Friðarverðlaun Nóbels falla ekki alltaf réttum aðila í hönd - Samanburður á Obama og Trump

Það er óhætt að segja að menn uppskeri ekki alltaf það sem þeir sá.  Stundum fær nágranninn eða andstæðingurinn laun erfiðisins með því að gera ekki neitt nema að vera til.

Þetta rifjast upp þegar rýnt er í samtímasöguna og hvernig Nóbelnefndin norska var og er pólitísk í eðli sínu. Það er enn í fersku minni margra þegar Barack Obama, þá nýkjörinn Bandaríkjaforseti, fékk friðarverðlaun Nóbels. Maðurinn hafði í sjálfu sér lítið gert til að verðskulda þennan heiður, enda tiltölulega nýlega tekinn við völdum.

Norska Nóbelnefndin sem úthlutar þessum verðlaunum tilkynnti um þetta í nóvember 2009. Í greinargerð nefndarinnar segir að Obama hljóti verðlaunin fyrir að berjast fyrir því að grynnkað verði á kjarnorkuvopnabúrum kjarnorkuveldanna og fyrir áherslur sínar á frið í heiminum. Obama leggur til dæmis mikla áherslu á að knýja fram frið í Miðausturlöndum.

Það er nokkuð skondið að fá fyrirfram verðlaun fyrir eitthvað sem maður segist ætla að gera, en gerir svo ef til vill aldrei eða ætlaði sér aldrei að gera. Af hverju norska Nóbelnefndin ákvað að verðlauna Obama fyrirfram er hulin ráðgáta. Kannski ætlaði að nefndin að binda hendur hans fyrirfram og gera hann að friðarforseta hvort sem honum líkar betur eður verr.

Obama reyndist aldrei vera friðarhöfðingi. Honum tókst ekki að binda endi á stríðið í Afganistan og í valdatíð hans, sem stóð frá 20. janúar 2009 til 20. janúar 2017, komu fram hryðjuverkasveitir ISIS sem stofnuðu Kalífaríki. Það var eftirmaðurinn hans, Donald Trump, sem þurfti að slökkva þá elda.

Sem sé, Obama stóð í margvíslegum átökum í forsetatíð sinni.

Sumar mikilvægar hernaðaraðgerðir og átök í valdatíð hans voru meðal annars stríðið í Afganistan. Bandaríkin höfðu tekið þátt í stríði í Afganistan síðan 2001 sem hluti af víðtækari stríðinu gegn hryðjuverkum, og þetta hélt áfram meðan Obama forseta var við völd. Reyndar fyrirskipaði hann aukningu fjölda hermanna senda til Afganistan árið 2009 sem hluti af stefnu til að koma á stöðugleika í landinu.

Vegna misvísinda skilaboða sem ríkisstjórn hans sendi til heimsins, varð framhald á Íraksstríðinu. Þó að stórum bardagaaðgerðum í Írak hafi formlega lokið áður en Obama forseti tók við völdum, var enn umtalsverð viðvera Bandaríkjahers í Írak á meðan hann var forseti. Bandaríkjamenn drógu hermenn sína til baka frá Írak í lok árs 2011, en sumir hermenn voru eftir í þjálfunar- og ráðgjafarskyni og var svo alla hans valdatíð.

Svo má nefna Operation Inherent Resolve. Þessi aðgerð fólst m.a. í þátttöku bandarískum hersveitum sem hluti af bandalagi sem barðist gegn Íslamska ríkinu (ISIS) í Írak og Sýrlandi. Það hófst árið 2014 og hélt áfram í forsetatíð Obama.

Hernaðaraðgerðir í Líbíu. Árið 2011 gerðu Bandaríkin og bandamenn þeirra í NATO loftárásir í Líbíu sem hluti af alþjóðlegu átaki til að vernda óbreytta borgara og framfylgja flugbannssvæði í borgarastyrjöldinni í Líbíu. Þessu misheppnuðu aðgerðir gerðu ekkert annað en hvetja til borgarastyrjaldar og óstöðuleika í landinu. Síðan þá hefur landinu verið skipt í tvennt, og tvær ríkisstjórnir sitja í Líbíu.

Drónaárásir Bandaríkjahers hafa alla tíð verið umdeildar en hann hikaði ekki við að styðjast við þessa bardagaaðferð. Obama forseti heimilaði fjölda drónaárása á grunaða hryðjuverkamenn í ýmsum löndum, þar á meðal Pakistan, Jemen og Sómalíu, sem hluti af víðtækari viðleitni gegn hryðjuverkum. Þetta jaðrar við stríðsglæpi, ef ekki árás á sjálfstæði viðkomandi ríkja enda höfðu Bandaríkjamenn ekki lýst yfir stríði á hendur viðkomandi ríki.

Þá komum við að þætti Donalds Trumps.Í forsetatíð Donalds Trumps, sem stóð frá 20. janúar 2017 til 20. janúar 2021, var nokkur athyglisverð þróun tengd stríði og friði.

Donald Trump tók við þrotabúi fyrirrennara sinn, Obama og varð framhald á þeim átökum sem fyrir voru þegar hann tók við völdum.

