Eru mannréttindi að eyðileggja vestræn samfélög?

Þetta er spurning sem sagnfræðingurinn og áitlsgjafinn David Starkey hefur velt upp og hefur einnig læðst að ritara, þótt hann orði þetta ekki eins vel og Starkey. En hvað er hann að halda fram?

David Starkey hefur lýst yfir efasemdum, gagnrýni eða beinum andstöðu við ákveðnar nútímahugmyndir um mannréttindi, fjölmenningarhyggju, sjálfsmyndarstjórnmál og það sem hann telur siðferðilega einveldi. Hann er ekki einn um þessa skoðun, bæði UK Reform og Íhaldsflokkurinn eru báðir með efasemdir. Nokkur af lykilatriðunum:

Mannréttindi sem menningarlega skilyrt

Starkey heldur því fram að hugmyndir eins og "alhliða mannréttindi" séu ekki sannarlega alhliða heldur frekar skilyrt af vestrænni sögu og siðmenningu. Hann bendir á að mismunandi samfélög hafi mismunandi siðferðisramma og siði og því sé vandasamt að setja á mannréttindareglur sem henta öllum. Þetta er rétt hjá honum, því til dæmis hafa múslimaríki sem eru um 57 talsins ekki samþykkt mannréttindasáttmála Sameinuðu þjóðanna en komið með sína útgáfu sem er ekki í líkingu við þá vestrænu.

Ótti við siðferðilega sjálfseyðingu / hnignun

Hann telur að hlutar vestrænna samfélaga séu að grafa undan eigin grundvallargildum. Í einum hlaðvarpi hélt hann því fram að þættir kristninnar eða Rómar hafi "tekið upp í sig, og það hafi aðeins tekið upp það mjög, mjög að hluta, en það, ef þú vilt, eyðileggur samfélagið ... og ég held að við séum að ganga í gegnum eitthvað mjög, mjög svipað eins og er."

Gagnrýni á Black Lives Matter, gagnrýnin kynþáttakenning, o.s.frv.

Starkey hefur sagt að hreyfingar eins og Black Lives Matter og CRT snúist ekki í raun um að vernda mannréttindi (að hans mati) heldur um að grafa undan eða gera vestræna menningu ólögmæta. Hann heldur því fram að þær séu að reyna að "eyðileggja allt lögmæti vestrænnar stjórnmála- og menningarhefðar."

Fjöldaflutningar og breytingar á sjálfsmynd

Hann hefur einnig tengt fólksflutninga, fjölmenningarhyggju, o.s.frv. við hnignun þess sem hann sér sem samheldið ríki eða samfélag. Til dæmis sagði hann árið 2024 að fjöldaflutningar undir stjórn Tony Blair "hefðu eyðilagt uppbyggingu Bretlands" og að Bretland hefði verið "viljandi eyðilagt ... til að neyða okkur til að verða fjölþjóðleg til frambúðar."

Ritari vill bæta við þeir sem enn dingla í að vera hluti af Evrópu - ESB öðru nafni, vilja grafa undan stjórnskipunarhefðir í Bretlandi sem hafa verið við lýði síðan Magna Carta 1215, því að þær leggja ábyrgðina á hendur stjórnvalda en ekki erlent yfirþjóðlegt vald Brussels.

Eyðilegging með mjúkum menningarlegum krafti og innri veikleika

Í sama hlaðvarpi (Human Progress) bendir hann á að Kína (meðal annarra) skilji "djúpstæðan veikleika" Vesturlanda - að Vesturlönd séu að eyðileggja sig innan frá með ákveðnum menningarlegum, siðferðilegum og vitsmunalegum breytingum.

Hvað hann á við með "að eyðileggja ríkið" / Hvernig hann telur að mannréttindi eigi þátt í því?

