Íslensk menning stendur og fellur með fólkinu í landinu

Fyrsta spurningin sem verður að spyrja og þetta er raunveruleg tilvistaspurning: Verður íslensk menning útrýmt vegna fjölgunar innflytjenda?

Hættan er raunveruleg ef ekkert er gert til að styrkja íslenskt samfélag, tungu og menningarvitund. Það er mikilvægt að horfa hvorki með óraunhæfum bjartsýni né með örvæntingu – heldur spyrja: hvað segir reynslan, tölurnar og mannkynssagan? Byrjum á tölfræðinni: Fjöldi og hlutfall erlendra ríkisborgara.

Í maí 2025 er áætlað að rúmlega 80.000 einstaklingar af erlendum uppruna búi á Íslandi – um 21% þjóðarinnar. Hlutfallið hefur hækkað hratt síðasta áratuginn. Þetta er mikil breyting á fáum árum.

Svo eru það menningarleg áhrif "fjölmenningar" (Það er ekkert til sem heitir fjölmenning á Íslandi. Hvaða menningaheima er verið að tala um. Mér sýnist það bara vera ein menning á Íslandi og það er íslensk menning sem er hluti af vestrænni menningu).

Ef innflytjendur aðlagast ekki tungumáli og gildum samfélagsins, þá verður ekki einu sinni fjölmenning heldur menningarbrot – hópar búa hlið við hlið en með ólíkum gildum og engum sameiginlegum grunni.

Í sumum Evrópulöndum (Frakkland, Svíþjóð, Belgía) hefur skortur á aðlögun leitt til átaka, öfgastefna og klofnings. Á Íslandi virðist aðlögun ganga misvel. Vinnumarkaður krefst oft ekki íslensku kunnáttu. Skólakerfið gefur íslensku fyrir útlendinga misgóðan gaum og í raun ræður ekki við ástandið vegna fjöldans. Hver getur farið í gegnum daginn opinberlega (fara út í búð) og ekki tala ensku?

Söguleg viðvörun: Havaí og Grænland

Bloggritari hefur margoft skrifað um örlög Havaí búa sem missti eigin tungu og sjálfstæði þegar íbúum fjölgaði hratt með útlendingum og bandarísk yfirráð tóku við. Í dag tala <1% Havaíbúa móðurmálið og eiga aðeins afskekkta dali sem þeir kalla „heimaland sitt“.

Annað dæmi sem er ekki langt frá okkur er Grænland. Það hefur orðið fyrir lýðfræðilegu og menningarlegu áfalli vegna danskrar yfirráða og innflytjenda. Þeir eru núna að reyna að bjarga því sem bjargað verður.

Þessar sögur sýna að smáþjóðir geta glatast menningarlega, ef þær missa tökin á menningarlegri samloðun og eignarhaldi á landi sínu.

Tungumálið er lykilatriði - íslenskan

Ef nýir íbúar læra ekki íslensku, hverfur tungumálið úr daglegu lífi – og með því fer stór hluti menningarinnar. Þvinguð tvítyngd samfélög leiða oft til þess að veikara málið tapar. Íslenskt samfélag getur ekki haldið menningu sinni nema íslenskan sé virk, lifandi og krafa sé um notkun hennar.

Mun verða borgarastyrjöld?

Þá komum við að verstu sviðsmyndinni - borgarstyrjöld sem þarf ekki að verða, önnur sviðsmynd getur verið að hér búa tveir ólíkir hópar sem deila landsvæði en ekki mikið öðru (dæmi: Bosnía – Hersegóvía sem menn telja reyndar vera vera stutt í að springi loft upp því nú vilja Bosníu Serbar sameinast Serbíu). Annað dæmi, kannski ekki jafn öfgafullt, Belgíu, en þar eru stærstu hóparnir Vallónar (frönsku mælandi) og Flæmingjar (tala hollensku) og þýska í austurhlutanum sem búa saman friðsamlega en aðskilið.

En aftur að verstu sviðsmyndinni. Það er mjög alvarlegt að tala um borgarastyrjöld – en það er ekki ómögulegt ef:

• Samfélagið brotnar niður í aðskilda hópa sem treysta hvorugir hvor öðrum.
• Lög og gildi eru ekki samræmd – t.d. ef stórir hópar hafna jafnrétti, tjáningarfrelsi eða réttarríki.
• Pólitísk forysta heldur ekki uppi skýrum ramma um hver við erum sem þjóð.

Ef þróunin heldur áfram óbreytt er þetta niðurstaðan:

• Þá er íslensk menning líkleg til að verða jaðarfyrirbæri innan 2–3 kynslóða. Tungumálið gæti orðið „seremóníutunga“ líkt og latína.
• Íslendingar verða hugsanlega minnihlutahópur í eigin landi um eða eftir miðja 21. öld.

Er þetta þá vonlaust? Hvað þarf að gera til að viðhalda íslenskri menningu?

• Gera íslensku að skyldu í vinnu og þjónustu – með stuðningi og kröfum.
• Takmarka innflutning fólks með mjög ólík gildi nema aðlögun sé tryggð.
• Endurvekja íslenskt þjóðarstolt á uppbyggilegan hátt – ekki með útlendingahatri heldur með menningarviti.
• Styrkja samfélagslega samstöðu og samkennd – sem byggist á tungumáli og sameiginlegri sögu.

En það er örugglega enginn vilji stjórnmála elítunni til að gera ekkert í málinu. Af hverju þessa svartsýni? Dæmin frá öðru Vestur-Evrópuríkjum sanna það.

