Sarah Paine um forhertan viljann til að fara í stríð

Sarah C. M. Paine, prófessor við bandaríska sjóhersháskólann (e. U.S. Naval War College), hefur skrifað mikið um stórhernað og hernaðarsögu. Meginritgerð hennar – sérstaklega í bókunum The Wars for Asia, 1911–1949 og The Japanese Empire – leggur oft áherslu á hættur hugmyndafræðilega knúnar hernaðaraðgerðir, stefnumótandi mikilvægi sjóvelda á móti meginlandsveldum og hvernig hernaður er ekki bara vopnaátök heldur milli stjórnkerfa.

Ein af lykil innsýnum hennar er að stórveldi falla oft ekki vegna utanaðkomandi óvina heldur vegna innri misskilnings, sérstaklega hugmyndafræðilegrar stífni og vanhæfni til að skilja eðli óvinarins. Paine heldur því fram að stórveldi hrynja þegar þau forgangsraða hugmyndafræði framar stefnu og neita að aðlagast veruleikanum.

Að þröngva eigin friðsamlegum ásetningi eða gildum upp á andstæðing – að því gefnu að hann hugsi eins og maður – getur verið banvænt. Friður er ekki viðhaldið eingöngu með góðvild heldur með valdajafnvægi, fælingu og skilningi á hvötum andstæðingsins. Hún tók sem dæmi friðarstefnu Richard Chamberlain sem trúði því ekki að andstæðingurinn gæfi skítt í mannslíf og væri tilbúinn í átök sama hvað. Hann hélt að menn hefðu dregið lærdóm af afleiðingum fyrri heimsstyrjaldar en í raun urðu til tvær banvænar hugmyndastefnur, kommúnismi og nasisismi/fasistmi sem hafa ekki sömu afstöðu gagnvart mannslífi og lýðræðisríki.

Þetta má sjá hvers vegna svo margir óbreyttir borgarar í Þýskalandi og Japan létust í lok síðari heimsstyrjaldarinnar.

Bandamenn kröfuðust skilislaus uppgjöf, sérstaklega Bandaríkin, leituðust við algjöran sigur, sem tafði samningaviðræður og langvarandi bardaga. Þegar óvinurinn er kominn út í horn og hann telur sig vera að deyja, þá verður til viðhorfið; ef ég er að fara yfir móðuna miklu, því ekki að taka óvinina með?

Árin 1944–45 gripu bandamenn til fjöldaloftárása (t.d. Dresden, Tókýó), sem voru hannaðar til að brjóta niður baráttuanda og innviði, vitandi að dauðsföll óbreyttra borgara yrðu mikil, ekki var hugsað um "hlutfallslegt stríð " eða vernd borgara.

Nasistar í Þýskalandi og keisaradæmið Japan notuðu óbreytta borgara sem skjöldu eða virkjuðu þá til mótspyrnu, sem gerði svæði óbreyttra borgara að bardagasvæðum. Sjá má þetta viðhorf hjá Hamas í dag á Gaza.

Að vernda óvinaborgara var ekki stefnumótandi forgangsverkefni - sigur var það. Óbreyttir borgarar voru því miður litið á sem lögmæt skotmörk í rökfræði allsherjarstríðs, sérstaklega eftir ára grimmilega hernám og grimmdarverk Öxulveldanna. Við erum búin að missa svo marga sjálf, af hverju ættum við að hafa áhyggjur af fjölda dráp í Dresden eða Tókýó? Svo var það hugsunarhátturinn að vilja að sigra í orrustum en ekki vera með "master plan" um að ljúka stríðið.

Frá janúar til maí 1945 létust á bilinu 1,2 til 2 milljónir Þjóðverja, bæði hermenn og óbreyttir borgarar, samkvæmt flestum sögulegum heimildum. Þetta tímabil – lokaáfangar seinni heimsstyrjaldarinnar í Evrópu – er eitt það blóðugasta í þýskri sögu og mesta eyðing mannvirkja og bygginga átti sér stað þá.

Um 800.000 til 1.000.000 hermenn féllu á vígvöllum, mest á austurvígstöðvunum gegn Rauða hernum (t.d. í Slaget um Berlín, Seelower Hæðir og Vistula-Oder árásinni). Mörg þúsund létust í varnaraðgerðum á vesturvígstöðvunum (t.d. í Ruhr-vasanum). Um 300.000 til 600.000 borgarar létust af völdum loftárása (t.d. Dresden, Hamborg, Pforzheim), vegna flótt undan Rauða hernum, oft í hörmulegum aðstæðum (frost, skipskaðar, hungur) og nauðungaflutninga og hefndaraðgerða eftir að Sovétmenn náðu yfirráðum í borgum (t.d. nauðganir, fjöldaaftökur).

Á sama rökfræði við í stríðinu milli Rússlands og Úkraínu í dag? Já - að vissu leyti. Rússland virðist vanmeta eða vanvirða líf almennra borgara í Úkraínu, sérstaklega þegar það beinist að innviðum (raforkukerfum, vatnsveitum) og hermir eftir kenningum Sovétríkjanna um algert stríð.

Úkraína og vestrænir stuðningsmenn þess reyna að viðhalda vernd almennra borgara, en stríð á úkraínskri grundu gerir þetta afar erfitt.

Eins og í síðari heimsstyrjöldinni vega hugmyndafræðileg markmið (sjónarmið Pútíns á Úkraínu) þyngra en skynsamleg stefnumótandi markmið. Paine myndi líklega vara við því að það sé hættulegt að semja við Rússland eins og það deili vestrænum forsendum um frið og lög.

Rússland gæti einnig verið að prófa hvort Vesturlönd muni framfylgja einhverjum rauðum línum - rétt eins og ríki í síðari heimsstyrjöldinni prófuðu friðarstefnu.

Sama gildir um Kínverja. Bandaríkjamenn halda að þeirra hugmyndafræði (það er brjálæði að fara í stríð vegna Taívan og Kínverjar munu aldrei gera það) megi varpa á kommúnistaflokk Kína; sömu mistök og vestrænu ríkin gerðu gagnvart kommúnistum eftir lok fyrri heimsstyrjaldar og "við" höfum svo mikið af kjarnorkuvopnum að Kínverjar voga sér ekki í stríð. Hvað er t.d. að gerast á milli Pakistan og Indland? Bæði kjarnorkuveldi og það þarf ekki nema einn neista eða mistök og við erum komin með kjarnorkustyrjöld.

Hver er lærdómurinn? Við getum ekki varpað okkar eigin hugmyndafræði um vernd mannslífa á andstæðinginn og jafnvel kjarnorkuvopna fæling stefna dugar ekki til. Sarah kemst að þeirri niðurstöðu, sama hvað maður segir eða gerir, ef andstæðingurinn er búinn að taka ákvörðun (heimskulega að okkar mati), er ekkert sem stoppar hann í áformum hans.