Af röksemdum hans eru þetta þær aðferðir sem hann telur að mannréttindi (eða skyld frjálslynd/fjölmenningarleg gildi) rýri eða "eyðileggi" ríkið með:

Að grafa undan sameiginlegri sjálfsmynd eða menningu: Ef borgarar finna ekki lengur fyrir sameiginlegri menningu eða þjóðernisvitund veikist tengslin sem styðja stofnanir og gagnkvæmar skyldur.

Rýrnun valds: Siðferðileg eða menningarleg afstæðishyggja, eða gagnrýni á hefðbundnar stofnanir, dregur úr skynjaðri lögmæti rótgróinna stjórnarhátta og félagslegra viðmiða.

Siðferðileg einveldishyggja eða fullkomnunarárátta: Hann virðist gagnrýninn á það sem hann lítur á sem "útópíska fullkomnunarsinna" eða siðferðislega krossfara (t.d. í aðgerðasinni) sem beita hörðum dómum og krefjast breytinga sem rífa niður núverandi skipulag. Þetta, segir hann líklega, gerir reglu óstöðuga.

Menningarleg eða táknræn eyðilegging: Styttur, tákn, frásagnir eru mikilvægar fyrir sjónarmið hans fyrir félagslega samheldni. Þegar þeim er véfengt eða þau fjarlægð, sér hann það sem hluta af stærra verkefni til að gera fortíðina ólögmæta og í framhaldi af því stofnanir sem spretta frá þeirri fortíð.

Hann talar um tvær gerðir að lýðræði, annars vegar það enska þar sem meirihlutinn ræður eða trompar en hins vegar meginlands lýðræðis (þýska módelið), þar sem réttur minnihlutans trompar. Með daður við meginlands lýðræði eru minnihluta hópar að valta yfir meirihlutann og í raun að skapa "two tiers system" þar sem réttur minnihlutans er alltaf meiri.

Aftur að spurningunni um algild mannréttindi. Þar eru þjóðir ekki sammála og vestræn túlkun getur ekki ráðið ein ferðinni. Og með hnignun vestrænnar menningar, mun önnur túlkun mannréttinda taka við.  Gerum samanburð á múslimskri túlkun annars vegar og vestrænni hins vegar á mannréttindum. taka skal fram að það eru aðrir menningarheimar sem túlka mannréttindi á annan hátt, svo sem hindúar á Indlandi.

Þetta snertir kjarna deilunnar um hvort "mannréttindi" séu í raun alþjóðleg eða menningarlega bundin.

Til að svara þessu þarf að greina á milli:

1. hvernig vestræn hugmyndafræði mótaði hugtakið mannréttindi,

2. hvernig múslimsk ríki hafa túlkað það, og hvaða munur þar er á undirliggjandi gildum.

Vestræn mannréttindi

Vestræn mannréttindi byggja á hugmyndum úr:

• Upplýsingunni (18. öld) – einstaklingsfrelsi, rökhyggja, jafnræði fyrir lögum.

• Kristinni siðfræði – hugmyndin um virðingu fyrir mannlegu lífi og samvisku.

• Frönsku og bandarísku byltingunum – réttur einstaklingsins gagnvart ríkinu.

Þessi réttindi voru síðan fest í sessi með:

• Mannréttindayfirlýsingu Sameinuðu þjóðanna (1948)

• Evrópsku mannréttindasáttmálanum (1950)

Kjarni þeirra er:

Réttindi einstaklingsins eru óháð trú, menningu og ríki — þau eru algild (universal).

Múslimsk túlkun á mannréttindum

Mörg múslimaríki viðurkenna meginregluna um mannréttindi, en með skilyrðum sem byggjast á íslamískum lögum (sharía).

Þetta kom mjög skýrt fram í:

• Kaíró-yfirlýsingunni um mannréttindi í íslam (1990), samþykkt af Organization of Islamic Cooperation (OIC), þar sem 57 múslimaríki tóku þátt.

Kaíró-yfirlýsingin lýsir því yfir að öll mannréttindi séu:

"háð íslömskum lögum (Sharía)."

Það þýðir í reynd að engin réttindi eru algild ef þau stangast á við trúarlegan boðskap Kóransins eða íslömskra lagahefða.