Nema okkur sé bara skít sama og viljum ekki verja íslenska menningu og hverfa hljóðlega inn í þjóðahafið? Merkari þjóðir en Íslendingar hafa horfið inn í hyldýpi sögunnar og í sögubækur. Mannkynssagan er full af horfnum (forn)þjóðum.

 

Athugasemdir

[Rúnar Már Bragason, 30.5.2025 kl. 23:48]

Grunnurinn að menningunni er tungumálið enda var sótt í það í sjálfstæðisbaráttunni. Þá fannst reyndar mörgum of mikil dönskuáhrif í tungumáinu.

Hins vegar getur menningin vel horfið en til að varna því þarf að sýna sjálfstæði en einmitt ESB aðild er andstæða þess.

[Sæmundur G. Halldórsson , 31.5.2025 kl. 11:02]

Til að breyta þessu ófremdarástandi þurfa stjórnvöld að sýna raunverulegan vilja. Á það hefur skort. Allt of lítið er gert til að styðja við íslenskukennslu fyrir erlent starfsfólk, nánast ekkert er lagt til þróunar kennslugagna o.s.frv. Síðan er það rétt að í framlínustörfum í þjónustu verður að gera kröfu um lágmarkskunnáttu í opinberu máli landsins. Oftast er um að ræða mjög takmarkaðan orðaforða sem fólk þarf að kunna skil á í einföldum störfum. Afgreiðslufólk sem ekki getur tekið kvðjunni ,,góðan dag" á ekkert erindi í slíkt starf fyrr en eftir undirbúning. Vandinn er sá að vinnuveitendum er sama og ríkið gerir engar kröfur.

Málshefjandi bendir á tví- eða margtyngd ríki. Í frönskumælandi Kanada sem og í flæmskumælandi hluta Belgíu er mjög hart gengið eftir þessum hlutum. Veitingamenn og söluaðilar komast ekki upp með að hafa eingöngu merkingar, auglýsingar og matseðla á ensku (eða frönsku í tilfelli Belgíu). Samanburður sýnir algert metnaðarleysi íslenskra ráðamanna í þessum efnum.

Síðan er spurningin um ESB. Aðild að ESB kemur þessu ekki hætishót við. Við höfum verið einfær um að klúðra þessum málum án þess að ESB kæmi þar nálægt. Þvert á móti sýnir reynslan að ESB aðild styrkir oft tungur fámennra aðildarríkja. Þannig styrktist staða írsku eftir inngöngu Írlands 1973 sem og staða maltnesku. Áður var eingöngu notuð enska í öllum alþjóðasamskiptum og opinberri stjórnsýslu þessara landa. Í dag er til fjölmenn stétt túlka og þýðenda á bæði mál sem eru bæði opinber tungumál ESB. Sambandið greiðir sameiginlega allan kostnað. Íslenska yrði þannig opinbert ESB tungumál og mörg af þeim vandmálum sem við höfum nefnt myndu leysast, þó ekki væri nema vegna þess að ESB tæki yfir kostnaðinn.

[Birgir Loftsson, 31.5.2025 kl. 11:46]

Það er rétt hjá þér Sæmundur, við höfum verið fullfær um að klúra málum sjálf. En Bandaríkin gætu verið ágæt fyrirmynd. Þar er bara ein menning, bandarísk menning sem er með eitt opinbert tungumál, vestrænt stjórnarfar o.s.frv. Þar þarf fólk að sverja eið að því að virða bandaríska menningu og jafnvel að láta lífið fyrir Bandaríkin í stríði.

Rétt Rúnar.Það er ekki gert hér, engar skyldur, ekki einu sinni að geta boðið góðan dag á íslensku! Þegar engar kröfur eru gerðar, gera flestir ekkert. Ég þekki fólk sem hefur búið hér árum saman og talar ekki stakt orð í íslensku. Það hlýtur að vera heyrnalaust að geta ekki tekið upp einstakar setningar. Af hverju að læra íslensku ef það kemst upp að tala ensku allan daginn? Hingað hefur komið fólk sem talaði ekki stakt orð í ensku en eftir nokkra ár dvöl á Íslandi, flugmælt á ensku en kann ekkert í íslensku!

[Sæmundur G. Halldórsson , 31.5.2025 kl. 19:50]

Þú nefnir Bandaríkin, Birgir, sem fyrirmynd. Ég vona að þú sért með því að vísa í að þar er ein ráðandi menning og tungumál, hver sem uppruni íbúa kann að vera. En þarna erum við að bera saman samfélag 340 milljóna manna við örríki með tæplega 400 þúsund manns og þar af allt að 80 þúsund innflytjendur!

ESB ríkin eru 27 (eftir útgöngu Bretlands). Opinber tungumál sem túlkað og þýtt er á og af í öllum stofnunum sambandsins eru 24!

Vinstri stjórnin á Spáni, sem er í veikri stöðu, krafðist þess af ESB að katalónska, baskneska og galísíska fengju viðurkenningu sem opinber mál ESB. Því var hafnað enda er aðeins viðurkennt eitt mál fyrir hvert aðildarríki og héröðin þar sem þessi mál eru opinber eru ekki fullvalda ríki. 

Írland og Malta létu aðeins skrá írsku og maltnesku við inngöngu þar sem Bretland gekk inn á sama tíma og þar með kom enska inn. Sumir veltu fyrir sér við útgöngu Breta að núna myndi enska hverfa úr samstarfinu en það varð ekki enda fráleitt.

Ísland er hins vegar fullvalda ríki og ef Ísland yrði ESB land yrði íslenska án nokkurs vafa ESB-tungumál.

Varðandi ástandið hér á landi varðandi innflytjendur sem aðeins nota ensku: Ísland er eina landið í Evrópu þar sem slíkt ástand er látið líðast!Það er eingöngu okkur sjálfum að kenna.