Einstakir atburðir að gerast í Bandaríkjunum

Algjört uppgjör á sér stað við djúpríkið í Bandaríkjunum.  Líkt og í öðrum vestrænum ríkjum, er ríki innan ríkisins - djúpríkið.  Það er her embættismanna og starfsmanna ríkisstofnanna.  Aragrúa reglugerða verða til innan ráðuneyta og stofnanna og drög að lögum fyrir kjörna stjórnmálamenn. Ef menn muna eftir bresku þáttaröð "Yes minister", þá má sjá hvernig embættismaður, ráðuneytisstjóri, stjórnar í raun ráðuneytinu en ráðherrann kemur og fer. Það er ekkert lýðræðislegt við það. Minni á að Forn-Grikkir létu kjósa í öll embætti og menn gegndu því tímabundið.

Með því að bjóða 2 milljónir ríkisstarfsmanna í Bandaríkjunum upp á geta sagt upp störfum á biðlaunum, er verið að skera niður í bálkninu og ekki veitir af. Samkvæmt skoðanakönnun mæta aðeins 6% ríkisstarfsmanna á vinnustað en hinir kjósa að "vinna" heiman frá. Heilu stofnanir eru hálf tómar, aðeins öryggisverðir mæta daglega í vinnu.  Talið er að 10% þiggi boðið. En hinir sem eftir eru, eru ekki öruggir. Mörgum verður sagt upp eða stöður þeirra leggjast niður, því það á að leggja niður heilu ríkisstofnanirnar.  Það er furðulegt hversu margt ríkisstarfsfólk eru (líka á Íslandi) þegar haft er í huga að pappírsvinna er nánast orðin að engu.  Allar umsóknir eru rafrænar og jafnvel afgreiðslur þeirra eru það einnig.

Annar angi á að draga niður í ríkisútgjöldum er DOGE (e. The Department of Government Efficiency (DOGE)) sem má þýða sem "hagræðingadeild ríkisins".

Upphaflega yfirlýstur tilgangur DOGE var að draga úr sóun á eyðslu og útrýma óþarfa reglugerðum. Hins vegar, samkvæmt framkvæmdaskipuninni sem setti það á fót, er formlegur tilgangur þess að "nútímavæða alríkistækni og hugbúnað til að hámarka skilvirkni og framleiðni stjórnvalda".

Undir forystu kaupsýslumannsins Elon Musk var deildin tilkynnt af Donald Trump, þáverandi forseta, í nóvember 2024 fyrir annað kjörtímabil sitt. Upphaflega átti Vivek Ramaswamy að leiða með Musk, en hann hætti áður en verkefnið hófst. Stofnunin var stofnuð með framkvæmdaskipun 20. janúar 2025 og á að ljúka störfum 4. júlí 2026. DOGE er með skrifstofu í Eisenhower Executive Office Building og mun hafa um 20 starfsmenn þar með teymi sem eru innbyggð í alríkisstofnanir.

DOGE stefnir að því að draga úr alríkisútgjöldum um allt að 2 billjónir Bandaríkjadala á næsta áratug. Fyrirhugaðar aðferðir fela í sér að útrýma óþarfa stofnunum, fækka alríkisvinnuafli og draga úr sóun á útgjöldum. Til dæmis hefur Musk lagt til að leggja niður fjármálaverndarskrifstofu neytenda og er að íhuga sameiningu eða brotthvarf annarra alríkisstofnana.

Á fjárhagsárinu 2024 voru heildarútgjöld bandarískra alríkisfjárlaga um 6.752 billjónir Bandaríkjadala, sem leiddi til halla upp á um 1.833 billjónir Bandaríkjadala.

Þó að fyrirhuguð 2 trilljón dala lækkun DOGE sé metnaðarfull, myndi það krefjast verulegra breytinga á alríkisáætlunum og stofnunum. Gagnrýnendur halda því fram að svo djúpur niðurskurður gæti haft áhrif á nauðsynlega þjónustu og gæti staðið frammi fyrir verulegum pólitískum og lagalegum áskorunum sem þegar eru byrjaðar er þetta er skrifað.

Bandaríkin eru ekki fyrst með þetta, Argentína reið á vaðið og hefur náð umtalsverðum árangri á einu ári. Öll vestræn ríki eru að fylgjast með þessari tilraun og búast má við að fleiri ríki fari sömu leið. Valkyrjustjórnin reyndi nú í mánuðinu með kjánalegum hætti að stæla þetta með því að biðja almenning um að koma með sparnaðar tillögur. Sem auðvitað verður ekki farið eftir. Það þarf algjöra uppstokkun á stofnannakerfi Íslands, ekki bara að spara aura og krónur hér og þar. Samkvæmt upplýsingum frá Byggðastofnun voru stöðugildi á vegum ríkisins 27.694 þann 31. desember 2022. Hvað er allt þetta fólk að gera? Þess má geta að lokum að Reykjavíkurborg er með 11 þúsund borgarstarfsmenn í 140 þúsund manna borg. Er það ekki dálítið yfirdrifið?  Sækja má fyrirmyndir til íslenskra banka hvernig þeim hefur tekist að fækka bankastarfmönnum og útibúum (kannski einum of).