Harðindatímabilið 1752-1759

Flestir Íslendingar þekkja til tímabilsins 1783-1785 er móðuharðindin gengu yfir. Það þarf ekki að fara í þá sögu hér en færri vita að á  tímabilinu 1752-1759, sem einkenndist af hallæri, hungri og harðindum á Íslandi, létust umtalsverður hluti þjóðarinnar. Talið er að á milli 5-10% þjóðarinnar hafi látið lífið vegna hungursneyðar, sjúkdóma og áfalla tengdum erfiðleikunum. Þetta var afleiðing af samspili lélegrar heyöflunar, slæms veðurs, matarskorts og veikinda, ásamt áhrifum af náttúruhamförum eins og eldgosinu í Kötlu árið 1755.

Þó nákvæmar tölur séu erfitt að staðfesta fyrir þetta tímabil eru talið að þúsundir hafi látist. Aðstæður voru sérlega erfiðar fyrir þá sem höfðu ekki nægilega matvæli eða aðgang að mat, sérstaklega þar sem íslensk efnahagslíf var þá að stórum hluta háð heyskap og fiskveiðum, sem bæði brugðust á þessum árum.

Náttúran lagðist á sveif með allt annað. Náttúruhamfarir voru miklar. Þar ber helst að nefna eldgos í Kötlu.  Árið 1755 gaus Katla, sem olli miklum skaða, sérstaklega í suðurhluta landsins. Gosið olli jökulhlaupum sem eyðilögðu stór svæði af ræktarlandi, sem hafði alvarlegar afleiðingar fyrir búskap og matvælaframleiðslu.

Hörð veðurskilyrði fylgdu eldgosinu. Óvenjulega harðir vetrar og léleg sumar gerðu það að verkum að heyskapur brast og fiskveiðar voru lélegar, sem jók enn á hungur og fátækt.

Manngert hallæri í formi ófrjálsrar verslunar birtist í einokunarverslun Dana. Ísland var undir danskri stjórn eins og allir vita og verslun var stjórnað með einokunarverslun frá 1602 til 1787. Á þessum tíma höfðu íslenskir bændur og sjómenn takmarkaða möguleika til að versla við aðra en danska kaupmenn, sem takmarkaði aðgang að nauðsynjavörum. Danskir kaupmenn stjórnuðu framboði á nauðsynjavörum eins og korni, sem var oft ekki nægjanlegt til að mæta þörfum landsmanna á tímum hallæris.

Athugasemdir

[Magnús Sigurðsson, 27.9.2024 kl. 19:39]

Sæll Birgir, -Hannes Finnsson biskup í Skálholti tók saman ritið Mannfækkun af hallærum allt frá upphafi Íslandsbyggðar.

Hannes var uppi á þessu tímabili sem þú tiltekur, auk Móðuharðindanna.

Almenn bókafélagið gaf þessar ritgerðir út. Bókin gefur einstaka sýn á það sem þú kemur hér inn á, -væntanlega hefur þú lesið hana.

[Birgir Loftsson, 27.9.2024 kl. 20:51]

Blessaður Sigurður, takk fyrir að minnast á Hannes, stórmerkilegur maður. Það sem ég er að reyna að segja er að menn hafa gleymt þessu tímabili en  alltaf er minnst á múðuharðindin. Í næstu grein, á morgun, tek ég nýjan vinkil á móðuharðindin og sýni hvað menn voru veruleikafirrtir þá...líkt og sumir eru í dag.

[Birgir Loftsson, 27.9.2024 kl. 20:53]

P.S. Held að greinin á morgun komi með nýja þekkingu sem hefur ekki birst áður.