Mörg hernaðarátakanna sem voru í gangi áður en Trump forseti tók við embætti héldu áfram á forsetatíð hans. Þar á meðal var stríðið í Afganistan og baráttan gegn ISIS í Írak og Sýrlandi. Þó Trump hafi lýst yfir vilja til að draga bandaríska hermenn til baka úr þessum átökum, varð umtalsverð fækkun hermanna ekki fyrr en seint á forsetatíð hans. Í lok forsetatíð hans var til áætlun um brotthvarf Bandaríkjahers frá Afganistan sem Biden klúðraði svo eftirminnilega.

Donald Trump treysti aldrei Írönum til að standa við samkomulag um að koma sér ekki upp kjarnorkuvopnum og afturköllun frá Íran kjarnorkusamningnum varð að raunveruleika. Í maí 2018 tilkynnti Trump forseti afturköllun Bandaríkjanna úr sameiginlegu heildaraðgerðaáætluninni (JCPOA), almennt þekktur sem Írans kjarnorkusamningurinn. Þessi ákvörðun jók spennuna við Íran og leiddi til aukinna refsiaðgerða Bandaríkjanna gagnvart efnahag Írans.

Sá einstaki atburður varð í heimssögunni að friður ríkti og viðræður átti sér stað milli Bandaríkjanna og N-Kóreu í valdatíð Trumps. 

Trump tók þátt í áberandi erindrekstri við leiðtoga Norður-Kóreu, Kim Jong-un. Þetta fólst m.a. í sér sögulega fundi milli leiðtoganna tveggja á árunum 2018 og 2019. Þó að þessir fundir hafi vakið bjartsýni um möguleika á afvopnun kjarnorkuvopna og friðar á Kóreuskaga, voru framfarir takmarkaðar og spennan var viðvarandi en engin átök áttu sér stað. En Trump var fyrstu Bandaríkjaforseta til að ræða beint við einræðisherra N-Kóreu.

Helsta afrek Trumps var að koma á friði í Miðausturlöndum með Abraham samkomulaginu svonefnda. Árið 2020 hafði Trump-stjórnin milligöngu um samninga milli Ísraels og nokkurra arabaríkja, þar á meðal Sameinuðu arabísku furstadæmin, Barein, Súdan og Marokkó. Þessir samningar, þekktir sem Abrahamssáttmálinn, voru taldir mikilvægur diplómatískir árangur í Miðausturlöndum. 

Það vakti furðu sumra að norska Nóbelsverðlauna nefndin tók Trump ekki til greina sem Nóbelsfriðarverlaunahafa fyrir þetta afrek en margir tilnefndu hans sem verðugan verðlaunahafa. Jared Corey Kushner, tengdasonur Trumps lék þar stórri rullu við að koma friði á.

Borgarastríðið hélt áfram í Sýrlandi í valdatíð Trumps og stendur enn. Bandaríkin héldu áfram að taka þátt í Sýrlandsdeilunni og í forsetatíð Trump, fyrst og fremst með stuðningi sínum við hersveitir undir forystu Kúrda í baráttunni gegn ISIS. Árið 2019 fyrirskipaði Trump forseti brotthvarf bandarískra hermanna frá norðausturhluta Sýrlands, ákvörðun sem sætti gagnrýni fyrir að hafa hugsanlega gert bandamenn Kúrda berskjaldaða.

Það er mikilvægt að hafa í huga að nálgun Trumps forseta að utanríkisstefnu og alþjóðasamskiptum einkenndist af áherslu á tvíhliða samningaviðræður, löngun til hernaðarafnáms á ákveðnum sviðum og vilja til að nota efnahagslega skiptimynt í bland með refsiaðgerðum. Nálgun hans á hnattræn málefni einkenndist oft af ófyrirsjáanleika og breytingum á stefnumótun og hræddi hann margan einræðisherrann til samstarfs með því móti, sbr. einræðisherra N-Kóreu.

Á heildina litið voru bæði diplómatísk afrek og áframhaldandi átök í forsetatíð Donald Trump, sem gerir það að flóknu tímabili hvað varðar stríð og friðarvirkni.

Það mætti bæta við hvernig forsetatíð Joe Bidens er til samanburðar við þá Obama og Trumps.  Hann fer illa út í slíkum samanburði. Má þar helst nefna hörmulegt brotthvarf Bandaríkjahers frá Afganistan, í raun algjöran ósigur, pólitískt og hernaðarlega gagnvart illa vopnuðum Talibönum. Brotthvarf Bandaríkjahers úr landinu segja sumir hafa verið verra en úr Víetnam. Algjör álitshnekkir sem enn er ekki sopið úr ausunni enn.

Joe Biden tókst ekki diplómatískt að koma í veg fyrir stríð í Úkraníu og í raun er hann að kynda undir áframhaldandi átökum með vopnasendingum og fjárstuðningi við Úkraníu stjórn. Hætta er á frekari átökum í Evrópu, sbr. liðssafnað Serbíu við Kósóvó.

Kínverjar láta ófriðlega við Taívan enda virðast þeir ekki bera neina virðingu fyrir Joe Biden og kumpánum hans (nú er verið að rannsaka spillingarmál hans og hvort Kínverjar hafi keypt aðgang að honum og hvort hann hafi framið landráð með að þiggja mútur frá Kína og fleiri ríkjum). 

Framtíðin er ekki björt hvað varðar friðarhorfur og í raun er mikil hætta á beinum átökum milli kjarnorkuveldana Bandaríkin og Rússland. Það þýðir bara eitt, ragnarök og þriðja heimsstyrjöldin og kannski gjöreyðing mannkyns.