börn, vinnuhjú.

Þetta manntal er einstakt vegna þess að það var mjög nákvæmt miðað við aðstæður á þeim tíma og gefur ómetanlegar upplýsingar um íslenskt samfélag, bæði félagslega og efnahagslega. Það var gert í kjölfar mikilla áfalla í íslensku samfélagi, eins og Stórubólu og Skaftáreldanna, og sýnir lýsingu á íslensku samfélagi á mjög erfiðum tíma í sögu þjóðarinnar. En það sýnir líka hversu afskekkt Ísland var og erlend áhrif lítil.  Danska elítan og slektið í raun fjarstýrði landinu frá Danmörku og létu undirsátur sínar á Íslandi stjórna því dags daglega. Fáir Danir komu til landsins ár hver.

Ísland 2024

Í dag er öldin önnur og vegna þess að íslensk stjórnvöld hafa verið veiklunduð, hafa þau látið fámenn öfgasamtök eins og No border í raun stjórna landamærum landsins. Eina sem þau þurfa að gera er að koma sér fyrir framan ráðherrabústaðnum meðan ráðherrar funda og bingó, þau fá þær niðurstöður sem þau vilja fá, þvert á lög og reglu.

Reynt er bókstaflega á alla innviði þjóðfélagsins, menntakerfið, heilbrigðiskerfið, velferðakerfið og í raun allt, þar með dómskerfið og löggæslu. Og þetta kostar allt skattfé. Sem betur fer eru margir sem koma hingað til að vinna og leggjast ekki á velferðakerfið. En það eru annars ansi margir velferða leitendur sem ætla sér ekki að vinna né að leggja nokkuð til samfélagsins. Íslensk menning og samfélag stendur ekki undir þetta til langframa. En hvað eru margir útlendingar á landinu?

Í byrjun árs 2024 voru alls skráðir 74.654 erlendir ríkisborgarar með búsetu á Íslandi, sem er um 19,6% af heildaríbúafjölda landsins. Fjölgun erlendra ríkisborgara hefur haldið áfram undanfarin ár, með mestan vöxt frá löndum eins og Úkraínu og Palestínu, en þó hefur fólki frá Póllandi aðeins fækkað samkvæmt Þjóðskrá.

Lögreglan á Keflavíkurflugvelli segir að hún hafi staðið vaktina og hent óþjóðalýðnum sem streymir hingað í stríðum straumum úr landi en kvartar yfir að stjórnvöld nýti sér ekki þær sektarheimildir til að sekta flugfélög sem skila ekki inn farþegalistum. Á meðan svo er, geta glæpamenn og já hryðjuverkamenn streymt til landsins óáreittir eins og dæmin sanna.

Bloggritari eins og aðrir Íslendingar finnur fyrir þessu ófremdarástandi á eigið skinni, þ.á.m. bið eftir þjónustu í heilbrigðiskerfinu. Er ekki betra að gera vel við þá sem eru á landinu og hætta að reyna bjarga heiminum? Örlög heimssins eru ekki í höndum Íslendinga.