Slokknar á vita Evrópu? - Hvað gerir Evrópu svona sérstaka?

Menningarlegur og hugmyndasögulegur arfinn

Evrópa er vagga rökhyggju, lýðræðis og vísinda. Þaðan kemur Forn-Grikkland (lýðræði, heimspeki, leiklist, stærðfræði). Rómaveldi (lög, verkfræði, ríkisvaldsform). Kristin siðmenning og siðbreytingar. Endurreisn, upplýsing og nútímavísindi. Þessi hugmyndafræði mótaði vestræn gildi svo sem mannréttindi, einstaklingsfrelsi, frelsi fjölmiðla, trúfrelsi, jafnrétti o.fl.

Annað sem er einstakt eru evrópskar stofnanir og kerfi. Stjórnskipulag og réttarríki sem eru fyrirmynd annarra landa (t.d. Norðurlönd, Þýskaland, Holland). Velferðarkerfi sem mörg lönd reyna að herma eftir. Menntunarkerfi og rannsóknastofnanir í heimsklassa (Oxford, Sorbonne, Humboldt...). Evrópa er líka leiðandi í listum, bókmenntum og hugmyndum. Evrópa hefur verið leiðandi í tónlist (Bach, Beethoven), myndlist (da Vinci, van Gogh), arkitektúr (gotneskur, endurreisn), bókmenntum (Shakespeare, Goethe, Dostojevskíj). Hugmyndir eins og tjáningarfrelsi, veraldarhyggja, rökhyggja og vísindaleg gagnrýni urðu til í Evrópu.

Aðlögunarhæfni og endurnýjun

Evrópa hefur endurtekið enduruppgötvað sjálfa sig eftir stríð, plágur og kúgun. Álfan hefur samþætt eldri hefðir og nýjar strauma frá kristni til upplýsingar, frá heimsstyrjöldum til Evrópusambands.

Af hverju lítur heimurinn til Evrópu?

Fyrirmynd í stjórnarháttum og réttindum: Lönd í þróun reyna oft að taka Evrópu sem lýðræðislega og félagslega fyrirmynd. Evrópa hefur í mörgum tilfellum náð að sameina hagvöxt, félagslegt öryggi og umhverfisvernd. Menningarleg áhrif og mjúk völd (soft power). Evrópa hefur dreift menningu sinni, tungumálum og hugmyndum um allan heim – oft með nýlendustefnu, en líka í gegnum menningu, kvikmyndir, heimspeki, tíska og matarmenningu. Virðing fyrir fjölbreytni og réttindum. Evrópa hefur (þó ekki án mótsagna) meiri umburðarleika gagnvart minnihlutahópum, trúfrelsi og frelsi einstaklinga en margar aðrar heimsálfur.

En af hverju leitar fólk sem hatar vestræna menningu samt inn í Evrópu?

Evrópa Hagkerfi og öryggi. Evrópa býður betra líf, velferðarkerfi, atvinnu, menntun, öryggi og stöðugleika – jafnvel fyrir fólk sem andmælir gildum hennar. Tvíhyggja í viðhorfum er ríkjandi. Margir gagnrýna Evrópu sem "siðspillta", "trúlausa" eða "nýlenduvædda" á meðan þeir njóta ávaxta frelsisins sem vestræn menning býður. Það er tvíræðni og togstreita milli gildanna sem menn hafna og gæðanna sem þeir sækjast eftir. Hatrið getur verið blandað af öfund og fyrirlitningu. Sumir sjá Evrópu sem yfirráðaaðila eða siðferðilegan "áróðursvettvang", en samt sem löglegt og traust skjól. Öfund, vanmáttarkennd og niðurlæging (eða arfleifð nýlendukúgunar) getur vakið hatur sem beinist gegn vestrænum gildum – jafnvel meðan fólk sækir í þau.

Niðurstaða

Evrópa er sérstök vegna sögulegrar samþættingar hugmynda, menningar, kerfa og manngildissjónarmiða. Hún hefur gefið heiminum bæði vopnin til kúgunar og verkfærin til frelsis. Það er því ekkert einfalt svar við því hvers vegna fólk bæði dregst að Evrópu og afneitar henni í senn – því Evrópa er bæði spegill og mótvægi við eigin fortíð, og framtíð heimsins.

Nú er hætta á að Evrópa glati sérkenningum sínum með frjálslindi sitt, sem hleypur aðra menningaheima inn í álfuna sem eru ekki eins umburðarlindir og sú evrópska. Velgengi evrópskrar menningar er fallvaldur hennar um leið.