Fall Rómaveldis og hugsanlegt fall Bandaríkjanna

Pax Romana og Pax Americana eru hugtök sem notuð eru til að lýsa veldi þessara stórvelda. Bandarískir fræðimenn hafa áhyggjur af að öld Bandaríkjanna taki enda. Hún gerir það á endanum, líkt og með öll heimsveldi sem rísa og síga í gangverki sögunnar. Spurningin er bara hvenær og hvað tekur við.

Bandaríkjamenn monta sig af því að vera mesta herveldi allra tíma og vera risaveldi. Þeir geta þó ekki státað sig af jafn langri sögu veldis Rómverja, sem stóð í 2000 þúsund ár ef horft er á arftaka Rómverja, Býsan ríkisins.

Hernaðarveldi Rómverja og sigurganga þeirra getur alveg staðist samanburð við Bandaríkin, ef eitthvað er, þá var rómverski herinn einstakur og frumkvöðull í her skipulagi. Allir nútímaherir eru byggðir á rómversku herskipulagi. Líka sá bandaríski.

En hér er ætlunin að bera þessi veldi saman. Erum við að sjá fyrir endalok bandarísku aldarinnar eða eiga Kananir bara slæma tíma um þessar mundir? Förum kerfisbundið í gegnum helstu áhrifaþætti.

Fall Rómaveldis og hugsanleg hnignun Bandaríkjanna eru flókin og margþætt efni sem hægt er að bera saman á ýmsa vegu. Byrjum á pólitíkinni.

Pólitískur óstöðugleiki einkennir bæði veldin, sem kannski er ekki óeðlilegt. Rómaveldi þjáðist af verulegum pólitískum óstöðugleika, með tíðum leiðtogaskiptum og borgarastyrjöldum. Spilling og óhagkvæmni innan stjórnvalda veikti getu ríkisins til að bregðast við ytri ógnum og innri vandamálum. Í Bandaríkjunum má sjá svipaða þróun. Bandaríkin hafa upplifað pólitíska pólun, lokun stjórnvalda og áskoranir við lýðræðisleg viðmið. Áhyggjur af spillingu, hagsmunagæzlu og áhrifum peninga í stjórnmálum endurspegla sum mál sem sást seint í Róm.

Efnahagslegar áskoranir einkenna bæði veldin. Rómverska hagkerfið stóð frammi fyrir alvarlegum vandamálum, þar á meðal verðbólgu, háum skattlagningum og að það að treysta á þrælavinnu. Efnahagslegur ójöfnuður jókst, auður safnaðist meðal elítunnar á meðan almenningur átti í erfiðleikum. Spegilmynd þessa má sjá í Bandaríkjunum. Þau standa frammi fyrir efnahagslegum vandamálum eins og hækkandi ríkisskuldir, stöðnun launa og efnahagslegan ójöfnuð. Fækkun framleiðslustarfa og breytingin yfir í þjónustumiðað hagkerfi hefur skapað efnahagslega truflun fyrir marga starfsmenn. Í stað þræla, nota Bandaríkjamenn ólöglegt vinnafl ólöglegra innflytjenda sem eru í sömu stöðu og þrælar, eiga rétt svo til hnífs og skeiðar.

Helsta stofnun beggja velda er herinn. Rómaveldi stækkaði her sinn um of og gerði það erfitt að verja víðfeðm landamæri sín. Tíðar innrásir og innbyrðis uppreisnir minnkuðu styrk og auðlindir hersins. Undir lok vesturhluta ríkisins, voru hermennirnir að mestu skipaðir málaliðum og útlendingum. Frjálsir borgarar voru orðnir það fáir að erfitt var að fylla raðir hans með frjálsum borgurum. Sjá má þessa þróun innan Bandaríkjahers, latínu mælandi fólk fær bandarískan ríkisborgararétt ef það þjónar í Bandaríkjaher.  Hvítir millistéttar strákar eru ekki lengur velkomnir í herinn og hann á í erfiðleikum með að uppfylla mannöflunar kvóta.

