Horfnir tónlistarsnillingar

Tímabilið frá 1750 til 1870 er oft nefnt klassíska tímabilið í tónlistarsögunni, fylgt eftir með rómantískum tímum í tónlist. Á þessum tíma átti sér stað mikil þróun í klassískri tónlist og nokkur þekkt tónskáld lögðu varanlegt framlag til þessarar listgreinar. Byrjum á fyrsta snillinginum.

Jóhann Sebastian Bach (1685-1750) er barokktónskáld sem lagði grunninn að miklu af vestrænni klassískri tónlist. Hann samdi í ýmsum tegundum tónlistar, þar á meðal orgeltónlist, hljómsveitarsvítum og kórverkum. Þekktur fyrir flókinn kontrapunkt, flóknar samhljóma og leikni í fjölröddun.

Á meðan blómaskeið Bachs var á barokktímanum héldu áhrif hans fram á klassíska tímabilið og verk hans voru enduruppgötvuð og metin á 19. öld. Í dag er hann mikils metinn sem tónskáld.

Wolfgang Amadeus Mozart (1756-1791) er í uppáhaldi hjá bloggritara. Mozart, sem er undrabarn, samdi ýmsar tónlistar tegundur, þar á meðal sinfóníur, óperur, kammertónlist og píanóverk. Þekktur fyrir skýrt form, yfirvegaða setningar og melódískan hugvitssemi. Dæmi um verk hans eru óperur eins og "Brúðkaup Fígarós" og "Don Giovanni", sinfóníur eins og "Júpítersinfónían" (nr. 41) og píanósónötur.

Ludwig van Beethoven (1770-1827). Tímamóta fígúra milli klassíska og rómantíska tímabilsins. Útvíkkaði klassíska formið, kynnti meiri tilfinningalega dýpt og nýsköpun. Frægur fyrir níu sinfóníur sínar, þar sem sú þriðja ("Eroica") markar tímamót í sinfóníugreininni. Síðari verk hans, eins og níunda sinfónían með kórlokum, brutu blað í sögunni.

Menn deila oft um hver er mesti tónlistasnillingur klassíska tímabilsins og nefna menn oft Beethoven fremstan og svo Bach. En bloggritari ekki sammála þessu mati. Beethoven stóð á öxlum risa, fyrirrennara sinna er hann samdi sín verk. Mozart sýndi strax snilli sína sem barn og samdi fyrsta tónverk sitt fimm ára en Beethoven byrjaði ekki að semja fyrr en á unglingsár. En það er auðvitað einstakt að tónskáld, sem byrjaði að missa heyrnina 28 ára gamall og var orðinn heyrnarlaus 44 ára gamall skuli hafa getað gert meistaraverk.  Í raun er ekki hægt að bera menn saman, sérstaklega ekki ef þeir voru ekki alveg uppi á sama tíma.

Joseph Haydn (1732-1809). Oft kallaður "faðir sinfóníunnar" og "faðir strengjakvartettsins". Var frumkvöðull í þróun klassísku sinfóníunnar og strengjakvartettsins. Þekktur fyrir gáfur sínar, húmor og nýstárlega notkun tónlistarhugmynda.

Franz Schubert (1797-1828). Lykilpersóna í umskiptum frá klassískum stíl yfir í rómantískan stíl. Samdi fjölda lieder (þýsk listalög) og útvíkkaði form píanótónlistar. Frægur fyrir "óloknu sympóníu" sína og sönghringinn "Winterreise".

Franz Joseph Haydn (1732-1809). Afkastamikið tónskáld sem gegndi mikilvægu hlutverki í þróun klassísku sinfóníunnar og strengjakvartettsins. Þekktur fyrir gáfur sínar, húmor og leikni í formi. Starfaði í mörg ár sem hirðtónskáld Esterházy-fjölskyldunnar.

Á þessu tímabili þróaðist klassíski stíllinn yfir í rómantískan stíl, sem einkenndist af meiri tilfinningalegri tjáningu, einstaklingshyggju og áherslu á persónulega tjáningu. Tónskáld byrjuðu að gera tilraunir með ný form, fjarlægðust strangar venjur klassíska tímans. Þróun stærri hljómsveita, aukið harmónískt tungumál og víðtækari notkun á dagskrárþáttum markaði einnig umskiptin yfir í rómantískan tíma.

Richard Wagner (1813-1883). Þýskt tónskáld og hljómsveitarstjóri sem gegndi lykilhlutverki í umskiptum frá rómantískum tíma til seint á 19. aldar tónlistarþróun.

Þekktur fyrir nýstárlega notkun sína á leitmótífum (endurtekið þemu sem tengist persónum eða hugmyndum) og samþættingu tónlistar og leiklistar.

Meðal helstu verkanna má nefna fjögurra óperuhringinn „Der Ring des Nibelungen“ og óperuna „Tristan und Isolde“.

Tónlist Wagners einkennist af tilfinningalegum styrkleika, litafræði og hugmyndinni um Gesamtkunstwerk (heildarlistaverk), þar sem tónlist, leiklist og sjónrænir þættir eru sameinaðir.

Það er svo að tónlistar tegundir eiga sín tímabil sem ekki er hægt að endurtaka. Andi tímans er farinn! Rokkí billí, þungarokk, pönk, diskó tónlist og svo framvegis, er tónlist sem átti sitt blómaskeið sem ekki verður endurtekið, þótt hægt sé að gera tónlist í sama stíl, herma eftir. Við sjáum því ekki Mozart eða Beethoven aftur nema einhverja sem koma með nútíma sympóníu sem er álíka spennandi og nútíma jazz, hundleiðinleg tónlist. En þetta er bara tónlista smekkur blogg ritara!

 

Athugasemdir

[Ásgrímur Hartmannsson, 10.2.2024 kl. 11:15]

20. öldin er full af mjög áhugaverðri músík.

Rokktónlist byggir bara á þjóðlagatónlist frá gamla heiminum, sem breytist svo vegna tækninýjunga - rafmagnsgítara fyrst, svo rafmagns-orgela orfrv.

Metallica er bara kántrí/bluegrass band með öðrum hlóðfærum.

Tónlist þróast í takt við tæknilega getu til að búa til hljóð.

Stravinsky og Shostakovitz koma sterkir inn í fyrri hlita aldarm og hafa áhrif á þungarokk undir seinni hluta aldarinnar.  Holst er að orka á þá tegund tónlistar uppúr 1970.  Fyrst Black Sabbath (Holst), svo Slayer (Stravinsky).

Vínar-valsarnir eru grunnur að diskó, og miklum hluta af því sem Bowie gerði.

Úr kirkjulegri tónlist fáum við Gospel, sem svo aftur beytist í Teknó.

Svo hefur fátt nýtt gerst síðan 1995.

Það sem mér dettur helst í hug er "tik... tik... tik.." og "Uml uml uml" músíkin sem Rapp er orðið, og föla stelpan þarna er alltaf að búa til.

[Birgir Loftsson, 10.2.2024 kl. 16:59]

Takk fyrir innlegg þitt Ásgrímur.  Allt rétt hjá þér :)

[Wilhelm Emilsson, 10.2.2024 kl. 22:01]

Skemmtilegar pælingar hjá ykkur báðum. "Föla stelpan" :-) Er það Taylor Swift? Eða kannski Billie Eilish?

Emerson, Lake & Palmer byrjuðu sinn feril á því að yfirtaka verk Béla Bartóks og kölluðu það "The Barbarian."

[Birgir Loftsson, 11.2.2024 kl. 14:58]

Takk fyrir Wilhelm.