Þannig í raunheimi, eru mannréttindi ekki algild! Því að þau geta ekki verið það ef ekki allir samþykkja það og stór hluti heimsins samþykkir ekki vestræna túlkun á hvað mannréttindi eru. 

Starkey myndi segja:

„Við höfum tekið siðferðisboð kristninnar — virðingu fyrir manneskjunni, miskunn, jafnræði — og gert þau að trúarbrögðum án Guðs.“

En þessi „trú“ hefur ekki alþjóðlegt samræmi. Þjóðir með aðra siðmenningu (t.d. múslimsk, hindúsk, konfúsíönsk) byggja réttlæti sitt á öðrum heimsmyndum. Þær viðurkenna ekki að mannréttindi í vestrænni mynd séu endanleg eða yfirráðaréttur allra.

Algild mannréttindi veikja ríkið

Starklet telur að þegar réttindi einstaklingsins eru gerð algild, verði engin siðferðileg eða menningarleg sameining eftir — ríkið missir sameiginlega sjálfsmynd, sameiginlega skyldu og siðferðislegt vald.

Þetta birtist í:

• Sundrungu þjóðarinnar (fólk upplifir sig fyrst og fremst sem einstaklinga eða hópa, ekki sem þegn samfélags),

• Rýrnun stjórnarvalds (ríkið má ekki aga, leiðbeina eða setja siðferðileg mörk),

• og upplausn þjóðríkisins (vald færist til yfirþjóðlegra stofnana eða minnihlutahópa sem fá sérstaka stöðu).

Þetta tengir hann við það sem nefnt hefur verið — “two-tier system” — þar sem réttur minnihlutans verður sterkari en réttur meirihlutans.

Þannig verður lýðræðið ekki lengur vilji meirihlutans, heldur vald lítils hóps sem krefst verndar undir nafni mannréttinda og það sé andstætt enskri/breskri stjórnhefð.

Mannréttindi sem siðferðilegt einveldi

Starkey sér nútíma "mannréttindamenningu" sem siðferðilegt einveldi (moral absolutism) — þar sem þeir sem halda uppi hugmyndafræðinni (t.d. í fjölmiðlum, akademíu, stjórnmálum) ákveða hvað er rétt og rangt.

Þetta einveldi:

• hafnar gagnrýni með siðferðilegum ávirðingum (t.d. "rasisti", "fasiski", "óumburðarlyndur"),

• útilokar hefðbundin gildi, trúarbrögð og þjóðernisvitund sem "hættuleg",

• og leiðir til menningarlegrar sjálfseyðingar, því að samfélagið missir trú á sjálfu sér.

Komið var að hér í inngangi að bæði UK Refrom og Íhaldsflokkurinn breski vilja yfirgefa Evrópska mannréttinda dómsstólinn (ECHR)?  Hvers vegna? Svarið varðar fullveldi Bretlands, eftirlit með innflytjendum og pólitíska afstöðu til þjóðarvitundar og laga.

Rökin fyrir útgöngu eru að "taka aftur stjórn".  Bæði Reform UK og verulegur hópur innan Íhaldsflokksins halda því fram að Mannréttindasáttmálinn (EMRA)takmarki breska fullveldið, þar sem ókjörnir evrópskir dómarar geta hindrað stefnu bresku ríkisstjórnarinnar.

Kemur í veg fyrir brottvísanir ólöglegra innflytjenda eða erlendra glæpamanna, sérstaklega samkvæmt hælisáætlun Bretlands í Rúanda (nokkrar flugferðir voru stöðvaðar vegna fyrirmæla EMRA).

Takmarki þjóðaröryggisstefnu landsins, til dæmis þegar ekki er hægt að vísa grunuðum hryðjuverkamönnum úr landi vegna verndar EMRA.

Slagorðslík röksemdafærsla þeirra er að ef "þingið setur lögin, ætti enginn erlendur dómstóll að fella þau úr gildi." Með orðum er þetta fullveldismál fyrir Tjallann.