Bandaríkin halda alþjóðlegri hernaðarviðveru (800 herstöðvar um allan heim), sem sumir halda því fram að teygi auðlindir þunnt og stuðli að þrýstingi í ríkisfjármálum. Mál eins og hryðjuverk, netógnir og vaxandi geopólitísk spenna við þjóðir eins og Kína og Rússland bjóða upp á flóknar öryggisáskoranir.

Svo eru það félagslegir og menningarlegir þættir sem skipta hér miklu máli. Rómverska samfélagið sá hnignun í borgaralegri þátttöku og hefðbundnum gildum sem höfðu haldið heimsveldinu saman. Vaxandi traust á málaliða og minnkandi tryggð almennings við miðstjórnina rýrði félagslegri samheldni. Sama þróun er í Bandaríkjunum. Þau hafa upplifað félagslega sundrungu, með umræðum um þjóðerni, innflytjendur og menningarverðmæti. Minnkuð borgaraleg þátttaka og traust til stofnana getur endurspeglað svipaða rýrnun á félagslegri samheldni.

Ytri þrýstingur var mikill á Róm. Innrásir ættbálka villimanna, eins og Gota og Vandala, áttu stóran þátt í falli Vestrómverska heimsveldisins. Samkeppni og átök við önnur ríki og þjóðir þrýstu stöðugt á landamæri Rómar. Það er aðeins öðru vísi þrýstingur á landamæri Bandaríkjanna. Opin landamæri í dag, má rekja til pólitískra ákvarðanna, ekki getu hersins/landamæraliðsins til að stöðva innstreymi ólöglegra innflytjenda. Rómverjar réðu hreinlega ekki við barbarananna og heilu þjóðirnar settust að innan landamæra ríkisins og reyndu ekkert að samlagast. Barbaranir héldu tungu og siði. Bandaríkin standa frammi fyrir samkeppni frá vaxandi stórveldum eins og Kína, sem og aðilum utan ríkis sem ögra alþjóðlegum áhrifum þeirra. Romana civitas hætti að skipta máli og samheldnin var úr sögunni. Borgararnir meira segja flúðu á náðir barbaranna, þar sem engin skattaánauð og verðbólga var fyrir hendi.

Efnahagsleg og tæknileg samkeppni skapar einnig ytri þrýsting.

Tækni- og byggingarmunur var töluverður. Tækniframfarir Rómar, þótt þær hafi verið áhrifamiklar fyrir sinn tíma, féllu að lokum á bak við vaxandi þarfir heimsveldisins. Innviðir, eins og vegir og vatnsveitur, rýrnuðust án viðunandi viðhalds. Bandaríkin eru enn leiðandi í tæknimálum, en innviðamál eins og úrelt samgöngukerfi og stafræn gjá bjóða upp á áskoranir. Hröð tæknibreyting skapar bæði tækifæri og en einnig truflanir. Tækni framfarir, tölvutæknin og gervigreindin skilur Róm og Washington að. Þannig að það er ekki alveg hægt að bera saman þessi ríki. Til þess skilja of margar aldir og það að nútíminn á sér engar hliðstæður.

Niðurstaða

Þó að það séu hliðstæður á milli hnignunar Rómaveldis og núverandi vandamála sem Bandaríkin standa frammi fyrir, þá er líka verulegur munur á samhengi, umfangi og uppbyggingu.

Bandaríkin hafa hag af háþróaðri tækni, sveigjanlegra stjórnmálakerfi og getu til að læra af sögulegum fordæmum. Hins vegar er mikilvægt fyrir þá að takast á við pólitískar, efnahagslegar, félagslegar og ytri áskoranir til að koma í veg fyrir svipaða hnignun.

En spurningin er, er mannlegt eðli slíkt að Bandaríkjamenn eru dæmdir til að endurtaka mistök Rómverja?  Er það ekki hinn mannlegi breyskleiki sem leiðir til fallsins? Ef svo er, þá skiptir engu máli hvort viðkomandi er Rómverji eða Bandaríkjamaður, sama hversu hátt tæknistigið er, báðir eru dæmdir til að fljóta með öldugangi sögunnar.