Eiga hugmyndir Sókrates um siðferði og réttmæti við um siðblindinga?

Sókrates lagði mikinn áherslu á siðferði og réttmæti í hugmyndum sínum og rökræðu. Hann gagnrýndi hefðbundna siði og sannfærði fólk um að draga fram eigin skoðanir og siðferðishugmyndir með rökræðu og spurningum.

Þótt Sókrates hafi lagt áherslu á það að hver manneskja hafi innan í sér vit og hyggju sem myndu stýra einstaklinginn að réttu siðferði og réttlæti, hafa síðari rannsóknar meðal annars atferlisfræði og vitneskjan um siðblindu bent til að ekki er allt fólk gott og að það geti borið með sér slæmar siðferðishugmyndir.

Hugmyndir Sókratesar eru ágætar út af fyrir sig og eiga almennt við um venjulegt fólk. Svo á ekki við um siðblindinga (lélegt hugtak). Rannsóknir á siðblindu hafa oftast bent til þess að siðblinda verði oftast vegna galla í heilastarfsemi, ekki vegna vondan vilja eins og Sókrates heldur fram (hann er barn síns tíma).

Siðblinda er stöðugleikurinn í skoðunum og gildum þannig að fólk skoðar aðeins hluta veraldarinnar eða hugar að ákveðnum hliðum án þess að geta séð eða tekist á við önnur sjónarmið og gildi. Þetta er fyrst og fremst vandamál í heilastarfsemi, og ekki skortur á góðum vilja. Helsta einkenni siðleysi er skortur á samúð eða ánægju við að aðstoða aðra eða gagnrýni á öðru fólki. Þegar fólk er siðblint, þá er það oft ófært eða óviljugt til að setjast í spor annarra. Oftast er þetta fólk fluggáfað.

Ekki er vitað hversu margt fólk eru siðblindingar í dag. Giskað hefur verið á 1% mannkyns sé siðblint eða sósíópat en slíkt fólk verður siðblint vegna félagslegra aðstæðna, t.d. vegna stríðs.  Það er ekki fætt siðblind en samfélagið eða aðstæður gerir það að sósíópat.

Það er hætt við að margt fólk verði að sósíópötum í núverandi stríði í Úkraníu. Ljótleikinn og eyðileggingin í stríði verður til þess að einstaklingurinn þarf að brynja sig gagnvart umhverfinu og skortur á samúð er leið til að takast á við erfiðar aðstæður. En það þarf ekki einu sinni stríð til að gera fólk að sósípata; samfélag sem er á rangri vegferð, getur gert venjulegt fólk að sósípötum. Saga 20. aldar sannar það.

Það er gott að vita af þessu að ekki eru allir sem einstaklingurinn mætir í lífinu með góð áform og í raun töluverðar líkur á að mæta siðblindingja í daglegu lífi. Taka skal fram að ekki allir siðblindingjar verða glæpamenn eða vont fólk. Ef viðkomandi hefur fengið gott uppeldi, er hægt að halda aftur af siðblindunni.  

Athugasemdir

[Guðjón E. Hreinberg, 25.9.2023 kl. 12:15]

Sókrates, sem var samskonar uppfynding Platós og Jóhannes fyrri Kierkegaard, en Plató var efnishyggju kommúnisti eins og Akademía samtímans, og því markaðssettur þannig að allir gleyma alvöru heimspekinginum Aristótelesi sem sigraði tvenn heimsveldi og katalystaði tvenn sem enn er minnst, en hið síðara gat síðan af sér Húmanismann. Þetta þekkja ekki leirmenni samtímans, né hafa getu til að skilja.

Svo nei; Sókrates getur ekki læknað siðrof okkar innföllnu siðmenningar.

[Birgir Loftsson, 26.9.2023 kl. 09:37]

Nei, við getum lært margt af sókratískri aðferðafræði.  Mér er sama um Plató, vísa aldrei í hann. En ég er hrifinn af Sókrates og meintum orðum og verkum hans. En hann er auðvitað barns síns tíma.