Hver ræður lögum á Íslandi – Alþingi eða Evrópusambandið? Opinbert bréf til íslensks almennings og stjórnmálamanna

Hver ræður lögum á Íslandi –

Alþingi eða Evrópusambandið?

Opinbert bréf til íslensks almennings og stjórnmálamanna

Í meira en þrjátíu ár hefur Ísland verið aðili að Evrópska efnahagssvæðinu (EES). Samningurinn hefur tryggt okkur aðgang að sameiginlegum innri markaði Evrópu – og um leið skylda til að taka upp mikinn hluta af lagasetningu Evrópusambandsins. Þetta hefur hingað til verið framkvæmt með samþykki Alþingis, en án þess að við höfum sjálf rödd við lagasetningu í Brussel.

Nú stendur Ísland hins vegar á þröskuldi stórkostlegrar breytingar á lagalegu fullveldi sínu.

Bókun 35 – hættulegt skref í átt frá lýðræði

Eitt af ákvæðum EES-samningsins nefnist Bókun 35 (e. Protocol 35). Þar segir að EFTA-ríkin verði að tryggja að EES-reglur gangi framar innlendum lögum ef þær stangast á.

Þrátt fyrir að þetta hafi staðið í samningnum frá upphafi hefur Ísland hingað til ekki formlega lögfest þetta forgangsákvæði. Þess í stað hefur verið viðhaft sú leið að Alþingi innleiði hverja reglu sérstaklega og taki tillit til samræmis við íslensk lög.

En það ástand gæti verið að breytast. Alþingi stendur nú frammi fyrir kröfum um að lögfesta bókunina – með þeim afleiðingum að reglur Evrópusambandsins yrðu æðri íslenskum lögum. Ef til þess kæmi, væri verið að færa lagasetningarvald frá lýðræðislega kjörnu Alþingi til erlendra stofnana þar sem Íslendingar hafa enga aðkomu.

Alþingi yrði skuggi af sjálfu sér

Ef bókun 35 verður lögfest á Íslandi – og ef íslenskir dómstólar fara að beita henni í samræmi við Evrópskan rétt – þá mun það þýða að:

- Alþingi getur samþykkt lög, en þau víkja ef þau rekast á reglugerð frá Evrópusambandinu.
- Íslensk lög verða annars flokks í eigin réttarkerfi.
- Dómstólar þurfa að dæma eftir reglum sem hvorki eru samdar né samþykktar af Íslendingum.

Þetta er ekki lengur einfalt samstarf um viðskipti. Þetta er kerfisbundin færing valds frá íslenskum kjósendum til yfirþjóðlegra stofnana.

Evrópsk löggjöf ræður þegar ríkjum fram yfir íslensk lög

1. Fjöldi ESB-gerða (tilskipanir, reglugerðir o.fl.) innleiddar í íslensk lög (EES-gerðir)

Frá gildistöku EES-samningsins 1. janúar 1994 og til dagsins í dag (2025), hefur Ísland innleitt á bilinu:

• Um 13.000 til 14.000 ESB-gerðir (mest reglugerðir og tilskipanir)

Skv. upplýsingum frá Utanríkisráðuneytinu og Stjórnarskrárnefnd, þá:

• Hafa rúmlega 13.000 EES-gerðir verið teknar upp í íslenska löggjöf.
• Árlega eru þetta um 300–400 gerðir, þó það sveiflist.

2. Fjöldi laga sem Alþingi hefur sjálft sett (frumvörp samþykkt)

Frá 1994 til 2025 eru um 31 ár. Ef við skoðum þingmálasögu Alþingis og samþykkt frumvörp:

• Alþingi hefur samþykkt um 3.500 til 4.000 lög á þessum tíma (þ.e. um 100–130 lög á ári að meðaltali).

Af þessum eru:

• Um 20–25% bein eða óbein innleiðing á EES-gerðum.
• Afgangurinn er „innlend löggjöf“ (íslensk frumkvæðisverkefni, t.d. um fiskveiðar, félagsmál, menntun, o.s.frv.).

Stöndum vörð um sjálfstæði og lýðræði

Það er fullkomlega réttmæt afstaða að vilja eiga viðskiptasamstarf við Evrópu – en það má ekki gerast með því að grafa undan fullveldi og sjálfsákvörðunarrétti þjóðarinnar. Slíkt samstarf verður að byggja á gagnkvæmu trausti, jafnræði og virðingu – ekki undirgefni eða þöglu samþykki.

Almenn umræða um EES-samninginn og bókun 35 hefur verið alltof hljóðlát – en afleiðingarnar eru djúpar og langtækari en margir gera sér grein fyrir. Það er kominn tími til að spyrja: Hverjir ráða í raun lögum og rétti á Íslandi? Og eigum við sem þjóð að sætta okkur við að svar þeirra spurningar sé ekki "Íslendingar sjálfir"?

Með virðingu og ábyrgð,
Birgir Loftsson
Reykjavík, 24. júlí 2025

 

Athugasemdir

[Guðmundur Ásgeirsson, 24.7.2025 kl. 23:59]

Alþingi ræður lögum á Íslandi samkvæmt stjórnarskránni.

Alþingi setti íslensku lögin um Evrópska efnahagssvæðið.

Það er misskilningur að einhver af þeim íslensku lögum sem Alþingi setur séu ekki samin af Íslendingum. Öll frumvörp sem eru lögð fram á Alþindi eru samin af íslensku starfsfólki ráðuneyta eða þingflokka, hvort sem er til að innleiða EES reglur eða kröfur um bragðstyrk kæstrar skötu.

[Birgir Loftsson, 25.7.2025 kl. 11:06]

Guðmundur, þú veist alveg hvað ég er að tala um. Ég veit þína afstöðu og þú hefur ekki tekist að breyta minni. Svona er þetta. 

[Guðmundur Ásgeirsson, 25.7.2025 kl. 12:00]

Ég var ekki að reyna að breyta þinni afstöðu heldur aðeins að benda á staðreyndir.

Það má alveg hafa skoðanir á EES og ég ætlast ekki til þess að neinn annar hafi sömu skoðun og ég "af því bara" en mæli samt með því að fólk byggi afstöðu sína á staðreyndum.

Við erum þó væntanlega sammála um andstöðu við ESB aðild.

[Birgir Loftsson, 25.7.2025 kl. 18:32]

Takk fyrir athugasemdir þínar.  En nú reynir á lesskilning þinn.  Þú verður að lesa textann í samhengi. Ég sagði aldrei að ESB semji íslensk lög, bara hversu mikil áhrif EES-reglugerðirnar hafa á íslenska löggjöf. Og það mun bara versna. Þegar þú kemur með svona gagnrýni, verður hún að vera efnisleg, ekki bara allsherjar dómur, eins og athugasemdir þínar bera keim af. Allt sem ég sagði í opna bréfinu er byggt á staðreyndir. Bentu á eitthvað sem er rangt sem sagt er í bréfinu og ég skal svara.

[Júlíus Valsson, 25.7.2025 kl. 19:55]

Mjög góður pistill. ESB er martröð fyrir okkur Íslendinga.