Þannig er útgöngur EMRA settar fram sem síðasta skrefið í Brexit - að ljúka útgöngunni frá evrópskum lagalegum eftirliti.

Hvað með Ísland? Hver væru rökin fyrir útgöngu Íslands úr ECHR?Þeir sem myndu vilja að Ísland segði sig frá sáttmálanum gætu byggt á þremur rökum sem er fullveldi Alþingis og íslenskra dómsstóla. ECHR getur fellt íslenska dóma úr gildi og þvingað stjórnvöld til að breyta lögum.

Sumir myndu segja að þetta sé afhending dómsvalds til erlendra dómara. Í anda þjóðarfullveldis og sjálfstæðisstefnu mætti halda fram að Ísland eigi að hafa full yfirráð yfir sínum lögum og réttindum. Áhrif á íslensk stjórnskipunarlög. Mannréttindasáttmálinn hefur verið leiddur inn í íslensk lög (1994) og mótar þar með stjórnskipun landsins. Sumir telja að það hafi dregið úr hlutverki stjórnarskrárinnar og að ECHR hafi orðið eins konar "yfirdómstóll" yfir Alþingi og Hæstarétti. Sjálfstæðislína í utanríkismálum er eftir þessu. Ísland hefur í gegnum söguna lagt áherslu á sjálfstæða utanríkisstefnu - sérstaklega eftir 1944. Útganga gæti verið táknræn aðgerð í anda þess að við stjórnum okkur sjálf, ekki vera undir áhrifum erlendra stofnana.

Auðvitað eru gagnrök og meðmæli fyrir veru Íslands í ECHR sem eru fjögur.

Vernd almennra borgara, alþjóðlegt orðspor og traust Íslands, EES og Schengen samvinna og Ísland hefur tapað fáum dómsmálum fyrir ECHR-dómstóla.

Á sama skapi getur Íslendingurinn haldið sömu rökum og Tjallinn að þetta skerði fullveldi Íslands, löggjöf, stjórnskipan, innlenda dómstóla og veran í ESS og Schengen vinni fullum fetum gegn sjálfstæði Íslands.

Það sem vantar fyrir íslenska stjórnmálamenn er að horfa á stóru mynda, söguna og rökin fyrir alþjóðasamvinnu. Nýgræðingar á Alþingi taka öllu sem er rétt að þeim sem sjálfsögðum hlut, veran í NATÓ, Sameinuðu þjóðunum, EES, Schengen o.s.frv. og taka bara þátt hugsunarlaust. Í stað þess að hugsa og segja: "Ég er fulltrúi Íslendinga, hvað kemur þeim best?"

Lokaorð

Þetta er efni í athyglisverða umræðu en fæstir vita af eða skilja að það eru margar hliðar á mannréttindamálum.  Að sjálfsögðu viljum við ekki missa mannréttindi sem barist var fyrir í frönsku byltingunni og stöðug barátta hefur verið að viðhalda. Það er nefnilega hægt að afnema mannréttindi með einu pennastriki eins og kom í ljós í covid faraldranum.  Á sama tíma verðum við að gæta þess að réttindi eins verði ekki helsi á annan. Og í þriðja lagi verður að taka mið að ekki allir sem flytjast til Evrópu eða vestrænna ríkja viðurkenna vestræn mannréttindi, halda í sínar hefðir og ef minnihlutahópurinn verður nóg stór, breytir ríkjandi menningu. Þetta myndi kallast menningarlegt sjálfsmorð og virðist vera í gangi um alla Vestur-, Suður- og Norður-Evrópu. 

Að lokum, við Vesturlandabúar getum ekki í hroka okkar ætlast til að aðrir menningarheimar taki allt upp úr vestrænni menningu. Dæmið úr Afganistan sannar það rækilega að fólkið sjálft í landinu verður að vilja breytingar. Oft þarf stríð (borgarastyrjöld) til að breyta hlutum, ekki erlenda innrás.