Efnahagskreppan 2008 og hvernig Milton Friedman hefði brugðist við

Krepppan 2008 var fyrst og fremst fjármálakreppa og ábyrgðin stjórnvalda.  Friedman hefði aldrei farið út í að leysa bankanna úr snörunni sem þeir komu sjálfa sig í með hjálp stjórnvalda en viðurkenndi visst inngrip Seðlabankans til að koma í veg fyrir kerfishrun. Sökin var stjórnvalda með meingallaða reglugerð.

Ástæður Friedmans voru margar. Í fyrsta lagi er það hin siðferðileg hætta. Friedman hafði áhyggjur af þeirri siðferðilegu hættu sem skapaðist af björgunaraðgerðum. Þegar bankar og fjármálastofnanir vita að þeim verður bjargað á erfiðleikatímum geta þeir tekið á sig of mikla áhættu sem leiðir til óstöðugleika í fjármálakerfinu. Þetta er vegna þess að tryggingin fyrir björgun dregur úr hvata þeirra til að stjórna áhættu af varfærni.

Í öðru lagi er þetta spurning um markaðsaga. Friedman trúði á mikilvægi markaðsaga, þar sem illa stýrðum bönkum ætti að fá að falla. Þessi bilun skiptir sköpum fyrir eðlilega virkni frjáls markaðskerfis, þar sem það tryggir að aðeins sterkustu og skilvirkustu stofnanirnar lifa af, sem kemur hagkerfinu að lokum til góða.

Í þriðja lagi hefði Friedman sett spurningamerki við ríkisafskiptin 2008. Sem eindreginn talsmaður takmarkaðra ríkisafskipta hélt Friedman því fram að stjórnvöld ættu ekki að hafa afskipti af starfsemi markaðarins, þar á meðal með björgunaraðgerðum. Hann taldi að slík inngrip skekktu náttúrulega kerfi framboðs og eftirspurnar, sem leiðir til óhagkvæmni og langtíma efnahagsvanda.

Friedman setti þetta í sögulegt samhengi. Í kreppunni miklu gagnrýndi Friedman Seðlabankann fyrir að veita bankakerfinu ekki nægjanlegt lausafé, sem hann taldi hafa aukið efnahagshrunið. Hins vegar þýðir þetta ekki að samþykkja björgunaraðgerðir. Hann studdi fremur peningastefnu sem tryggir lausafé í kerfinu án þess að koma stofnunum sem falla í björg til beinna bóta.

Seðlabanki sem lánveitandi er síðasta úrræðið. Friedman viðurkenndi hlutverk seðlabanka sem lánveitanda til þrautavara, en þessu hlutverki ætti að vera vandlega stjórnað til að koma í veg fyrir að skapa ósjálfstæði og ætti að miða að því að viðhalda heildar fjármálastöðugleika frekar en að bjarga einstökum bönkum. Með öðrum orðum að koma í veg fyrir heildarhraun bankakerfis. Hann hefði samþykkt aðgerðir íslenskra stjórnvalda, leyft bönkunum að falla en vegna þess að allir bankarnir féllu, samþykkt að ríkið tæki yfir þá tímabundið. Og það er í lagi að láta lánastofnanir falla, íslenskir sparisjóðir hafa komið og farið sem og fjárfestingabankar.

Í stuttu máli, Milton Friedman var almennt á móti bankabjörgun en leyft takmörkuð afskipti Seðlabankans, lagði áherslu á nauðsyn markaðsaga og varaði við siðferðilegum hættum og óhagkvæmni sem skapast af inngripum stjórnvalda í fjármálageiranum.

P.S. Hvað veldur að hér er engin bankasamkeppni? Eða samkeppni á matvörumarkaði? Eða á tryggingamarkaði? Í skipaflutningum? Í afurðaframleiðslu?  Af hverju þróast íslensk samkeppni alltaf í fákeppni með háu verðlagi fyrir neytendur? Er það smæð markaðarins á Íslandi? Frændhyglin? Regluverkið? Íslenska krónan?